Krudantavali

Author(s): Ajitchandrasagar
Publisher: Agamoddharak Pratishthan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004607/1

Page #1

શ્રી જૈમ સંસ્કૃત પ્રવેશિકા પ્રથમાનુસારિણી
કૃદન્તાવલી
(અનેક પરિશિષ્ટો સાથે)
* સંયોજક
ગણિવર્યશ્રી નયચંદ્રસાગરજી મ.સા. ના શિષ્યરત્ન બાલમુનિશ્રી અજિતચંદ્રસાગરજી મ.સા.
2500Ftate & Personal Use Only

Page #2

- શુભ આરીઃ |
પૂ. આચાર્ય દેવશ્રી અશોક્સાગરસૂરી મ. પૂ. આચાર્ય દેવશ્રી જિનચંદ્રસાગરસૂરી મ. પૂ. આચાર્ય દેવશ્રી હેમચંદ્રસાગરસૂરી મ.
2000 Pobrate & Personal Use Only

Page #3

શ્રી શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથાય નમઃ શ્રી આનંદ-ચંદ્ર-ધર્મ-અભય-અશોકજિન-હેમચંદ્રસાગર સદ્ગુરુભ્યો નમઃ
શ્રી હૈમ સંસ્કૃત પ્રવેશિકા પ્રથમાનુસારિણી
હૃદન્તાવલી
(અનેક પરિશિષ્ટો સાથે)
* સંયોજક
ગણિવર્યશ્રી નયચંદ્રસાગરજી મ.સા. ના શિષ્યરત્ન બાલમુનિશ્રી અજિતચંદ્રસાગરજી મ.સા.
પ્રકાશક
શ્રી આગમોદ્ધારક પ્રતિષ્ઠાન
2560@ate & Personal Use Only

Page #4

પ્રથમવૃત્તિઃ ૧૦00• સંવત ૨૦૬૦ મૂલ્ય: પઠન-પાઠન છે (ગૃહસ્થ માટે ૧૦.૦૦ રૂા.)
• પ્રાપ્તિસ્થાન શ્રી યશોવિજયજી જૈન : સંજય જયંતિલાલ હીરાણી
સંસ્કૃત પાઠશાળા | ૧૨૨, કીકા સ્ટ્રીટ, ગુલાલવાડી, આઝાદ ચોક, સ્ટેશન રોડ,
ઘાટની ચાલ, પહેલે માળે, મહેસાણા (ઉ.ગુ.)
રૂમ નં.-૨૧, મુંબઈ-૪
ફોન : ૨૨૪૨૦૨૫૯ ધરણેન્દ્ર એમ. શાહ શ્રી અભયસાગરજી તત્વજ્ઞાન પઠ) પ્રેરણા વિરાજ-૨, એ-૨૦૪, I cao શ્રેયસ કે. મર્ચન્ટ જોધપુરગામ, ચદન પાટાબ્લાટે સામાનીશા એપાર્ટમેન્ટ નં.-૧, કાજીનું સેટેલાઈટ, અમદાવાદ-૧૫.
મેદાન, ગોપીપુરા, સુરત-૧. ફોન : ૨૬૯૧૭૦૨૯
શ્રી અભયસાગરજી જૈન પાઠશાળા C/o વર્ધમાન જૈન પેઢી, જંબૂઢીપ-પાલીતાણા, (સૌરાષ્ટ્ર). નીચે જણાવેલ પંડિતવય તથા ધાર્મિક શિક્ષકો પાસેથી
પણ પ્રસ્તુત પુસ્તક પ્રાપ્ત થઈ શકશે. અમદાવાદ:-શ્રી ભાવેશભાઈ, નવા વાડજ. ફોન: ૨૮૬૨૫૨૪૦ સુરત :શ્રી રસીકભાઈ, ગોપીપુરા ફોન : ૭૪૩૦૭૬૩ શ્રી અમરભાઈ, કૈલાસનગર. મોબાઇલ : ૯૮૨૫૨૫૯૬૪૩
મુંબઈઃજ તન્મય એલ. શાહ, ૧૪૮૮, જવાહરનગર, ગોરેગાવ. - ગૌરવ કે. શાહ, ગોડીજી પાઠશાળા. મોબાઈલ : ૩૮૫૪૧:૩૨-૩
પાટણ:- શ્રી ચંદ્રકાન્તભાઈ એસ. સંઘવી. ફોન : ૨૩૧૬૦૩ ટાઈપ સેટિંગઃ “ગ્રાફિક્સ વર્લ્ડ” - સુદેશ શાહ. મો. : ૯૪૨૬૫૩૨૨૦૩
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #5

સમર્પણ
જેઓ.. -
| જિનશાસનના અવિહડ રાગથી પોતાના બાળ લાડકવાયાને સંયમવેશમાં નિહાળવાના
સ્વપ્નને સાકાર બનાવી ગયા
જન્મદાત્રી સંસ્કારદાત્રી
સંયમ ભાવનાદાત્રી (સંસારી) માતુશ્રી ઇન્દિરાબેતને...
અંતરના ભાવ સાથે...
અજિતચંદ્રસાગર
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #6

પુરોવચન...
પાયો મજબૂત તો પ્રાસાદ મજબૂત... ચણતર મજબૂત તો આવાસ મજબૂત...
તેમ વ્યાકરણ મજબૂત તો ભાષા મજબૂત. સંસ્કૃત ભાષાની દૃઢતામાં કૃદન્તો ઘણો જ મહત્ત્વનો ભાગ ભજવે છે. જેમ ઈંટ વિના મજબૂત દિવાલ અશક્ય છે તેમ કૃદન્તો વિના કે તેની પુરી સમજણ વિના ભાષારૂપી દિવાલ નબળી બને છે.
સાહિત્યના સાચા અર્થને પામવા તે તે ભાષાનું સૂક્ષ્મજ્ઞાન અતિ આવશ્યક છે. આપણા આગમો, ગ્રન્થો, સાહિત્ય વિ. મોટા ભાગે સંસ્કૃત ભાષા નિબદ્ધ છે. તેથી તેના સાચા અને સુંદર અર્થને પામવા કૃદન્તોનું જ્ઞાન મેળવવું જરૂરી છે. જે જ્ઞાનની પીરસણી આ પુસ્તિકા કરશે.
પૂ.બાલમુનિશ્રી અજિતચંદ્રસાગરજી મ.સા.નો કૃદન્ત વિષયક પુરુષાર્થ પ્રશંસનીય છે. અને તેમના ગુરૂદેવશ્રીની પ્રેરણા તથા જાગૃતિ અને કાર્યદક્ષતા તે પણ સ્તુત્ય છે.
જિજ્ઞાસુ વર્ગ આ પુસ્તિકાનો સુંદર ઉપયોગ કરી કૃદન્ત વિષયક જ્ઞાનને પામીને ભાષાની દિવાલને મજબૂત બનાવે એજ અભ્યર્થના સહ.
પં. ચંદ્રકાન્ત એસ. સંઘવી
પાટણ (ઉ.ગુ.)
IV
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #7

૦
૦
૦
૦
૦
૦
૦
૦
૦
થી સર્જનનું સોપાન.....
. પ્રભુશાસનમાં શ્રુતજ્ઞાનના તત્ત્વ-મર્મને પામવા સંસ્કૃત વ્યાકરણનો અભ્યાસ આવશ્યક છે. તેમાં પ્રવેશ કરવા માટે વર્તમાન કાળમાં હૈમ સંસ્કૃત પ્રવેશિકા મુખ્ય દ્વાર છે. સંસ્કૃત અભ્યાસનો પાયો મજબૂત કરવા શબ્દોધાતુઓના રૂપોના રટન-લેખન સાથે કૃદન્તોનું લેખન-રટન જરૂરી છે. | બાલમુનિ શ્રી અજિતચંદ્રસાગરજીએ પ્રથમાબુકના અભ્યાસ દરમ્યાન દ્વિતીયા (મધ્યમા)માં આવતા કૃદન્તોના નિયમો કર્યા અને પ્રથમામાં આવતા દરેક ધાતુના રૂપો (ત્રી.પુ.એ.વ.) તથા કૃદન્તો વિગેરે (પ્રથમા) પાઠ્ય પુસ્તકના ક્રમેજ લખ્યા અને સ્વકીય છે
સ્વાધ્યાય સંગ્રહ તૈયાર કર્યો જેમાં મુનિશ્રી છ ઋષભચંદ્રસાગરજી મ.સા. નું માર્ગદર્શન તથા છે પૂ. મુનિશ્રી ધર્મતિલકવિજયજી મ.ની છ વ્યાકરણ નોટબુકનો સહયોગ મળ્યો. ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο
૦
૦
૦
૦
૦
0
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #8

૦ ,
૦
અભ્યાસુવર્ગને ઉપયોગી થાય તે માટે થી પ્રકાશિત કરવાનું ૨/૩ પ્રૌઢ અભ્યાસુઓ |ી તરફથી સૂચન થયું. આ સ્વાધ્યાય સંગ્રહ
પ્રકાશિત કરતાં. પૂર્વે પં. શ્રી વસંતભાઈ 6 (મહેસાણા) તથા પં. શ્રી ચંદ્રકાંતભાઈ (પાટણ) © એ સાવૅત તપાસીને શ્રુતસેવાનો ભાવ પ્રગટ
કર્યો છે. પૂ.સા. શ્રી મયૂરકળાશ્રીજી મ. તથા ૫. શ્રી ભાવેશભાઈ (અમદાવાદ)ના પણ સહયોગની અનુમોદના !
આ પૂર્વે પણ કૃદન્તાવલી પ્રગટ થઈ છે. પરંતુ અનેક પરિશિષ્ટોથી સભર આ પ્રકાશન માત્ર હૈમ સંસ્કૃત પ્રથમ બુકના ધાતુઓના ક્રમને તથા કૃદન્તોને આધીન છે. તેથી પ્રથમ બુકના અભ્યાસુઓને બોજરૂપ નહીં બનતાં ઘણું ઉપયોગી બનશે. તેમાંજ પરિશ્રમની સફળતા છે.
ગણી વ્યચંદ્રસાગર 1
૦
૦
૦
૦
૦
૦
VI
2500 PoEvate & Personal Use Only

