Book Title: Shildutam
Author(s): Charitrasundar Gani, 
Publisher: Parshwanath Shodhpith Varanasi
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002079/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArzvanAtha zodhapITha granthamAlA : 69 G: 5 My ahiMsA pradhAna sampAdaka pro0 sAgaramala jaina 2725 cAritrasundaragaNi viracita zIladUtam ( hindI anuvAda sahita ) bhumikA -paM0 vizvanAtha pAThaka anuvAdaka sAdhvI pramoda kumArI jI paM0 vizvanAtha pAThaka saccaM logammi sArabhUyaM Ye pArzvanAtha zodhapITha, vArANasI - 5 PARSVANATHA SODHAPITHA, VARANASI-5 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArzvanAtha zodhapITha granthamAlA saM. 69 sampAdaka pro. sAgaramala jaina caritrasundaragaNi viracita zIladUtam (hindI anuvAda sahita) bhUmikA paM. vizvanAtha pAThaka anuvAdaka sAdhvI pramoda kumArI jI paM. vizvanAtha pAThaka anuvAda-sahayoga paM. brahmAnanda caturvedI DaoN. azoka kumAra siMha DaoN. dInAnAtha zarmA pUjya sohanalAla smAraka, pArzvanAtha zodhapITha, vArANasI-5. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustaka -- zIladUtam ( hindI anuvAda sahita) anuvAdaka -- sAdhvI pramoda kumArI jI paM. vizvanAtha pAThaka prakAzaka-- pUjya sohanalAla smAraka pArzvanAtha zodhapITha (kAzI hindU vizvavidyAlaya dvArA mAnyatA prApta) AI.TI.AI. ke samIpa, karauMdI posTa -- bI. eca.yU., vArANasI-5 (u.pra.) pinakoDa -- 221 005. phona naM. -- 311462 saMskaraNa prathama -- 1993 mUlya -- bIsa rUpaye mAtra Sheeldutam Prmod Kumari Ji Pt. Vishvanath Pathak Pujya Sohanlal Smarak Parshvanatha Sodhapitha, Varanasi-5. mudraka -- pUjya sohanalAla smAraka pArzvanAtha zodhapITha vArANasI-5. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya saMskRta sAhitya ke kSetra meM jainAcAryoM kA avadAna mahattvapUrNa hai| saMskRta sAhitya kI pratyeka vidhA para unhoMne kalama calAyI hai| dUtakAvyoM ke kSetra meM bhI unhoMne aneka racanAeM prastuta kI haiN| inameM jaina meghadUta, zIladUta Adi prasiddha haiN| jahA~ jaina meghadUta meM rAjula aura nemi kA saMvAda varNita hai vahIM zIladUta meM sthUlibhadra aura kozA vezyA kA saMvAda hai| jainAcAryoM kI vizeSatA yaha hai ki unahoMne sAhitya ke kSetra meM zrRMgAra kI apekSA vairAgya ko adhika pramukhatA dI hai| zIladUta bhI eka zAntarasaparaka racanA hai, jisameM kozA ke praNaya nivedana kI niSpatti vairAgya meM rUpAntarita hotI hai| zIladUta cAritrasundara gaNi kI racanA hai| yadyapi yaha grantha mUlarUpa meM zAha harakacanda bhUrAbhAI ke dvArA san 1912 meM banArasa se prakAzita huA thaa| usake pazcAt isakA koI saMskaraNa nahI niklaa| isa mUla grantha kA sampAdana paM. haragobindadAsa jI evaM paM. becaradAsa jI dvArA huA thaa| isake pazcAt isakA koI anya saMskaraNa nikalA ho to yaha hameM jJAta nhiiN| sAdhvI zrI pramoda kumArI jI jaba apane zodhakArya ke sandarbha meM vArANasI AIM thIM taba unhoMne saMskRta ke adhyayana meM apanI ruci prakaTa kii| hamane unase zIladUta ke adhyayana evaM anuvAda ke lie nivedana kiyA tadanusAra ve paM. brahmAnanda caturvedI ke sahayoga se isa grantha kA anuvAda karane lgiiN| yadyapi paM. brahmAnanda caturvedI jI ke sahayoga se unhoMne isa kArya ko pUrNa kiyA, kintu abhI isake saMzodhana evaM sampAdana kI mahatI AvazyakatA thii| isa hetu maiMne apane sahayogI DaoN. azoka kumAra siMha aura DaoN. dInAnAtha zarmA se anurodha kiyA tadanusAra unhoMne anuvAda ko prakAzana yogya banAne ke lie usakA saMzodhana kiyaa| jaba yaha prayAsa cala hI rahA thA, taba saMskRta aura prAkRta ke paramparAgata vidvAna paM. vizvanAtha jI pAThaka saMsthAna se jur3e maiMne isa grantha ko prakAzana yogya banAne kA dAyitva unheM sauNpaa| paM. jI ne paryApta parizrama karake na kevala pUrva anuvAda kA saMzodhana kiyA apitu AvazyakatAnusAra nayA anuvAda bhI kiyaa| isa prakAra grantha ko prakAzana kI dRSTi se pUrNa kiyA gyaa| isa prakAra isa grantha meM sAdhvIjI ke atirikta anya vidvAnoM kA bhI avadAna kama mahattvapUrNa nahIM hai| prakAzana kI isa belA meM hama sAdhvIjI sahita una sabhI ke prati apanI kRtajJatA jJApita karate haiN| isa grantha kI kampojiMga zrI bRjeza kumAra zrIvAstava ne kiyA aura prUpha-saMzodhana kA kArya paM. vizvanAtha jI pAThaka aura DaoN. azoka kumAra siMha ne kiyA, ataH hama punaH ina tInoM ke prati apanA AbhAra jJApita karate - bhUpendranAtha jaina mantrI Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. bhUmikA 2. zIladUta zIladUta viSaya-sUcI 1 11 12 -42 -- Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIladUtam bhUmikA meghadUta mahAkavi kAlidAsa kI apratima racanA hai| mandAkrAntA chanda meM upanibaddha usa kAvya meM virahI yakSa ke dvArA apanI priyatamA ke pAsa praNaya-sandeza bhejane kI rasa-pezala kalpanA kI gaI hai| usake bhaNiti-vaidagdhya, bhAva, gAmbhIrya aura vastuvinyAsa ne uttaravartI kaviyoM ko itanA adhika prabhAvAbhibhUta kara diyA ki usI ke DhaMga para kAvya racanA kI eka paramparA hI cala par3I aura saMskRta sAhitya meM isa prakAra ke kAvyoM kI saMkhyA sau se Upara pahu~ca gii| meghadUta kI mandAkrAntA-zailI, dUtakalpanA, sandeza-preSaNa aura abhidhAna (zIrSaka) kA kaviyoM para pRthaka-pRthaka yA samaveta prabhAva parilakSita hotA hai| dautya ke liye svecchA se megha ke atirikta pavana, kapi, kAka, zuka, pika, koka, deva, cakora, cakravAka, cAtaka, jhaMjhA, tulasI, candra, vRkSa, dAtyUha, padma, padAMka, pAntha, buddhi, bhakti, bhramara, mana, mayUkha, mayUra, mitra, mudgara, vaka, kavitA, viTa, vipra, zyena, surami, hariNa, hArIta, hRdaya aura citta Adi kA cayana kiyA gayA hai| sandeza kA pratipAdya praNaya, jJAna, vairAgya, bhakti aura rASTraprema kucha bhI ho, usa ke AdhAra para ina kAvyoM kA nAmakaraNa nahIM kiyA gayA hai| zailI kA bhI nAmakaraNa para koI prabhAva nahIM hai| kAvyoM ke nAmoM meM meghadUta kI anukRti dRSTigata hotI hai| sandeza aura sandeza vAhaka kI sApekSatA ke kAraNa kisI kAvya ke nAma meM dUta zabda kA prayoga milatA hai, to kisI meM sandeza kaa| ataH nAma ke prabhAva ko asvIkAra nahIM kiyA jA sakatA hai| racanA-vaiziSTya ke AdhAra para yadi meghadUta kI prabhAva-paridhi meM praNIta samasta kAvyoM kA avalokana kareM to una ke tIna svarUpa spaSTa parilakSita hote haiM-- svatantra dUtakAvya, pAda pUAtmaka kAvya aura kevala pAdapUrtyAtmaka kaavy| svatantra dUtakAvya ye kAvya meghadUta ke Adarza para svatantra rUpa se race gaye haiN| ina para prAyaH meghadUta kI mandAkrAntAzailI, dUtakalpanA, sandeza-preSaNa aura zIrSaka (nAma ) ina cAroM kA pRthak-pRthak yA samaveta prabhAva hai| katipaya kAvyoM meM mandAkrAntA ke sthAna para zikhariNI tathA zArdUla vikrIDita Adi varNa vRttoM kA bhI prayoga dRSTigata hotA hai aura katipaya kAvya aise bhI hai jo vividha chandoM meM upanibaddha haiN| aise kAvyoM para yadyapi meghadUtIya mandAkrAntA-zailI kA laza mAtra bhI prabhAva nahIM Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIladUtam hai tathApi una meM bhI dUta kalpanA aura sandeza-preSaNa anya kAvyoM ke samAna hI hai| dUta kAvyoM kA priya rasa vipralambha zrRMgAra hai| parantu aneka jaina aura jainetara kaviyoM kI kRtiyoM meM zAntarasa aura bhakti kA prAdhAnya hai| jambU kavi kA candradUta, dhoyI kA pavanadRta, rUpa gosvAmI kA haMsadUta, lakSmIdAsa kA zuka sandeza, vAsudeva kavi kA bhuMga-sandeza, udaNDakavi kA kokila sandeza, udaya kavi kA mayUra-sandeza, viSNudAsa kA manodUta, viSNuvAta kA koka sandeza kRSNasArvabhauma kA padAMkadUta, bholAnAtha kA pAntha dUta, rUpanArAyaNa tripAThI kA vAtidUta, gaura gopAla kA kAkadUta, mAdhava kavIndra kA uddhavadUta, haridAsa kA kokiladUta, vellaMkoDa rAmarAya kA garur3asandeza, lambodara vaidya kA gopIdUta, vAgIza jhA kA cakoradUta, ajJAta kartRka cAtaka sandeza, veMkaTa kavi kA cakora sandeza, zrutideva zAstrI kA jhaMjhAvAta, trilocana kavi kA tulasIdUta, siddhanAtha vidyAvAgIza kA padmadUta, gopendra nAtha gosvAmI kA pAdapadUta, pro. vanezvara pAThaka kA plavaMgadUta, subrahmaNyasUri kA buddhisandeza, kAlIcaraNa kA bhaktidUta, pro. rAmAzISa pANDeya kA mayUkhadUta, raMgAcArya kA mayUrasandeza, vIra rAghavAcArya kA mAnasasandeza, pro. dineza candra kA mitradUta, paM. rAma gopAla zastrI kA mudgaradUta, mahAmahopAdhyAya ajitanAtha kA vakadUta, vIrezvara kA vADmaNDanaguNadUta, ajJAtakartRka vidUta, nArAyaNa kavi kA zyenadUta, vIravalli vijayarAghavAcArya kA surabhisandeza, varadAcArya kA hariNa sandeza, ajJAta kartRka hArItadUta, bhaTTaharihara kA hRdayadUta Adi svatantra dUta kAvya haiM, jina ke nAmoM se hI dUtoM ke kalpanA-vaividhya kA paricaya milatA hai| pAdapUrtyAtmaka dUtakAvya pAdapUrti yA samasyApUrti kAvya racanA kI eka ati prAcIna vidhA hai| rAjasabhAoM aura vidvadgoSThiyoM meM isa kA atyadhika pracAra thaa| tatkSaNa samasyApUrti kara denA prakhara vaidUSya kA nikaSa mAnA jAtA thaa| aneka viduSI kanyAyeM apane vara kA cayana pAdapUrti ke mAdhyama se karatI thIM aura svayaM bhI usa kalA meM pUrNa paTu hotI thiiN| paMcama zatI kI prAkRta kathA vasudevahiNDI meM vimalA aura suprabhA nAmaka do kanyAoM ke dvArA 'Na dullahaM dullahaM tesiN|' isa samasyA kI pUrtiyAM dI gaI hai -- AThavIM zatI kI racanA kuvalayamAlA meM rAjakumArI ke dvArA 'paMca vi paume vimaannmmi|' isa samasyA kI pUrti karane vAle rAjakumAra kuvalaya candra se vivAha karane kA ullekha hai| bhoja prabandha meM aneka camatkArapUrNa samasyApUrtiyAM surakSita haiN| eka anuzruti ke anusAra mahAkavi kAlidAsa ne bhI 'kamale kamalotpattiH zrUyate na ca dRshyte|' isa zlokArgha kI pUrti 'bAle te mukhAmbhoje kathamindIvaravyam' kahakara kI thii| aneka kaviyoM ne meghadata ke zlokoM yA zloka-pAdoM ko samasyA ke rUpa meM rakha kara bhI dUta kAvyoM kA praNayana kiyA hai| AThavIM zatI meM vidyamAna jainAcArya jinasena ne sarvaprathama meghadUta kI pAdapUrti ke rUpa meM pArvAbhyudaya nAmaka prabandha kAvya likhA / isa ke pazcAt meghadUta kI pAdapUrti meM aise dUta kAvyoM kA praNayana prArambha ho gayA jina meM pratyeka padya ke caturthapAda ko samasyA mAna Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizvanAtha pAThaka kara zeSa tInoM pAdoM kI pUrtiyAM usI chanda meM kI giiN| aise sabhI kAvya mandAkrAntA chanda meM haiM, kyoMki meghadUta kI pAdapUrti usI chanda meM saMbhava hai| dUtakalpanA aura sandeza-prepaNa meghadUta ke samAna ina meM bhI hai| pAdapUrti kAvyoM ke praNetA adhikatara jaina kavi haiN| una kI racanAoM meM vairAgya aura nirveda ko mahattva diyA gayA hai| vimalakIrti kA candradUta, upAdhyAya meghavijaya kA meghadUta samasyAlekha, ajJAta kartRka cetodUta, avadhUtarAma yogI kA siddhadUta aura nityAnanda zAstrI kA hanumadUta isI koTi kI kRtiyAM haiN| ina meM antima do jainetara kaviyoM kI racanAyeM haiN| kevala pAdapUAtmaka kAvya __ meghadUta kI pAdapUrti ke rUpa meM racita jina kAvyoM meM dautya yA sandeza-preSaNa kA sarvathA abhAva hai ve kevala pAdapUrtyAtmaka kAvya haiN| pArvAbhyudaya, nemidUta aura zIladUta aise hI kAvya haiN| meghadUta kI mandAkrAntA-zailI se prabhAvita ina kAvyoM meM dUtakAvya kA koI bhI lakSaNa dRSTigata nahIM hotA hai| parantu vidvAnoM kI paramparA inheM bhI dUtakAvya yA sandezakAvya mAnatI rahI hai| pArvAbhyudaya to nAma se bhI dUtakAvya nahIM pratIta hotaa| nemidUta aura zIladUta ke nAmoM meM dUta zabda avazya jur3A hai, parantu kevala nAma meM dUta zabda kI upasthiti mAtra se koI dUtakAvya nahIM ho jAtA hai| usake liye dUta ke dvArA sandeza-preSaNa anivArya hai| vastutaH ina kAvyoM kA nAmakaraNa dautya ke AdhAra para huA hI nahIM hai| ukta kAvyoM kI racanA meghadUta kI zailI meM huI hai aura pAdapUrti ke kAraNa unake kalevara kA caturthAMza meghadUta kI hI paMktiyoM se nirmita hai| ataH udAracetA kaviyoM ne usa RNa ko iMgita karane ke liye kAvyoM ke nAmoM meM dUta zabda jor3a diye haiN| kevala pAdapUrtyAtmaka kAvyoM meM jainAcArya jinasena (AThavIM zatI) kA pAzrvAbhyudaya sarvAdhika prAcIna hai| pUrvokta pAdapUrtyAtmaka dUtakAvyoM kA bhI mArgadarzaka yahI kAvya hai| isameM meghadUta ke samasta zlokoM ke samasta pAdoM kI kramAnusAra praur3ha pUrtiyAM kI gaI haiN| isa prakAra kA yaha akelA kAvya hai| 364 mandAkrAntA vRttoM meM grathita pArvAbhyudaya ko kavi ne svayam 'pariveSTita-meghadUta' kI saMjJA dI hai| pUrvajanma kA zatru kamaTha nAmaka asura nAnAsAMsArika bhogoM ke pralobhanoM se tIrthaMkara pArzvanAtha kI tapazcaryA meM upasarga upasthita karatA hai kintu ve apane aMgIkRta vrata se leza mAtra bhI vicalita nahIM hote| yahI isa kAvya kI saMkSipta kathA vastu hai| zlokoM meM meghadUta ke zloka-pAdoM ko nimnalikhita nau sthAnoM para prayukta kiyA gayA hai -- 1. kevala prathama pAda meM 2. kevala dvitIya pAda meM 3. kevala tRtIya pAda meM 4. kevala caturtha pAda meM 5. prathama aura tRtIya donoM pAdoM meM 6. dvitIya aura tRtIya donoM pAdoM meM Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. prathama aura caturtha donoM