Aatmsiddhi Shastra Darshan

Author(s): Ramniklal Savla
Publisher: Anandji Kalyanji Pedhi

Page 71

આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્ર દર્શન
વસ્તુ સ્વરૂપના મહાન સિદ્ધાંત (૧) દ્રવ્યની સ્વતંત્રતા ઃ આ લોકમાં છ દ્રવ્ય છે :- (૧) જીવ (૨) પુદ્ગલ (૩) ધર્માસ્તિકાય (૪) અધર્માસ્તિકાય (૫) આકાશ (૬) કાળ.
દરેક દ્રવ્ય સ્વતંત્ર છે. એક દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યનું કાંઈ કરી શકે નહિ. જીવો અનંત છે. દરેક જીવ સ્વતંત્ર છે. એક જીવ બીજા જીવનું કાંઈ કરી શકે નહિ. જીવના અનંત ગુણો છે. એક ગુણ બીજા ગુણનું કાંઈ કરે નહિ. એક ગુણની અનંત પર્યાયો છે. દરેક પર્યાય સ્વતંત્ર છે. સુખ-દુઃખની અનુભૂતિ એ પ્રત્યેક જીવની સ્વતંત્રતા છે.
(૨) ક્રમબદ્ધ પર્યાયઃ બધી જ પર્યાયો ક્રમ નિયમિત છે. જે દ્રવ્યનું જે ક્ષેત્રે, જે કાળે, જે ભાવે, જે નિમિત્તથી, સર્વજ્ઞપ્રભુએ પોતાના જ્ઞાનમાં જે પ્રમાણે જાણ્યું છે તેમ તે દ્રવ્યનું તે ક્ષેત્રે, તે કાળે, તે ભાવે, તે જ નિમિત્તથી તે જ પ્રમાણે પરિણમન થાય, તેમાં નરેન્દ્ર, દેવેન્દ્ર કે જિનેન્દ્ર કાંઈપણ કરી શકે નહિ.
(૩) ઉપાદાન-નિમિત્તની સ્વતંત્રતા? દરેક પર્યાય તેની તે સમયની ઉપાદાનની યોગ્યતા પ્રમાણે ગોઠવાયેલી છે તે જ પ્રમાણે તે જ ક્રમમાં આવે છે, ત્યારે ત્યાં કોઈને કોઈ નિમિત્તની હાજરી હોય છે, પરંતુ નિમિત્ત કાંઈ કરતું નથી. દરેક પર્યાયનું કાર્ય તેની તત્ સમયની યોગ્યતા પ્રમાણે જ થાય છે.
(૪) પાંચ સમવાય કોઈપણ ક્રિયાની પાછળ અનેક કારણ હોય છે અને નીચે મુજબ પાંચ સમવાય મળે ત્યારે જ કોઈપણ કાર્ય નિપજે છે. (૧) સ્વભાવ (૨) ભવિતવ્યતા (૩) કાળલબ્ધિ (૪) નિમિત્ત (૫) પુરુષાર્થ.
છ દ્રવ્યની સ્વતંત્રતા દર્શક છ સામાન્ય ગુણ (૧) અસ્તિત્ત્વ ગુણઃ કર્તા જગતનો માનતા, જે કર્મ વા ભગવાનને,
ભૂલી રહ્યા તે દ્રવ્યના, અસ્તિત્વ ગુણના જ્ઞાનને. જન્મ-મરે નહિ કોઈ વસ્તુ, ધ્રુવ સ્વાધીનતા લહે,
અસ્તિત્ત્વની શ્રદ્ધા વડે, નિર્ભય સુખી સૌ થઈ શકે. (૨) વસ્તુત્વ ગુણ વસ્તુત્ત્વ ગુણના કારણે, કરતા સહુ નિજ કાર્યને,
સ્વાધીન ગુણ-પર્યાયનું, નિજ ધામમાં વસવું બને. સામાન્ય ધ્રુવ, વિશેષ ક્રમ, દ્વારા કરે નિજ કામને, વસ્તુત્ત્વ ગુણ એમ જાણીને, પામો વિશાળ શિવ ધામને.