________________
સર્વમાં તમારા સત્ય સ્વરૂપે એક તમે જ છો
શ્રી અરવિંદ
પરમાત્માએ પિતામાંથી જ આ સૃષ્ટિ ઘડી છે. એ સૃષ્ટિની અંદર તે વ્યાપ્ત થયેલ છે. આ સૃષ્ટિના પદાર્થો અંતવાળા છે પણ સૃષ્ટિ અનંત છે આ અનંત અને સાન્ત (અન્તવાળા) પદાર્થોની સૃષ્ટિને તે પરમાત્મા ઈશ્વર તરીકે ધારણ કરી રહ્યો છે; શિવ અને નારાયણ તરીકે તેમ જ લીલામય શ્રીકૃષ્ણ તરીકે ધારણ કરી રહ્યો છે, ચલાવી રહ્યો છે, પિતાના પ્રેમથી તે આપણને સૌને તેના પ્રત્યે આકર્ષી રહ્યો છે. એની પ્રભુત્વશક્તિથી તે આપણને સૌને પોતાની આજ્ઞાને વશ વર્તાવી રહ્યો છે, અને આ અનેક રૂપો- વાળા જગતમાં તે આનંદ, શક્તિ અને સૌદર્યની બનેલી પોતાની શાશ્વત લીલા રમી રહ્યો છે.
જગત પરમાત્માના સત, ચિત અને આનંદની માત્ર લીલા જ છે. એક દિવસ તમને એવો પણ સાક્ષાત્કાર થશે કે પૃથ્વી, માટી, લાકડું વગેરેમાં દેખાતું જડતરવ પોતે સ્થૂલ અથવા જડ પદાર્થ નથી. એ માત્ર કઈ પદાર્થ નથી, પણ ચેતનાનું જ એક રૂ૫ છે. ચેત છે જ એક ગુણ છે, ચેતનાના ગુણનું ઇન્દ્રિયો દ્વારા નીપજતું એક પરિણામ છે. જડતત્વમાં દેખાતી ઘનતા, નક્કરતા સંહતિ (સંઘાત-ઘટ્ટતા) અને ધૃતિ નામના ગુણનું મિશ્રણ છે. એ ઘનતા એ સિવાય બીજું કંઈ નથી. એ ઘનતા આત્માથી જુદા સ્વરૂપની લાગે છે, પરંતુ સચેતન તત્ત્વની જ એ એક અવસ્થા છે. જડતરવ, પ્રાણ, મન અને મનથી પણુ જે પર છે–આ બધાં જ સ્વરૂપ એક શ્રીકૃષ્ણનાં જ છે. તમારા જ સાચા સ્વરૂપને આ બધે આવિભંવ છે, લીલા છે. અનંત ગુણોવાળું બ્રહ્મ અથવા શ્રીકૃષ્ણ જ જગતમાં સચ્ચિદાનંદરૂપે ક્રીડા કરી રહેલ છે.
આપણે જ્યારે આ સાક્ષાત્કાર પ્રાપ્ત કરીએ છીએ, આ સાક્ષાત્કારમાં આપણે જ્યારે સુદઢ રીતે અને કાયમને માટે ટકી શકીએ છીએ, ત્યારે દુ:ખ, પા૫, ભય, ભ્રમ, આન્તરકલેશ, વ્યથા એ બધાં આપણી ચેતનામાંથી સદંતર ચાલ્યા જાય છે. ઉપનિષદોમાં કહેલાં વચનોનું સત્ય આપણું અનુભવમાં આવે છે. મારું વ્રહ્મા વિદ્વાન્ ન fમેતિ તથા અર્થાત જેની પાસે બ્રહ્મનો (પોતાના વ્યાપક સ્વરૂપનો) આ આનંદ છે તેને જગતને કોઈપણ પદાર્થ તરફથી ભય નથી.
ઈશ-ઉપનિષદ કહે છે: यस्मिन् सर्वाणि तानि आत्मैवाभद्विजानतः । तत्र को मोहः कः शोक एकत्वमनुपश्यतः ।।
“જગતમાં સાયેલા સર્વ પદાર્થો મનુષ્યને જ્યારે તેના આત્માની સાથે એકરૂપ બની ગયેલા અનુભવાય છે, ત્યારે તેને કયો મેહ રહી શકે? ક શોક તેને સ્પર્શી શકે?
આ સ્થિતિમાં આખું જગત આપણને એક નવા રૂપે; સૌંદર્ય, શુભ, જ્યોતિ, આનંદરૂપે દેખાય છે; શાશ્વત શક્તિની અને શાશ્વત શાન્તિની ભૂમિ ઉપર થઈ રહેલી એક આનંદપૂર્ણ ગતિરૂપે દેખાય છે. સર્વ પદાર્થોને આપણે શુભ, શિવ, મંગલ અને આનંદમય રૂપે જોઈએ છીએ. સર્વ પ્રાણીઓ સાથે આપણે આત્મામાં એકરૂપ બનીએ છીએ અને (સવંતામમતા ) એ અનુભવમાં આપણે સતત અને સુદઢપણે ટકી રહીને બીજાઓને પણ એ અનુભવ આપી શકીએ છીએ; તેમની સાથેના સંપર્ક દ્વારા, તેમની સાથેની એકરૂપતા દ્વારા તેમના પ્રત્યે પ્રેમના વિસ્તાર દ રા બીજાઓને પણ આપણે આત્માની આ એક ાનો અનુભવ આપી શકીએ છીએ અને એ રીતે આપણી આ સૃષ્ટિમાં આ દિવ્ય અવસ્થા અથત બ્રાહ્મી સ્થિતિને સર્વત્ર ફેલાવવા માટેનું કેન્દ્ર આપણે બની થકીએ છીએ.
એકલા સજીવ પદાર્થોમાં જ નહીં, નિર્જીવ વસ્તુઓમાં પણ આપણે નારાયણનું દર્શન કરવું જોઈએ, શિવનો અનુભવ કરવો જોઈએ. તે પદાર્થોમાં અને આપણામાં એક જ શક્તિને ઓતપ્રેત રહેલી જોવી જોઈએ.
જડતત્ત્વ વિષે આજે આપણી જે માન્યતા છે તેનાથી આપણાં ચક્ષુ અંધ જેવા બની ગયાં છે. એ ચક્ષુ જ્યારે આ પરમ તત્વને જોવા માટે ખુલ્લાં બનશે ત્યારે આપણે જોઈ શકીશું કે કોઈ પણ વસ્તુ નિર્જીવ નથી. સર્વ પદાર્થોમાં, જેને આપણે જડ અથવા નિર્જીવ કહીએ છીએ તેમાં પણ, ચેતના જ એ સ્થિતિમાં છુપાઈને બેઠેલી છે. ચેતનાની આ તિરબૂત છુપાયેલી સ્થિતિને જ આપણે ય, પ્રમેય,