pAdoM meM 8. dvitIya aura caturtha donoM pAdoM meM 6. tRtIya aura caturtha donoM pAdoM meM 1 samagra meghadUta kI pAdapUrti hone ke kAraNa pArzvabhyudaya meM kisI bhI pUraNIya pAda kA koI niyata sthAna nahIM hai / ataH zlokoM ke anta meM (caturthapAda meM) meghadUta ke zlokoM ke caturtha pAda ke sAtha-sAtha anya pAda bhI kramAnusAra Ate rahate haiN| isa ke viparIta uttaravartI pUrtikAvyoM meM meghadUta ke zlokoM ke caturtha pAda ko anivArya rUpa se zlokoM ke caturtha pAda ke rUpa meM hI rakhane kI paddhati dikhAI detI hai| ina paravartI pUrti kAvyoM meM racanAsaraNi ke AdhAra para tIna vizeSatAyeM samAna rUpa se prApta hotI haiM 1. meghadUta ke sabhI pAdoM kI pUrti nahIM kI gaI hai| 2. zlokoM ke caturtha pAda kI hI pUrti kI gaI hai| 3. meghadUta ke zlokoM ke caturtha pAda ko zlokoM ke anta meM hI rakhA gayA hai 1 zIladUtam isa prakAra kevala pAdapUrtyAtmaka kAvyoM kI do zailiyAM haiN| prathama zailI meM meghadUta ke samasta zloka-pAdoM kI pUrtiyAM kI gaI haiM aura dvitIya zailI meM kevala pratyeka zloka ke caturtha pAda kI pUrti hai| pUrvokta pArzvAbhyudaya prathama zailI kA utkRSTa nidarzana hai aura apanI paddhati kA eka mAtra upalabdha grantha hai / dvitIya zailI meM racita do kAvya upalabdha haiM midUta aura zIladUta | ---- madUta kI kathA vastu tIrthaMkara neminAtha se sambandhita hai / neminAtha apanI bhAvI - patnI rAjImatI ko vivAha - maNDapa meM hI chor3akara raivatakaparvata para yogAbhyAsa aura tapa karane lagate haiN| rAjImatI pANigrahaNa ke pUrva parityakta hone para bhI neminAtha ko apanA pati mAnatI haiN| vaha apanI sakhI ke sAtha raivatakaparvata para jAtI haiM aura unase gRhasthAzrama meM lauTa kara sukhamaya dAmpatya jIvana vyatIta karane ke liye prArthanA karatI haiN| rAjImatI ke dvArA viSaya-bhoga ke liye vividha prakAra se prerita kiye jAne para bhI jaba neminAtha dravIbhUta nahIM hote taba usakI sakhI unase vinamra nivedana karatI hai| vaha rAjImatI kI asahya viraha vedanA kA hRdayadrAvaka varNana karatI huI neminAtha ke mana meM dayA bhAva utpanna karane kA prayAsa karatI hai / anta meM neminAtha dharmopadeza dekara rAjImatI ko mokSamArga para calane ke liye apanI sahacarI banA lete haiM / isa kAvya meM dautya aura sandeza preSaNa kA abhAva hai / prastuta kAvya zIladUta isa zrRMkhalA kA tRtIya kAvya hai isameM meghadUta ke zlokoM ke caturtha pAdoM kI pUrtiyAM kI gaI haiN| dUta kalpanA aura sandeza - preSaNa kA nitAnta abhAva hone ke kAraNa isakA svarUpa bhI kevala pAdapUrtyAtmaka hai / isa kamanIya kAvya ke racayitA cAritra sundara gaNi haiM / kavi ne kAvya ke anta meM grantha kA racanAkAla isa prakAra diyA hai| -- draDge raGgairatikalatare stambhatIrthAbhidhAne varSe harpAjjaladhi' bhujagAmyodhi candra' pramANe / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizvanAtha pAThaka ca kAvyaM varamiha mayA stambhanezaprasAdAt sadbhiH zodhyaM parahita parairastadopairasAdAt / / 131 / / -- isa ullekha se vidita hotA hai ki kavi ne vikrama saMvat 1484 meM gujarAta ke stambhana tIrtha ( khaMbhAta) meM isa grantha kI racanA kI thii| aneka vidvAn jaladhi zabda se sAta kI saMkhyA kA grahaNa kara kAvya-racanA kA kAla saMvat 1487 mAnate haiM / kintu yaha ucita nahIM hai kyoMki yadi jaladhi kA artha sAta hai to ambhodhi kA bhI vahI honA caahiye| isa prakAra racanAkAla saMvat 1787 AtA hai jo kathamapi samIcIna nahIM hai| paramparAnusAra jaladhi ambhodhi yA samudravAcaka kisI bhI zabda kA artha cAra hI hotA hai| ataH grantha kI racanA saMvat 1484 meM huI thI yahI mAnanA saMgata hai 1 zIladUta ke nimnalikhita varNana se jJAta hotA hai ki cAritra sundara gaNi sattapogaccha ke netA zrI ratnasiMha sUri ke ziSya the so'yaM zrImAnavanividito ratnasiMhAkhyasUri jayAd nityaM nRpatimahitaH sattapogacchanetA / / 129 / / ziSyo'muSyAkhilabudhamude dakSamukhyasya sUre - zcAritrAdirdharaNivalaye sundarAkhyAprasiddhaH / cakre kAvyaM sulalitamaho zIladUtAbhidhAnaM nandyAt sArdhaM jagatitadidaM sthUlabhadrasya kIrtyA / / 130 / / 5 kavi ne zIladUta ke atirikta zrI kumArapAla mahAkAvya, zrImahIpAla carita | aura AcAropadezAdi aneka granthoM kI racanA kI hai / zIladUta kI kathAvastu pATalIputra kA nivAsI mantriputra sthUlabhadra apane pitA ke nidhana kA samAcAra suna kara viSayopabhoga se virata ho jAtA hai aura rAmagiri ke AzramoM meM nivAsa karane lagatA hai| bhadrabAhu se jainadharma kI dIkSA grahaNa kara vaha unhIM kI AjJA se cAturmAsa vyatIta karane ke liye apane ghara jAtA hai| usa kI priyatamA kozA dekhate hI pramudita ho uThatI hai aura punaH gRhastha jIvana vyatIta karane kA Agraha karatI hai| vaha kahatI hai, svAmin yadi puNyArjana hI Apa kA uddezya hai to vaha gRha meM rahakara kUpa, vApI, taDAga Adi ke nirmANa se bhI saMbhava hai| ataH Apa ghara meM rahakara dAnAdi ke dvArA puSkala puNyopArjana kreN| vRddhAvasthA meM svecchA se tapazcaryA ke liye vanavAsa grahaNa kreN| yahI ucita hai| jinendra ne dayA ko sarvazreSTha dharma batAyA hai| Apa nirdayatA pUrvaka apane AzritoM aura bandhuoM ko tyAga rahe haiM, yaha kauna sA dharma hai ? apane parijanoM ke paritrANa ke liye Apa ko mantrI kA sammAnya pada svIkAra kara lenA caahiye| isase aizvarya-bhoga, pratiSThA aura suyaza kI prApti hogii| isa ke pazcAt vaha aneka pUrvavihita vilAsa lIlAoM kI utkaTa smRtiyoM ko udbuddha karatI huI krIDAzaila para bihAra karane ke liye sthUlabhadra se prArthanA karatI hai| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIladUtam kozA ke sAzru vacanoM ko sunane ke pazcAt sthUlabhadra kahatA hai -- he sundari ! maiM jaina dharma svIkAra kara cukA huuN| merA mana vipayoM se virakta hai| yuvAvasthA kA saundarya vRddhAvasthA meM nahIM raha jaataa| yaha jagat anitya hai| ataH maiM dharma meM hI apanA kalyANa samAnatA huuN| nArI mere liye viSa tulya hai| maiM vItarAga huuN| sthUlabhadra kA kathana suna kara kozA kI sakhI caturA isa prakAra karatI hai -- he subhaga ! kyA Apa kA hRdaya itanA nirdaya ho gayA hai ? merI sakhI para Apa ko lezamAtra bhI dayA nahIM A rahI hai| isa ne kalpa ke samAna itane dina viyoga meM ro-ro kara bitAye haiM aura zrRMgAra kA parityAga kara diyA hai| ise sampUrNa jagat zUnya dikhAI detA hai| divasa to vyastatA meM kisI prakAra kaTa jAte haiM parantu rAtri kI nistabdhatA asahya ho jAtI hai| yadi Apa merA anurodha mAna kara isa para kRpA nahIM kareMge aura isa kI atRpta AkAMkSAoM kI pUrti nahIM kareMge to yaha avazya mara jaayegii| caturA ke vacana suna kara sthUlabhadra kozA se punaH kahatA hai -- Arye ! tuma jaina dharma svIkAra kara lo| merI dRSTi meM taNa samUha aura nArI-donoM tulya haiN| jaina dharma svIkAra kara lene para tumhAre mana meM koI duHkha nahIM raha jaayegaa| tuma zIla kA pAlana karo, satpAtroM ko dAna do aura tapa se Atmazuddhi kro| priya ke ina upadezoM se kozA kA ajJAna vinaSTa ho jAtA hai| usa kI bhogatRSNA vigalita ho jAtI hai| vaha bhakti se sthUlabhadra ke caraNoM meM gira kara kAmavAsanA ko dagdha karane vAlI divyauSadhi kI yAcanA karatI hai| sthUlabhadra kozA ko jaina dharmopadeza ke sAtha-sAtha bhavabhayahArI namaskAra-mantra pradAna karatA hai aura svayaM guru ke nikaTa calA jAtA hai| vaha sUrIza kA pada prApta kara AjIvana jaina dharma kA pracAra karatA hai| anta meM use svarga kI prApti hotI hai| kozA ghara meM hI raha jAtI hai| jaina-dharma kI zikSAoM kA pAlana karatI huI vaha bhI svarga meM priya ke pAsa pahu~ca jAtI hai| uparyukta kathA meM kahIM bhI na to dUta kI kalpanA kI gaI hai aura na sandeza hI bhejA gayA hai| nAyaka aura nAyikA kA sAkSAt saMvAda varNita hai| zIladUta aura nemidUta zIladata aura nemidata ke vastuvinyAsa aura varNanoM meM paryApta sAmya hai| sakhI kI kalpanA donoM kAvyoM meM hai| nAyikA kA kathana samApta hone para donoM meM samAna rUpa se sakhI ke dvArA nivedana karAyA gayA hai| alaMkAra yojanA dRzyavidhAna, pAdapUrti paddhati aura vastu vyApAra varNana meM sAmya hone para bhI donoM kA pArthakya spaSTa hai| nemidUta meM praNayodrelita rAjImatI svayaM neminAtha ke nikaTa jAtI hai| zIladUta kA nAyaka nirlipta evaM vItarAga sthUlabhadra guru ke Adeza se kozA ke nikaTa jAtA hai| nemidUta meM nAyaka aura nAyikA kA saMvAda raivatakaparvata para hotA hai| zIladUta meM donoM apane ghara meM milate haiN| nemidUta meM neminAtha rAjImatI ko mokSa mArga meM Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIladUtam apanI sahacarI banA lete haiN| isake viparIta zIladUta meM sthUlabhadra kozA ko sAtha nahIM le jAtA hai, use ghara para hI chor3a detA hai| nemidRta meM neminAtha mokSa prApta karate haiM aura rAjImatI bhI una ke upadezoM para calakara bhava-bandhanoM se mukta ho jAtI hai| zIladUta meM sthUla bhadra aura kozA donoM svarga prApta karate haiN| isa prakAra donoM kAvyoM meM phalAgama kI dRSTi se prabhUta antara hai| samIkSA zIladUta kevala pAdapUrtyAtmaka kAvya hai| meghadUta kI pAdapUrti hone para bhI isameM pUrva aura uttara khaNDoM kA vibhAjana nahIM hai| pAdapUrti meM kavi svatantra nahIM hotA hai| nirdiSTa pAda kI pUrti kara denA hI usakA pramukha uddezya rahatA hai| isase prAyaH pUrti kAvyoM meM duruhatA A jAne kI sambhAvanA rahatI hai| zIladUta isa doSa se sarvathA mukta hai| isa kI udAtta prAsAdika zailI kI sahajatA se AbhAsa hI nahIM hotA ki yaha eka pUrti kAvya hai| varNanoM kI sarasatA kalpanA kI pezalatA, bhAvoM kA tAralya, alaMkAroM kA samucita vinyAsa, rasAnukUla padayojanA aura chandoM kA unmukta pravAha dekhate hI banatA hai| pUrtiyoM kI saTIkatA aura svAbhAvikatA ise maulika kAvya ke stara para pahu~cA detI hai| kavi ne meghadUta ke vibhinna prasaMgoM meM pratibaddha zlokoM kI pAdapUrti ke nimitta alakA ke sthAna para pATalIputra nagarI, gambhIrA, nirvindhyA aura ziprA ke sthAna para gaMgA aura kailAsa ke sthAna para krIDA-zaila kI udbhAvanA kI hai| usane kozA ke viraha aura praNaya ke varNana meM rasAnukUla aneka prasaMgoM kI avatAraNA ke dvArA maulika pratibhA kA pUrNa paricaya diyA hai| kAvya meM aneka sthaloM para to meghadUta ke zlokoM ke samAna hI varNana-bhaMgimA dikhAI detI hai| aneka pUrtiyoM meM kavi ne meghadUtIya zloka-pAdoM meM artha parivartana kara adbhuta camatkAra utpanna kara diyA hai| paccIsaveM zloka meM dazArNa kA dasajanoM kA RNI, gyArahaveM meM rAjahaMsa kA zreSTha rAjA aura eka sau terahaveM zloka meM kRtAnta zabda kA siddhAnta ke artha meM prayoga kavi ke vaicakSaNya kA dyotaka hai| kahIM-kahIM pUrti kI prAsaMgikatA ke liye pUraNIya pAda meM ISat parivartana kara diyA gayA hai| udAharaNa ke liye isa zloka meM gaNapati ke sthAna para guNapada kA prayoga draSTavya hai -- mA jAnISva tvamiti matiman ! yada vratenaiva mukti lebhe zvabhraM vratamapi ciraM kaNDarIkaH prpaaly| gArhasthye'pi priya bharatavamIta rAgadidoSAH saMkalpante sthira guNapadaprAptaye zraddhadhAnAH / / 59 / / isa pravRtti se pUrtikartA kI akSamatA sUcita hotI hai| zloka saMkhyA do meM bhadrabAhu ke liye 'vaprakrIr3A pariNata gajaprekSaNIya' kA prayoga manojJa nahIM hai kyoMki donoM meM sAmya kA AdhAra nitAnta kSINa hai| isI prakAra eka sau tIsaveM zloka meM uttamapuruSa meM cakre kriyA kA prayoga bhI khaTakatA hai| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizvanAtha pAThaka zIladUta khaNDa kAvya hai| isakI kathA vastu atyanta saMkSipta hai| sthUlabhadra aura kozA pramukha pAtra haiN| caturA kA upayoga saMvAda ko gatizIla banAne ke liye kiyA gayA hai| saMvAdAtmaka hone ke kAraNa isameM ghaTanA-vaicitrya ke liye koI sthAna nahIM hai| kAvya kI bhASA sarala aura akRtrima hai| dIrgha samAsoM aura jaTila zabdoM kA prayoga prAyaH nahIM hai| eka sthala para arire sambodhana apracalita hone ke kAraNa citra meM vairasya avazya utpanna kara detA hai| kAvya kI prAsAdika zailI aura prAMjalatA mana ko mugdha kara letI hai| chandoM kA pravAha darzanIya hai| alaMkAroM kA rasAnukUla prayoga kiyA gayA hai| balAt alaMkAra ThUsane kI pravRtti nahIM hai| upamA, rUpaka, utprekSA, arthAntaranyAsa, zleSAdi alaMkAra nitAnta sahaja bhAva se A jAte haiN| adhikatara pUrtiyoM meM meghadUta ke hI alaMkAra dikhAI dete haiN| ekahattaraveM zloka meM saroga zabda kA zleSa ati svAbhAvika aura aprayatna-sAdhya pratIta hotA hai| kAvya meM vipralaMbha zrRMgAra kA pUrNa paripAka dikhAI detA hai| nAyikA kozA kI virahAvasthA kA marmasparzI varNana pratyeka bhAvuka mana ko dravIbhUta kara detA hai| cinnA, dainya vitarka, smRti abhilASa vitarka Adi bhAva vipralambha ke aMga ke rUpa meM Akara use paripuSTa karate haiN| zIladUta kI kathA vastu zAntarasa ke sarvathA anukUla hai| nAyikA kA vipayopabhoga ke liye niratizaya lAlAyita evaM capala mana anta meM nAyaka ke viraktipUrNa upadezoM se upazAnta ho jAtA hai| itanI anukUla kathAvastu grahaNa karake bhI kavi kAvya ko zAntarasa-pradhAna nahIM banA skaa| usane vipralambha zrRMgAra kA jisa tatparatA