________________
આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્ર દર્શન છે : તેમાં સહજ આકાંક્ષા છે. જે જીવને ચૌદમાં ગુણસ્થાનક સ્થિતિએ લઈ જાય છે.
આ રીતે ક્ષમાપનામાં ઘણા ગૂઢ રહસ્યો મૂક્યા છે. જેમ જેમ તેને અત્યંત આદરથી વિચારતા જઈએ તેમ તેમ તેના રહસ્યો ખૂલતા જાય છે.
પ્રતિક્રમણ જેવી આવશ્યક ક્રિયાનું રહસ્ય એમાં સમજાય છે. પ્રતિક્રમણમાં મુખ્યત્વે પાપોથી પાછા વળવાની પ્રક્રિયા છે અને તે છ આવશ્યકનું અનુષ્ઠાન છે. તેવા ભાવો સમજાય છે.
(૧) સામાયિક - ભગવાનના કહેલા શીલ, દયા, શાંતિ, ક્ષમા પાળવા અર્થાત્ સાવઘ . પાપ વ્યાપારનો ત્યાગ કરવો.
(૨) ચકવીસંથો- જિનવરસ્તુતિ = તમે નિરાગી, નિર્વિકારી, અનંતદર્શન - અનંતજ્ઞાની ઈત્યાદિ રૂપે સ્તુતિ કરી છે.
(૩) વંદન - ગુરુવંદન = તમારું, તમારા ધર્મનું, તમારા મુનિનું શરણ ગ્રહું છું.
(૪) પ્રતિક્રમણ - હે ભગવાન! હું બહુ ભૂલી ગયોથી માંડી જીવને જે જે દોષનું દર્શન થયું તે ઉદ્ગાર દ્વારા જીવકબૂલ કરે છે કે આવા દોષોને કારણે હું આથડ્યો, રઝળ્યો. મારા એ સૌ અપરાધ ક્ષય થઈ હું સર્વ પાપોથી મુક્ત થાઉ એ જ મારી અભિલાષા છે. માત્ર કર્મજન્ય પાપની ક્ષમા ઈચ્છું છું અર્થાત્ પાપોથી કે દોષોથી પાછો વળું છું.
(૫) કાઉસગ્ગઃ “સૂક્ષ્મવિચારથી ઊંડો ઉતરું છું. તમારા કહેલા માર્ગમાં અહોરાત્ર હું રહું. દેહભાવનો ત્યાગ થઈ આત્મભાવમાં સ્થિર થાઉં છું. તે કાયોત્સર્ગ છે.
(૬) પ્રત્યાખાન તમારા કહેલાતત્ત્વો વિના મારો મોક્ષ નથી. હવે મારે આપની આજ્ઞામાં રહેવું છે. વગેરે પ્રત્યાખાનની ભાવનારૂપ છે.
આરીતે ક્ષમાપનાએક આવશ્યક ક્રિયાઓનો સમાવેશ કરી લે છે- સામાયિક, પ્રતિક્રમણ, વંદના, સ્તુતિ, કાયોત્સર્ગ અને પ્રત્યાખાનું.
અનુષ્ઠાન ક્ષમાપના એ જીવનનું અનુષ્ઠાન છે. તેને આ પ્રમાણે ઘટાવવું. કોઈ નિયમભંગ થાય, કંઈ જાણે અજાણે અસત્ય, ક્રોધ, જેવા દોષો થાય, આહારાદિમાં દોષ થાય, કોઈનો અનાદર અવિવેક થાય, મનમાં કોઈ વિકારાદિનો ઉછાળો આવે, અર્થાત્ જ્યાં જ્યાં દોષદર્શન કે પ્રતિજ્ઞા ભંગ થાય ત્યાં ત્યાં બે ત્રણ, ચાર, પાચ વાર એક સાથે દોષ પ્રમાણે સંખ્યામાં ભાવપૂર્વક ક્ષમાપના કરવી.
સવારે, સાંજે અને સૂતા એમ ત્રિવિધ પ્રકારે નિત્ય ક્ષમાપનાનું આરાધન કરવું.