Page #9

હિ. આ પુસ્તિકામાં શું છે ?... હો
૦ વિભાગ : ૧ ૦ હૈમ સંસ્કૃત પ્રવેશિકા-પ્રથમામાં આવતા બધાજ (૧૪૮) ધાતુના ૪ કાલના (વર્ત, હ્યસ્ત આ વિ) કર્તરિ અને કર્મણિના ત્રી. પુએવ. ના રૂપો. ઉપરોક્ત દરેક ધાતુઓના ૧૦ કૃદન્તો:
• હેત્વર્થ કૃદન્ત તુમ્ ૦ સંબંધક ભૂતકૃદન્ત વા (સ્વા) ૦ કર્મણિ-ભાવે ભૂતકૃદન્ત - તે (#) કર્તરિ ભૂ.કૃ. તેવંત (વતું), કર્તરિ વર્તમાન કૃદન્ત - અત(g)/માન(મન) ૦ કર્મણિ-ભાવે વર્તમાન કૃદન્ત -+માન(મન) • વિધ્યર્થ કૃદન્ત ૧ – તવ્ય ૨ - મનીય ૩-૩ [3] • ભાવવાચક કૃદન્ત મન (મન) • હૈ. સં. પ્ર. માં
આવતા ઉપસર્ગ સહિત ધાતુઓ (ગણ-પદ-અર્થ સાથે)
0 વિભાગ : ૨ ૦ • કૃદન્તની સ્પષ્ટ વ્યાખ્યા - કૃદન્ત બન્યા પછી તેના રૂપો | બનાવવાના નિયમો એક જ ધાતુના દરેક કૃદન્ત કેટલી રીતે બની શકે કૃદન્તોને તથા તેના સંબંધિત શબ્દોને કઈ વિભક્તિ થાય છે કૃદન્તોનો ઉપયોગ કેટલી રીતે થાય ? (કોઠો) કૃદન્તોના વાક્ય પ્રયોગ કૃદન્ત બનાવવાના નિયમો : સંખ્યાવાચક (૧ થી ૧૦૦) શબ્દો.
પ્રાથમિક અભ્યાસુને કૃદન્ત અંગેનો સ્પષ્ટ ચિતાર આ પુસ્તિકામાંથી પ્રાપ્ત થશે.
VII
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #10

ક્યાં શોધશો ?...
"જ અભ્યાસકોને સૂચના...........
૦ વિભાગઃ ૧ ૦ જ પ્રથમા બુકમાં આવતા ધાતુઓના કર્તરિ, કર્મણિ (૩૧) રૂપો તથા ૧૦ પ્રકારના કૃદન્તો .. ૧ થી ૬૦ ઉપસર્ગપૂર્વકના ૫૧ ધાતુઓ (ગણ-પદ-અર્થ) ... ૬૧ થી ૬૪
૦ વિભાગ : ૨ ૦ કૃદન્ત એટલે શું? ..
....... • કૃદન્તના રૂપો બનાવવાના વિશિષ્ટ નિયમો .... • કૃદન્ત રૂપોની સરળ સમજૂતી | (એકજ ધાતુના કૃદન્તના બધાજ રૂપો) ........ • કૃદન્તોની વિભક્તિ વ્યવસ્થા..
વ્યવસ્થા ................... ૭૦ કૃદન્તોનો ઉપયોગ કઈ રીતે થાય ? ...........
કૃદન્તોના વાક્ય પ્રયોગો ............. ૭ર થી ૭૫ : પરિ.-૧ : કૃદન્ત નિયમાવલી.......... ૭૬ થી ૭૮ • પરિ.-૨: એક ધાતુને જુદાજુદા ઉપસર્ગ......... ૭૯ - પરિ.-૩ : ૧ થી ૧૦૦ સુધી | સંખ્યાવાચક શબ્દો .................... ૮૦ થી ૮૩ [ પરિ.-૪ ધાતુઓની અકારાદિ એ ક્રમથી અનુક્રમણિકા ....
८४
.
VIII
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #11

અભ્યાસકોને સૂચના ૧. અવ્યય બનતા કૃદન્તો અને ભાવે કૃદન્તો સિવાય
બાકી બધા જ કૃદન્તોના રૂપો ત્રણે લિંગમાં થાય
છે તેથી મૂળરૂપ (શબ્દ) જ આપેલ છે. ૨. કૃદન્તના કેટલાક નિયમો બીજી (મધ્યમા) બુકમાં
આવે છે છતાં અભ્યાસુને વાંચન વિગેરેમાં ઉપયોગી થાય તે માટે કૃદન્તના તૈયાર મૂળ શબ્દ
મૂકેલા છે. (નિયમો પરિશિષ્ટ-૧ માં આપેલ છે.) ૩. ધાતુઓમાં સે-અનિની વ્યવસ્થા બીજી –
મધ્યમાં બુકમાં સમજાવી છે. જે ધાતુના કૃદન્તો
બનાવતાં જરૂરી છે. ધાતુ કે પ્રત્યયમાં હું ન હોય છતાં પણ (1) કૃદન્તમાં રૂ દેખાય તો તે ધાતુ સેટું છે તેમ સમજવું
જેમકે પત્ ધાતુ - પવિતમ્, પતિત્વ, પતિ, પવિતતું, પવિતવ્ય, એમ તુ થી શરૂ થતા કૃદન્તનાં પાંચ પ્રત્યયો
પૂર્વે રૂ આવે છે. | (4) કૃદન્તમાં ડું ન દેખાય તો ધાતુ અનિટુ છે તેમ
સમજવું જેમકે નમ્ ધાતુ - નમ્ન, નવા, નત.
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #12

(1) કૃદન્તમાં રૂ વાળા અને રૂ વગરનાં બન્ને રૂપો બનતા
હોય તો ધાતુ વેટ છે તેમ સમજવું. જેમ કે નમ્ ધાતુ - નશિત, નષ્ટ. ૪. કર્મણિ તથા ભાવેનો ય તથા વી, તે અને તેવત
પ્રત્યય લાગે ત્યારે વર્, વ, વ૬ અને વ૬ ધાતુના (સ્વરસહિત) વે નો ૩ તથા પ્રચ્છનો પૂછે અને હું નો હૂ થાય છે અને સંપ્રસારણ (વૃત) કહેવાય છે.
વૃત્ = ડું+૩+૨ = પ્યુ અને તુ ઉચ્ચાર માટે છે. વિધ્યર્થ કૃદન્તના ય પ્રત્યય ૩ (ત્રણ) પ્રકારના છે. ૨ (સાદો), ૨ (), ય (વા). પ્રથમ બુકમાં માત્ર ૨ (સાદો) પ્રત્યય આપેલ છે. પરંતુ જુદા જુદા ધાતુઓને વ્યાકરણના નિયમોથી જુદા જુદા ' લાગીને વિધ્યર્થ કૃદન્ત બને છે. તેથી નિયમ મુજબ ધાતુને યથાયોગ્ય “રા' પ્રત્યય લગાવીને વિધ્યર્થ કૃદન્ત બનાવ્યા છે. મન (મન) પ્રત્યય મધ્યમામાં આવે છે પણ વાંચનમાં વારંવાર જરૂરી હોવાથી આ પુસ્તકમાં તેનો સમાવેશ કર્યો છે. નિયમો પરિશિષ્ટ નં. ૧ માં આપેલ છે.
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #13

ક્રમ ધાતુ | ગણ-પદ| અર્થ
૦૧ |મ્ | ૧.૫.
નમવું
નમસ્કાર કરવો
૦૨ |૧૬ | ૧.૫.
૦૩૨ પત્ | ૧.૫.
૦૪ ૩૬ | ૧.૫.
૦૫ વર્ | ૧.૫.
૦૬ વસ્ | ૧.૫.
૦૭ | મમ્ | ૧.૫.
ỐC [G] 1.4.
૦૯ | ૬૬ | ૧.૫.
૧૦ | ટ્ર્ | ૧.૫.
૧૧ અન્ ૧.૫.
૧૨ | વલ્| ૧.૫.
૧૩ | ૐર્ | ૧.૫.
કર્તરિ 1
7 વર્ત.કાળ હ્ય.ભૂ.કાળ
नमति
अनमत्
રક્ષણ કરવું
રાખવું
સંભાળવું
ભણવું
પઠન કરવું
પડવું, પડી જવું પતતિ
रक्षति
पठति
બોલવું
वदति
વસવું, રહેવું
વસતિ
ભણવું, કહેવું | મતિ
ખાવું, જમવું
खादति
બળવું, બાળવું હતિ
અટન કરવું अटति
રખડવું, ફરવું
અર્ચા કરવી
પૂજા કરવી
ચાલવું, ફરવું | પતિ
ચરવું, ફરવું
चरति
આચરવું
अर्चति
अपठत्
अपतत्
अरक्षत्
अवदत्
अवसत्
अभणत्
अखादत्
अदहत्
आटत्
आर्चत्
अचलत्
अचरत्
૧
2500Ftate & Personal Use Only