se vistRta varNana kiyA hai utanI tatparatA zAntarasa ke varNana meM nahIM dikhAI hai| 131 zlokoM ke kAvya meM lagabhaga 96 zlokoM meM vipralambha kA paripuSTa varNana hai| usa kI apekSA zAnta rasa kA saMkSipta varNana prabhAvahIna aura niSprANa hai| vaha katipaya zlokoM meM hI sImita rahakara paMgu ho gayA hai| zIladata kA nAyaka vItarAga yogI hai aura nAyikA hai sAMsArika bhogoM ke liye nirantara lalakatI atRpta trunnii| donoM kI cittavRttiyoM meM AkAza aura pAtAla kA antara hai| kavi ne nAyikA ke bhAva parivartana ke pUrva usake hRdaya ke sUkSma Antarika dvandroM ke manovaijJAnika citraNa kA lezamAtra bhI prayAsa nahIM kiyA hai jisa se kAvya kI svAbhAvikatA aura rasAtmakatA ko paryApta kSati pahuMcI hai| sAtha hI usane nAyaka niSTha nirveda kA aisA bigbagrAhI evaM prabhAvazAlI varNana bhI nahIM kiyA hai jisase kozA viSaya-virakta ho jaatii| kAvya ke adhikAMza bhAga meM vipralambha zrRMgAra chAyA huA hai| anta meM katipaya zlokoM meM zAntarasa (nirveda) kI sUcanA dI gaI hai| "maiM ne jainadharma grahaNa kara liyA hai| maiM vItarAga huuN| nArI mere liye viSa ke samAna hai, tuma jaina dharma svIkAra kara lo|" ityAdi varNanoM se kisI viraha-dagdha vilAsinI taruNI ke vicAroM meM parivartana nahIM hotA hai aura na yaha zAntarasa kA varNana hai| yaha to eka prakAra kI sUcanA mAtra hai| kavi bhAvaka hotA hai, sUcaka nhiiN| usake kRtitva kA sAphalya zrotA yA pAThaka ko pratipAdya bhAva kI anubhUti meM tallIna kara dene meM hai, sUcanA dene meM nhiiN| sUcanA meM bodha mAtra hotA hai, tallInatA nahIM hotI hai| rasa kA sambandha isI tallInatA se hai| zIladUta ke antima varNanoM se Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIladUtam mana upazama yA nirveda kI anubhUti meM tallIna nahIM hotA hai ataH aneka vidvAnoM ke dvArA use zAntarasa pradhAna kAvya ghoSita karanA ucita nahIM lgtaa| / prastuta kAvya meM sthUlabhadra aura kozA vicAroM ke do pratikUla dharAtaloM para sthita haiN| donoM ke vaicArika saMgharSa meM sthUlabhadra kI vijaya aura kozA kI upazAnti hI kAvya ke pratipAdya viSaya haiN| ataH kavi ko sthUlabhadra ke nirveda ko adhika mahatva denA thA, kintu usane kozA ke rati-bhAva ko hI bhUrizaH pallavita kiyA hai| isa se zAntarasa kI aMgIrasa ke rUpa meM pratiSThA nahIM ho pAI, jo ki kAvya zAstrIya dRSTi se apekSita thii| ___ zAnta aura zrRMgAra donoM virodhI rasa hai| parantu unakI bhinnAzrayatA aura aMgAMgibhAva meM virodha nahIM hai| AcArya Anandavardhana ne likhA hai ki kisI bhI virodhI rasa kA aMgIrasa (pradhAna rasa) kI apekSA adhika paripoSa karanA anucita hai| aMgabhUtarasa (apradhAna rasa) ke paripoSa meM nyUnatA honI caahiye| yadi zAnta rasa aMgI ho to zrRMgAra kA aura zrRMgAra aMgI ho to zAnta kA paripoSa nyUna kara denA caahiye| parantu kavi ne apradhAna rasa vipralambha zrRMgAra kA paripoSa adhika kara diyA hai| isa skhalana kA pramukha kAraNa pAdapUrti kI vivazatA hai| ghora zrRMgAra meM DUbe meghadUta ke zlokoM kI pAdapUrti meM zAntarasa ke liye kahIM bhI sthAna nahIM thaa| kavi ne apanI pratibhA se usake liye bhI kucha sthala khoja liye haiN| yahI kyA kama hai ? vipralambha zrRMgAra ke paripAka aura pAdapUrti kI saphalatA kI dRSTi se zIladUta kA saMskRta sAhitya meM mahatvapUrNa sthAna hai| - AcArya vizvanAtha pAThaka Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandarbha-grantha 1. bhavabhUti (AThavIM zatAbdI) meghadUta kI zailI se prabhAvita hone vAle prathama kavi haiN| unhoMne kisI svatantra dUtakAvya kI racanA to nahIM kI hai, parantu mAlatImAdhava meM meghadUta kI kalpanA kA pUrNa rUpeNa anukaraNa kiyA hai| ukta prakaraNa kA nAyaka mAdhava megha ke dvArA mAlatI ko meghadUtIya - zailI meM isa prakAra sandeza detA huA citrita kiyA gayA hai| kaccit saumya ! priya sahagharI vidyudAliMgatitvAmAvirbhUta praNayasumukhAzyAtakA vA bhajante / paurastyovA sukhayati marutsAdhusaMvAhanAbhirviSvagvibhratsurapatidhanurlakSma lakSmIvadetat / 19/25 daivAt pazyerjagati vicaran matpriyAM mAlatIM thedAzvAsyAdau tadanukathayemaghavIyAmavasthAm / AzAtanturna ca kathayatAtyantamucchedanIyaH prANatrANaM kathamapi karotyAyatAkSyAH sa ekaH 119/25 / / isa varNana ko hama laghu meghadUta kI saMjJA de sakate haiN| 2. DaoN. ravizaMkara mizra ne jaina meghadUta kI bhUmikA meM dUtavAkyam, dUtaghaTotkacam aura nala campU ko bhI dUta kAvyoM kI zreNI meM rakhA hai| mere vicAra se ukta tInoM racanAyeM dUtakAvya kI koTi meM nahIM AtI hai| sandeza- prepaNa anAdikAla se mAnava-prakRti kA naisargika vyApAra rahA hai| vaidika sAhitya se lekara Adhunika prAntIya bhASAoM ke sAhityoM aura lokagItoM meM bhI sarvatra usake darzana hote haiN| ataH sandeza - preSaNa mAtra se kisI racanA ko meghadUta se prabhAvita dUtakAvya yA sandezakAvya kI zreNI meM rakhanA anucita hai / zailI kI dRSTi se dUtavAkyam aura dUtaghaTotkacam rUpaka haiM aura meghadUta se prAcIna bhI hai| nala campU kI racanA - mizrita campU zailI meM huI hai| 1 3. vimalAbhA suprabhA -- mokkhasuhaM ca visAlaM, savvaTTha suhaM aNuttaraMjaM ca / je sucariya sAmaNNA, Na dullahaM dullahaM tesiM / / pR. 288 / / salle samudbharittA, abhayaM dAUNa savvajIvANaM / je suTThiyA damapahe, Na dullahaM dullahaM tesiM / / pR. 288 / / 4. nemidUta sAMgaNa - putra vikrama kavi kI kRti hai / kavi kA anumAnita samaya 14vIM zatI hai| Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIladUtam 5-ka. saMskRta ke sandeza kAvya -- DaoN. rAma kumAra aacaary| kha. vArANasI se prakAzita mUla zIladUta meM zrI hara govinda dAsa aura zrI bevaradAsa kI saMskRta bhuumikaa| ga. jaina meghadUta kI bhUmikA -- DaoN. ravizaMkara mizra 6. virodhinastu rasasyAGgirasApekSayA kasyacinnyUnatA smpaadniiyaa| yathA-zAnte'gini zrRMgArasya zrRMgAre vA shaantsy| - dhvanyAloka tRtIyodyota 80vIM kArikA kI vRtti Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIladUtam hindI anuvAda sahita bhuktvA bhogAn sUbhagatilaka: kozayA sAmiddhAn dhanyo mAnyo nikhilaviduSAM bhadrayA sthUlabhadraH / ghane zrutvA janakanidhanaM jAtasaMvegaraMgaH snigdhacchAyAtaruSu vasatiM rAmagiryAzrameSu / / 1 / / 1. samasta vidvatsamudAya meM sammAnanIya, aizvaryazAliyoM meM zreSTha evaM uttama sthUla bhadra ne priyatamA kozA ke sAtha utkRSTa bhogoM ko bhoga lene para jaba pitA ke nidhana kA samAcAra sunA taba unheM vairAgya ho gayA aura rAmagiri nAmaka parvata para saghana chAyA vAle vRkSoM se yukta AzramoM meM nivAsa kiyaa| citte matvA viSayanicayaM satvaraM gatvaraM vai gacchanneSo'dhvanidhanajinadhyAna saMlInacittaH / zAntaM kAntaM rasamiva girau zrIgurUM bhadrabAhuM vaprakrIDApariNatagajaprekSaNIyaM dadarza / / 2 / / 2. mana meM vipayoM kI kSaNabhaMguratA ko jAna kara mArga meM calate-calate bhagavAna jina ke dhyAna meM ve (sthUlabhadra) DUba gye| usa samaya unhoMne parvata para kamanIya zAntarasa ke samAna una sadguru bhadrabAhu ko dekhA jo TIle ko ukhAr3ane ke liye parvata para tirache dAMtoM kA prahAra karane vAle gaja ke samAna darzanIya the| zikSAkAmaM kRtanatimamuM dhvastakAmaM nirIkSyA ghakhyAvevaM gurUrUrUgirA vatsa ! mohaM jayaitam / saMyoge'pi prabhavati yataH prANinAmatra duHkhaM kaNThAzleSapraNayini jane kiM punardUrasaMsthe ? / / 3 / / 3. jisa kA kAma vikAra dhvasta ho cukA thA, usa zikSA kI icchA vAle praNata sthUlabhadra ko dekha kara gurU ne zreSTha vANI meM isa prakAra kahA -- 'vatsa ! yaha moha chor3a do| yahA~ saMyoga meM bhI prANiyoM ko duHkha hotA hai, ataH gale lagane kI cAha sa~jo kara jo dUra sthita hai usa premI ke duHkha kA kyA kahanA hai ? dhanyaM manye muniparivRtAtmAnamenaM kilAdhAanindyaM sadyaH paramasukhadaM yannataM vaH padAbjam / pItvA hRdyAM vizadahRdayo dezanAM so'pi sUreH prItaH prItipramukhavadhanaM svAgataM vyaajhaar||4|| Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. ve sthUlabhadra bhI sUri (bhadrabAhu ) ke manohara upadezAmRta kA pAna kara nirmala-hRdaya ho gaye unhoMne svayaM Aye huye una guru se prasanna hokara prItipUrvaka yo kahA -- he munizreSTha ! maiM jo Apa ke nirdoSa evaM sadyaH sukhada caraNakamaloM meM praNata huA -- isa se nizcaya hI apane ko dhanya mAnatA huuN| kAmAndho'haM tadiha bahudhA karma mohAdakAMrSa jAnAtyanyo na hi jinapateryadvipAkaM munIza ! / yAvajjainI vadhanaraghanAM vA na vindanti tAvat kAmAta hi prakRtikRpaNAzcetanA'dhetaneSu / / 5 / / 5. he munirAja ! kAma se andhA ho kara maiMne mohavaza ve aneka kukarma kiye haiM jina ke vipAka ko jina deva ke atirikta dUsarA koI nahIM jAnatA hai| jaba taka kAma se pIr3ita jana jina-vANI ko nahIM jAnate hai taba taka ve cetana aura acetana ke svarUpa ke viSaya meM anabhijJa rahate haiN| jAne yuSmAn jinapatisamAna jJAnadAnapravINAna rINo'muSmAdanaNubhavato bhaavvidvessijetRn| yAce tasmAccaraNazaraNaMdhA zaraNyAH ! raNanaM yAcyA moyA varamadhiguNe nA'dhame lbdhkaamaa||6|| 6. he Azraya dene vAle ! cetana aura acetana ke jJAna se vaMcita maiM Apa ko bhI jina-deva ke samAna jJAna dene meM dakSa, mahAn evaM rAga-dveSAdi manobhAvoM kA vijetA mAnatA huuN| ataH saMsAra rUpI karma-raNa ko jItane vAle zrI caraNoM kI zaraNa cAhatA hU~, kyoMki guNI se niSphala yAcanA bhI nIca se saphala yAcanA kI apekSA adhika zreyaskara hai| kRtvA locaM zirasi sahasA paMcabhirmaSTibhiH svailatviA dIkSAM guruvacanataH saiSa shikssaamvety| guvadizAdatha nijapurImAgamattAM yatiryA baayodyaansthithrshirshcndrikaadhauthaa||7|| 7. apanI paMcamuSTiyoM se zIghra hI zirake ke kezoM kA loca kara guru-mukha se dIkSA aura zikSA prApta kara, gurU (bhadrabAhu) ke Adeza se ve yati apane usa nagara meM gaye jisake bAhayodyAna meM sthita prAsAda ziva ke mastakaM para sthita candramA kI candrikA se ghule the| kozA zasyaprakRtiratha sA svapriyaM ca 'nuyAntI dadhyAvevaM vividhavacanairambayA saMniSiddhA! tiSThet ko hA ! svagRha isa hi proSite prANanAthe 1 na syAdanyo'pyahamiva jano yaH parAdhInavRttiH / / 8 / / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIladUtam 8. sundara svabhAva vAlI, apane priya kA anugamana karane vAlI tathA apanI mA~ ke dvArA vividha vacanoM se rokI gaI usa kozA ne isa prakAra vicAra kiyA - hAya mere samAna parAdhIna na rahane vAlI aisI kauna (strI) hogI jo apane priya ke dUra cale jAne para bhI ghara meM ska ske| prAptaM dvAri priyatamamatho vIkSya soce pramodA devottuMgaM bhaja nijagRhasyainamAyaM gavAkSam / strigdhacchAyaM ghanamiva janAnandanaM yatra saMsthaM seviSyante nayanasubhagaM khe bhavantaM balAkAH / / 6 / / 6. isake pazcAt vaha kozA priyatama ko apane dvAra para AyA dekha kara harSa se bolI -- he deva! Apa apane gRha ke zreSTha evaM unnata gavAkSa ko grahaNa kareM, jahA~ AkAza meM ghanI chAyA vAle megha ke samAna manuSyoM ko Anandita karane vAle aura netroM ko sundara lagane vAle Apa kI sevA balAkAyeM kreNgii| adha zvo vA sakhi ! tava varaH sthUlabhadraH sametA svasthaM tasmAt kurU nijamano muMca mugdhe ! vissaadm| daghe prANAnahamiti sakhIbhASitainathi ! vAsszA sadyaH pAti praNayihRdayaM viprayoge ruNaddhi / / 10 / / 10. "he sakhiH tumhAre pati sthUlabhadra Aja yA kala taka A jaayeNge| ataH he bAvarI ! apane mana ko svastha rakho, khinnatA kA tyAga karo" he nAtha sakhiyoM dvArA isa prakAra kahe jAne para maiMne prANoM ko dhAraNa kiyA hai kyoMki priya ke viraha meM turanta TUTa jAne vAle abalAoM ke hRdaya ko AzA hI roke rahatI hai| svAminnaMgIkuru paricitaM svAdhikAraM punastaM bhogAn bhukSva priya ! saha mayA sAdhuveSaM vihAya / dolAkeliM kila kalayataH kautukAt kAnanAntaH saMpatsyante nabhasi bhavato rAjahaMsAH shaayaaH||11|| 11. he svAmI ! Apa apane usa cira- paricita adhikAra ko punaH svIkAra kreN| he priya ! Apa sAdhuveza kA parityAga kara mere sAtha viSayabhogoM kA sevana kreN| jaba zrAvaNa mAsa meM udyAna ke madhya ullAsapUrvaka hiMDole para krIDA kareMge taba zreSTha bhUpatigaNa Apa ke sahAyaka hoNge| pazya svAminnijaparijanaM tvadyiogAttidInaM hInaM sthAne jalavirahite miinvtpiinduHkhm| tvatsaMyoge muditamanaso vIkSitA yasya zasyAH snehavyaktizviravirahajaM muMcato vASpamuSNam / / 12 / / 12. he svAmI ! apane viyoga kI vyathA se dIna-hIna usa apane parijana ko dekhiye jisa kA dukha jala-rahita sthAna meM sthita mIna ke samAna atyadhika bar3ha gayA hai| Aja Apa ke punarmilana Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se usa kA mana mudita ho uThA hai aura dIrghakAlIna viraha- janita uSNa azru girA kara usa ke utkRSTa sneha kI abhivyakti ho rahI hai| mA jAnISva tvamiti matiman ! saMyama muMcato meM nAzaM yAsyatyavanividitA kiittivisphuutiressaa| siddhiM yAtA punarapi yathA sindhupUraH pradAnaiH kSINaH kSINaH parilaghu payaH strotasAM ghopayujya / / 13 / / 13. he buddhimAn ! Apa yaha mata samajhiye ki saMyama ko chor3a dene se Apa kA yaha vizva-vikhyAta yaza-rUpI teja naSTa ho jaayegaa| jisa prakAra nadI kA pravAha jala pradAna karane ke kAraNa kSINa ho jAtA hai parantu