________________
કે આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્ર દર્શન
ક્ષમા આત્મગુરૂપી જીવનના દસ ગુણોમાં ક્ષમા એ પ્રથમ ગુણ છે. “ક્ષમા એ મોક્ષનો દરવાજો છે. સાચી ક્ષમાધારણ થઈકે મોક્ષના પ્રવેશની પાત્રતા પ્રાપ્ત થાય છે. કોઈપણ પ્રકારના ઉપદ્રવ, ઉપસર્ગ કે પ્રતિકૂળતામાં પણ, ગમે તેવા કષાય ઉત્પન્ન કરનાર નિમિત્તો ઊભા થાય આવે, તો પણ ક્ષમા ધારણ કરનાર મુનિ ધન્ય છે. શત્રુ-મિત્ર પ્રત્યે સમાન ભાવ તે ક્ષમાનું હાર્દ છે.
“શત્રુ મિત્ર પ્રત્યે, વર્તે સમદર્શિત્તા, માન-અમાને વર્તે, તે જ સ્વભાવ જો. જીવિત કે મરણે, નહિ ન્યુનાધિકતા
ભવમોક્ષે પણ, શુદ્ધ વર્તે સમભાવ જો..” બળપૂર્વક સ્વભાવમાં જ રહેવું તે ક્ષમા છે. ક્ષમા આત્માનો ગુણ છે - ક્રોધાદિ વિભાવ છે. ક્ષમા સ્વભાવ છે. સ્વભાવમાં રહેવું એ જ આત્માનો ધર્મ છે. ક્ષમા એ વીરનું ભૂષણ છે.
આવા ક્ષમાના સ્વરૂપને ઓળખવું એ જીવની ભૂલ છે અને આ ભૂલનો અહીં એકરાર છે.
પવિત્રતા અંતર બાહ્ય બંને પ્રકારની નિર્મળતાથી જીવન પૂર્ણતા પામે છે. અહીં શરીરની પવિત્રતાનો પ્રકાર નથી, પરંતુ બાહ્ય જીવન વ્યવહારમાં સમતા, નમ્રતા, સરળતા અને ઉદારતા આદિ ગુણો સહિત વર્તવું અને અંતરંગમાં રાગાદિ, ક્રોધાદિ વિભાવ રહિત દશાનો અભ્યાસ કરવો તે પવિત્રતા છે. સમ્ય વિચાર, સભ્ય શ્રદ્ધા, સમ્ય આચાર અને વ્યવહાર તે જીવનની પવિત્રતા છે. * પવિત્રતા એટલે આત્માની શુદ્ધતા સર્વથી પવિત્રમાં પવિત્ર વસ્તુ આત્મા છે તે કર્મને લઈને અશુદ્ધ થઈ રહ્યો છે. “મોક્ષ કહ્યો નિ જ શુદ્ધતા'' - જેટલી કર્મનિર્જરા થાય તેટલી શુદ્ધતા-પવિત્રતા થઈ કહેવાય. સમકિત થાય ત્યારથી નિર્જરા થવા માંડે છે. આત્માની કર્મમલરહિત દશા થાય તે જ મોક્ષ છે. દયા, શાંતિ, સમતા, ક્ષમા વગેરે કરીને એ શુદ્ધ ભાવનું
ઓળખાણ કરવાનું છે. સમકિત ગુણ આવે એટલે આત્માના બધા ગુણો ઓળખાય. સર્વગુણાંશ તે સમકિત. સમકિત થતાં આત્મા વિભાવમાંથી ફરીને સ્વભાવતરફ ઢળે છે. શુદ્ધાત્મામાં પરિણમવું તે જ પવિત્રતા છે.
હે પ્રભુ! મેં બહાર સારા દેખાવા પ્રયત્નો કર્યા પણ અંતરંગ પવિત્રતા ધારણ કરી નહિ એ ભૂલનો આ એકરાર છે.
૮૫,