Page #14

इतरि.
इमेशि
भ | विध्यर्थ | आज्ञार्थ | वर्त. अण | हा लू.आज / विध्यर्थ
०१ नमेत्
नमतु
नम्यते
नम्येत
०२ पठेत् पठतु
पठ्यते
पठ्येत
03 पतेत्
पततु
पत्यते
पत्येत
०४ रक्षेत
रक्षतु
रक्ष्यते
रक्ष्येत.
०५ वदेत्
वदतु
* उद्यते
उद्येत
०६ वसेत् वसतु
|
★ उष्यते
उष्येत
०७ भणेत् भणतु
भण्यते
अभण्यत भण्येत
०८ | खादेत्
खादतु
खाद्यते
खाद्येत
०८ दहेत्
दहतु
दह्यते
दह्येत
१० अत् अटतु
अट्यते
अटयेत
११ अर्चेत् अर्चतु
अर्च्यते
अर्चेत
१२ चलेत् चलतु
चल्यते
चल्येत !
१३ | चरेत् चरतु
चर्यते
अचर्यत
चर्येत
★ दुखो - सल्यास होने सूचना नं. ४ पृष्ठ नं. IX.
अनम्यत
अपठ्यत्
अपत्यत
अरक्ष्यत
औद्यत
औष्यत
अखाद्यत
अदह्यत
आट्यत
आर्च्यत
अचल्यत
૨
2860 F0brate & Personal Use Only

Page #15

मार्थ उत्व.
संभू.(oral) सं.... (य)
-
O/नम्यताम् नन्तुम्
नत्वा
प्रणम्य
०२ पठ्यताम् पठितुम्
पठित्वा
प्रपठ्य
03/ पत्यताम् । पतितुम्
। पतित्वा
| संपत्य
०४/ रक्ष्यताम् रक्षितुम्
रक्षित्वा
संरक्ष्य
०५ उद्यताम्
वदितुम्
उदित्वा
अनूद्य
OF उध्यताम् वसितुम्
उषित्वा
प्रोष्य
०७ भण्यताम् भणितुम्
। | भणित्वा
संभण्य
०८/खाद्यताम् | खादितुम्
खादित्वा । | प्रखाद्य
|४|
०८ दह्यताम् दग्धुम्
दग्ध्वा
निर्दह्य
१० अट्यताम् अटितुम्
। अटित्वा
समट्य
११/ अर्च्यताम् अचितुम्
अचित्वा | प्राज़
१२/ चल्यताम् | चलितुम् १३/चर्यताम् चरितुम्
चलित्वा प्रचल्य चरित्वा संचर्य
-
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #16

ક્રમ કર્મણિ-ભાવે
लूत दृहन्त
०१ नत
०२ | पठित
०३ पतित
०४ | रक्षित
०५ | उदित
०६ उषित
०७ भणित
०८ खादित
०८ | दग्ध
१० अटित
११ अर्चित
१२ चलित
१३ | चरित
કર્તરિ ! કર્તરિ ભૂત કૃદન્ત વર્ત. કૃદન્ત
नतवत् नमत्
पठितवत् पठत्
पतितवत्
पतत्
रक्षत्
वदत्
रक्षितवत्
उदितवत्
उषितवत्
वसत्
भणितवत् भणत्
खादितवत् खादत्
दग्धवत् दहत्
अटितवत् अटत्
अर्चितवत् अर्चत्
चलितवत् चलत्
चरितवत् चरत्
४
2560 P0vate & Personal Use Only
કર્મણિ-ભાવે વર્ત. કૃદન્ત
नम्यमान
पठ्यमान
पत्यमान
रक्ष्यमाण
उद्यमान
उष्यमाण
भण्यमान
खाद्यमान
दह्यमान
अट्यमान
अर्च्यमान
चल्यमान
चर्यमाण

Page #17

।--विध्यर्थ हन्त-- तव्य । अनीय । य
अन (अनट)
नन्तव्य
! नमनीय
नम्य
नमन
०२ |
पठितव्य
पठनीय
पाठ्य
पठन
पतितव्य
पतनीय
पात्य
पतन
+
०४
रक्षितव्य
रक्षणीय
रक्ष्य
रक्षण
वदितव्य
वदनीय
वाद्य
वदन
है।
वसितव्य | वसनीय
वास्य
वसन
[
-
-
भणितव्य
भणनीय
भण्य
भणन
१]
खादितव्य | खादनीय
खाद्य
खादन
दग्धव्य
दहनीय
दाह्य
दहन
| oKI
+
अटितव्य । अटनीय
आट्य
अटन
१ अचिंतव्य ।
अर्चनीय
. अर्च्य
अर्चन
चलितव्य । चलनीय
चाल्य
चलन
a
चरितव्य | चरणीय
चरण
૫
2000 Pobrate & Personal Use Only

Page #18

ક્રમ | ધાતુ ગણ-પદ
૧૪ નૌવ્ ૧.૫.
૧૫ત્યનું ૧.૫.
૧૬ | ક્ષર્ ૧.૫.
૧૭ જીર્ ૧.૫.
૧૮ | નવું | ૧.૫.
૧૯ નિમ્| ૧.૫.
૨૦ નિન્દ્ ૧.૫.
૨૧ | વૃક્ | ૧.૫.
૨૨ |સુવ્ | ૧.૫.
૨૩
ન
૧.૫.
૨૪૨૬
૧.૫.
૨૫| ધાવ્| ૧.૫.
૨૬ | મૂ
૧.૫.
૨૦૦૬
અર્થ
જીવવું, આજી- નીતિ अजीवत् વિકા ચલાવવી
તજવું, ત્યાગ કરવો
ક્રીડા કરવી
રમવું
ખરવું, ઝરવું ક્ષતિ પડવું, ટપકવું
જપવું, જાપ કરવો
જમવું, ખાવું
નિંદા કરવી
કર્તરિ 1 વર્તે.કાળ હ્ય.ભૂ.કાળ
વરસવું
શોક કરવો
જીતવું
જય પામવો
त्यजति अत्यजत्
क्रीडति अक्रीडत्
जपति
अक्षरत्
अजपत्
નૈતિ अजेमत्
निन्दति अनिन्दत्
वर्षति अवर्षत्
शोचति
अशोचत्
जयति
अजयत्
તરવું
ધાવું, દોડવું
થવું, હોવું
૧.૫. સરકવું, જવું, ખસવું સતિ
૬
तरति
धावति
भवति अभवत्
असरत्
अतरत्
अधावत्
2560 Povate & Personal Use Only

Page #19

-
R
- भारत
म | विध्यर्थ | आशार्थ | वत.
ह.भू.
विध्यर्थ
१४ जीवेत् | जीवतु । | जीव्यते | अजीव्यत
जीव्येत
१५ त्यजेत् | त्यजतु
त्यज्यते
अत्यज्यत
त्यज्येत
१६ क्षरेत्क्ष
रतु
क्षर्यते।
अक्षर्यत
क्षर्येत
-
१७/ क्रीडेत् | क्रीडतु | क्रीड्यते । | अक्रीड्यत | क्रीड्येत
१८ जपेत् | जपतु
जप्यते
अजप्यत
जप्येत
१८ जेमेत् | जेमतु
जिम्यते
| अजिम्यत | जिम्येत
२० निन्देत् | निन्दतु
निन्द्यते | अनिन्द्यत . निन्द्येत
अवृष्यत
| वृष्येत
२१ वर्षेत् । वर्षतु | वृष्यते । २२ शोचेत् | शोचतु । शुच्यते
| शुच्येत
२३| जयेत् | जयतु
जीयते । अजीयत
| जीयेत
२४ | तरेत्
। तरतु
तीर्यते
अतीर्यत
तीर्येत
धाव्यते
-
२५ धावेत् | धावतु
अधाव्यत
| धाव्येत २६ भवेत् । भवतु | भूयते | अभूयत | भूयेत २७ सरेत् । सरतु | त्रियते । अस्त्रियत | त्रियेत
MAS
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #20

मार्थ | उत्वर्थ . सं. (sri) सं.भू.. (य) १४ जीव्यताम् जीवितुम् । जीवित्वा संजीव्य
-
१५/त्यज्यताम् | त्यक्तुम् ।
त्यक्त्वा
संत्यज्य
-
१६ क्षर्यताम् |क्षरितुम्
क्षरित्वा
संक्षर्य
१७/ क्रीड्यताम् क्रीडितुम्
क्रीडित्वा । | प्रकीड्य
૧૮| जप्यताम् |जपितुम्
जपित्वा
संजप्य
१८ जिम्यताम् जेमितुम्
जेमित्वा
निजिम्य
निन्दित्वा
विनिन्द्य
२०| निन्द्यताम् | निन्दितुम् २१ वृष्यताम् वर्षितुम्
| वर्षित्वा
|संवृष्य
२२ शुच्यताम् शोचितुम्
शोचित्वा | विशुच्य
२३ जीयताम् जेतुम्
जित्वा
विजित्य
२४| तीर्यताम् तरितुम्,तरीतुम तीर्वा
उत्तीर्य
૨૫| धाव्यताम् | धावितुम्
प्रधाव्य
धावित्वा भूत्वा सृत्वा
२६ भूयताम् भवितुम् २७ स्रियताम् | सर्तुम्
।
सम्भूय प्रसृत्य
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #21

કમી કર્મણિ-ભાવે | | ભૂત કૃદન્ત
કર્તરિ | કર્તરિ | કર્મણિ-ભાવે ભૂત કૃદન્ત વર્ત. કૃદન્ત વર્ત. કૃદન્ત
१४ जीवित
जीव्यमान
-
१५/त्यक्त
त्यज्यमान
१६ क्षरित
क्षर्यमाण
जीवितवत् । जीवत् त्यक्तवत् त्यजत् क्षरितवत् क्षरत् कीडितवत् । क्रीडत् जपितवत् । जपत् जिमितवत् | जेमत्
१७ क्रीडित
क्रीड्यमान
१८/ जपित
जप्यमान
+
जिम्यमान
१८ जिमित २० निन्दित
निन्द्यमान
-
-
वृष्यमाण
२१/ वृष्टः २२ शुचित
| शोचित
निन्दितवत् । निन्दत् वृष्टवत् वर्षत् शुचितवत् । शोचत् शोचितवत्
शुच्यमान
२३ जित
जितवत्
जयत्
जीयमान
२४ तीर्ण
तीर्णवत्
तरत्
तीर्यमाण
२५ धौत
धौतवत्
धावत्
धाव्यमान
-
२६/ भूत
भूतवत्
भवत्
भूयमान
२७| सृत
| सृतवत्
। सरत्
| स्त्रियमाण
-
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #22

