Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 02

Author(s): Bechardas Doshi
Publisher: Jinagama Prakashan Sabha

Page 12

श्रीरायचन्द्र-जिनागमसंग्रहे
शतक ३.-उद्देशक ?. २.-'ते णं काले णं, ते णं समए णं, मोया नामं नयरी २.–ते काळे, ते समये मोक. नामनी नगरी हती, वर्णक. ते होत्था. वण्णओ. तीसे णं मोयाए नगरीए बहिया उत्तरपुरस्थिमे मोका नगरीनी बहार उत्तर-पूर्वना दिग्भागमां नंदन नामर्नु चैत्य हतुं, दिसीभागे णंदणे नामं चेइए होत्था. वण्णओ. ते णं काले णं, ते वर्णक. ते काळे, ते समये श्रीमहावीर स्वामी पधार्या. सभा निळे णं समए णं सामी समोसढे. परिसा निग्गच्छइ, पडिगया परिसा. छे अने धर्म सांभळीने सभा पाछी चाली गई.
१. मूलच्छायाः-तस्मिन् काले, तस्मिन् समये मोका नाम नगरी अभवत्. वर्णकः. तस्या मोकाया नगर्याः बहिः उत्तरपौरस्त्ये दिग्भागे नन्दनं नाम चैत्यम् अभवत्. वर्णकः. तस्मिन् काले, तस्मिन् समये स्वामी समवसृतः, पर्षद् निर्गच्छति, प्रतिगता पर्षत:-अनु.
१. परमात्मा श्रीमहावीर प्रभुनो घणी वार चेइय-चैत्य-मां समोसानो वर्णक अंगादिमां अवलोकाय छे, एथी 'चैत्य' ए शब्द कोना माटे वपरायो छे, एवा प्रश्न- उत्थान बुद्धिमानो माटे अस्थाने न गणाय. यद्यपि शब्दना कोश, जाति अने देशादिने आधारे अर्थों घणा थई शके, तो पण तेना मुख्य अने संगत अर्थों तरफ सौ कोईनु दृष्टिबिंदु स्थिराय ए उचित छे. 'चैत्य' शब्दनो व्युत्पत्ति आदि बडे आवो अर्थ जणाय छ:-"चयनं चितिः, चितेविकारचैत्यम्" चितिः-चिता-चे, तेनो विकार-तेनी उपर जे (स्तूपादिनी) आकृति-ए 'चैत्य.' परमात्मा आदिनी हैयातिनी यादी माटे आवी निशानीओ करवानी प्रथा पूर्वेथी आपणामा चालु हती, दृष्टांत रूपे आजे पण मथुराना जैन-स्तूपो हैयाती धरावे छे. आवी रीति बौद्धोमां पण हती, एथी ज काशी(सारनाथ पासे), गया वगेरे स्थळे बौद्ध-स्तूपोनीहाळाय छे. अने आवी पुराणी वस्तुओ ऐतिहासिक रीतिए महान् आत्माओनी हैयाती माटे अत्युपकारी गणायी छे. हवे 'चैत्य'ना जूदा जूदा अर्थो तरफ दृष्टि करीए, चैत्य अने श्रीअभयदेवसूरिः-"चैत्यं व्यन्तराऽऽयतनम्" चैत्य-व्यन्तरोनुं आयतन-घरः(उव. टीका, क. आ० पृ. १०).
