________________
પિકી અને નગદ એક જંગલી પ્રદેશના ભીલે જે કઈ નબળો માણસ માર્ગમાં મળી જાય તેની પાસેથી કપડાંલત્તાં અને ધન-માલ પડાવી લેતા. પહેલાં તે માણસને તીર અથવા છરાથી થોડું લોહી કાઢતા. તે માણસ વગર આનાકાનીએ પિતાની પાસેનું બધું આપી દેતો હોય તો પણ આ ભલે તેને હથિયારથી થોડો પણ ઘાયલ કર્યા વિના રહેતા નહીં. તેઓ એમ માનતા કે “આમ કરવાથી આપણને હરામનું ખાવાનો દોષ લાગતો નથી પણ આપણે પરાક્રમથી અને બાહુબળથી મેળવીને ખાઈએ છીએ.”
આ લેકેને સુધારા અને ઉપદેશ દેવા એક સંત તેમના પ્રદેશમાં ગયા. તેઓ સંતને ગુરુતુલ્ય બ્રાહ્મણ ગણીને રોજ મફત દૂધ એકલતા. પણ તેમના દૂધમાં ત્રણ ભાગનું પાણી અને એક ભાગનું જ દૂ રહેતું. સંતે તેઓને એકઠા કરીને સમજાવ્યા અને કોઈને દૂધમાં પાણી રેડીને ન આપવાને કરાર કરાવી લીધે. પણ બીજા દિવસે પણ દૂધની તો તેવી જ દશા રહી. સંતે આનું કારણ પૂછ્યું ત્યારે તેમણે કહ્યું, “મહારાજ ! અમે આપનું માન રાખવાને અમારે કુળધર્મ બદલી નાખ્યો, છતાં આપ અમને લાચાર બનાવતા જાઓ છો.” સંતે પૂછ્યું,
તમે કેવી રીતે તમારો કુળધર્મ બદલ્યો? દૂધ તે તેવું ને તેવું જ રહ્યું છે?” ત્યારે તે ભીલે એ કહ્યું, “પંડિતજી! આપની આજ્ઞા માનીને અમે દૂધમાં એક ટીપું પણ પાણીનું નાખતા નથી.” ,
સંતે કહ્યું, “તે પછી દૂધ પાતળું કેમ આવે છે?”
ભીલોએ કહ્યું, “ મે તે દૂધ દેહતા પહેલાં જ તાંબડીમાં પાણી ભરી દઈએ છીએ, એટલે અમારે કુળાચાર પગ તૂટતો નથી અને આપની આજ્ઞાનું પાલન પણ થઈ જાય છે. આપે અમને એવી આજ્ઞા આપી હતી કે દૂધમાં પાણી નાખવું નહીં અને અમે પણ એ પ્રમાણે જ કરવાની કબૂલાત આપી હતી. પરંતુ આપની આજ્ઞા અને અમારી ચાલુ પરંપરાના રક્ષણ માટે અમે અમારા માટે ની સલાહ લીધી ત્યારે આ ધર્મસંકટમાંથી બચવાનો એક જ ઉપાય તેમણે બતાવ્યું કે દ્રામાં પાણી ન નાખતાં પાણીમાં દૂધ દેહવાથી કાંઈદેષ લાગશે નહીં.” - સંતે કહ્યું: “ભાઈ મો, આવી રીતે તમે તમારે તે ધર્મસંકટમાંથી બચાવ કરી લે છે, પણ ધર્મને તે સંકટ માં જ ડુબાડો છે. ખરે ધર્મ પિતાને બચાવ કરવામાં નથી, પણ ધર્મને બચાવ કરવામાં જ છે. ધર્મને માટે પ્રાણ આપી દેવા પડે તે પણ પાછા ન પડવું તેમાં જ ખરી શૂરવીરતા અને ધર્મનું પાલન છે. તમે જે રીતે વર્તે છે તેમાં તો ધર્મને જ ઠગી રહ્યા છે. તમારો ધર્મ છે પિોકળ છે.” ભીલોએ કહ્યું, “મહારાજ ! જે ધર્મથી પિતાને જ નુકસાન થાય એ તે વળી ધર્મ કહેવાતું હશે?”
સંતે કહ્યું, “તમારે અવળો ધર્મ પાળવાથી જ તમે ભીલ થયા છે. આ તમને ઓછું નુકસાન છે? અમારો કહે છે ધર્મ પાળવાથી તમે લુટારુ ભીલ મટીને શેઠ, શાહુકાર અને સભ્ય સમાજમાં સ્થાન પ મશો અને હમેશને માટે તમારી આવી હીન દશા મટી જશે. ધર્મ સાથે દગો રમવાથી જ તમે ભીલ થયા છે. ખરો ધર્મ શો છે તે તમે તમારા હૈયા ઉપર હાથ મૂકીને વિચારો એટલે સમજાશે. બુદ્ધિથી ધર્મનાં ત્રાગાં ઊભાં કરી તમે ખરા ધર્મથી છટકી જશે, પણ આ બુદ્ધિએ બતાવેલ ધર્મ એ તો પિત્તળના બનાવટી રૂપિયા જેવો છે. સાચો ધર્મ સમ જવા તમારી બુદ્ધિને સ્વાર્થ સાથે નહીં, હૃદય સાથે જોડો. ત્યાં જ તમને નગદ ધર્મ સમજાશે અને તે જ તમને પરિણામે સાચે લાભ કરશે.”
cહક