sotoM ke thor3e-thor3e jala ko jor3akara punaH pUrNa ho jAtA hai usI prakAra Apa bhI abhI saMyama kA tyAga karake kucha samaya ke pazcAt punaH usa kA pAlana kareM to mokSa ko prApta kara sakate haiN| jagmurmukti kati na bharatAdhAH samArAdhya dAnaM ? bhuMjana bhogAn subhaga ! bhava tad dAnadharmodyatastvam / kIrtyA mUrtIstvamapi sitayana svaHdhiyAM siddhimetA didiG nAgAnAM pathi pariharan sthUlahastAvalepAn / / 14 / / 14. kyA dAnadharma kI samyak ArAdhanA karake bharatAdi kitane vyakti mokSa nahIM prApta kara cuke haiM ? ataH he subhaga ! Apa bhI bhogo ko bhogate huye dAnadharma meM udyata ho jaaeN| isa prakAra kIrti se diggajoM kI AkRtiyoM ko zubhratara banAte huye aura mArga meM svarga kI sundariyoM ke hAthoM kA pracura bhojana tyAgate huye Apa bhI mokSa prApta kara leNge| svAmin ! siMhAsanamanupamaM tvaM prasadyAzrayedaM nAnAratadyutitatikRtasphAracitraM pvitrm| yena strigdhaM vapurUpacitAM kAntimApatsyate te baheNeva sphurirucinA gopaveSasya vissnnoH||15|| 15. he svAmI ! Apa vibhinna prakAra ke ratnoM ke prakAza se vistRta zobhA vAle pavitra aura advitIya siMhAsana para prasanna hokara baiThiye, jisa se Apa kA mohaka zarIra mora ke paMkha se vistRta zobhA vAle gopavezadhArI bhagavAn viSNu ke zarIra ke samAna kAnti-puMja ko dhAraNa kara legaa| manye jajJe kulizakaThinaM tAvakInaM hRdeta dhasmAdasmAnapi nahi dazA strigdhayA pazyasi tvam / pazyeyaM tyAM vadati sarasaM sArikA deva ! mA mA kiMcitpazcAd vraja laghugatibhUya evottareNa / / 16 / / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 zIladUtam 16. aisA mAnatI hU~ ki Apa kA hRdaya vajra ke samAna kaThora ho gayA hai| isIliye Apa mujhe anurakta dRSTi se nahIM dekha rahe haiN| he deva ! uttara kI ora kiMcit pIche haTakara thor3I dUra para dekheM, yaha sArikA bhI Apa se nahIM nahIM kaha rahI hai| AlApaistvAM mRgaya muditaH komalaiH kokilAyAH krIDArAmo bhavadupavitaH svAgataM pRcchtiiv| no nIco'pi praNayanibhRte bhAgyalabhye ghirAnA prApte mitre bhavati vimukhaH kiM punaryastathoccaiH ? / / 17 // 17. Apa ke Agamana se pramudita yaha krIDodyAna kokiloM kI madhura dhvani ke dvArA mAnoM svAgata prazna kara rahA hai| nIca vyakti bhI dIrgha kAla ke pazcAt saubhAgya se apane premI mitra ke milane para vimukha nahIM hotA hai to phira jo (udyAna) utanA unnata (vRkSoM ke kAraNa) hai usa kA kyA kahanA hai| drale mAsAnnava kila yayA madhyamadhye sudhIman ! vRddhiM nItaH sarasamadhurAhArayogAd bhavAn vaa| gehastho'pi priya ! guruguNAM mAtaraM mAnayanAM sadbhAvAH phalati na cireNopakAro mhtsu||18|| 18. he buddhimAn jisa ne Apa ko nau mAsoM taka garbha meM dhAraNa kiyA aura jisane sarasa evaM madhura AhAra ke saMyoga se Apa ko bar3A banAyA usa zreSTha guNoM vAlI mAtA kI AjJA kA pAlana gRhastha hokara bhI Apa kIjiye kyoMki mahAn logoM para kiyA huA upakAra bahuta samaya bIta jAne para bhI samApta nahIM hotA hai| tvayyAyAte dharaNiramaNIsArazrRMgArarUpe prAsAdo'yaM priya ! nijarUcA jeSyati svargalokam / viSvakzuddhasphaTikaradhitastvindranIlAgrabhAgo madhye zyAmaH stana iva bhuvaH zeSavistArapANDuH / / 16 / / 16. he priya ! bhUtala kI ramaNiyoM meM zreSTha sundarI ( arthAt kozA) ke zrRMgArarUpa Apake (sthUlabhadra ke) A jAne para cAroM ora se zuddha sphaTika se jaTita evaM agrabhAga meM nIlama se yukta yaha bhavana pRthvI (rUpI ramaNI) ke agrabhAga meM nIle aura zeSa bhAga meM pIle vakSasthala ke samAna zobhita hokara sundaratA se svarga ko bhI jIta legaa| krIDAzaile kalaya vipule nirjharAlI kilatAM yatrAvAbhyAM zramahatikRte krIDitaM nAtha ! pUrvam / yAmAlokyAkalayati kalaM citramatratyaloko bhakticchedairiva viracitAM bhUtimaMge gjsy||20|| 20. nAtha ! vistRta krIDA-parvata para isa nirjhara-zreNI ko dekhiye jahA~ pahale hama dono zrama dUra karane ke liye krIDA karate the aura jisa ko yahA~ ke loga hAthI ke zarIra para rekhAoM se racita sajAvaTa samajhate the| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA muJcedaM dhanamanidhanaM nAtha ! sampUritAzaM sarva cainaM nijaparijanaM tvayyatisnehayuktam / nItijJo'pi prathitamahiman / vetsi naitatkathaM yat ? riktaH sarvo bhavati hi laghuH pUrNatA gauravAya / / 21 / / 21. he nAtha ! AzAoM ko pUrNa karane vAle sthAyI dhana aura Apa meM atizaya anurakta isa parijana ko mata choddiye| he vikhyAta-mahima ! Apa nItijJa ho kara bhI yaha kyoM nahIM samajhate ki sabhI padArtha rikta hone para laghu ho jAte haiM aura pUrNa hone para bhArI (guru) ho jAte haiN| vyApAra mA parihara vara ! tvaM nRpazrIzamaM taM prApya kleshopmmimmho| saMyama mantriputra ! muJceccintAmaNimiha hi kaH kAcamAdAya yasmin ? sAraMgAste jalalavamucaH sUghayiSyanti mArgam / / 22 / / 22. he zreSTha mantriputra ! rAjalakSmI kA zamana karane vAle klezatulya isa saMyama ko prApta kara usa vyApAra (aizvarya- bhoga) kA parityAga mata kIjiye jisameM jala-sIkaroM ko girAte huye gajendra tumhAre mArga kI sUcanA deNge| are ! kauna yahA~ aisA hai jo kAca ko lekara cintAmaNi kA parityAga kara de| tIvaM yattvaM tapasi sutapo devalokAzayeha strIsambhogAdaparamarire ! nAsti tatrApi saukhym| gehasthastadravaya sudhiraM svargasaukhyAdhikAni sotkaNThAni priyasahagharI saMbhramAliMgitAni / / 23 / / 23. he arire ! (kAma krodhAdi zatruoM ko jItane vAle) yahA~ Apa svarga kI AzA se zreSTha aura ugra tapa kara rahe haiM to usa (svarga) meM bhI strIsaMbhoga se bar3ha kara koI sukha nahIM hai, ataH gRhastha raha kara apanI priya sahacarI kA utsukatA-pUrvaka hAva-bhAva se yukta svargasukhAtizAyI AliMgana kiijiye| nItvA nItyA katipayadinaM yauvanaM gehavAse bhuktvA bhogAnavanivalaye nAtha ! tatvA svakIrtim / vArddhakye'va priya ! nijajanaiH sAzrugbhivatAya pratyudyAtaH kathamapi bhavAn gantumAzu vyavasyet / / 24 / / 24. he nAtha ! he priya ! kucha dinoM taka gRhasthAzrama meM rahakara nItipUrvaka yauvana vyatIta kara bhogoM ko bhoga kara aura bhUmaMDala meM kIrti kA vistAra kara punaH vRddhAvasthA meM jaba AtmIyajana sAzru netroM se svAgata kareM taba Apa kisI prakAra zIghra sanyAsa ke liye jAne kI ceSTA kreN| tAte yAte tridazabhavanaM yuSmadAzAnibaddhA ye jIvanti priya ! pariharaMstAnna kiM lajjase tvam ? Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIladUtam AyAbhAvAt tvayi sati gate bAndhavAste'stavittAH saMpatsyante katipayadinasthAyihaMsA dazAH / / 25 / / 25. he priya ! pitA ke svarga cale jAne para jo Apa kI AzA meM ba~dha kara jI rahe haiM unheM chor3ate huye kyoM lajjita nahIM ho rahe haiM ? Apa ke cale jAne para Aya ke abhAva meM jina kA dhana naSTa ho jAyegA una dasa vyaktiyoM ke RNI bAndhavoM ke prANa katipaya dinoM taka hI Thahara paayeNge| bhuDkte bhogAn kimiha na bhavAn nandiSaNo'pi tasthau ? vezyAsvAse ciraviracitaM projjhya caaritrmuccaiH| muhayet ko no zuci sulalitaM vIkSya vA vAranAryAH sabhrUbhaMga mukhamiva payo vetravatyAzyalomi ? / / 26 / / 26. Apa bhogoM kA upabhoga kyoM nahIM karate haiM ? nandipeNa bhI dIrghakAla se racita cAritrya kA tyAga kara vezyA ke ghara meM Thahara gaye the| betavA ke caMcala taraMgayukta jala ke samAna vAravanitA ke bhUbhaMgayukta svaccha aura sulalita mukha ko dekha kara kauna mohita nahIM ho jAtA hai? krIDAzailo vara ! gururayaM rAjate te purastAghcakre keliH kila saha mayA yatra citrA tvayA praak| strigdhacchAyairvimalasalilaiH satphalairyo janAnA muddAmAni prathayati zilAvezmabhiyauvanAni / / 27 // 27. he patideva ! yaha vizAla krIDA- parvata Apa ke samakSa zobhita hai jahA~ pahale Apa ne mere sAtha vicitra krIDAyeM kI thIM aura jo snigdha chAyA vizuddha jala aura sundara phaloM vAle zilAgRhoM ke dvArA manuSyoM ke utkaTa yauvana ko uddIpta kara detA hai| asmin sAndradrumaryAcate parvata vartate te krIDodyAnaM suravanasamaM nAtha ! srvrtukaakhym| svedaM zIto harati surabhiH saMmato yatra vAyu zchAyASSdAnAt kSaNaparidhitaH puSpalAvImukhAnAm / / 28 // 28. he nAtha saghana vanoM se vyApta isa parvata para nandana vana ke samAna sarvatuka nAmaka Apa kA krIDodyAna hai jahA~ vRkSoM kI chAyA grahaNa karane ke kAraNa kSaNa bhara meM paricita ho jAne vAlA sugandhita, priya aura zItala vAyu puSpa cunane vAlI kAminiyoM ke mukhoM kA sveda hara letA hai| svAminnasmin smaragRhasame kAnane tAvakIne kAmakrIDAM vidadhati samaM nirjarAH sundarIbhiH / snehasnigdhastvamiha ratidaivIMkSito'pi priyANAM lolApAMgaiyadi na ramase lodhnairvdhito'si||2|| Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 . 26. he svAmI ! kAmadeva ke gRha ke samAna Apa ke isa udyAna meM devagaNa sundariyoM ke sAtha krIDA karate rahate hai| yadi yahA~ Apa priyAoM ke sneha-snigdha, kAmoddIpaka, evaM caMcala kaTAkSoM vAle locanoM ke dvArA dekhe jAne para bhI ramaNa nahIM karate haiM to vaMcita hai| lolacchAkhAzayavilasitaistvAmivAkArayantI bhaMgAlApairiva tava tapaH sAmprataM vaaryntii| vRkSAlIyaM kusumapulakaM darzayantIva pazya strINAmAdyaM praNayi vacanaM vibhramo hi priyeSu / / 30 / / 30. dekhiye, yaha vRkSa-zreNI mAnoM zAkhA-rUpI hAthoM se Apa ko bulA rahI hai, mAnoM bhramaroM ke zabdoM meM tumheM tapa karane se roka rahI hai aura mAnoM puSpoM ke rUpa meM romAMca kA pradarzana kara rahI hai| priya ke prati mahilAoM ke hAva-bhAva hI prArambhika vacana hote haiN| hInaM dInaM subhaga ! virahAta te dhutASShAranIraM pazyedaM me vapurUpacitiM yAti nAnyaiH pryogaiH| jAne nAhaM bahu nigadituM tvadriyogatijAtaM kArya yena tyajati vidhinA sa tvayaivopapAdyaH / / 31 / / 31. he subhaga ! dekhiye Apa ke viyoga ke kAraNa bhojana aura jala kA parityAga kara dene se durbala merA zarIra anya yuktiyoM se vRddhi ko nahIM prApta ho rahA hai| maiM adhika bolanA nahIM jAnatI huuN| Apa ke viyoga-duHkha se utpanna kRzatA jisa vidhi se dUra ho jAyeM use Apa ko hI karanA caahiye| gehaM dehaM zriya iva bhavatkAritaM bhattaratad bhAgyairlabhyaM naya saphalatAM svopabhogenaM nAtha ! svalpIbhUte svakRtasukRte nAkinAM bhUgatAnAM zeSaiH puNyairhatabhiva divaH kAntimat khaNDamekam / / 32 // 32. he svAmI lakSmI ke zarIra ke samAna yaha gRha Apa ke dvArA nirmita hai tathA bhAgya se prApta huA hai, ise apane upabhoga se saphala bnaaiye| yaha svakRta puNyoM ke svalpa ho jAne para bhUloka meM Aye svargavAsiyoM ke zeSa puNya se AhRta svarga ke kAntimAn khaNDa ke samAna hai| aMgIkRtya priya ! gurutarAM mantrimudrAM samudrAM dAnarasyAM puri hara ciraM lokadAridyamudrAm / yatrAvantyAmiva surasariddhanti tApaM ca zItaH siprA-vAtaH priyatama iva prArthanAcATukAraH / / 33 / / 33. he priyatama ! mudrA (sikkoM yA rupayoM) se yukta, mahattvapUrNa maMtrI kI mudrA (nAmAMkita aMgUThI yA mohara) ko svIkAra kara isa pATalIputra nagarI meM cira-kAla taka logoM kI daridratA kA cihan (mudrA) dUra kreN| jaise avantI meM rati ke liye priya vacana kahane vAle priyatama ke Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 zIladUtam samAna ziprA kA zItala vAyu saMtApa dUra kara detA hai vaise hI yahA~ devanadI saMtApa dUra kara detI pazya svAmina ! suvipulamidaM pATalIputradraGagaM gaMgotsaMge nRpatitilakaH koNiko'sthApayad yt| yasyA''ho / vividhamaNibhiH pUritasya kSamAyAM saMlakSyante salilanidhayastoyamAtrAvazeSAH / / 34 / / 34. he svAmI ! isa vistRta pATalIputra nagara ko dekheN| nRpati-zreSTha koNika ne gaMgA kI goda meM isa kI sthApanA kI thii| ahA ! vividha maNiyoM se pUrNa isa nagara ke Age pRthvI para samasta samudra aise lagate haiM jaise unameM aba kevala jala raha gayA hai ( ratna nikAla liye gaye haiN| AdhaM nandaM nRpatimavadhIdA vairocanaH prAgatrArAmaH satataphaladovAbhavat tasya raajnyH| atrodAyiprabhurapi hataH pApinA tena dambhA dityAgantuna ramayati jano ytrbndhuunbhijnyH|| 35 / / 35. "pahale yahA~ vairocana nAmaka mantrI ne prathama nanda nUpa kA vadha kiyA thaa| usI rAjA kA nirantara phala dene vAlA upavana thaa| yahIM usa pApI vairocana ke dvArA dambhapUrvaka rAjA udAyI bhI mAra diyA gayA thA" -- isa prakAra vRtAnta ko jAnane vAlA vyakti navAgantuka bandhuoM kA mana bahalAtA hai| khinno'si tvaM ghiravidharaNAd dRzyate'nIdRzaste dehastanno nijaparijanenA'munA jalpasi tvam / haryeSveSu priya ! nivasanAt sajjayAsmistanuM svAM nItvA khedaM lalitavanitApAdarAgAMkiteSu / / 36 / / 36. he svAmI ! Apa cira vicaraNa se klAnta ho gaye haiN| Apa kA zarIra pahale jaisA nahIM dikhAI de rahA hai| isI se apane usa parijana se bAta nahIM kara rahe haiN| he priya ! lalita kAminiyoM ke alakta se raMjita ina prAsAdoM meM raha kara apanA zarIra svastha kara leN| draMgotsaMge sagaratanayAssnItavAhAM vahantI gaMgAmetAM subhaga ! mRgyaalolkllolmaalaam| dharmasvedaM harati kurute yA ratiM dAga narANAM toyakrIDAniratayuvatisnAnatiktairmarUmarubhiH / / 37 / / 37. he subhaga ! isa nagara ke nikaTa bahatI huI, caMcala taraMga-mAlAoM vAlI isa gaMgA ko dekheM, jisa kI dhArA bhagIratha ke dvArA lAyI gaI thii| vaha dhUpa aura sveda hara letI hai aura jala-vihAra karatI huI tarUNiyoM ke snAna