-विध्यर्थ हन्त
अनीय । य
म
तव्य
अन (अनट
१४ जीवितव्य
जीवनीय ।
जीव्य
जीवन
१५
त्यक्तव्य
त्यजनीय ।
त्यजन
१६ ।
क्षरितव्य
क्षरणीय । क्षार्य
क्षरण
१७
क्रीडितव्य
क्रीडनीय । क्रीड्य
क्रीडन
१८
जपितव्य
जपनीय
जाप्य
जपन
૧૯
जेमितव्य
जेमनीय
जेम्य
जेमन
૨૦.
निन्दितव्य
निन्दनीय । निन्द्य
निन्दन
२१
वर्षितव्य
वर्षणीय | वृष्य/वर्ण्य | वर्षण
२२. शोचितव्य | शोचनीय | शोच्य
शोचन
૨૩
जेतव्य
जयनीय
जय्य
जयन
२४
तरितव्य
तरणीय
।
तार्य
तरण
२५
धावितव्य
धावनीय
धाव्य
धावन
२६
भवितव्य
भवनीय
भव्य
भवन
२७
सर्तव्य
सरणीय | सार्य
सरण
-
૧૦
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #23

--
-
---
-
-
--
--
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
- -
- - -
-
-
I
–કતીરે ક્રમ | ધાતુ ગણ-પદો અર્થ |વર્ત કાળ | હ્ય ભૂતકાળ ૨૮ મૃ] ૧.૫. સ્મરણ કરવું, મિરત | સ્પરતું
યાદ કરવું,
સંભારવું fક્ષ | ૧.૫. ક્ષય પામવું ] ક્ષયતિ | અક્ષય
ક્ષીણ થવું | | ૪.૫. | કોપ કરવો ગૃતિ | અરુણ
કોપવું | ૪.૫. | ક્રોધ કરવો ધ્યતિ | અધ્યત્
ગુસ્સે થવું ૩૨ તુમ્ | ૪.૫. | સંતુષ્ટ થવું तुष्यति अतुष्यत् ૩૩ ન ! ૪.૫. | નાશ પામવો નિતિ | ઉનશ્યત્
નાશવું
નાશી જવું ૩૪]વૃત ! ૪.૫. !
नृत्यति | अनृत्यत्
નૃત્ય કરવું ૩૫૫૬ | ૪.૫. પોષવું, પુષ્યતિ | अपुष्यत्
પોષણ કરવું ૩૬મુઠ્ઠ | ૪.૫. | મોહ પામવો મુલ્હતિ | अमुह्यत्
મુંઝાવું ૩૭] સુત્T ૪.૫. | લોટવું, આળોટવું, સુવ્યતિ | अलुट्यत् ૩૮ મિ. ૪.૫. | લોભ પામવો સુષ્યતિ | અનુષ્યત્
લલચાવું
-
-
નાચવું
-
-
૧૧
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #24

-उतार-
-भाए।
ક્રમ | વિધ્યર્થ | આજ્ઞાર્થ વર્ત.કાળ | 0.ભૂ.કાળ | વિધ્યર્થ
२८ | स्मरेत् । स्मरतु । स्मर्यते
| अस्मर्यत । स्मर्येत
२८ क्षयेत् । क्षयतु । क्षीयते
अक्षीयत । क्षीयेत
उ०/कुप्येत् | कुप्यतु । कुप्यते
अकुप्यत
कुप्येत
3१ क्रुध्येत् | क्रुध्यतु । क्रुध्यते
अकुध्यत
क्रुध्येत
3२ | तुष्येत् । तुष्यतु | तुष्यते
अतुप्यत
तुष्येत
-
33 | नश्येत् । नश्यतु
| नश्यते
अनश्यत
नश्येत
३४ नृत्येत् । नृत्यतु । नृत्यते
। अनृत्यत
नृत्येत
34 | पुष्येत्. | पुष्यतु
पुष्यते
अपुष्यत
पुष्येत
उ६ | मुह्येत् । मुह्यतु ।। मुह्यते
अमुह्यत
| मुह्येत
-
-
-
-
-
-
--
-
उ७/ लुटयेत् | लुट्यतु
| लुट्यते
अलुट्यत
| लुटयेत
3८ लुभ्येत् | लुभ्यतु | लुभ्यते
अलुभ्यत । लुभ्येत
१२
-
2800 Pobrate & Personal Use Only

Page #25

भामाशार्थ | त्वर्थ ई.
सं.भू.(sran) सं.भू.. (य)
२८ स्मर्यताम् स्मर्तुम् २८ क्षीयताम् क्षेतुम् 30/ कुप्यताम् | कोपितुम्
-
-
-
-
-
-
3१ क्रुध्यताम् क्रोद्धम् उ२ तुष्यताम् तोष्टम् 33/ नश्यताम् |नशितुम्
नंष्टुम्
-
-
स्मृत्वा विस्मृत्य क्षित्वा संक्षित्य कोपित्वा प्रकुप्य कुपित्वा | क्रुद्ध्वा संक्रुध्य
तुष्ट्वा संतुष्य | नष्ट्वा विनश्य नंष्ट्वा नशित्वा नर्तित्वा | प्रनृत्य पुष्ट्वा संपुष्य मुग्ध्वा / विमुह्य मोहित्वा मूढवा/ मुहित्वा लुटित्वा प्रलुट्य लोटित्वा लुब्ध्वा प्रलुभ्य लुभित्वा लोभित्वा
-
-
-
-
3४/ नृत्यताम् नर्तितुम् उप पुष्यताम् । पोष्टुम् उ6] मुह्यताम् । मोहितुम्
-
मोग्धुम् मोढुम्
-
+
३७/लुट्यताम् | लोटितुम्
-
3८/ लुभ्यताम् | लोभितुम्
लोब्धुम्
૧૩
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #26

ક્રમ કર્મણિ-ભાવે કર્તરિ, કર્તરિ ! કર્મણિ-ભા
ભૂત કૃદન્ત | (भूत हन्त वत. हन्त वत. हन २८ स्मृत स्मृतवत् स्मरत् स्मर्यमाण २८ क्षीण क्षीणवत्क्ष यत् क्षीयमाण
+
30/ कोपित
कोपितवत् | कुप्यत्
कुप्यमान
3१ क्रुद्ध
कुद्धवत्
क्रुध्यत्
कुध्यमान्
३२/ तुष्ट
तुष्टवत्
तुष्यत्
तुष्यमाण
नश्यमान
33.
नशित नष्ट
नशितवत् | नश्यत् नष्टवत्
-
नृत्तवत्
नृत्यत्
नृत्यमान
-
पुष्टवत्
। पुष्यत्
पुष्यमाण
-
उ४ नृत्त उ4 पुष्ट 3६ मोहित
मुग्ध मूढ
मुह्यमान
मोहितवत् । मुह्यत् मुग्धवत् मूढवत् लोटितवत् । लुट्यत् लुटितवत्
39
लुट्यमान
लोटित लुटित
3८/ लुब्ध
लुब्धवत्
लुभ्यत्
लुभ्यमान
૧૪
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #27

विध्यर्थ हन्त | अनीय ।
भ
तव्य
य
अन (अनट)
२८ स्मर्तव्य । स्मरणीय स्मार्य स्मरण क्षेतव्य क्षयणीय
क्षय्य क्षयन
क्षेय कोपितव्य | कोपनीय । कुप्य
कोपन कोद्धव्य । कोधनीय कोध्य क्रोधन क्रोधितव्य तोष्टव्य । तोषणीय । तोष्य तोषण नशितव्य - नशनीय नाश्य नशन
नंष्टव्य ३४/ नर्तितव्य नर्तनीय
नृत्य नर्तन उ५/ पोष्टव्य पोषणीय पुष्य
पोषण
33
पोष्य
-
उ
.
मोहितव्य | मोहनीय | मोह्य मोहन मोग्धव्य मोढव्य लोटितव्य | लोटनीय लोट्य लोटन लोब्धव्य । लोभनीय लुभ्य
लोभन लोभितव्य
लोभ्य
18
-
-
-
-
૧૫.
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #28

૪
– કર્તરિક્રમ | ધાતુ ગણ-પદ' અર્થ વર્ત.કાળ હ્ય ભૂ.કાળ
ક્ષોભ પામવો | કુતિ | અક્ષુખ્યત્
ગભરાવું ૪૦ | િ૬.૫. | | મળવું, ભેટવું | વિનંતિ | મિત્રત્ ૪૧ |તિ ૬.૫. | લખવું | लिखति । अलिखत् ૪૨ સૃિના ૬ ૫. | સર્જન કરવું સૃતિ | સૃવત્
સરજવું, રચવું ૪૩ પૃ. ૬.૫. | સ્પર્શ
| સ્પર્શ કરવો ગૃતિ | અસ્પૃશત્ ૪૪ ૬.૫. | ફૂટવું, ખીલવું પુરત | માત્ ૪પામ્ય ૬ ૫. | સ્ફરવું, ફરકવું સ્કિતિ | અમ્મરતું ૪૬ |વિ ૧૦.૫. | ચિંતવવું, વિન્તર્યાત વક્તવત્
વિચારવું
ચિંતા કરવી ૪૭૮ ૧૦.૫. | દંડ કરવો, દંડવું પડયેતિ | કણ્વયેત્ ૪૮ ૧૦.૫. પડવું, पीडयति अपीडयत्
દુ:ખ દેવું ૪૯ જૂન / ૧૦.૫. | પૂજવું,
પૂજવું, [નયતિ | પૂનયત
પૂજા કરવી ૫૦ વર્ણ | ૧૦.૫. | વર્ણન કરવું, વિતિ | અવયત્
| રંગવું
-
-
૧૬
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #29