___ "'चेइए'त्ति चितेर्लेप्यादिचयनस्य भावः, कर्म वा इति चैत्यम् ; संज्ञा- “'चेइए'त्ति-लेप्य आदि पदार्थना चयने 'चिति' कहे छे, चितिर्नु शब्दवाद् देवबिम्बम् , तदाऽऽश्रयत्वात् तद्गृहमपि चैत्यम् ; तच इह व्यन्त- चितिपणुं, अथवा चितिर्नु कर्म ते 'चैत्य.' ए संज्ञाशब्द छे, माटे तेनो अर्थ राऽऽयतनम् , न तु भगवताम् अर्हताम् आयतनम्:-" (भ० ख०१,पृ०१९). देवनुं बिंब करवो, प्रतिमार्नु आश्रयरूप होवाथी ते घर पण चैत्य; अहीं चैत्यनो अर्थ व्यंतरचं गृह करवौ, पण अर्हतोनुं आयतन नं करवोः-" (भ. खं० १, पृ. १९). ' '
चैत्य अने कोशकारोः-श्रीहेमचंद्राचार्य (अभि. चिं. य०० पृ. ३९६ मां) आ प्रमाणे कहे छ:-"चैत्य-विहारौ जिनसद्मनि" 'चैत्य' अने 'विहार' जिनालय-( देरासर ) अर्थमां वपराय छे. (अ० को० मुं० आ० पृ० ४७४ मां) श्रीअमरे तेने आवे अर्थ जणाव्यो छ:-" चैत्यम्-आयतनं तुल्ये"'चैत्य' ने 'आयतन' समान अर्थे छे, आयतननो अर्थ यज्ञालय कर्यो छे. (श. म. क. आ० पृ. १८६ मा) तेनो अर्थादि आवे रूपे कह्यो छे:"चित्याया इदम्"-(चितार्नु आ.) आयतन, चितानी उपर रचेलं चिन्ह, जनसभा, यज्ञस्थान. माणसोनुं विसामानुं स्थळ, देवस्थान. (श. चिं. पृ. ४७०) चैत्यनी " चित्याया इदम् " एवी व्युत्पत्ति करी, अर्थो आवा जणाव्या छः-यज्ञ- स्थान, देवालय, देव राखवानुं स्थळ, जिनालय, जिन, वा बुद्धनी मूर्ति, सीमाडो देखाडनार पत्थर वगेरे निशान, गाम वगेरेनी पासेनुं महावृक्ष अने जित तरु. श्रीउववाईजीना मूळमां चैत्य संबंधे आवो उल्लेख छ, अने तेमा चैत्य प्रत्येनो लोकोनो प्रेम, चैत्य माटे उचित गणातुं स्थळ, चैत्यनी अंदरनी तथा बहारनी रचना, चैत्यमा थनारो लोकोनो भेटो, पूजानी सामग्रीओ, यागादिनुं महत्त्व आदि घणां महत्त्वना विषयोनो समावेश थाय छे:
"तीसे णं चंपाए णयरीए बहिया उत्तरपुरथिमे दिसिभाए पुण्णभद्दे णामं “ते चंपा नगरीनी बहार उत्तर अने पूर्व दिशाना मध्य भागे-ईशान चेइए होत्था | चिराईए, पुवपुरिसपण्णत्ते, पोराणे, सदिए, वित्तिए, कित्तिए, कोणमा-पूर्णभद्र नामर्नु चैत्य हतुं. ते चैत्य चिरकाळ पूर्वे बनेलं, पूर्वजो वडे णाए, सच्छत्ते, सज्झए, सघंटे, सपडागे, पडागाइपडागमंडिए, सलोमहत्थे, जणाएलं, पुराणु, शब्दित, आश्रय दाता, कीर्तिवाळु अने ज्ञात हतुं. वळी कयवेयहिए, लाउल्लोइयमंडिए, गोसीस-सरसरत्तचंदण-दद्दरदिण्णपंचंगुलितले, छत्र, ध्वज, घंट, ध्वजा तथा नानी नानी पताकाओ बडे शणगारेखें अने उवचियचंदणकलसे, चंदणघडसुकरातोरणपडिदुवारदेसभाए, आसत्तो-सत्त- रूवांवाळां प्रमार्जन युक्त हतुं. तेमा वेदिकानी रचना, गार अने धोळनी