se suvAsita pavana se manuSyoM meM kAmavAsanA utpanna kara detI hai| Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAsaM kurvannavanividite nityaraMge'tra deMge gAMgIrairanizamamRtasvAdamAvetsyasi tvam / gaMgAghoSaiH zrutisukhakarairanvahaM dhAbdajAnA mAmandrANAM phalamavikalaM lapsyase garjitAnAm / / 3 / / 38. Apa jagad-vikhyAta evaM nitya sukhada isa nagara meM gaMgA ke jala meM sadaiva amRta kA svAda anubhava kareMge aura pratidina kAnoM ko sukha dene vAle gaMgA ke kalaninAda ke dvArA meghoM se utpanna gambhIra garjana kA akhaMDa lAbha paayeNge| no muJcanti priya ! nijakulAghArabhAraM mahAnto vyApAraM tat kurU gurumamuM puurvjaacaarruupm| snehAdyasmin sati hi samudaH pauranAryo'tivaryA nAmokSyante tvayi madhukarazreNidIrghAn kaTAkSAn / / 3 / / 36. he priya ! mahAn loga apanA kulAcAra nahIM chor3ate haiN| ataH pUrvajoM kA paramparAgata mahatvapUrNa vyavasAya svIkAra kara leN| isa ko svIkAra kara lene para sneha se harSita nagaranAriyAM bhramara- paMkti kI taraha dIrgha evaM varaNIya kaTAkSa tuma para chodd'eNgii| pAyaM pAyaM zuci sulalitaM bandhuvAkyaM payo vA svAdaM svAdaM sarasamadhurAhArameyAH prmodm| svAmin / nityaM ziva iva mayA saspRhaM vIkSyamANa: zAntodegaH stimitanayanaM dRssttbhktibhvaanyaaH|| 40 / / 40. he nAtha ! jinhoMne pArvatI kI dRr3ha bhakti dekha lI ho, una ziva ke samAna lAlasA-pUrvaka ekaTaka dRSTi se mere dvarA dekhe jAte huye Apa nizcinta hokara bAndhavoM ke manohara vacanoM athavA jala ko grahaNa karake aura svAdiSTha evaM madhura AhAra kA AsvAdana karake Ananda prApta kreN| kAryA zazvad bhRtiriha mayA vaH puretyuktipUrva pANI prAdAta priya ! kila bhavAn yatpayo mtskhiinaam| gRhaNan dIkSAM nijaparijanaM tvaM vimuJcan kSaNAt tat toyotsargastanitamukharo mA sma bhUviklAvAstAH / / 4 / / 41. he priya ! pUrva samaya meM "mujhe sadaiva tuma logoM kA bharaNa-poSaNa karanA hai|" isa prakAra kahakara Apa ne merI sakhiyoM ke hAtha meM jo jala diyA thA Aja kSaNa bhara meM priyajanoM ko chor3a kara dIkSA grahaNa karate huye, usa jala ko girA kara meghagarjana sA zabda mata kareM kyoMki ve bhIru vyApAraste yadi na hRdaye saMmato jJAtatattve vANijyenArjaya dhanadhayaM tyAgabhogakSamaM tt| aMke kSiptAnava tava purA'nena pitrA svabandhUna mandAyante na zalu suhRdAmabhyupetArthakRtyAH / / 42 / / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 42. he tattvajJa - hRdaya ! yadi Apa ko mantripada priya nahIM lagatA hai, to vANijya ke dvArA dAna aura bhoga sampAdana meM samartha dhana kA arjana kIjiye / isa se pitA ke dvArA goda meM sauMpe gaye svajanoM kI rakSA kIjiye kyoMki jo acche mitra hote haiM unake dvArA aMgIkRta upakAra ke kArya kabhI zithila nahIM hote haiN| pUrvaiH pUrve mama khalu same mAnitA yasya pUrva tanmAnyo'sau sacivatanayo me jighRkSustapasyAm / matvA nando nRpa iti ciraM tvA'nunetuM pramodAt pratyAvRttastvayi kararudhi syAdanalpAbhyasUyaH / / 43 / / 43. "mere pUrvajoM ke dvArA isa (sthUlabhadra ) ke pUrvaja sammAnita the isaliye tapasyA grahaNa karane kA icchuka yaha mere mantrI kA putra sammAnya hai / " yaha mAna kara rAjA nanda ne prasannatA - pUrvaka tuma se mantripada grahaNa karane ke liye cirakAla taka Agraha kiyA kintu vaha pada asvIkAra kara dene para vaha (nanda) vimukha hokara tuma se rUSTa hai| zIladUtam dIkSAmeSA tava suranadI vArayatyUrmirAvaiH pazya svAmin ! bahuparicitA preyasIveyamuccaiH / asyAH zasyAzayarayakRtAnyarhasi tvaM na vidvan ! moghIkartu caTulazapharodvarttanaprekSitAni / / 44 / / 44. he svAmI ! dekhiye, bahu-paricitA preyasI ke samAna yaha gaMgA apanI UMcI taraMga dhvaniyoM se Apa ko dIkSA lene se virata kara rahI hai| pavitra mana kI utkaMThA se kiye gaye isa ke caMcala zapharoM (matsya-vizeSa) ke ucchalana (uchalanA ) rUpI dRSTipAta ko vyartha na kIjiye / kAntAvAcA cirakRtamaho ! projjhya dhAritraratnaM bheje bhogAn subhaga ! vitatAnAdrapUrvaH kumAraH / sossthAd gehe priya ! jinamitAn vatsarAn snehato vA jJAtAsvAdo vipulajaghanAM ko vihAtuM samarthaH 2 / / 45 / / 45. he subhaga ! he priya ! priyatamA ke kahane se Adra kumAra ne cira- kAla se pAlana kiye gaye bahumUlya cAritrya ko chor3akara vipula bhogoM kA sevana kiyA thaa| vaha prema se caubIsa varSoM taka ghara meM raha gyaa| kauna rasika puruSa vipulajaghanA vilAsinI ramaNI kA tyAga kara sakatA hai ? sUdarka tatpriya ! mama vaco mAnayitvA gRhe sve tAruNyaM tvaM naya vinayataH prArthyamAnaH priyAbhiH / varSAkAle tava viharataH zarmakarttA vanAntaH zIto vAyuH pariNamayitA kAnanodumbarANAm / / 46 / / 46. ataH zubha pariNAma vAle mere vacana ko mAna kara vinaya- pUrvaka priyAoM se prArthita hote huye Apa yuvAvasthA vyatIta kareM / varSAkAla meM jaba vana meM vihAra kareMge taba vanya udumbaroM (gUlaroM) ko pakAne vAlA zItala pavana Apa ko sukha degA / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgIkRtya priyatama ! mahAmAtyamudrAM subhadrAM sAndrAnandaM kuru nijapati nandanAmAnamenam / bhUyAd bhUyastava janakavat zatrutRNyAvalInA matyAdityaM hutavaha ! mukhe saMbhRtaM taddhi tejH|| 47 // 47. he priyatama ! kalyANa-janaka mahAmantrI ke pada ko aMgIkAra karake apane nanda nAmaka svAmI ko atyadhika Anandita kara deN| he zatru- rUpI tRNa- samUha ko bhasma karane vAle agni ! Apa ke mukha para sUrya ko bhI tiraskRta karane vAlA pitA ke samAna teja punaH saMcita ho jaaye| kSAmaM kAmaM tava vapurabhUta tatra tIvaistapobhibhaktyA kluptaM priyatama ! mayA bhojanaM tat kuru prAk / dakSA nATye jitasurabadhUnartakImardalAnAM pazcAdadrigrahaNagurubhirjitainattayathAH / / 4 / / 48. priya ! vahA~ tIvra tapoM se Apa kA zarIra kSINa ho gayA hai ataH pahale bhakti-pUrvaka mere dvArA racita bhojana grahaNa kreN| usake pazcAt parvatoM meM pratidhvanita hone ke kAraNa gambhIra mudaMga dhvaniyoM ke dvarA devAMganAoM ko jItane vAlI nATya kalA meM pravINa nartakiyoM ko ncaaaiN| puNyAya tvaM spRhayasitarAM tat paraM nopakArAt sa syAtyAyaH priyavara ! saraH kUpavApIvidhAnaiH ? kuryAH zreyaH pratidinamidaM tad gRhastho'pi lumpn| srotomUrtyA bhuvi pariNatAM rantidevasya kIrtim / / 49 / / 46. he priyavara ! Apa atyanta puNya ke liye icchA kara rahe haiN| vaha puNya paropakAra ke atirikta aura kucha nahIM hai aura vaha upakAra sarovara , kUpa aura vApI ke nirmANa se hotA hai| ataH gRha meM raha kara bhI pRthvI para srota ke rUpa meM pariNata ranti deva kI kIrti ko lupta karate huye isa kalyANakArI kArya ko kreN| yaM tAtaste purahitakRte'kArayacchilpisAraiH prAkAraM taM sphaTikaghaTitaM nAtha ! pazyAbhralagnam yaM vIkSante divi diviSado nIlaveSAyutaM zrA gekaM muktAguNamiva bhuvaH sthUlamadhyendranIlam / / 5 / / 50. nAtha ! nagara kI rakSA ke liye Apa ke pitA ne kuzala zilpiyoM ke dvArA jise banavAyA thaa| usa AkAza ko chUne vAle sphaTika-racita prAcIra ko dekhiye| usa prAcIra ko AkAzastha devatA pRthvI kI usa mauktika mAlA ke samAna dekhate haiM jisa ke madhya meM sthUla (bar3A) indranIla maNi suzobhita ho| kAmo vAmaM raghayatitarAM yauvane nAtha ! cittaM yogAbhyAsodyatamatibhRtAM yoginaampyvshym| aMgIkuryA vayasi gharame dharmabhedAnataH svaM Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 pAtrIkurvan dazapuravadhUnetrakautuhalAnAm / / 51 / / 51. he nAtha ! yuvAvasthA meM yogAbhyAsa meM pravRtta buddhi vAle yogiyoM ke bhI citta ko kAma viparIta banA detA hai | ataH Apa dazapura kI badhuoM ke netroM kI utkaNThA ke viSaya bana kara vRddhAvasthA meM dharma ko svIkAra kareM / audAsInyaM parihara tataH sAmprataM kAtarAI nizcintaM taM kuru nijapatiM vairivAraM vijitya / yuddhe kiM na smarasi dhanavad vairiNAM taM pitA yadvArApAtaistvamiva kamalAnyabhyavarSad mukhAni ? / / 52 / / 52. to aba kAyaroM ke liye ucita udAsInatA ko chor3a deN| zatru samudAya ko jIta kara apane usa svAmI (rAjA) ko nizcinta kara deN| kyA Apa ko smaraNa nahIM hai ki jaise megha dhArArUpa meM Apake Upara jala kI vRSTi karatA hai usI prakAra Apa ke pitA ne yuddha meM zatruoM ke (chinna) mukhoM (ziroM) kI varSA kI thI / sIdantaM kiM sadayahRdayopekSase bandhuvarga vAJchan zuddhiM tvamiha vividhairdustapaistaistapobhiH ? dattaiH pAtre satatamamale gehidharme svavittai rantaH zuddhastvamapi bhavitA varNamAtreNa kRSNaH / / 53 / / zIladUtam 53. he dayAlu hRdaya ! Apa isa saMsAra meM vividha duSkara tapoM se zuddhi cAhate huye, apane dukhI kuTumbiyoM kI upekSA kyoM kara rahe hai| gRhastha-dharma meM nirantara supAtra ko dAna dekara bhI Apa kA antaHkaraNa pavitra ho jAyegA / Apa kevala varNa se zyAma raha jAyeMge / ratvAssvAbhyAM ciramupavane jAtagAtrazramAbhyAM sasne yatra priya ! kalajalA svardhunI bhAti seyam / muktvA mAM kiM bhramasi bhuvi yetIva phernairhasantI zambhoH kezagrahaNamakarodindulagrormihastA / / 54 / 54. upavana meM cirakAla taka ramaNa karane ke pazcAt thaka kara jahA~ hama donoM ne snAna kiyA thA yaha vahI ramyasalilA gaMgA zobhita ho rahI hai, jisane "mujhe tyAga kara bhUtala para kyoM bhramaNa karate rahate ho|" mAnoM isa prakAra kaha kara phenoM ke dvarA ha~sate huye, taraMgarUpI hAthoM ko candramA para lagA kara ziva kA keza pakar3a liyA thA / asyAM zasyAzaya ! yadi bhavAn nIrakeliM prakuryAd yuktastAbhiH priya ! saha mayA madrayasyAbhirAbhiH / dhautairAsAM mRgamadabharaiH kajjalairvA tadeSA syAdasthAnopagatayamunAsaMgamevAbhirAmA / / 55 / / 55. he sundara abhiprAya vAle priya ! yadi isa meM una lahariyoM se yuta hokara Apa merI saMkhiyoM Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 aura mere sAtha jala-krIDA karege to una ke ghule huye pracura mRgamada (kastUrI) aura kAjaloM se isa kI aisI zobhA hogI jaise binA sthAna (prayAga) ke hI vaha yamunA se mila gaI hai| krIDAM tatra tvayi raghayati prItacitte nitAntaM svarNocchaMgInihita slilkssepnnaadhrvinodaiH| rodhaH kSuNNaM tava hayakhurairlapsyate nAtha ! tasyAH zobhA shubhrtrinynvRssotkhaatpNkopmeyaam|| 56 / / 56. he nAtha ! vahA~ jaba Apa prasanna- citta hokara svarNima picakArI meM nihita jala ke kSepaNa (phekane) Adi vinodoM ke dvArA krIDA kareMge taba Apa ke azvoM ke khuroM se bhagra usa (gaMgA) kA taTa, ziva ke zveta baila se vidArita paMka ke samAna zobhA ko prApta kara legaa| dharmeSvAdyAmiha khalu dayAmAdidevo jagAda projjhannetAM nijaparijane vetsi dharma na samyak / sIdantaM tannijajanamamuM pAlaya svArjitaiH svai rApannAtiprazamanaphalAH saMpado yuttamAnAm / / 57 / / 57. Adideva (RSabhadeva) ne dayA ko Adi dharma batAyA hai| kyA Apa apane parijana ko chor3ate huye usa dayA ko samyak nahIM samajhate hai ? ataH apane dvArA arjita dhana se apane duHkhI logoM kA pAlana kIjiye, kyoMki mahAn logoM kI sampatti duHkhI logoM kA duHkha zAnta karane ke liye hI hotI hai| AsAghedaM nijapitRpadaM pAlayiSyatyasau no nUnaM citte sacivasuhRdo ye vicAryeti tsthuH| prApte dIkSAM bhavati bata ! tAnAkramiSyantyamitrAH ke vA na syuH paribhavapadaM niSphalArambhayatnAH ? / 58 // 58. "apane pitA ke pada ko prApta kara vaha nizcaya hI hamArA pAlana kregaa|" isa prakAra vicAra karake mitra-mantrI baiThe the, kheda hai, ve sabhI Apa ke dIkSA le lene para zatruoM ke dvArA AkrAnta ho jAyeMge, kyoMki niSphala kArya ko prArambha karane vAle kauna (loga) tiraskAra ke pAtra nahIM bana jaate| mA jAnISva tvamiti matiman ! yad vratenaiva muktileMbhe zvabhraM vratamapi ciraM kaNDarIkaH prpaaly| gArhasthye'pi priya ! bharatavaddhItarAgAdidoSAH saMkalpante sthiraguNapadaprAptaye zraddadhAnAH / / 5 / / 56. he buddhimAn ! Apa aisA mata samajhiye ki vrata se mukti milatI hai| cirakAla taka vrata karane para bhI kaNDarIka patana ke garta meM gira gayA thaa| he priya ! gRhasthAzrama meM bhI bharata cakravartI ke samAna vItarAga evaM doSarahita zraddhAvAn loga samatva pada kI prApti meM samartha hote haiN| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 zIladUtam krIDAzailaM priya ! bhaja nijaM taM vinodAya yasmin zabdAyante madhuramanizaM kIdhakA vaayuyogaat| nAdazasyAlamiva tava satkinnarIgItanRtyaiH saMgItArtho nanu pazupatestatra bhAvI samagraH / / 60 / 60. he nAtha ! vinoda ke liye apane usa krIDA- parvata kA sevana kIjiye jahA~ vAyu ke saMyoga se kIcaka nAmaka chidrayukta bA~sa satata dhvanita hote rahate hai| (vahA~) ziva ke samAna nAda ke vizeSajJa Apa ke saMgIta ke sabhI aMga kinnariyoM ke sundara gItoM aura nRtyoM se pUrNa ho jaayeNge| hitvA svAdiM jinapatimahAcaityapUte prabhUte strIbhiH sA vibudhanidhayA yatra khelanti nAtha / tiryagvyApyaJjanagiririvAnaM gato bhrAjate yaH zyAmaH pAdo baliniyamanA'bhyudyatasyeva viSNoM / / 61 // 61. he nAtha ! bahuta se jina-mandiroM se pavitra jisa krIDA- parvata para devagaNa sumeru parvata ko chor3a kara striyoM ke sAtha vihAra karate haiM aura jo aMjana-giri ke samAna tiryak (tirachA ) phaila kara AkAza meM pahu~ca gayA hai vaha (krIDAparvata) bali ko niyantrita karane ke liye udyata viSNu ke zyAmala caraNa ke samAna