-
- ता
------ भविध्यर्थ | माशार्थ | वर्त.आण | ..
विध्यर्थ
२८ क्षुभ्येत् क्षुभ्यतु । क्षुभ्यते । अक्षुभ्यत
| क्षुभ्येत
४० मिलेत् मिलतु मिल्यते
अमिल्यत
मिल्येत
४१ | लिखेत् | लिखतु | लिख्यते
अलिख्यत . लिख्येत
४२ सृजेत् । सृजतु | सृज्यते ।
असृज्यत
| सृज्येत
18618।
४३. स्पृशेत् । स्पृशतु
स्पृश्यते । अस्पृश्यत
स्पृश्येत
-
४४ स्फुटेत् स्फुटतु
| स्फुट्यते
स्फुट्येत
४५ स्फुरेत् स्फुरतु । स्फूर्यते । अस्फूर्यत । स्फूर्येत
४६ चिन्तयेत् चिन्तयतु चिन्त्यते । अचिन्त्यत
चिन्त्येत
-
४७/ दण्डयेत् | दण्डयतु
| दण्ड्य
ते
अदण्ड्य
त
दण्ड्येत
४८] पीडयेत् | पीडयतु / पीड्यते
अपीड्यत
पीड्येत
४८ पूजयेत् | पूजयतु | पूज्यते । अपूज्यत | पूज्येत ५० वर्णयेत् वर्णयतु | वर्ण्यते ।
वर्येत
૧૭
-
2000 Pobrate & Personal Use Only

Page #30

म. | Pार्थ त्वर्थ . | सं.भू.(oral) सं.भू.. (य)
उ८ क्षुभ्यताम् |क्षोभितुम्
क्षुभित्वा | प्रक्षुभ्य क्षोभित्वा
४० मिल्यताम् मेलितुम्
मिलित्वा ।संमिल्य मेलित्वा
४१ लिख्यताम् लेखितुम्
प्रलिख्य
लिखित्वा लेखित्वा
४२ | सृज्यताम् स्रष्टुम्
सृष्ट्वा विसृज्य
-
-
-
स्पृष्ट्वा संस्पृश्य
४३ स्पृश्यताम् स्प्रष्टुम्
स्पष्टुंम्
स्फुट्यताम् स्फुटितुम् स्फुटित्वा प्रस्फुट्य ४५ स्फूर्यताम् स्फुरितुम् | स्फुरित्वा प्रस्फूर्य ४६ चिन्त्यताम् चिन्तयितुम् | चिन्तयित्वा | संचिन्त्य ४७| दण्ड्यताम् दण्डयितुम् | दण्डयित्वा । | प्रदण्ड्य ४८/ पीड्यताम् पीडयितुम् पीडयित्वा | उत्पीड्य ४८ पूज्यताम् | पूजयितुम् | पूजयित्वा ।
| संपूज्य ५० वर्ण्यताम् | वर्णयितुम् । वर्णयित्वा | संवर्ण्य
-
૧૮
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #31

કમી કર્મણિ-ભાવે | કર્તરિ | કર્તરિ | કર્મણિ-ભાવે
ભૂત કૃદન્ત | ભૂત કૃદન્ત વર્ત. કૃદન્ત વર્ત. કૃદન્ત
उ
क्षुभित क्षुब्ध
क्षुभितवत् । क्षुभ्यत्
| क्षुभ्यमाण
४० मिलित
मिलितवत् | मिलत्
मिल्यमान
४१ लिखित
लिखितवत् | लिखत्
लिख्यमान
४२ सृष्ट
सृष्टवत्
सृजत्
सृज्यमान
-
४३ / स्पृष्ट
स्पृष्टवत् । स्पृशत्
स्पृश्यमान
४४ स्फुटित
स्फुटितवत् | स्फुटत्
स्फुट्यमान
स्फुरितवत् | स्फुरत्
। स्फूर्यमाण
४५ स्फुरित ४६ | चिन्तित
चिन्तितवत् | चिन्तयत् । चिन्त्यमान
४७/ दण्डित
दण्डितवत् | दण्डयत्
दण्ड्य
मान
-
-
-
४८, पीडित
पीडितवत् । पीड्यत्
पीड्यमान
४८ पूजित
पूज्यमान
| पूजितवत् । पूजयत्
वर्णितवत् । वर्णयत्
५० वर्णित
। वर्ण्यमान
१८
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #32

ક્રમ तव्य
३८
४०
४१
૪૨
४३ स्प्रष्टव्य स्पष्टव्य
૪૫
૪૬
४४ स्फुटितव्य स्फुटनीय
स्फुरितव्य स्फुरणीय
चिन्तयितव्य चिन्तनीय
दण्डयितव्य | दण्डनीय
पीडयितव्य पीडनीय
४७
क्षोभितव्य
मेलितव्य
लेखितव्य
४८
स्रष्टव्य
૫૦
विध्यर्थ दृहन्त
अनीय
क्षोभणीय
मेलनीय
लेखनीय
सर्जनीय
स्पर्शनीय
४९ पूजयितव्य पूजनीय
वर्णयितव्य वर्णनीय
૨૦
य
क्षोभ्य
मेल्य
लेख्य
सृज्य
स्पृश्य
स्फोट्य
स्फोर्य
चिन्त्य
दण्ड्य
पीड्य
पूज्य
वर्ण्य
2560 Povate & Personal Use Only
| अन (अनट्)
| क्षोभन
मिलन
लेखन
सर्जन
स्पर्शन
| स्फुटन
| स्फुरण
| चिन्तन
दण्डन
पीडन
पूजन
वर्णन

Page #33

-કર્તરિ– કમ ધાતુ (ગણ-પદ અર્થ |વર્તકાળ | હ્ય ભૂ.કાળ પ૧ સાત્ત્વ ૧૦.૫. ખુશ કરવું સિાત્ત્વતિ સાર્વેયર્
શાન્ત પાડવું પર | વુન્ ! ૧૦.૫. ચોરવું, चोरयति । अचोरयत्
ચોરી કરવી પ૩ ૫૬ | ૧૦.૫. ઘોષણા કરવી, પોપતિ | અધીપતિ
ગોખવું, જાહેર કરવું,
અવાજ કરવો. ૫૪ તૃત | ૧૦.૫. તોળવું, જોખવું તોતિ | તોયેત્ પૂણ્ | ૧૦.૫. | શોભા કરવી, પૂષયતિ | સમૂત્
શણગારવું પ૬ | ત | ૧૦.૫. તાડન કરવું તાડતિ | તાડયત્
મારવું ૫૭y | ૧૦.૫. પુરું કરવું પરિતિ. अपारयत्
પાર પામવું ૫૮ પન્ન ! ૧૦.પ. પાલન કરવું પનિયત | એપનિયત્
પાળવું,
રક્ષણ કરવું પ૯ | ૧૦.૫. ભક્ષણ કરવું, ! પક્ષયતિ | અમલય
| ખાવું
૬૦
મ્ | ૧૦.૫.! કહેવું,
| કથા કરવી
ર૧
कथयति । अकथयत् |
-
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #34

उतरिन
કર્મણિ
अभ | विध्यर्थ | आज्ञार्थ | वर्त. अण | घ. लू.डाण | विध्यर्थ
ક્રમ
५१ | सान्त्वयेत् सान्त्वयतु सान्त्व्यते
सान्त्व्येत
५२ चोरयेत् चोरयतु चोर्यते
५३ घोषयेत् घोषयतु घोष्यते
५४ तोलयेत् तोलयतु तोल्यते
44 भूषयेत् भूषयतु भूष्यते
५६ ताडयेत् ताडयतु ताड्यते
५७ पारयेत् पारयतु पारयतु पार्यते
५८ पालयेत् पालयतु पाल्यते
५८ भक्षयेत् भक्षयतु भक्ष्यते
६० कथयेत् कथयतु कथ्यते
असान्त्व्यत
अचोर्यत
अघोष्यत
अतोल्यत
अभूष्यत
अताड्यत
अपार्यत
अपाल्यत
अभक्ष्यत
अकथ्यत
चोर्येत
घोष्येत
तोल्येत
भूष्येत
ताड्येत
पार्येत
पाल्येत
भक्ष्येत
कथ्येत
૨૨
2860 P0rate & Personal Use Only

Page #35

s4/20. | उपर्थ ई.
सं.भू.(oral)| सं.भू.. (य)
५१ सान्त्व्यताम्| सान्त्वयितुम् | सान्त्वयित्वा | विसान्त्व्य
५२/चोर्यताम्
चोरयितुम्
चोरयित्वा | प्रचोर्य
43/ घोष्यताम् घोषयितुम्
घोषयित्वा | विघोष्य
५४ तोल्यताम् | तोलयितुम् । तोलयित्वा | संतोल्य
५५ भूष्यताम् | भूषयितुम्
भूषयित्वा विभूष्य
५ ताड्यताम् | ताडयितुम् | ताडयित्वा.
प्रताड्य
५७/ पार्यताम् । पारयितुम्
पारयित्वा
विपार्य
५८ पाल्यताम् । पालयितुम् । पालयित्वा | संपाल्य
५८ भक्ष्यताम् । भक्षयितुम्
भक्षयित्वा । संभक्ष्य
६० कथ्यताम् । कथयितुम्
कथयित्वा
संकथय्य
૨૩
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #36