विउल-व-वग्धारियमलदामकलावे, पंचवण्ण-सरस-सुरहिमुक्कपुप्फपुंजोवयार- मंडना, गोशीर्ष, रक्तचंदन, दर्दर आदिना थापां अने चंदन कळशो वगेरे कलिए, कालगुरु-पवरकुंदुरुक-तुरुकधूवमघमघतगंधुझ्याभिरामे, सुगंधवर- हता. तेनो प्रतिद्वार भाग चंदन घटो अने सुरचित तोरणोवाळो हतो. तथा गंधगंधिए, गंधवहिभूए,णड-गट्टक-जल्ल-मल्ल-मुट्ठिय-वेलंबय-पवग-कहक-लसक- ते भोंयथी ऊंचे सुधी बांधेली, पहोळी, गोळाकार, लटकती माळाओना आइक्खक-लंख-मंख-तूणइल-तुंबवीणय-भुयग-मागहपरिगए, बहुजण-जाणव- समूहो, पंचवर्णी सारां सुगंधवाळां पुष्पोना पुंजो अने पूजननी सामग्रीओ यस्स विस्सुयकित्तिए,बहुजणस्स आहु(य)स्स आहुणिज्जे, पाहुणिज्जे, अच्चणिजे, युक्त हतुं. तथा काळो अगर, सारं कुंदुरुक, ने तगरना धूपनथी मघमघतावंदणिज्जे, नमसणिज्जे, पूणिज्जे, सकारणिज्ने, संमाणणिज्जे; कल्लाणं, मंगलं, बहेकता-गंधना प्रसरथी अभिराम; गंधवाळा पदार्थोना योगे सुगंधी तथा देवयं, चेइयं विणएणं पजुवासणिज्जे; दिव्वे, सचे, सच्चोवाए, सच्चप्पभावे, गंधना पिंड जेवू तुं. वळी त्यां नटो, नाचनारा, बजाणीआ, मल्लो, सणिहियपाडिहेरे, जागसहस्सभागपडिच्छिए, बहुजणे अचेइ आगम्म मौष्टिको-मुठी बडे लडनारा. विदूषको, कूदनारा, कथर्व लासको रास पुण्णभदं चेयः-" ( उव. क. आ० पृ. ९-१४).
लेनारा, अथवा भांडो; आइक्ख-आख्यायिकाओ कहेनार, ख-वहिवंचा, मंख-चित्रपट देखाडी मागनारा, तूण वाद्यवाळा, तुंबडानी वीणावाळा, भोगीओ अने भट्टारको बगेरे भराता. ते चैत्य, ते देशना अने बीजा देशोना जनोमां ख्यातिपात्र हतुं. तेम ज आहूति आपनारा घणा लोकोनुं आहूति तथा प्राहूतिनुं स्थान हतुं. तथा तेओनी अर्चा, स्तुति, नमस्कार, पूजा, सत्कार अने सन्मानने योग्य हतुं. कल्याण तथा मंगळने करनारूं, दिव्य प्रभाववाढुं, इष्ट देवनी प्रतिमा युक्त, अने विनीत भावे पूजा]; दिव्यता, सत्यता अने सत्य । उपायवाळु, साचा प्रभाववाढू, स्थपाएला प्रातिहार्यवाळु, हजारो यागोना भागोनी प्राप्तिवालु, ते चैत्य हतुं. अने तेने-पूर्णभद्र चैत्यने-घणां लोको आवीने उपासताः-" (उव० क. आ० पृ. ९-१४):-अनु.
२.श्रमण भगवंत महावीर समोसर्या छे, ए वातनी जाण थता जनसमूह स्नानादि कृत्यो करी, चोक वगरे स्थळे साथे मळी, साथे प्रभु पासे आवे छे; आवी कया कया नियमो केवी रीतिए पाळे छे, वगेरे वर्णन माटे जूओः-(भ० खं० १, पृ. २८ पे० ११ मो अने पृ. ३० नुं १ अंकवाळु टिप्पण):-अनु.
३. परमात्मा पासेथी धर्मनुं श्रवण करी केवी रीतिए पाछा फरी, यावत्-ख ख स्थाने आवे छे, ते माटे पण जूओः-(भ. खं०१, पृ. ३३ पे० १३ मो):-अनु०
www.jainelibrary.org.