dIpta ho rahA hai| zaile lIlAgRhamiha mahata kAritaM te'sti pitrA tasmin vAsaM kuru vara ! ciraM ghedrati! tvaa'tr| zvetajyotiH sphaTikamaNibhirnirmitaM bhrAjate ya drAzIbhUtaH pratidinAmiva tryambakasyATTahAsaH / / 6 / / 62. he patideva ! yadi yahA~ Apa kA mana nahIM lagatA hai to isa zaila para Apake pitA ke dvArA banavAyA huA mahAn lIlA-gRha hai, usa meM nivAsa kiijiye| vaha sphaTika maNi se nirmita zvetakAnti bhavana aisA lagatA hai jaise ziva ke pratyeka dina ke aTTAhAsa kA Dhera laga gayA ho| tvayyAsTe rajataracitaM sAramuccagavAkSaM dehacchAyAjitaharirucau ghAru kRtvA vinodaan| pazyatveSa priya ! parijanaH sAdhu saudhasya zobhA maMsanyaste sati halabhRto mecake vAsasIva / / 63 / / 63. nAtha ! deha kI kAnti se viSNu kI chavi ko jItane vAle Apa jaba sundara vinoda karake rajataracita zreSTha gavAkSa (khir3akI) para AsTa hoMge taba ye parijana balarAma ke kandhe para nyasta nIlAmbara ke samAna prAsAda kI uttama zobhA dekheNge| tasminnadrau bhavabhayaharaM nAbhijanmAnamIzaM natvA devaM tadanu subhagAsslokayeH kautukaani| AyAntyA me bhavadanu punarvartma kurvan sugamyaM Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sopAnatvaM kuru mnnitttaarohnnaayaagryaayii||64|| 64. he subhaga ! isa parvata para saMsAra kA bhaya dUra karane vAle brahmA ( athavA RSabhadeva) ko namaskAra karane ke pazcAt kautuka dekhiyegaa| maNi-zikhara para car3hane ke liye jaba Apa Age-Age caleMge taba Apa kA anukaraNa karate samaya merA mArga sugama karate huye sopAna (sIr3hI) bana jaaiyegaa| zrRMge tasmin nayanasubhagaM dhArurUpA yadi tvAM vidyAdharyaH smaravidhuritAH praarthyyuniriikssy| akSobhyastvaM surayuvatibhinaya ! dhikkAravAcA krIDAlolAH zravaNaparUpaigajitaiyiyestAH / / 65 / / 65. he nAtha ! Apa devatAoM kI taruNiyoM ke dvArA bhI kSubdha nahIM ho skte| usa parvata para nayanoM ko sundara lagane vAle Apa ko dekha kara yadi kAma pIDita vidyAdhAriyA krIDA ke liye caMcala hokara prArthanA kareM to dhikkAra ke svara meM karNakaThora garjanA se unheM DarA diijiyegaa| ArAmeSu priya ! viraghayaMstatra puSyAvacAyaM zrAnto bhrAntyA subhaga ! vidadhad diirghikaasvmbukelim| vAditrANAM madhuraninadairnartayan kekivRndaM nAnAceSTejailadalalitainirvizestaM nagendram / / 6 / / 66. he priya ! he subhaga ! vahA~ udyAnoM meM puSpa-cayana karate huye calate calate jaba Apa thaka jAyeM taba jalAzayoM meM jala-krIDA karate huye vAdyoM ke madhura ninAda se mayUra-vRnda ko nacAte huye megha ke samAna nAnA sundara ceSTAoM vAlI krIDAoM se usa parvata para vihAra kreN| Agacche svAM punarapi pure nAva ! nItvA dinAni krIDAzaile katighidasamAM darzayan svazriyaM taam| yatrAbhrAptairvahati bahulaidhupadhUmaiH sadA dhau muktAjAlagrathitamalakaM kAminIvAbhravRndam / / 6 / / 67. he nAtha krIDAparvata para kucha dina vyatIta kara apanI atulanIya zobhA ko dikhAte huye punaH apane usa nagara ko lauTa AyeM, jahA~ AkAza vAyumaMDala meM pahu~ce dhUpa ke pracura dhuoM ke megha-puMja ko yoM dhAraNa karatA hai jaise kAminI muktAoM se grathita kuMcita-keza ko dhAraNa karatI hai| snigdhacchAyaM bahulavimalacchAyayA zAlamAnA nityAmodAH pravitatamudaM bhUrivittAH suvittm| ratnajyotirvidhutatamaso nAtha ! nidhUtApApaM prAsAdAstvAM tulayitumalaM yatra taistairvizeSaiH / / 6 / / 68. he svAmI ! jahA~ samAna vizeSatAoM ke dvArA pracura nirmala chAyA (chAha) se paripUrNa, nitya Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 zIladUtam sugandhita, prabhUta dhanayukta evaM ratnoM kI jyoti se andhakAra ko dUra karane vAle prAsAda, snigdha kAnti vAle, satata prasanna, zakti-sampanna aura pApa-hIna Apa kI tulanA karane meM samartha hai| ahabhaktirvasati hRdaye tArahAreNa sAkaM mUtau kAntiH sphurati ca sadA zIladharmeNa sArddham / citte sAtaM ghanasamayajaM vidyate sAmprataM sat sImante ca tvadupagamarja yatra nIrgha vadhUnAm / / 3 / / 66. jahA~ vadhuoM ke hRdaya meM mauktika-hAra ke sAtha jina-bhakti basatI hai, AkRti meM zIla-dharma ke sAtha kAnti sphurita hotI hai tathA mana meM Apa ke Agamana ke kAraNa utpanna sukha hai aura sImanta ( mA~ga) meM kdmbpussp| gaMgAgaurAH sitakarahayAkAracaurAsturaMgAH zrRMgottuMgA lalitagatayo dAnavanto gajendrAH / lIlAvatyo'khilayuvatayo yatra vIrAvataMsAH pratyAdiSTAbharaNaruSayazcandrahAsavaNAkaiH / / 7 / / 70. vahA~ gaMgA ke samAna ujjvala, candramA ke ratha ke ghor3oM kI AkRti vAle azva hai, parvata ke zikhara ke samAna UMce, matavAle aura sundara cAla calane vAle hAthI hai| vahA~ kI samasta yuvatiyA~ caMcala hai aura vahA~ ke vIroM ke zarIra para aMkita talavAra (candrahAsa) ke ghAva, sundara AbhUSaNoM kI zobhA ko nirAkRta karate haiN| snehAdanyada na bhavati paraM bandhanaM yatra vidhicintA kAdhinna bhavati parA yatra dharma vihaay| kazcid yasmin na bhavati paro rAjahaMsAt sarogo vittezAnAM na ca khalu vayo yauvnaadnydsti|71|| 71. jahA~ sneha ke atirikta dUsarA koI bandhana nahIM hai, dharma ke atirikta dUsarI koI cintA nahIM hai, rAja-haMsa ke atirikta koI dUsarA saroga (sarovara meM jAne vAlA aura rogI) nahIM hai, aura dhaniyoM kI yauvana ke atirikta koI dUsarI avasthA nahIM hai| veNIdaNDo jayati bhujagAn madhyadezo mRgendrAn yAsAmAsyaM priya / pribhvtyucckaishcndrbimbm| caitye nRsatyatulamasakRd yatra vArAMganAstA stvadgambhIradhvanipu zanakaiH puSkareSvAhateSu / / 72 / / 72. jina kI veNI bhujaMgoM ko jIta letI hai, jina kI kaTi siMhoM ko jIta letI hai aura jina kA mukha candravimba ko tiraskRta kara detA hai ve vArAMganAyeM jahA~ dhIre-dhIre Apake samAna gambhIra-dhvani vAle puSkaroM ( Dhola) ke bajane para bAra-bAra anupama nRtya karatI rahatI hai| mAlAsastairvividhakusumaiH kukumAktAMvidhi - Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stAmbUlena kSititalagatenArddhajagdhena yatra / hemAmbhojaiH zravaNapatitaibhUSitabhUrivAsai naizo mArgaH saviturudaye sUdhyate kAminInAm / / 73 / / 73. jahA~ sUryodaya hone para mAlAoM se vicyuta vividha puSpoM, kuGakuma-raMjita caraNoM ke cihnoM, pRthvI para par3e arddha-carvita tAmbUloM aura kAnoM se gire evaM pracura sugandha se bhare svarNa-kamaloM se kAminiyoM ( abhisArikAoM) kA rAtri-mArga sUcita hotA hai| yatra strINAM praNayiSu haThAdAkSipatsu kSapAyAM somaM sAkSAd mnsijpraadhiintaamaagtessu| nityodyotAnapi maNimayAna prApya dIprAna pradIpAna hImUdAnAM bhavati viphalapreritazpUrNamuSTiH / / 74 / / 74. jahA~ rAtri meM sAkSAt kAma ke vaza meM par3e huye priyoM ke dvarA haThAt vastra khIMca liye jAne para lajjA se mULa striyA~ jaba candanAdi kA sugandhita cUrNa pheMkatI hai taba yaha nitya prakAza karane vAle maNimaya pradIpoM para pahu~ca kara vyartha ho jAtA hai| yasyAM lokA vimalamanasaH pUrNakAmAbhirAmA rAmAH kAmaM lalitagamanAH kAmanArIsamAnAH / vRkSAH sAkSAdatulaphaladAH kalpavRkSopameyA nityajyotsnApratihatatamovRttiramyAH pradoSAH / / 75 / / 75. jahA~ manuSya pUrNamanoratha, sundara aura zuddhacitta hai, jahA~ lalita gamana karane vAlI striyA~ rati ke samAna hai, jahA~ sAkSAt kalpa-vRkSa ke samAna vRkSa atula phala dete hai aura jahA~ rAtoM ke andhakAra ko nitya cA~danI dUra karatI rahatI hai| yasyAmantaH sukRtarasikAH pAtradAnapravINA enohInA vitatavilasatkIrtayaH santi sntH| vArastrIbhiH saha sumuditAH kAmamagnAzca kAmaM baddhvA yAnaM bahirUpavanaM kAmino nirvizanti / / 76 / / 76. jahA~ supAtra ko dAna dene meM paTu puNyavAn rasika hai, jahA~ satata kIrtizAlI niSpApa sajjana haiM aura jahA~ kAmavAsanA meM magna, mudita kAmIjana yAnoM para car3ha kara vArAMganAoM ke sAtha bADyodyAna meM vihAra karate haiN| gacchaMstUrNa nabhasi taraNiH zaMkate nityamevaM saudheSveSu skhalatu mama mA syndno'bhrNlihessu| meghA yasyAmatigurugRhaiH prApya saMghaTTamArAd dhUmadArAnukRtinipuNA jarjarA niSpatanti / / 7 / / 77. jahA~ AkAza meM zIghra calatA huA sUrya nitya zaMkA karatA hai ki kahIM ina gaganacumbI saudhoM Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77. jahA~ AkAza meM zIghra calatA huA sUrya nitya zaMkA karatA hai ki kahIM ina gaganacumbI saudhoM para merA ratha skhalita na ho jAye aura jahA~ dhue~ kI AkRti dhAraNa karane meM kuzala megha atyunnata bhavanoM se TakarA kara Tukar3e-Tukar3eM hokara dUra nikala jAte haiN| yAntyo vyomni tridazalalanA vIkSya yAsAM svarUpaM sarva garva manasi racitaM thArutAyAstyajanti / mugdhA dugdhopacitavapuSaH kuTTimeSvastakhedaM saMkrIDante maNibhiramaraprArthitA yatra kanyAH / / 78 / / 78. jahA~ dugdha ke samAna gaura aura puSTa zarIra vAlI devatAoM ke dvArA prArthita ve mugdhAkanyAyeM pharzo para binA thake, maNiyoM se khelatI rahatI haiM, jina kA rUpa dekha kara AkAza meM jAtI huI devAMganAyeM mana meM sthita, sundaratA kA sampUrNa garva tyAga detI haiN| dharmasvedaM suratajanitaM yoSitAM yatra rAtrau jAlAyAtaiH svagRhavalabhImadhyabaddhasthitInAm / sAraistArAdhipatikiraNaizthyotitA dyotitAzairSyAlumpanti sphuTajalalavasyandinazcandrakAntAH / / 78 / 78. jahA~ rAtri meM jharokhoM se AI huI dizAoM ko udyotita karane vAlI, manorama candrakiraNoM ke dvArA pighala kara pratyakSa jala-bindu TapakAne vAlI candrakAnta maNiyA~, apane bhavana ke chata para sthita kAminiyoM kA surata- janya prasveda dUra kara detI haiN| kAle varSannavanivalayaM sasyapUrNa vitanvan vAJchAtulyaM dizati salilaM yatra dhArAdharo'pi / tyAgo yasyAM dhanibhiranizaM dIyamAno'rthinAM drA gekaM sUte sakalamabalASS maNDanaM kalpavRkSaH / / 80 1 80. jahA~ megha bhI samaya para barasate huye evaM dharA ko zasyoM se paripUrNa karate huye icchAnukUla jala detA hai| jahA~ sadA dhaniyoM ke dvArA diyA jAtA huA dAna- rUpI kalpa- vRkSa zIghra yAcakoM kI striyoM ke anupama AbhUSaNa utpanna kara detA hai| ' tiSThannasyAM puri vijayajaM nAtha ! saukhyaM bhaja tvaM kurvan dharmaM bhavati saphalaM yena janmadvayaM te / hitvA cApaM yuvatiSu ciraM yatra kAmo'pi tasthau tasyArambhazcaturavanitAlocanaireva siddhaH / / 81 / / 81. he nAtha ! isa nagarI meM rahate huye evaM dharma karate huye vijaya ke dvArA utpanna sukha kA sevana kareM jisa se Apa ke donoM janma (aihika aura AmuSmika ) sArthaka hoNge| yahA~ kAmadeva bhI dhanuSa chor3a kara taruNiyoM meM Thahara gayA hai, kyoMki usa kA kArya catura vanitAoM ke locanoM se hI pUrNa ho jAtA hai| Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niryadvASpaM vaca iti ghiraM procya tasyAM sthitAyAM so'vocat tAmabhajamamalaM tanvyahaM jainadharmam / svargo'pyasmAd mama sa na matazcintitaM yatra datte hastaprApyastabakanamito bAlamandAravRkSaH / / 2 / / 82. jaba isa prakAra azrusahita kahatI huI kozA cupa ho gaI taba usa (sthUla- bhadra) ne usa se kahA -- kRzAMgi ! maine nirmala jaina dharma svIkAra kara liyA hai| isa dharma ke atirikta usa svarga kI bhI maiM kalpanA nahIM karatA jahA~ hAtha se milane vAle gucchoM se jhukA huA laghu kalpavRkSa manovAMchita manoratha pradAna karatA hai| kRtyAkRtyaM gaNayati bhavAn hanta ! yeSAM kRte no dRSTvA hRSyatyanudinamalaM khidyate yAna'dRSTvA / prAntaM prAptaM svajananicayAste'pyaho! satsarovad na dhyAsyanti vyapagatazudhastvAgapi prekSya haMsAH / / 4 / / 83. (kozokti) Apa jinake liye kRtya aura avRtya kI gaNanA nahIM karate the, jinako dekha kara prasanna ho jAte the aura jinheM na dekhakara atyadhika duHkhI ho jAte the ve hI svajana-samUha nikaTa pahu~cA huA dekha kara bhI zoka- rahita hokara Apa para usa prakAra dhyAna nahIM deMge jisa prakAra haMsa sundara sarovara para dhyAna dete haiN| niHsaMgAnAM guNaphaNabhRtAM yo mayA zrIguruNAmevaM mugdhe! bhavabhayaharo'zrAvipuNyopadezaH / hAreNeva ghutitatibhRtA'pyatra zazvad mano'ntaH prekSyopAntasphuritataDitaM tvAM tameva smarAmi / / 4 / / 84. (sthUla bhadrokti) mugdhe ! maiM aneka zreSTha guNoM ko dhAraNa karane vAle anAsakta gurudeva kA bhavabhayahArI upadeza suna cukA huuN| ( ataH ) prakAza-khA ko dhAraNa karane vAle hAra ke kAraNa yahA~ nikaTa sphurita bijalI ke samAna tumheM dekha kara bhI maiM usI upadeza kA smaraNa kara rahA jigye kAmaH sutanu ! sa mayA zIlamAsAdya yasmAt saMjJAhInau rasakuruvakAvaNyaho! staH sraagau| nAryA eko'bhilaSati bhRzaM darzanaM maNDitAyA vAJchatyanyo vadanamadirAM dohadAchadmanA'syAH / / 5 / / 85. he sutanu ! zIla (brahmacarya) ko prApta kara maiMne usa kAma ko jIta liyA hai| ataH vAsanA-yukta rasa (prema) aura raktAbha kurabaka-donoM niSprANa ho cuke haiN| una donoM meM eka (rasa) vibhUSita nArI kA ati darzana cAhatA hai to dUsarA (kuravaka) dohada (puSpodgama ke samaya kI icchA) ke vyAja se usa (nArI) ke mukha se girAI huI mdiraa| nIrAgaM me samajani mano jJAtatattvasvarUpaM Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 zIladUtam tenedAnIM na viSayaraso bAdhate kutrcinmaam| pazyAmyenAmapi vanasamAM citrazAlAM khalUccai yamidhyAste divasavigame nIlakaNThaH suhRd vaH / / / / 86. tatvoM kA yathArtha bodha ho jAne ke kAraNa mere mana meM rAga (vAsanA yA Asakti) nahIM raha gayA hai| isI se mujhe