मरा-भावे तरिरि भसि-भावे
ભૂત કૃદન્ત | ભૂત કૃદન્ત વર્ત. કૃદન્ત વર્ત. કૃદન્ત
| सान्त्वित
सान्त्वितवत् सान्त्वयत् । सान्त्व्यमान
५२ / चोरित
चोरितवत्
चोरयत्
चोर्यमाण
43 घोषित
घोषितवत् घोषयत्
घोष्यमाण
-
५४| तोलित
तोलितवत् | तोलयत्
तोल्यमान
५५ भूषित
भूषितवत् | भूषयत्
भूष्यमाण
५६ ताडित
ताडितवत् । ताडयत्
ताड्यमान्
५७/ पारित
पारितवत् । पारयत्
| पार्यमाण
-
५८. पालित
पालितवत् | पालयत्
पाल्यमान
५८ भक्षित
भक्षितवत् । भक्षयत्
भक्ष्यमाण
50 कथित
कथितवत् | कथयत्
कथ्यमान
२४
-
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #37

વિધ્યર્થ કૃદન્ત अनीय
१ सान्त्वयितव्य सान्त्वनीय
भ
तव्य
२ चोरयितव्य चोरणीय
13 घोषयितव्य
घोषणीय
१४ तोलयितव्य तोलयितव्य तोलनीय
भूषयितव्य भूषणीय
॥ ताडयितव्य
ताडनीय
19 पारयितव्य पारणीय
८. पालयितव्य पालनीय
भक्षयितव्य भक्षणीय
EO कथयितव्य कथनीय
य
सान्त्व्य सान्त्वन
चोर्य
घोष्य घोषण
भूष्य
तोल्य तोलन
अन (अनट्)
पार्य
पाल्य
चोरण
ताड्य ताडन
भक्ष्य
कथ्य
भूषण
पारण
पालन
भक्षण
कथन
૨૫
2860 Pirate & Personal Use Only

Page #38

- કર્તરિ,
| જવું
જવું
.
-
-
-
ક્રમ ધાતુ | ગણ-પદ અર્થ વી.કાળ | હ્ય ભૂકાઇ ૬૧| | | ૧૦.૫. ગણવું
गणयति | अगणयत्
ગણત્રી કરવી ૬૨ | ૧૦.૫. રચવું रचयति | अरचयत्
રચના કરવી ૬૩ પૃ૬] ૧૦.૫. સ્પૃહા રાખવી વૃઢયતિ | પૃદયત્વ
ઝંખવું, ચાહવું ૬૪ કમ્ | ૧.૫. | ગમન કરવું છતિ | છિન્
( ૬પ ટ્રમ્ | ૧.૫. ! દેખવું, જોવું જતિ | અવશ્ય
(૫ણ્ય) ૬૬ થી ૧.૫. | સ્થિર રહેવું તિતિ | તિક (તિષ્ઠ)
ઉભા રહેવું ૧.૫. | દાન કરવું સ્થિતિ 1 છત્ ()
આપવું ૬૮ ૫ | ૧.૫. | પીવું पिबति अपिबत्
(fપવું) ૬૯ મદ્ | ૪.૫. | મત્ત થવું, મિતિ | अमाद्यत् (મ)
ભૂલવું, ચૂકવું ૭૦| શ્રમ્ ૪.૫. ] શ્રમ પામવો | શ્રાતિ | શ્રાવ્ય (ગ્રામ) | ખેદ પામવો,
થાકી જવું |
दा
૨૬
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #39

-
R
----भाशा
विध्यर्थ | माशार्थ | वत. | प.भू.8 | विध्यर्थ गणयेत् | गणयतु । गण्यते । अगण्यत गण्येत
-
-
१२ रचयेत् | रचयतु | रच्यते
।
अरच्यत
रच्येत
१३ स्पृहयेत् | स्पृहयतु | स्पृह्यते
अस्पृह्यत
स्पृह्येत
१४ गच्छेत् गच्छतु । गम्यते
अगम्यत
गम्येत
६५/ पश्येत् पश्यतु | दृश्यते ।
अदृश्यत
| दृश्येत
-
16 | तिष्ठेत् तिष्ठतु | स्थीयते । अस्थीयत | स्थीयेत
यच्छतु | दीयते
अदीयत
दीयेत
१८ | पिबेत् पिबतु
पीयते
।
अपीयत
पीयेत
६८ माद्येत्
माद्यतु | मद्यते
अमद्यत
मद्येत
-
-
७० श्राम्येत् श्राम्यतु । श्रम्यते
। अश्रम्यत
श्रम्येत
२७
2800 Pobrate & Personal Use Only

Page #40

मार्थ | उत्व है. ६१ गण्यताम् | गणयितुम्
सं.भू.(sri) सं.भू.. (य) गणयित्वा संगणय्य
-
६२ रच्यताम् रचयितुम्
रचयित्वा
संरचय्य
63| स्पृह्यताम् | स्पृहयितुम् । स्पृहयित्वा । संस्पृहय्य
६४| गम्यताम् गन्तुम्
गत्वा
आगत्य
६५/
दृश्यताम् | द्रष्टुम्
दृष्ट्वा
संदृश्य
-
-
६६ स्थीयताम् स्थातुम्
स्थित्वा
उत्थाय
६७ दीयताम् दातुम्
दत्त्वा
प्रदाय
६८ पीयताम् / पातुम्
| पीत्वा
संपाय
६८| मद्यताम्
मत्तम्
मत्वा
| प्रमद्य
७० श्रम्यताम् श्रमितुम्
श्रमित्वा विश्रम्य श्रान्त्वा
૨૮
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #41

भ
-भावे तर तR | भलि-भावे ભૂત કૃદન્ત | ભૂત કૃદન્ત વર્ત. કૃદન્ત વર્ત. કૃદન્ત
-
-
६१ गणित
गणितवत् | गणयत्
गण्यमान
-
-
-
६२ | रचित
रचितवत्
रचयत्
रच्यमाण
53 स्पृहित
स्पृहितवत् । स्पृहयत्
स्पृह्यमाण
६४ गत
गतवत्
गच्छत्
गम्यमान
६५ दृष्ट
दृष्टवत्
पश्यत्
दृश्यमान
-
६६ स्थित
स्थितवत् । तिष्ठत्
स्थीयमान
-
६७/ दत्त
दत्तवत्
| यच्छत्
दीयमान
६८ पीत
पीतवत्
| पिबत्
पीयमान
६८ मत्त
मत्तवत्
माद्यत्
मद्यमान
-
७० श्रान्त
श्रान्तवत् । श्राम्यत्
श्रम्यमाण
૨૯
2800 Pobrate & Personal Use Only

Page #42

-
-વિધ્યર્થ કૃદન્ત
अनीय ।
| तव्य
अन (अनद
गणयितव्य | गणनीय
गण्य
गणन
+
-+
| रचयितव्य
रचनीय
रच्य
| रचन
63 | स्पृहयितव्य | स्पृहणीय
स्पृह्य | स्पृहण
+
६४ , गन्तव्य
गमनीय
गम्य
गमन
-
-
-
-
-
द्रष्टव्य
दर्शनीय
दृश्य
| दर्शन
स्थातव्य
स्थानीय
स्थेय | स्थान
दातव्य
दानीय
देय
दान
-
-
-
६८, पातव्य
पानीय
पेय
| पान
।
-
-
-
-
६८ मत्तव्य
मदनीय
मद्य
| मदन
७०
श्रमितव्य
श्रमणीय
श्रम्य
श्रमण
-
30
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #43

- तावत.am| ह.भू.आम शाम्यति | अशाम्यत्
.
इच्छति | ऐच्छत्
पृच्छति | अपृच्छत्
-
अवन्दत
-पातु ग-५६/मर्थ
शम् ४.५. | शान्त थj (शाम्)
६.५. |७७j (इच्छ) प्रच्छ ६.५. पूछयु,
પ્રશ્ન કરવો वन्द्१.मा.वहन २j वृध्१.मा.qg पच् १.७.५qj,
રાંધવું હરણ કરવું
લઈ લેવું डी १.मी. 63j भाष् | १.मा.पोलj रम् |१.मा. २ लभ् १... भेगqj, पाम
પ્રાપ્ત કરવું वृत्१.मी. वर्तवू, जो शुभ् । १... शोमj,
દીપવું
वन्दते वर्धते पचति पचते हरति हरते
अवर्धत अपचत् अपचत
-
-
अहरत् अहरत
इयते
अडयत
| अभाषत
भाषते रमते लभते
अरमत
अलभत
-
-
-
-
-
वर्तते शोभते
अवर्तत अशोभत
-
-
-
૩૧
-
2BODForate & Personal Use Only

Page #44

-sil२- म विध्यर्थ माशार्थ |वत.
-भी . ६.भू.
/ विध्या
७१ | शाम्येत् शाम्यतु शम्यते ।
अशम्यत
शम्ये
PAL
७२ | इच्छेत्
इच्छतु
इष्यते
।
ऐष्यत
इष्येत
-
93 पृच्छेत् पृच्छतु *पृच्छ्यते| अपृच्छयत
| पृच्छ
वन्दताम् वन्द्यते
अवन्धत
वन्येत
वर्धताम् | वृध्यते
अवृध्यत । वृध्येत
|
पच्यते
अपच्यत
| पच्येत
| पचेत् पचेत
पचतु पचताम्
|
हरेत्
हरतुहियते । अहियत । हियेत हरताम्
हरेत
डयेत
डयताम् | डीयते
अडीयत
डीयेत
|
-
-
रमेत
| भाषेत भाषताम् | भाष्यते अभाष्यत भाष्येर
रमताम् रम्यते अरम्यत । रम्येत ८१ लभेत लभताम् लभ्यते । अलभ्यत. लभ्येत ८२ वर्तेत वर्तताम् वृत्यते । अवृत्यत | वृत्येत ८3 | शोभेत शोभताम् शुभ्यते । अशुभ्यत ★ शुमो अभ्यासाने सूयना नं. ४. ५९ नं. IX.
-
-
-
पत। शुभ्येत
૩૨
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #45

