________________
ગોવધબંધી અંગે
શ્રી વિનોબા ભાવે
મેં દસ વર્ષ પહેલાં કહ્યું હતું કે ભારતમાં ગોવધબંધી થવી જોઈએ. ભારતની જનતાને એ મેટ–આદેશ છે સરકારની મુસીબત એ છે કે આજે તેની સામે અનેક કઠણ સમસ્યાઓ ઊભી થઈ છે. દેશમાં અનાજની અછત છે એટલે ઘાસચારાનીયે છે ધારો કે સારી ને નબળી બધી ગાય ઘાસ ખાય, તે જે સારી ગાય છે તેમને ઓછું ઘાસ મળશે અને તેઓ પણ ખરાબ થતી જશે. હવે તેમાં જે નબળી ગાય છે, એમને ખવડાવવું હોય તો ગે-સદન હોવાં જોઈએ. એમનાં છાણમૂત્રનું સારી રીતે ખાતર બનાવવાની યોજના થવી જોઈએ. ગાયના મરણ પછી તેનાં હાડકાં–ચામડાનેયે ઉપયોગ થવો જોઈએ. ગો-સદન સારુ ઠેરઠેરથી મદદ મળવી જોઈએ અને વેપારીઓએ તે કામમાં મદદ કરવી જોઈએ. આવું કશું થાય નહીં, અને માની લે કે ગોવધબંધીને કાયદો થઈ જાય, તો નબળી. ગાયને કોઈ ખરીદશે નહીં અને ખેડૂત પણ એને ખવડાવશે નહીં, અને છેવટે તે ગાય ખાધા વિના મરી જશે. આપણે રોજ જોતા રહીશું કે ગાય ક્ષીણ થતી જાય છે. તમે એને ખેરાક નથી આપતા અને તે મરે છે.
આજે દુનિયાભરની સામે આ સવાલ છે. માણસને જે ખાવાનું ન મળે કે મળે, તો તે આત્મચિંતન કરી શકે છે; નામસ્મરણ, ધ્યાનધારણું વગેરેનો આશ્રય તેને મળે છે. એમ કરતાં કરતાં તે ક્ષીણ થતો જાય તોયે ચાલે છે. પરંતુ ગાયને ખાવાનું નહીં આપો, તો જ તે આપણને અભિશાપ આપશે. તેથી તેના દુઃખરહિત મૃત્યુની ચેજના થાય, જે જાનવરો બોજારૂપ છે, જેમને આપણે ખવડાવી નથી શકતા, એમને દુઃખહીન મૃત્યુદાન આપવામાં આવે કે પછી એમને આપણી નજર સામે તરફડી—તરફડીને મરવા દેવાય ? આ સવાલ જે આપણી સામે ઊભો થાય, તો નિર્ણય કરવો અઘરો પડે છે. સરકારની આ જ મુશ્કેલી છે.
આજે હિંદુસ્તાનમાં અનાજની દુકાળ છે. કેટ- લા લેકે ગાય, સૂવર, બકરીને ખાય છે. હિમને
બકરી પર દયા નથી આવતી, પણ ગાય પર સ્પેશિયલ–વિશેષ દયા આવે છે. ત્યારે ચિંતન કરનારા કહે છે કે ગાય માટે ખાસ દયા કેમ રાખો છે, બકરી માટે કેમ નહીં ? બકરી દૂધ આપે છે અને બકરો કાંઈ કામ નથી આવતો, તેથી બકરાનું બલિદાન આપે છે. પરંતુ ગાય તે દૂધ પણ આપે છે અને તેને બળદ ખેતીના ઉપયોગમાં આવે છે. તેથી ગાયનો બજે સમાજે ઉપાડો, કેમ કે આર્થિક દષ્ટિએ તે મદદગાર થઈ શકે છે.
કેટલાક લેકે માંસાહાર કરે છે અને શક્તિદેવી સામે બલિદાન ચઢાવે છે. મેં તો તેને વિરોધ કર્યો હતો કે આવું બલિદાત ન ચઢાવવું જોઈએ તેનાથી કેટલાક નારાજ થયા. હજીયે તે બંધ નથી થયું અને આજેય ચાલે છે. હવે ધારો કે બકરી ખાવાનું બંધ કરીએ, તો બકરી અનાજ ને ઘાસ ખાશે, અને તમને તકલીફ આપશે. તમે પણ છે અને બકરી પણ જીવે, એટલે ખોરાક આપણી પાસે છે નહીં. તેથી બકરીને મારાથી થોડે ખેરાક બચી જાય છે. જ્યારે માણસ પાસે ખાવા સારુ અન્ન ન હોય, ત્યારે પણ ગાયનું માંસ ન ખાવું, એવો નિર્ણય તટસ્થ બુદ્ધિથી કર અધરો થઈ પડે છે.
ગાયને ખવડાવ્યા વિના ખાઈશું નહીં, એમ કહેનારા હિંદુઓ કેટલા નીકળશે? પહેલાં પિતે ખાઈ લે છે અને ગાયને એમની એમ છોડી દે છે. એ હાલતમાં ગોરાની બધી જવાબદારી સરકારને માથે આવી જાય છે. તેથી સાધુસમાજે કહેવું જોઈએ, કે અમે ગે રક્ષા સેવા સંસ્થા સ્થાપીએ છીએ અને ગાયના પાલન-પોષણની જવાબદારી ઉપાડીએ છીએ. ગાય અને બળદને સારાં બનાવવાં, નબળી ગાયોને ખરીદવી, એમને રક્ષણ આપવું—આ બધા માટે ઠેરઠેર ગો–સન ચાલે અને સરકાર ગોવધબંધીનો કાયદો કરે, એમ બેઉ ચીજ સાથોસાથ ચાલશે, ત્યારે જ ાયદાને ફાયદો મળશે. નહીં તો સરકાર કાયદે તો કરી નાખશે, પણ ગાય તમારી નજર સામે તરફડી -તરફડીને મરશે.
હમણાં બિહારમાં દુકાળ છે. બહારથી જ મદદ નહીં મળે તે નો મરવાના છે. જ્યારે ખુદ