saMsAra ke viSaya-bhoga AkarSita nahIM karate haiN| tumhArA mitra mayUra jisa meM rahatA hai usa citrazAlA ko bhI maiM bana ke samAna dekhatA huuN| yattArUNye sati vpurho| vibhamaM bhUridhatte puSTaM mugdhe ! sarasamadhurAhArayogeNa shshvt| anyAdRk syAt tadapi dha gate yauvane dehabhAjAM sUryApAye na khalu kamalaM puSyati svAmabhikhyAm // 7 // aho / prANiyoM kA jo zarIra yuvAvasthA ratane para sadA vividha AhAroM ke saMyoga se puSTa hone ke kAraNa pracura vibhrama (vilAsa, hAva-bhAva) ko dhAraNa karatA hai vaha bhI yuvAvasthA calI jAne para anya prakAra kA ho jAtA hai| sUrya ke abhAva meM nizcaya hI kamala apanI pUrNa zobhA ko nahIM dhAraNa karatA hai| matvA'nityaM jagaditi mano me vilagna jinokte dharme zarmAbhilapati paraM zAzvataM zuddhacite ! mugdhe / snigdhAM raghayasi mudhA mAmudIkSya svakIyAM khadyotAlIvilasitanibhAM vidhudunmeSadRSTim / / 8 / / 88. he zuddha-citte ! jagat ko anitya mAna kara jinokta dharma meM lagA merA mana zreSTha evaM zAzvat Ananda kI icchA karatA hai| mujhe dekhakara tuma vyartha hI apanI vidyut kI kaudha ke samAna dRSTi ko juganU kI paMkti ke samAna camakane vAlI kyoM banA rahI ho| nArI yasminnamRtasadRzI me babhUvAdya yAvad rAgagraste manasi mdnvyaalvidhvstsNjnye| dhvaste rAge gurubhirabhavata kSveDayata sA'pyaniSTA yA tatra syAd yuvativiSaye sRSTirAyeva dhAtuH / / 8 / / 86. kAmarUpI sarpa ke dvArA naSTa saMjJA (bodha, jJAna) vAle mere jisa premI mana meM Aja taka nArI amRta ke samAna thI, aba guru ke dvArA premazUnya kara diye jAne para usI mana meM vaha strI bhI viSa ke samAna lagatI hai jo saMbhavataH vidhAtA kI prathama racanA ke samAna sundara hai| ajJAnaM me sapadi galitaM mohamaccho'pyanezajjAtaM cittaM sutanu ! mama tnnirvikaarNkssnnen| svasA mRtyoriva hi jarasA grasyamAnAM tanuM svAM manye jAtAM tuhinamathitAM padhinI vA'nyarUpAm / / 10 / / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ EUR0. he sundara zarIra vAlI ! merA ajJAna zIghra galita ho gayA, moha kI mUrcchA bhI naSTa ho gaI hai, merA vaha citta kSaNabhara meM nirvikAra ho gayA hai| ataH mRtyu kI bahana vRddhAvasthA ke dvArA grasta kiyA jAtA huA apanA zarIra tuSAra se dhvasta kagalinI ke samAna rUpAntara ko prApta mAnatA hU~ / tasminnevaM vadati dhaturovAca tasyA vayasyA jAtaM kiM taM subhaga ! hRdayaM nirdayaM bADhametat ? pazyA'syAstvaM tava virahato yaktramabhrAstadIpterindordainyaM tvadanusaraNakliSTakAnterbibhartitaM / / 11 / / 61. sthUlabhadra ke isa prakAra kahane para kozA kI caturA nAmaka sakhI ne kahA saubhAgyazAlI ! Apa kA hRdaya dayA-vihIna ho gayA hai, kyA yaha ucita hai ? dekheM, Apa ke anusaraNa se kSINa kAnti vAlI isa kozA kA mukha usa candramA ke samAna dayanIya dazA ko prApta ho gayA hai jisa kI dIpti meghoM ne samApta kara dI hai| 63. subhaga ! yaha mujha se kahatI thI jaba yaha tumhArA gIta bhUla jAtI thI / 62. he subhaga ! locanoM se atyadhika A~sU bahAtI huI isa kozA ne kalpa ke samAna dinoM ko itane samaya taka bitAyA hai| Apa ke viraha meM "rasike ! kyA tU svAmI kA smaraNa karatI hai ? tU to unheM bahuta priya thii|" isa prakAra mujha se kahatI huI yaha kaThinAI se (jIvita) raha sakI hai / eSA'naiSIt subhaga ! divasAn kalpatulyAniyantaM kAlaM bAlA bahulasalilaM lodhanAbhyAM sravantI / asyAd duskhA tava hi virahe gAmiyaM vArttayantI kaccidbhartuH smarasi rasike ! tvaM hi tasya priyeti / / 62 / / ---- prAtaH - sAyaM mUrcchA ke anta meM Arta-svara meM rone lagatI thI aura rokane para "sakhi ! batAo, ve kaba AyeMge / " ( duHkha meM) avakAza pAne ke liye gAnA cAhatI thI taba bAra-bAra kiye huye Aroha aura avaroha ko svayaM 332 mUcchanti sA subhaga ! rudatI vAritA dInanAdaM prAtaH sAyaM sakhi ! vada kadA'sau sametetyavag mAm / lAtuM velAM tava sulalitaM gItamudgAtukAmA bhUyo bhUyaH svayamapi kRtAM mUrcchanAM vismarantI / / 63 / / pRSTA pRSTA gaNakanicayaM jIvitaM dhArayantI nItvA nItvAM kathamapi dinAnyaMgulIbhirlikhantI / gatvA gatvA punarapi punadvAri tasthau ca gehe prAyeNaite ramaNAviraheSvaMganAnAM vinodAH / / 64 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 zIladUtam 64. yaha jyotiSiyoM se pUcha kara jIvana dhAraNa karatI thI, aMguliyoM se rekhAyeM khIMca khIMca kara kisI prakAra dina bitAtI thI aura dvAra para jA jA kara punaH gRha meM calI jAtI thii| prAyaH priya ke viyoga meM ramaNiyoM ke ye hI manovinoda haiN| zrRMgAraM svaM subhaga ! viraheDagAravat saMtyajantI duHkhenA'laM nijaparijanaM duHkhadigdhaM suujntii| premNA baddhAM nipuNa ! bhavatA tAM muhuH saMspRzantI gaNDAbhogAt kaThinaviSamAmekaveNI kareNa / / 5 / / 65. he subhaga ! isa ne apanA zrRMgAra aMgAra ke sagAna tyAga diyA hai, aura duHkha meM DUbe apane parijanoM ko aura bhI duHkhI banA diyA hai| he nipuNa ! (kuzala) jise Apa ne premapUrvaka bA~dhA thA, jo kapoloM para A jAne ke kAraNa kaThora aura viSama (nimnnonnata) ho gaI thI usa veNI ko bAra-bAra hAthoM se sparza karatI rahatI hai| nItA rAtriH kSaNa iva purA yA tvayeddhA'pi sArddha krIDAyogaiH surtjnitaishcaarubhogopbhogaiH| niHzvAsaudharnijatanugataM dhandanaM zoSayantI taamevossnnaurvirhjnitairshrubhivypiyntii||6|| 66. pahale apane zarIra para sthita candana ko ucchavAsoM ke pravAha se sukhAte huye jo prakAza-pUrNa rAtri Apa ke sAtha krIDAoM evaM suratajanita sundara bhogoM aura upabhogoM se kSaNa ke samAna bIta jAtI thI usI ko viraha-janita uSNa azruoM se vyApta karatI rahatI hai| dattavA duHkhaM mama kimu sukhaM hA! vidhAtastvayAssptaM ? jAnAtyanyo na hi paragatAM vedanAM vAStra kazcit / ninditvA'laM vividhavadhanairdaivamevaM pramIlA mAkAMkSantI nayanasalilotpIDarudbhAvakAzAm / / 6 / / 7. "he vidhAtA ! hAya, mujhe duHkha dekara tuma ne kauna sA sukha pA liyA hai ? yahA~ dUsare kI vyathA ko anya koI nahIM jAnatA hai|" isa prakAra vividha vacanoM se daiva kI paryApta nindA kara ke azru-bhAra ke kAraNa sthAna na pAne vAlI nidrA kI AkAMkSA karatI rahatI hai| saMmRjyAzruplutamaya nijaM dikSu ghakSuH kSipantI kSomAntena svamanasi jagajjAnatI zUnyametat / smRtvA smRtvA tava guNagaNaM bhUmipIThe luThantI sAbhre'hanIva sthalakamalinI na prabuddhA na suptaa|198|| 68. phira rezamI AMcala ke chora se poMcha kara, azru-pUrNa nayanoM ko dizAoM meM DAlatI huI, apane mana meM isa jagata ko zUnya samajhatI huI Apake guNa-gaNoM ko bAra-bAra smaraNa karake Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 megha-yukta dina meM adhakhilI sthala kamalinI ke samAna bhU-pRSTha para luMThita par3I rahatI hai| AlokyAsyAstava virahajaM theSTitaM yanna bhinnaM tajjAnImo vayamiti nijaM vajrasAraM hRdetat / kAruNyaM tatsadayahRdayAtrocitaM te vidhAtuM prAyaH sarvo bhavati krunnaavRttiraadraantraatmaa|||| 6. Apa ke viraha se utpanna isa kI ceSTA ko dekhakara jo vidIrNa nahIM ho gayA usa apane hRdaya ko maiM vaz2a ke samAna kaThora mAnatI huuN| ataH he dayAlu- hRdaya ! Apa ko isa para dayA karanA ucita hai kyoMki pratyeka komala hRdaya vAlA manuSya dayAlu hotA hai| asmadvAkyaM ghadi na hi bhavAn mAnayiSyatyado'pi prANatyAgaM tadiyamacirAt sA vidhaasytyvshym| bhUyo bhUyaH kimiha bahunA jaliyatenAStra bhAvi pratyakSaM te nikhilamacirAd bhrAtaruktaM mayA yat / / 10 / / 100. yadi Apa mere isa vAkya ko bhI nahIM mAneMge to yaha zIghra avazya prANa tyAga degii| punaH punaH kahane se kyA lAbha hai? he bandhu ! maiMne jo kahA hai vaha zIghra Apa ko pratyakSa jJAta ho jaayegaa| vAvyigrAM tudati na tathA tvadiyogo'hanImAM yaddhAtrI kRtabahuzucaM cndrrocishcitaayaam| pazyatvenAM svayamapi bhavAnadha bhUmIzayAnAM tAmunnidrAmavanizayanAsannavAtAyanasthaH / / 101 / / 101. bahuta ciMtita rahane vAlI kozA ko cA~danI se bharI rAtri meM Aya kA viyoga jitanA pIDita karatA hai| utanA dina meM nahIM, kyoMki usa samaya yaha bAta-cIna meM phaMsI rahatI hai|' ataH Aja Apa svayaM hI bhUmi para bichI zayyA ke Upara jo khir3akI hai usa meM sthita hokara bhUmi para leTI aura jagatI kozA ko dekha leN| vijJapti me saphalaya kuru svaM manaH suprasannaM sakhyA sAkaM mama bhaja punardeva ! bhogAna vicitraan| vAmAkSyasyAstvayi sati muhuH spandametya prasanne mInakSobhAccalakuvalayazrItulAgeSyatIva / / 102 / / 102. he deva ! merI binatI saphala kareM, apanA mana prasanna kareM aura merI sakhI ke sAtha vicitra bhoga bhogeN| Apa ke prasanna ho jAne para isa kI bAyIM A~kha bAra-bAra phar3aka kara machaliyoM ke calane se kampita nIla kamala ke samAna zobhA prApta kara legii|| jeSyatyA''syaM pramuditamalaM mezamuktasya zasyAM zobhAmindorvikasitarucezvArUrocizcitaM sAka prApte prItiM bhavati subhagASSnanditAyAH kilA'syA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIladUtam yAsyatyUruH sarasakadalIstambhagaurazcalatyam / / 103 / / 103. he subhaga ! Apa ke prasanna ho jAne para Anandita ho jAne vAlI isa kozA kA sundara chavi se pUrNa evaM paryApta mudita mukha zIghra vikasita kiraNoM vAle meghamukta candramA kI prazaMsanIya zobhA ko jIta legA, aura navIna kadalI-stambha ke samAna gaura varNa isa kI jA~gha phar3aka utthegii| duHkhakSAmA na khalu sahate bADhamAzleSameSA mAhubhyAM sadaya ! manasIdaM svakIye vicaary| kaarbdsyaa| prathamamaline mA bhavAn snehavatyAH sadyaH kaNThacyutabhujalatAgranthi gADhopagUDham / / 104 / / 104. he dayAlu ! "yaha duHkha se kSINa kozA merI bhujAoM kA sudRr3ha AliMgana nahIM saha sakatI hai|" yaha apane mana meM pahale vicAra kara isa snehavatI kA aisA pragAr3ha AliMgana na kareM, jisase Apa ke gale meM par3I huI isa kI bAhulatA kI granthi turanta chUTa jaaye| tvAmAyAtaM zayanasadane vIkSya lajjA'nvitAMgI no kuryAccet tava suhRdaya ! svAgataM sA sakhI naH / snehasnigdhairmadhuravacanairAdhimugbhiratadAnIM vaktuM dhIraH stanitavacanairmAninIM prakramethAH / 105 / / 105. he zobhana- hRdaya ! Apa ko zayana-kakSa meM AyA dekhakara vaha lajjA se yukta aMgovAlI hamArI sakhI yadi svAgata na kara sake to usa samaya dhairya dhAraNa kIjiyegA aura mAnasika santApa ko dUra karane vAlI, prema-bharI evaM megha-garjanA ke samAna madhura vANI meM usa mAninI se saMbhASaNa prArambha kiijiyegaa| kiM kAThinyaM tyajati na bhavAnAgato'pi svagehe svIyAM jAyAM na hi nijadRzA snehato vIkSate'pi ? prAvaTakAlo racayati manAMsyadhvagAnAmayaM drAga mandrasnigdhanibhirabalAveNimokSotsukAni / / 106 / / 106. Apa apane ghara meM Akara bhI kaThoratA ko kyoM nahIM tyAgate haiM aura apanI strI ko bhI sneha-bharI AkhoM se nahIM dekhate haiM ? yaha varSAkAla gambhIra madhura garjanA se zIghra hI pathikoM ke mana ko striyoM ke kezapAza kholane ke liye utsuka banAtA hai| mAnyA te'haM subhaga ! satataM vacmi tenaiva bADhaM vAkyaM me tat pariNatizubha mAnayedaM vadAnya ! matto jJAtvA vyatikaramamuM lapsyate nirvRti sA kAntodantaH suhRdupahRtaH saMgamAt kiMghidUnaH // 107 / / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107. he subhaga ! maiM satata Apa ke dvArA mAnya thI niHsandeha isI se maiM kaha rahI huuN| to merA pariNAma meM zubha phala dene vAlA yaha vacana mAna liijiye| he vadAnya ! ( udAra) usa vRttAnta ko jAna kara vaha Ananda prApta karegI kyoMki mitra se sunA huA priya kA vRttAnta saMgama (saMbhoga) se thor3A hI kama hotA hai| svAmin ! jAnannapi nayavidhi proktavAnanyadanyat kSemaprazna kimiti na bhavAnekavAraM dhakAra ? vizve'pyasmin khalu sukhabhRtAmapyaho! daivavazye pUrvAbhASyaM sulabhavipadAM prANinAmetadeva / / 108 / / 108. he svAmI ! yaha Azcarya hai ki nItizAstra ko jAnate huye bhI Apa dUsarI-dUsarI bAteM hI kaha rahe haiN| eka bAra bhI kuzala-kSema kA prazna nahIM kiyaa| isa daivAdhIna jagat meM sukhI jIvoM ke liye bhI sarva-prathama kuzala-kSema hI praSTavya hai, phira vipadApanna vyaktiyoM kI to bAta hI kyA hai ? gehasyA'ntavajati na bhavAna bhASate nA'pi patnI saudhe'pi sve vasati paravada no bhjtyugrbhogaan| lapsye svarge sukhamiti vRthA cintitaistIvakRdhchaH saMkalpaistairvizati vidhinA vairiNA ruddhamArgaH / / 106 / / 106. vairI vidhAtA ke dvArA mArga avaruddha ho jAne ke kAraNa Apa na to ghara ke bhItara jAte haiM, na patnI se bAta karate haiM aura na zreSTha bhogoM kA upabhoga karate haiN| apane prAsAda meM bhI dUsare kI taraha rahate haiN| "soce gaye una zArIrika tapoM se svarga meM sukha prApta kruuNgaa|" isa prakAra ke saMkalpoM ke dvArA vyartha svarga meM praveza kara rahe haiN| AtA nastvaM subhaga ! zaraNaM jIvitavyaM tvameva tvaM naH prANA hRdayamasi nastvaM patistvaM gtirnH| jJAtvA'pItvaM priya ! pariharana no na kiM lajjase sA? tvAmutkaNThAtaralitapadaM manmukhenedamAha / / 110 / / 110. usa (kozA) ne utkaMThA se kampita zabdoM meM mere mukha se isa prakAra Apa se kahA hai -- "he subhaga ! Apa hI hamAre rakSaka haiM, Apa hI zaraNa haiM, Apa hI hamAre jIvana haiM, Apa hI hamAre prANa haiM, Apa hI hamAre hRdaya hai, Apa hI hamAre pati haiM aura Apa hI hamArI gati haiM, isa prakAra jAna kara bhI kyA priyatama ! tumheM lajjA nahIM AtI ?" zrutvA