मार्थ | उत्वर्थ . ७१ शम्यताम् । शमितुम्
-
सं.भू (stau) | सं.भू.. (य) शान्त्वा शमित्वा
प्रशम्य
-
-
७२] इष्यताम् । एषितुम् ।
| प्रेष्य
इष्ट्वा एषित्वा
83| पृच्छयताम् प्रष्टुम्
संपृच्छ्य
| पृष्ट्वा | वन्दित्वा
संवन्द्य
१४ वन्द्यताम् । वन्दितुम् । ७५ वृध्यताम् । वधितुम्
वधित्वा
संवृध्य
पक्त्वा
संपच्य
हृत्वा
संहृत्य
-
-
-
७६ पच्यताम् | पक्तुम् २७ हियताम् । हर्तुम् ७८/डीयताम्
| डयितुम् | भाष्यताम् | भाषितुम् ८० रम्यताम् । रन्तुम्
डयित्वा
उड्डीय
|भाषित्वा
संभाष्य
-
रत्वा रमित्वा
विरम्य विरत्य
प्रलभ्य
| लभ्यताम् | लब्धुम् लब्ध्वा ८२/ वृत्यताम् | वर्तितुम् वर्तित्वा ८3 शुभ्यताम् शोभितुम् । शोभित्वा
प्रवृत्य
सुशुभ्य
33
2000 Pobrate & Personal Use Only

Page #46

ક્રમ કર્મણિ-ભાવે
ભૂત કૃદન્ત
७१ शान्त
७२ इष्ट
७३ पृष्ट
७४ वन्दित
७५ वृद्ध
७६ पक्क
७७ हृत
७८ डयित
७८ भाषित
८० रत
८१ लब्ध
८२ वृत्त
८३ शोभित
કર્તરિ કર્તરિ | કર્મણિ-ભા ભૂત કૃદન્ત વર્ત. કૃદન્ત
वर्त
કૃદન્ત
शान्तवत् शाम्यत् शम्यमान
इष्टवत्
इच्छत्
इष्यमाण
पृष्टवत्
पृच्छत्
पृच्छ्यमान
वन्दितवत्
वन्दमान
वन्द्यमान
वृद्धवत्
वर्धमान
पक्ववत्
हृतवत्
पचत्
पचमान
हरत्
हरमाण
डयितवत्
डयमान
भाषितवत् भाषमाण
रतवत्
रममाण
लब्धवत्
लभमान
वृत्तवत्
वर्तमान
शोभितवत् शोभमान
वृध्यमान
पच्यमान
ह्रियमाण
डीयमान
भाष्यमाण
रम्यमाण
लभ्यमान
वृत्यमान
शुभ्यमान
३४
2560 Povate & Personal Use Only

Page #47

ક્રમ
૦૧
૧૨
13
દ
७७
प्रष्टव्य
७४ वन्दितव्य
પ
वर्धितव्य
०८
૭૯
८०
तव्य
૮૨
शमितव्य
एषितव्य
एष्टव्य
૮૩
पक्तव्य
हर्तव्य
डयितव्य
भाषितव्य
૮૧ लब्धव्य
वर्तितव्य
शोभितव्य
रन्तव्य
વિધ્યર્થ કૃદન્ત अनीय
शमनीय
एषणीय
प्रच्छनीय
वन्दनीय
वर्धनीय
पचनीय
हरणीय
sयनीय
भाषणीय
रमणीय
लभनीय
वर्तनीय
शोभनीय
य
(अन (अनट्)
शम्य शमन
एष्य एषण
प्रच्छ्य प्रच्छन
वन्द्य वन्दन
वृध्य वर्धन
पाच्य पचन
हार्य
डेय
रम्य
हरण
डयन
भाष्य भाषण
रमण
लभ्य लभन
वृत्य वर्तन
शुभ्य शोभन
૩૫
2560 Povate & Personal Use Only

Page #48

ક્રમ ધાતુ | ગુણ-પદ અર્થ
८४ | स्वाद् | १. आ.
८५ सेव् | १. खा.
८६ नी १.. सर्व ४धुं,
|
દોરવું
८७ याच् १.. याययुं,
માંગવું
८८ राज् १. छीपयुं,
શોભવું
८८ वह्
याजयुं, जावु
सेवयुं,
સેવા કરવી
4.G.
८१ सिच् ६. (सिञ्च)
८२ जन् (जा)
९० मुच् ६. . भुडवु
(मुञ्च)
છોડવું
८३ युध्
વહન કરવું,
વહેવું
सिंययुं,
છાટવું
४. खा. ४न्म, ४न्म थवो, ઉત્પન્ન થવું
४. खा. युध्ध २
કર્તરિ - 7 वतं. अज | ह्य. लू. अण
स्वादते अस्वादत
सेवते
असेवत
नयति
| नयते
याचति
याचते
राजति
राजते
वहति
वहते
मुञ्चति
मुञ्चते
सिञ्चति
सिञ्चते
जायते
युध्यते
अनयत्
अनयत
अयाचत्
अयाचत
अराजत्
अराजत
अवहत्
अवहत
अमुञ्चत्
अमुञ्चत
असिञ्चत्
असिञ्चत
अजायत
अयुध्यत
૩૬
2560 Povate & Personal Use Only

Page #49

-ता -
-भालविध्यर्थ | आशार्थ | ai.stu | ह.भू.. | विध्यर्थ
अस्वाद्यत
स्वादेत स्वादताम् स्वाद्यते सेवेत सेवताम् | सेव्यते
स्वाद्येत सेव्येत
असेव्यत
नयेत्
नीयते
। अनीयत
नीयेत
नयेत
नयतु नयताम्
याचेत् याचतु
याच्यते । अयाच्यत | याच्येत
याचतु याचताम्
याचेत
-
राजेत्
राज्यते
अराज्यत
राज्येत
राजतु राजताम्
। उह्यते
औद्यत
| उह्येत
वहेत् वहेत
। वहतु वहताम्
अमुच्यत
मुच्येत
मुञ्चेत् मुञ्चतु | मुच्यते मुञ्चेत । मुञ्चताम्
-
सिच्येत
सिञ्चेत् सिञ्चतु | सिच्यते । असिच्यत सिञ्चेत सिञ्चताम्
जायेत
जायताम् | जायते | अजायत
जन्यते अजन्यत
जायेत जन्येत
-
-
3 युध्येत युध्यताम् युध्यते । अयुध्यत । युध्येत
३७
2500 pobrate & Personal Use Only

Page #50

माशार्थ | रत्व . | संभू.(sri) सं.भू.. (य) ८४ स्वाद्यताम् स्वादितुम् | स्वादित्वा संस्वाद्य
८५ सेव्यताम् सेवितुम्
सेवित्वा
प्रसेव्य
-
-
-
८६ नीयताम् | नेतुम्
। नीत्वा
आनीय
-
८७) याच्यताम् याचितुम्याचित्वा संयाच्य
८८ राज्यताम् | राजितुम्राजित्वा
प्रराज्य
८८ उह्यताम् वोढुम्
ऊढ्वा
प्रोह्य
मुच्यताम् मोक्तुम्
मुक्त्वा
प्रमुच्य
८१ सिच्यताम् सेक्तुम्
सिक्त्वा |संसिच्य
जनित्वा
प्रजन्य
८२ जायताम् जनितुम्
जन्यताम्
८3 युध्यताम् | योद्धम्
युद्ध्वा संयुध्य
उ८
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #51

A
-मावे
तर भति-भावे ભૂત કૃદન્ત | ભૂત કૃદન્ત વર્ત. કૃદન્ત, વર્ત. કૃદન્ત
स्वादित
स्वादितवत् स्वादमान
स्वाद्यमान
सेवितवत् । सेवमान
सेव्यमान
सेवित 1 नीत
-
नीतवत्
नीयमान
नयत् नयमान
७/याचित
याचितवत्
याच्यमान
याचत् याचमान
-
-
राजित
राज्यमान
राजितवत् | राजत्
राजमान
+
ऊद
ऊढवत्
उह्यमान
वहत् वहमान
-
मुक्त
मुक्तवत्
मुञ्चत्
मुच्यमान
मुञ्चमान
-
सिक्त
सिच्यमान
सिक्तवत् सिञ्चत्
सिञ्चमान
-
-
१२/जात
जातवत्
।जायमान
जायमान जन्यमान
-
3| युद्ध
युद्धवत् । युध्यमान | युध्यमान
૩૯
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #52

ક્રમ
८४
૮૫
८६
८७
८८
૮૯
८०
૯૧
૯૨
૯૩
तव्य
स्वादितव्य
सेवितव्य
नेतव्य
याचितव्य
राजितव्य
वोढव्य
मोक्तव्य
सेक्तव्य
जनितव्य
योद्धव्य
विध्यर्थ दृहन्त
अनीय
स्वादनीय
सेवनीय
नयनीय
याचनीय
राजनीय
वहनीय
मोचनीय
सेचनीय
जननीय
योधनीय
य
स्वाद्य स्वादन
सेव्य
नेय
राज्य
वाह्य
वह्य
अनं (अन
याच्य याचन
सेवन
जन्य
नयन
योध्य
राजन
मोच्य मोचन
वहन
सेक्य सेचन
जनन
योधन
४०
2560 Povate & Personal Use Only

