________________
સમુદ્રમંથન
સ'સારસમુદ્રનું મંથન કરતાં પ્રથમ ઝેર નીકળે છે, જીવનમાં જે ઝેરને પચાવી જાણે છે તેને જ અમૃત પ્રાપ્ત થાય છે. સંસારમાં ઝેર અને અમૃત બને છે. ખરી રીતે તે। અમૃત અને ઝેર એ વસ્તુ નથી પણ એક જ છે. જે લાયક છે, ચેાગ્યતાવાળા છે, રાગ-દ્વેષથી રહિત છે, ક્રોધ-લાભ માહને જીતે છે, તેને માટે ઝેર પણ અમૃત બની જાય છે. અને જે લાયકાતયેાગ્યતા વિનાનેા છે, રાગ-દ્વેષથી ભરેલે છે, ક્રોધ લાભ-મહને આધીન છે, તેને માટે અમૃત પણ ઝેર બની જાય છે. સંસારમાંથી કાને શું મળશે ? —ઝેર મળશે કે અમૃત મળશે એને આધાર માણસની ચેાગ્યતા ઉપર રહે છે.
શિવજી ઝેર પચાવી ગયા અને મૃત્યુંજય ખની ગયા, અમર બની ગયા. માણુસમાં યેાગ્યતા હોય તે સંસારનાં ઝેર પણ તેને માટે અમૃતનું કામ કરે છે.
જે ઝેરને અમૃતમાં પલટાવે છે, તેને જ પછી સંસારસમુદ્રમાંથી બીજા રત્ના પણ પ્રાપ્ત થાય છે. ઝેરને અમૃત કરી જાણનાર જ સંસારનાં સ ંપૂ રત્નાના અધિકારી બને છે.
ઝેર નીકળ્યા પછી મંથન કરતાં કામધેનુ ગાયમાતા બહાર આવ્યાં છે. પહેલાં સંપત્તિ આવે તેના ઉપયેાગ પરીપકારમાં કરો, તા જ તમને સપત્તિ સ ંતાષ આપનારી થશે. કામધેનુ એ સ ંતાનું પ્રતીક છે. તે બ્રાહ્મણને આપી. જેને આંગણે સ ંતાષરૂપી ગાય હાય એ બ્રાહ્મણુ બ્રહ્મનિષ્ઠ છે. સ ંતેાષ ન હાય તા મનુષ્ય પાપ કરે છે. બ્રાહ્મણનુ જીવન ખૂબ સાત્ત્વિક જોઈ એ.
'
કામધેનુ પછી ઉચ્ચ:શ્રવા નામના ઘેાડા નીકળ્યા છે, ધાડા જોઈ દૈત્યાનું મન લલચાય છે. ઉચ્ચઃશ્રવા દૈત્યાને આપ્યા. શ્રવ શબ્દના અર્થ છે કીતિ. ઉચ્ચ:શ્રવા એકતિનું પ્રતીક છે. જે મનને પત જેવું સ્થિર કરે છે તેને જગતમાં કીતિ મળશે— લક્ષ્મી મળશે. કીતિમાં મન સાય તેને અમૃત મળતું નથી. શરૂઆતની કીતિથી જે રીઝી જાય છે, કીર્તિમાં જે મુગ્ધ થઈ જાય છે, ખી જાય છે, તેને ભગવાન મળતા નથી, તેને કાઈ ક્રાઈમાં પરમ સિદ્ધિ મળતી
મી ડાંગરે મહારાજ
નથી. જેને બહુ માન મળે છે અને જે માનમાં ખી જાય છે તેના પુણ્યના ક્ષય થાય છે. જીવને જ્યારે માનના મેાહ છૂટી જાય છે અને દીન ખની પ્રાના કરે છે, તે જીવને શ્વર શ્વર જેવા બનાવે છે. વિષ્ણુસહસ્રનામમાં ભગવાનને ‘ અમાની માનદ ’ કથા છે. ભગવાન અમાની છે. ભગવાન બધાને માન આપે છે, જેનુ મન ઉચ્ચ:શ્રવામાં એટલે કે કીર્તિના માહમાં ફસાય છે તેને અમૃત મળતું નથી. ઉચૈઃશ્રવા દૈત્યાએ લીધા એટલે અમૃત તેઓને મળતું નથી, સાટી કર્યાં વગર પરમાત્મા કૃપા કરતા નથી. જે કીતિ અને પ્રસિદ્ધિમાં ફ્સાય તેને અમૃત મળતું નથી.
ક્રીથી સમુ માંથન કર્યું, હવે ઐરાવત હાથી નીકળ્યા છે. દૈત્યાને લાગ્યું કે ધાડા લેવામાં ભૂલ કરી છે.
હાથી એ સમદષ્ટિનું પ્રતીક છે. હાથીની આંખ સૂક્ષ્મ હોય છે. દેવપક્ષે હાથી લીધેા છે. સ્થૂલ દૃષ્ટિ એ દેહદષ્ટિ છે. સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિ એ આત્મદૃષ્ટિ છે. સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિ રાખનારને અમૃત મળે છે. સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિ રાખનારને કામ ત્રાસ આપી શકતેા નથી,
ધ્રુવા અને મસુરા ક્રીથી સમુદ્રમંથન કરવા લાગ્યા. જીવનમાં દૈવી બળેા અને આસુરી ખળા દ્વારા નિરંતર જીવનસમુદ્રનું મંથન ચાલ્યા જ કરતું હાય છે. તેમાંથી નીકળતાં કેટલાંક ઉપરથી સારાં દેખાતાં હોય છે, અને કેટલાંક પરિણામે હિતકારક થનારાં હાય છે. હવે અપ્સરા નીકળી છે. તે પછી પારિજાત નીકળ્યું છે. અપ્સરા અને પારિજાત તેને દેવપક્ષમાં આપવામાં આવ્યાં છે.
ક્રીથી મંથન શરૂ થયું. હવે સાક્ષાત્ લક્ષ્મીજી પ્રકટ થયાં છે. આ સાક્ષાત્ જગદખા છે, મહામાયા છે. દૈત્યાને લાગ્યુ કે આ અમને મળે તે સારુ ‘મને મળે’ એવી ઇચ્છા હેાય તેને લક્ષ્મીજી મળતાં નથી.
લક્ષ્મીજીને રિાહાસન ઉપર પધરાવ્યાં. દુનિયામાં પણ બધા લક્ષ્મીવ ળાને ઊંચે આસને બેસાડે છેમાન માપે છે. લક્ષ્મીજી વિચારે છે કે હું કાને વિજયમાળા અર્પણું કરું ? સર્વાંગુણુસ’પન્ન પુરુષના