sAdhustaduditamathovAca kozAM sa bhUyo dharma zrImajjinanigaditaM ghed bhajethAstvamArye ! cAturyeNA'khilayuvatiSu mAtale tadizAle hantaikasthaM kvacidapi na te subhra / sAdRzyamasti / / 11 / / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 zIladUtam 111. caturA kA uparyukta vacana suna kara sthUla-bhadra ne phira kozA se kahA -- he sundara bhauho __ vAlI Arye ! yadi tuma tIrthakara- dvArA upadiSTa dharma ko svIkAra kara lo to isa vizAla bhU-tala para sampUrNa yuvatiyoM meM kisI eka meM bhI tumhArI sundaratA kI samAnatA nahIM rhegii| tulyaM straiNaM tRNamapi ca me zuddhazIlaprabhAvAt prAgAsInA bhavati bhavatI yeSu yessvaasnessu| nehe brahamavratakRtaratistanvi! tatrAsituM tat pUrva spRSTaM ghadi kila bhavedaMgamebhistaveti / / 112 / / 112. zuddha cAritrya ke prabhAva se mere liye striyoM kA samUha aura taNa (donoM) tulya hai| (ataH ) "inake (AsanoM) dvarA tumhAre (sthUla bhadra ke) aMga kA sparza ho cukA hai|" yaha soca kara pahale tuma jina-jina AsanoM para baiTha cukI ho una para brahmacarya-vrata meM anurAga rakhane vAlA meM baiTha nahIM sakatA huuN| ghAturmAsyaM samajani zubhe ! pUmitatsukhena tvadgehe me samabhavadaho ! zIlahAnirna kaacit| yAyAM pAdAnatha nijagurorvandituM karmanAze krUrastasminnapi na sahate saMgagaM nau kRtAntaH / / 113 / / 113. he zreSThe ! tumhAre ghara meM yaha cAturmAsa bar3e sukha se vyatIta ho gyaa| harSa hai, merI koI bhI zIla-hAni nahIM huii| aba maiM apane gurU- caraNoM kI vandanA karane ke liye jaauuNgaa| karma-kSaya hone para bhI yaha kaThora siddhAnta hama donoM kA milana nahIM sahana krtaa| dharma tAvad bhajatu bhavatI vItarAgapraNItaM dAnaM zIlaM tapa iha zubho bhAva evaM prkaarm| gantavyaM vai sutanu ! mayakA prAvRSo'hAni nItvA diksaMsaktapraviralayanavyastasatipAni / / 114 / / 114. he sundara zarIra vAlI ! isa saMsAra meM vIta-rAga tIrthakara dvArA prApita dAna, zIla, tapa aura bhAva- rUpa dharma ko svIkAra kro| jinameM dizAoM meM saMlagna ghane meghoM ke dvArA sUrya kA Atapa tirohita ho jAtA hai, una varSA ke dinoM ko bitA kara mujhe calA jAnA hai| jJAte dharme jinanigadite te'pi no bhAvi duHkhaM mugdhe! tasmAdiha parabhave lapsyase tvaM ca saukhyam / asmadhdheto jinamatagataM nA'bhajat kvApi duHkhaM / gADhoSmAbhiH kRtamazaraNaM tvdriyogvythaabhiH||115|| 115. mugdhe ! tIrthakara-dvArA upadiSTa dharma ko jAna lene para tumheM bhI duHkha nahIM hogaa| jinadharma ke AcaraNa se tuma isa loka aura paraloka meM sukha prApta krogii| pragAr3ha USmA vAlI Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tumhArI viyogavyathAoM se asahAya ho jAne para bhI jinamata meM sthita merA mana kabhI duHkhI nahIM huaa| jaine dharme kuru nijamati nizcalA tanvi ! nityaM zIle dhehIhitasukhakaraM dehi dAnaM guNibhyaH / pApavyApavyatikarajuSAM dharmabhAjAM ca puMsAM nIcairgacchatyupari gha dazA dhakranemikrameNa / / 116 / / 116. he kRzAMgi ! jaina dharma meM apanI buddhi ko sthira kro| manovAMchita sukha dene vAle zIla meM mana lagAo aura guNiyoM ko dAna do| pApiyoM aura dharmAtmA puruSoM kI dazA gAr3I ke pahiye kI taraha Upara aura nIce AtI jAtI rahatI hai| zuddhiM bhadre ! raghaya tapasA svasya tenAtmanastvaM dRSTA kluptaM munibhiratulaM yad vnsthaistrishddhyaa| harSeNoccardivi diviSadAM puSpavRSTayA samaM sAga muktAsthUlAstarukizalayeSvabhulezAH patanti / / 117 / / 117. bhadre usa tapa se tuma apane AtmA kI zuddhi kro| vana meM rahane vAle muniyoM ne mana, vANI aura zarIra kI zuddhi ke dvArA jo atula tapa kiyA hai use dekha kara harpa se AkAza meM sthita devatAoM kI puSpa-vRSTi ke sAtha-sAtha sahasA vRkSoM ke navapallavoM para bar3e-bar3e motI jaise azru-bindu Tapaka par3ate haiN| kozA proce priya ! vigalitA sASdha me bhogatRSNA vAkyairebhistava hRdi nije yA mayetthaM dhRtaa'bhuut| AvAM bhUyo virahavigame bhogabhaMgI vicitrAM nirvekSyAvaH pariNatazaraccandrikAsu ksspaasu||118|| 118. kozA ne kahA -- he priya ! maine apane hRdaya meM jisa bhoga-tRSNA ko isa prakAra dhAraNa kara rakhA thA ki viraha kI samApti para hama donoM zaratkAla kI pUrNa candrikAoM vAlI rAtoM meM punaH vicitra bhoga-bhaMgimAoM kA Ananda leMge, vaha Aja Apa ke ina vacanoM se naSTa ho gii| svAmin ! dharmA'mRtarasamayaM dehi divyauSadhaM tad yenAyaM me tudati na mano manmathAkhyo vikaarH| tvadvAkyenojjhitaviSayayA yadazAdadya rAtrI dRSTaH svapre'kitava ! ramayan kAmapi tvaM mayeti / / 11 / / 116. he svAmI ! dharmAmRtamaya vaha divyauSadha deM jisase vaha kAma nAmaka vikAra mere mana ko pIDita na kareM, jisake vaza meM hone ke kAraNa he nizchala ! tumhAre kahane se viSayoM ko tyAga dene vAlI maine Aja svapna meM tumheM kisI ramaNI se ramaNa karate dekhA hai| ityukto'sau gharaNanatayA kozayA bhaktipUrva Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 zIladUtam tavRttena pramuditamanAH sAdaraM sAdhurAjaH / prAdAdasyai bhavabhayaharaM svaM namaskAramantraM pratyuktaM hi praNayiSu satAmIpsitArthakriyaiva / / 120 / / 120. jaba caraNoM para vinata kozA ne bhaktipUrvaka isa prakAra kahA taba usake vyavahAra se prasanna usa sAdhurAja (sthUlabhadra) ne use Adara-sahita sAMsArika bhaya dUra kara dene vAlA apanA namaskAra mantra de diyA, kyoki premiyoM ko vAMchita vastu prApta karA denA hI sajjanoM kA pratyuttara hai| tAmUce'sau manasi satataM mantramenaM smara tvaM nityaM bhaktyA tribhuvanagurorjanma sArthaM sRja svm| zIlenA'laM vimalamamale ! jainadharma bhajethAH prAtaH kundaprasavazithilaM jIvitaM dhArayethAH / / 121 / / 121. he koze ! tuma apane mana meM nirantara isa namaskAra mantra kA smaraNa karo aura triloka ke guru (tIrthakara) kI bhakti se apanA janma saphala bnaao| he nirmalazIla se yukta sundarI! jaina dharma kA pAlana karo aura prAtaH-kAla ke kunda-puSpa ke samAna durbala jIvana ko dhAraNa kro| dhanyamanyA munivadhanato'gIdhakArA'khilaM tat prItiM bheje manasi paramAM saaSSptsmyktvlaabhaa| duSTe devaM gurunigaditA yAnti dhrmopdeshaa| iSTe vastunyupadhitarasAH premarAzIbhavanti / / 122 / / 122. usa kozA ne samyaktva prApta kara apane ko dhanya samajhate huye, muni-vacana se sampUrNa dharma ko svIkAra kara liyA aura mana meM zreSTha prema kI anubhUti kI, kyoMki guru ke dvArA kathita dharmopadeza durjanoM meM deSa aura sajjanoM meM Anandavardhaka prema kI rAzi bana jAte haiN| bhadre ! bhadraM bhavatu satataM te jinendraprasAdAda nantuM pAdAnatha nijaguroreSa yAsyAmi shsyaan| dhyAyantyai zrIjinaparivRDhaM zIlaratna zazvad mA bhUdevaM kSaNamapi ca te vidyutA viprayogaH / / 123 / / 123. he bhadre ! tIrtha-kara kI kRpA se tumhArA sadA kalyANa ho / aba maiM apane guru ke zreSTha caraNoM kA vandana karane ke liye jaauuNgaa| tuma jinendra kA dhyAna karo eka kSaNa bhI isa prakAzamAna zIla-rUpI ratna se tumhArA viyoga na ho| nItvA mAsAnatha sa caturastatra sacchIlazAlI gatvA sUrIn samayadhaturo bhUribhaktyA vvnde| tasthau gehe manasi dadhatI sA sukhaM jainadharma Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keSAM na syAdabhimataphalA prArthanA yuttameSu ? / / 124 / / 124. isa ke anantara ve catura sadAcArI vahA~ (kozA ke ghara meM) cAturgAsa vyatIta kara gurU ke pAsa gaye aura pracura bhakti se unakA vandana kiyaa| kozA bhI kalyANakArI jaina dharma ko svIkAra kara ghara meM rhii| zreSTha janoM se kI gaI kisa kI prArthanA saphala nahIM hotI ? yAtvA pAraM samayajaladheH sthUlabhadraH sa bheje sUrIzatvaM bhuvi janamano rajayAmAsa kaamm| hitvA tattvAmRtatararasaiH sA'pi cittaM svamiddhA niSTAn bhogAnaviratasukhaM bhojayAmAsa zazvat / / 125 / / 125. sthUla-bhadra ne samaya- rUpI samudra ke pAra pahu~ca kara zreSTha sUri ke pada ko prApta kiyA aura bhUtala para logoM ke manoM ko atyadhika Anandita kiyaa| vaha kozA bhI iSTa bhogoM ko tyAga kara apane citta ko tattvAmRta-rUpI rasoM ke dvArA sadaiva zAzvat sukha kA AsvAdana karAtI rhii| kurvannurvI valayamakhilaM jainadharmA'nuraktaM vyaktaM citraM vidadhadatulaM zIlazaktyA trilokyaam| bhUmIpIThe smarahaThaharo dIrghakAlaM vihAraM dhake vakretaramatirasau sthUlabhadro munIndraH / / 126 / / 126. sampUrNa dharAtala ko jaina dharma meM anurakta karate huye aura zIla kI zakti se trilokI meM sphuTa evaM atulanIya Azcarya utpanna karate huye usa kAma ke haTha ko harane vAle, Rjubuddhi, munIndra sthUla- bhadra ne pRthvI para dIrgha kAla taka bihAra kiyaa| saccAritraM yatipatirasau karmavallIlavitraM dIrgha kAlaM kalitavimalajJAnadAnaH prpaaly| bheje svarga tridazalalanAlocanAbjAkatulyo niHzalyAntanirupamasukhaM vItaniHzeSaduHkham / / 127 / / 127. jinake hRdaya meM zoka nahIM raha gayA thA, jo devakAminiyoM ke locA-kamala ke liye sUrya ke samAna the aura jo vimala jJAna kA dAna dete rahate the una munIdra sthUla-bhadra ne kAmarUpI latApAza ko kATane vAle lavitra ( hasiyA) ke samAna sadAcAra kA dIrgha kAla taka pAlana kara usa svarga ko prApta kiyA jahA~ anupama sukha hai aura jahA~ samasta duHkha samApta ho jAte haiN| kozA'pi zrIjinamataratA zIlamArAdhya samyaka patyuH snehAdiva diviSadAM dhAma sA sAga jgaam| Apad vyApadrahitamatulaM tatra sAtaM vizeSA datrA'mutra pradizati sukhaM prANinAM jainadharmaH / / 12 / / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIladUtam 128. jina- mata meM anurakta vaha kozA bhI samyak zIla kI ArAdhanA kara mAno pati ke vizeSa sneha ke kAraNa zIghra svarga gaI aura vahA~ usa ne Apatti aura saMkaTa se zUnya sukha prApta kiyaa| vAstava meM jaina dharma prANiyoM ko isa loka aura paraloka ke sukha kA upadeza detA hai| tArAyante tatamatibhRto'pyanyatIrthyA idAnIM vizve vizve khalu ydmljnyaanbhaanuprbhaayaam| so'yaM zrImAnavanividito ratnasiMhAkhyasUri jarjIyAd nityaM nRpatimahitaH sattapogacchanetA / / 126 / / 126. isa samaya sampUrNa vizva meM jina ke vimala jJAna- sUrya ke prakAza meM jJAna kA vistAra karane vAle bhI anya tIrtha (mata, sampradAya) tAroM jaise lagate hai, ve narapati-pUjita, bhUmaNDala meM vikhyAta sattapogaccha ke netA (saMcAlaka) zrI ratnasiMha nAmaka sUri sadA jIvita rheN| ziSyo'maSyAkhilabudhamude dakSamukhyasya sUrezcAritrAdidharaNivalaye sundraakhyaaprsiddhH| cakre kAvyaM sulalitamaho! zIladUtAbhidhAnaM nandyAta sAMrgha jagati tadidaM sthUlabhadrasya kIA / / 130 / / 130. harSa hai, una vidvareNya sUri ke cAritra sundara nAma se pRthvI meM prasiddha ziSya ne sabhI vidvAnoM ke moda ke liye zIla- dUta nAmaka lalita kAvya kI racanA kii| yaha sthUla- bhadra kI kIrti ke sAtha jagat meM sabako Anandita kre| naMge raMgaratikalatare stambhatIrthA'bhidhAne varSe hajjiladhibhujagA'mbhodhicandre prmaanne| dhake kAvyaM varamiha mayA stambhanezaprasAdAt sabhiH zoyaM parahitaparairastadoSairasAdAt / / 11 / / 131. maine Amoda-pramoda ke kAraNa ati manohara stambhana tIrtha nAmaka nagara meM stambhanezvara kI kRpA se 1484 saMvat meM saharSa isa zreSTha kAvya kI racanA kii| yaha doSa-rahita paropakArI sajjanoM ke dvArA saralatA-pUrvaka (thakAvaTa ke binA) zodhya hai| - vizvanAtha pAThaka, pArzvanAtha zodhapITha, vArANasI Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamAre mahattvapUrNa prakAzana 1. Studies in Jaina Philosophy - Dr. Nathmal Tatia 100.00 2. Jaina Temples of Western India - Dr. Harihar Singh 200.00 3. Political History of Northern India From Jaina Sources - Dr. G. C. Choudhary -0.00 4. Concept of Matter in Jaina Philosophy - Dr.J.C. Sikdar 150.00 5. Jaina Theory of Reality -- Dr. J. C. Sikdar 150.00 6. Jaina Perspective in Philosophy and Religion - Dr. Ramjee Singh, 100.00 7. Aspects of Jainology, Vol. II (Pt. Bechardas Commemoration Volume) 250.00 8. Aspects of Jainology, Vol. III (Pt. Malvanja Feliciation Volume ) 250.00 9. jaina sAhitya kA bRhada itihAsa ( sAta khaNDa) 560.00 10. hindI jaina sAhitya kA itihAsa (do khaNDa) 0340,00 11. jaina pratimA vijJAna - DaoN0 mArutinandana tivArI 120.00 12. bajjAlagma (hindI anuvAda sahita)-vizvanAtha pAThaka/80.00 13. dharma kA marma-pro0 sAgaramala jaina 20.00 14. jaina aura bauddha bhikSuNI saMtra- DaoN. aruNa, pratApa siMha 70.00 15. prAkRta-hindI koza - sampAdaka : DaoN0 ke0 Ara0 candra 120.00 16. mUlAcAra kA samIkSAtmaka adhyayana -DaoN0 phUlacandra jaina 80.00 17. ahaMta pAva aura unakI paramparA-pro0 sAgaramala jaina 20.00 18. syAdvAda aura saptabhaMgI naya -DaoN0 bhikhArI rAma yAdava 70.00 19. RSibhASita : eka adhyayana (hindI evaM aMgrejI) pro0 sAgaramala jaina30.00 20. anekAnta, syAdvAda evaM samabhaMgI-pro0 sAgaramala jaina 10.00 21. jaina dharma kI pramukha sAdhviyoM evaM mahilAe~ DaoN. hIrAbAI boradiyA 50.00 22. madhyakAlIna rAjasthAna meM jaina-dharma-DaoN. (zrImatI) rAjeza jaina 160.00 23. jaina karma-siddhAnta kA udbhava evaM vikAsa - DaoN0 ravIndra nAtha mizra 24. jaina tIrthoM kA aitihAsika adhyayana - DaoN0 zivaprasAda 10000 25. mahAvIra nirvANabhUmi pAvA : eka vimarza - bhagavatI prasAda khetAna 60.00 bAvarcatAya zodhapITha, vArANasI-5