________________
૨૨ ]
આશીવાદ
જાન્યુઆરી ૧૯૬૭
માતા કહીએ છીએ તે પછી જે જીવનભર દૂધ આપે અને અનાજ પણ આપે, તેને આપણે જે “માતા” ન કહીએ તો પછી નગુણા જ ગણાઈએ ને ?
ગાયની પૂજાને આધાર કેવળ ધાર્મિક નથી; ધાર્મિક ભાવના તો આર્થિક પાસા સાથે ઓતપ્રોત થઈ ગઈ છે. વૈદિક વ્યવસ્થામાં પણ અર્થ અને રાજનીતિ ધર્મથી પૃથફ નથી પણ સ્વયંસમ્બદ્ધ છે.
અર્વાચીન યુગના મહર્ષિ દયાનન્દ “ગોકરણનિધિ' નામક ગ્રં થમાં ગાયની આ ર્થિક ઉપયોગિતા પર સચોટ પ્રકાશ પાથર્યો છે. તેઓ એનું વિવરણ આ પ્રમાણે પ્રસ્તુત કરે છે:
જે એક ગાય ઓછામાં ઓછું બે શેર દૂધ આપે છે અને બીજી વીસ ફોર, તો પ્રત્યેક ગાયની અગિયાર શેર દૂધ આપવામાં કોઈ પણ શંકા નથી. એક ગાય ઓછામાં ઓછા 2 મહિના અને બીજી વધારેમાં વધારે અઢાર મહિના સુધી દૂધ આપે છે તો પ્રત્યેક ગાયના દૂધ આપવામાં બન્નેને મધ્યભાગ બાર મહિના થાય છે. આ હિસાબથી બાર મહિનાનું દૂધ નવાણું ભણું થાય છે. એટલા દૂધને ઉકાળી પ્રતિ શેરમાં છટાંક ચોખા અને દોઢ છટાંક ખાંડ નાંખી ખીર બનાવીને ખાય તો પ્રત્યેક પુરુષને માટે બે શેર દૂધની ખીર પુષ્કળ થઈ રહેશે; કારણ કે આ પણ એક મધ્ય ભાગની ગણતરી છે અર્થાત કોઈ બે શેર દૂધની ખીર કરતાં વધારે ખાઈ શકે તો કંઈ ઓછું. આ હિસાબથી એક પ્રસૂતા ગાયથી ૧,૯૮૦ મનુષ્ય એક. વાર તૃપ્ત થાય છે. ગાય ઓછામાં ઓછી આઠ અને અધિકમાં અધિક અઢાર વાર વિયાય છે. આનો મધ્યભાગ તેર વાર આવ્યો તો ૨૫,૭૪૦ મનુષ્ય એક ગાયના દૂધમાત્રથી એક વારમાં તૃપ્ત થઈ શકશે. આ ગાયની એક પેઢીમાં છવાછરડી અને સાત વાછરડાં થયાં. એમાંથી એકનું મૃત્યુ રોગાદિથી થવા સંભવ છે તોપણ બાર રહ્યાં. એ વાછરડીઓના દૂધમાત્રથી ઉક્ત પ્રકારે ૧,૫૪,૪૪૦ મનુષ્યનું પોષણ થઈ શકે છે. હવે રહ્યા છે બળદ. એમાંથી એક જોડી બને મોસમમાં બસો મણ અનાજ ઉત્પન્ન કરી શકે છે. આ પ્રમાણે ત્રણ જોડી છસો મણ અન્ન ઉત્પન્ન કરી શકે છે અને એમના કાર્યને મધ્યભાગ આઠ વર્ષ છે. આ
હિસાબે ૪,૮૦૦ મણ અન્ન ઉત્પન્ન કરવાની શક્તિ એક જન્મમાં ત્રણ જોડીની છે. ૪,૮૦૦ મણ અનાજમાંથી પ્રત્યેક મનુષ્યનું પણ શેર અન્ન ભોજનમાં ગણે તો ૨,૫૬,૦૦૦ મનુષ્યનું એક વારનું ભજન થાય છે. દૂધ અને અન્નને ભેગાં કરી જોતાં નિશ્ચિત છે કે ૪,૧૦,૪૪૦ મનુષ્યનું પાલન એક વારના ભોજનથી થાય છે. હવે ગાયની છ પેઢીઓનો હિસાબ લગાવીને જુએ તે અસંખ્ય મનુષ્યોનું પાલન થઈ શકશે.”
ઉક્ત વિવરણ પૂર્ણતયા આંકડાઓ અને આર્થિક તોના આધાર પર છે. કોઈપણ અર્થશાસ્ત્રી આ વિવરણની પ્રમાણિકતાને નકારી નહીં જ શકે.
અલબત્ત, આજે પણ ભારતમાં અન્નની ખૂબ તંગી અનુભવાઈ રહી છે. શાસન કરનારાઓ માટે પણ અન્નસમસ્યા અધિક વિષમ છે, કિન્તુ નવીન અન્વેષણ અને યોજનાઓ પર અવલંબિત ન રહેતાં પ્રાચીન પરંપરાઓના આધારે જે આપણે ગોસંવર્ધન પર ધ્યાન આપીશું તો દુનિયા આગળ અન્નને માટે હાથ લાંબે નહીં કરવો પડે.
પ્રાચીન નિર્દેશો ઉપરાંત આપણું વર્તમાન ભારતીય સંવિધાનમાં પણ ગોસંવર્ધનને મહત્વ આપવામાં આવ્યું છે. સંવિધાનની ધારા ૪૮માં આ પ્રમાણે જણાવ્યું છે.
“ Organise agriculture and animal husbandry on modern and Scientific lines & take Steps for preserving and improving the breeds, and prohibiting the Slaughter of cows and calves and other milch and draught cattle.”
(“રાજ્ય કૃષિ અને ગોપાલનને આધુનિક અને વૈજ્ઞાનિક પ્રણાલીઓ દ્વારા સંગઠિત કરવાનો પ્રયત્ન કરશે તથા વિશેષતયાં ગાયની ઓલાદના પરિરક્ષણ અને ગૌસંવર્ધન તથા ગાયો, વાછરડાંઓ અને અન્ય દુધાળાં અને ભારવાહક (અર્થાત હળ, ગાડી ઇત્યાદિ ખેંચનારાં) પશુઓની હત્યાને નિષેધ કરશે.”).
