________________
આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્ર દર્શન
- ભાવાર્થ : “હે ભગવાન! હું બહુ ભૂલી ગયો”
શું ભૂલી ગયો? સ્વયં પોતાને જ ભૂલી ગયો. વ્યવહારના કાર્યમાં ભૂલ થાય ત્યારે એમ કહેવાય છે હું ભૂલી ગયો, પણ અહીં તો બહુ શબ્દ વાપર્યો છે. એટલે કોઈ અગત્યની વસ્તુનું વિસ્મરણ થયું છે અને જગતમાં બહુમૂલ્ય તો એક “આત્મા” જ છે. અહીં જે દોષ અથવા ભૂલ કહેવી છે તે સર્વ ભૂલની મૂળ ભૂલ, સૈદ્ધાંતિક ભૂલ છે કે જેના કારણે અનાદિ કાળથી સંસારમાં રખડવું પડે છે, જન્મમરણ થયાં કરે છે, તે એ કે અન્યને પોતાનું માનવું અને પોતે પોતાને ભૂલી જવું. અન્ય દ્રવ્યના પરિણમનમાં પોતાનું સુખ માનવું અને જે સાચું સુખસ્વ (આત્માની) અંદર છે તેની વિસ્મૃતિ થઈ જવી. અન્ય દ્રવ્યમાં ત્રણ ચીજો આવે છેઃ (૧) અનાદિ કાળથી ઈચ્છા કરી પ્રાપ્ત કરેલા પુદ્ગલ પદાર્થો, (૨) સંબંધે જોડાયેલ વ્યક્તિઓ (૩) પ્રાપ્ત થયેલ આ જડ દે. અનાદિ કાળથી આ જીવની દૃષ્ટિ હમેશાં આ ત્રણ દ્રવ્યો પર જ પડી છે અને દરેક ભવમાં એની ઈચ્છા કરી, એને પ્રાપ્ત કર્યા, એને ભોગવ્યા, જ્યારે ભોગવી ભોગવી થાકી ગયો ત્યારે ખોળિયું બદલાવ્યું. બસ આ જ પ્રમાણે અનાદિ કાળથી ભવભ્રમણ ચાલુ જ રહ્યું છે. ક્યારે પણ એની દષ્ટિનિજ પર-ભગવાનઆત્મા-શુદ્ધાત્મા પર પડી નથી અને આજ ભવોભવની ભૂલ છે.
જો કે સંસારના જીવોને કંઈ આ વાત સરળપણે ગળે ઊતરે તેમ નથી, છતાં લાચારીથી તે વસ્તુ સ્વીકાર કર્યા વગર કોઈ ચમરબંધીનું પણ ચાલ્યું નથી.
આભૂલક્યારથી થઈ છે? જીવ અનાદિકાળથી જ પોતે પોતાને વીસરી ગયો છે. જ્ઞાનીઓએ આશ્ચર્ય વ્યક્ત કર્યું છે. તેમ દરેક જણ વિચારે તો સમજાય કે અનાદિકાળથી પર વસ્તુમાં મિથ્યા મમત્ત્વકરીને આત્માને બંધન કર્યું છે, તેથી જન્મમરણ થાય છે. પોતાનું શું એ વિચારે તો ભૂલ સમજાય અને ખરેખરી રીતે ભૂલ સમજાય, ત્યારે પશ્ચાતાપ કરે.
આમ જીવ અનાદિકાળથી પોતાને જ ભૂલી ગયો છે અને જે પોતાનું નથી તેને પોતાનું માનીને તે છૂટી જતાં કે છોડતાં પોક મૂકીને રડે છે. આવી ભયંકર ભૂલથી તે ભ્રમણ કરે છે અને દુઃખ પામે છે.
થોડુંક ઊંડાણપૂર્વક વિચાર કરીએ તો આ કોઈ ક્રિયાની ભૂલ નથી, પ્રથમ અભિપ્રાયની ભૂલ છે. આપણો અભિપ્રાય મિથ્યા (જુઠ્ઠો) છે, ખોટો છે, આ માન્યતાની ભૂલ છે. આપણી માન્યતા વિપરીત છે. આ ભૂલ સુધારવા પ્રથમ આપણી માન્યતા-અભિપ્રાય બદલવો પડે.
૭૯