Page #53

रुध्
दिशति
– કર્તરિ– મ | ધાતુ |ગણ-પદ અર્થ વર્ત કાળ હ્ય.ભૂ.કાળ k૪ | અર્થ ૧૦.આ.) પ્રાર્થના |મર્થત્તે | મર્થતા
| કરવી ૯૫ મનુ+ ૪.આ. | ઈચ્છવું, માનવું અનુષ્યને અન્વય્યતા
તાબે થવું. | ૯૬ |સિંધુ |૪.૫. સિધ્ધ થવું ,સિધ્યતિ | સિંધ્યત્ ૯૭ ર્ફિલ ૧.આ. | જોવું ईक्षते ऐक्षत ૯૮ |1શું ૧.. પ્રકાશવું काशते । अकाशत ૯૯ વિશ ૬.ઊ. દાન દેવું
| अदिशत् [બતાવવું दिशते | अदिशत ૧૦૦ધુ ૪.૫. વધવું ऋध्यति | आर्यत् ૧૦૧દ્ ૧.૫. ચડવું रोहति अरोहत् ૧૦૨૬ |૧.આ. હર્ષ પામવો પોતે | મોત
ખુશી થવું ૧૦૩ મ્ |૧.આ. કંપવું, ધ્રુજવું પૂતે | મમ્મત ૧૦૪વત્ ૧.ઊ. |વાવવું वपति
अवपत्
अवपत ૧૦૫ ૧. પ. ગર્જના કરવી જર્નતિ | મર્નિ
૧૦. ૫. ગાજવું गर्जयति | अगर्जयत् ૧. આ ધાતુ ઉપસર્ગપૂર્વક જ રહે છે તેથી તેના રૂપો પણ ઉપસર્ગપૂર્વ
ચાલે છે.
वपते
૪૧
2000 Pobrate & Personal Use Only

Page #54

- R-
-शिअभ विध्यर्थ माशार्थ व.अ ..अविध्यर्थ
८४ | अर्थयेत अर्थयताम् | अर्थ्यते आर्थ्यत
अर्खेत
-
८५ अनुरुध्येत अनुरुध्यताम् | अनुरुध्यते अन्वरुध्यत अनुरुध्येत ८६ | सिध्येत सिध्यतु | सिध्यते । असिध्यत सिध्येत ८७ ईक्षेत ईक्षताम् | ईक्ष्यते । ऐक्ष्यत
ईक्ष्येत काशेत
काशताम् काश्यते अकाश्यत काश्येत && दिशेत् दिशतु दिश्यते । अदिश्यत दिश्येत
दिशेत । |दिशताम्
-
-
-
-
१०० ऋध्येत् |ऋध्यतु ऋध्यते । आयत ऋध्येत १०१ रोहेत् रोहतु
रोहतु | रुह्यते अरुह्यत । रुह्येत १०२ मोदेत मोदताम् | मुद्यते अमुद्यत
मुद्येत
१०३ कम्पेत कम्पताम् । कम्प्यते अकम्प्यत
कम्प्येत
१०४ वपेत्
वपत
उप्य
उप्यते
औप्यत
उप्येत
वपेत
वपताम्
-
गर्यते । अगऱ्यात
गर्येत
१०५/गर्जेत्
गर्जयेत्
गर्जतु गर्जयतु
૪૨
-
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #55

म | आशार्थ
त्वर्थ . | सं(भू.(sral)| सं.भू.. (य)
१४ | अर्थ्यताम् अर्थयितुम् । अर्थयित्वा । प्रार्थ्य
६५ / अनुरुध्यताम् अनुरोद्धम्
अनुरुध्य
९६ सिध्यताम् सेद्धम् ।
सिद्ध्वा
प्रसिध्य
ईक्ष्यताम्
ईक्षितुम्
ईक्षित्वा
प्रेक्ष्य
८८
काश्यताम् काशितुम्
काशित्वा
प्रकाश्य
८८
प्रदिश्य
| दिश्यताम् देष्टम् १०० ऋध्यताम् अधितुम्
दिष्ट्वा अधित्वा ऋद्ध्वा
प्राय
-
-
१०१/रुह्यताम्
रोदुम्
रूट्वा
आरुह्य
१०२ मुद्यताम्
मोदितुम्
मुदित्वा मोदित्वा
| प्रमुद्य
१०३ कम्प्यताम् कम्पितुम्क
म्पित्वा प्रकम्प्य
प्रोप्य
१०४ उप्यताम् वतुम् उपत्वा १०५ गय॑ताम् गर्जितुम् गर्जित्वा
गर्जयितुम् । गर्जयित्वा
प्रगm
४३
-
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #56

ક્રમ | કર્મણિ-ભાવે કર્તરિ | કર્તરિ | કર્મણિ-ભાવે
ભૂત કૃદન્ત | ભૂત કૃદન્ત વર્ત. કૃદન્ત વર્ત. કૃદન્ત ८४ | अर्थित अथितवत् । अर्थयमान अर्थ्यमान
.
८५ | अनुरुद्ध
अनुरुद्धवत् अनुरुध्यमान अनुरुध्यमान
-
-
८६ सिद्ध
सिद्धवत् । सिध्यत्
सिध्यमान
८७ | ईक्षित
ईक्षितवत् ईक्षमाण
ईक्ष्यमाण
८८ | काशित
काशितवत् | काशमान
काश्यमान
८८ दिष्ट
दिष्टवत्
दिशत्
दिश्यमान
दिशमान
१०० ऋद्ध
ऋद्धवत्
ऋध्यत्
ऋध्यमान
-
-
-
૧૦૧
रूढ
रूढवत्
रोहत्
रुह्यमाण
-
१०२/ मुदित
मुदितवत् । मोदमान
मुद्यमान
१०3/ कम्पित
कम्पितवत्
कम्पमान
कम्प्यमान
१०४/ उत
उसवत्
उप्यमान
वपत् वपमान
१०५ गर्जित
गय॑माण
गर्जितवत् । गर्जत्
| गर्जयत्
-
-
४४
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #57

વિધ્યર્થ કૃદન્ત- 1 | अनीय । य
मतव्य
| अन (अनट)
अर्थयितव्य । अर्थनीय
अर्थ्य | अर्थन
-
-
11900
१५ | अनुरोद्धव्य
अनुरोधनीय | अनुरुध्य अनुरोधन
१E
सेद्धव्य
सेधनीय
सिध्य | सेधन
५७ ईक्षितव्य
ईक्षणीय
ईक्ष्य
1 ईक्षण
+
-
-
४८ काशितव्य
काशनीय
काश्य
काशन
८८
देष्टव्य
| देशनीय
देश्य
देशन
+
-
000 अधितव्य
अर्धनीय
ऋध्य
| अर्धन
१०१ रोढव्य
रोहणीय
रोह्य
रोहण
-
-
-
-
१०२/ मोदितव्य
मोदनीय
मोद्य
| मोदन
+
-
+
-
+
१०3/ कम्पितव्य | कम्पनीय
कम्प्य
कम्पन
१०४ वप्तव्य
वपनीय
वाप्य
वपन
-
-
१०५ गर्जितव्य
गर्जनीय । गर्थे | गर्जन
૪૫
2000 Pobrate & Personal Use Only

Page #58

-
-
-
–કતીરક્રમ | ધાતુ ગણ-પદ અર્થ વર્ત.કાળ | હ્ય ભૂતકાળ ૧૦૬ઘુત્ ૧.આ. દીપવું द्योतते अद्योतत ૧૦ હૃ૬ ૪.પ. દ્રોહ કરવો ઉતિ | દુહ્યત્
મારવાની
ઈચ્છા કરવી ૧૦૮ન્ | ૧.આ. રુચવું, ગમવું રોવે | અરવત ૧૦e fશ્ર | ૧.ઉ. આશ્રય લેવો | શ્રતિ अश्रयत्
સેવા કરવી | શ્રયતે अश्रयत આશરે જવું
શરણે જવું ૧૧૦ વત્ |૧.આ. યત્ન કરવો તે
મહેનત કરવી ૧૧૧ મન્ ૧.ઊ. ભિજવું, भजति अभजत्
સેવવું
भजते अभजत ૧૧ર ક્ષેત્ | ૧૦.૫. | ધોવું
क्षालयति | अक्षालयत् ૧૧૩ શુષ ૪.૫. સુકાવું शुष्यति । अशुष्यत् ૧૧૪ તૃ૫ ૪.૫. ખુશ થવું तृप्यति । अतृप्यत्
તૃપ્ત થવું ૧૧પ ટ્વે ૧.૫. ધ્યાન ધરવું | ધ્યાતિ અધ્યાય ૧૧૬ ર્ ૧.૫. | ખીલવું
સતિ | અસત્ ૧૧૭ | ૧.૫. ગાવું
गायति |अगायत्
| अयतत
-
-
-
-
-
-
-
-
-
મ
-
-
-
-
- -
-
-
-
-
-
૪૬
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #59

भरा ..
भविध्यर्थ | माशार्थ | वर्त.
विध्यर्थ
१०६ | द्योतेत
द्योतताम् |द्युत्यते | अद्युत्यत
द्युत्येत
-
-
१०७/ द्रुह्येत्
द्रुह्यतु
द्रुह्यते
अद्रुह्यत
द्रुह्येत
१०८ रोचेत
रोचताम् । रुच्यते । अरुच्यत
रुच्येत
१०८ श्रयेत्
श्रीयते
अश्रीयत . श्रीयेत
श्रयतु श्रयताम्
११० यतेत
यतताम् । यत्यते । अयत्यत
। यत्येत
भज्यते | अभज्यत
| भज्येत
| भजतु भजताम्
११२ क्षालयेत् |क्षालयतु | क्षाल्यते
अक्षाल्यत
क्षाल्येत
११३ शुष्येत्
शुष्यतु
शुष्यते । अशुष्यत
शुष्येत
११४/ तृप्येत्तृ
प्यतु
तृप्यते
अतृप्यत
तृप्येत
११५ ध्यायेत् | ध्यायतु
ध्यायते
अध्यायत
ध्यायेत
११६ कसेत्
कसतु
कस्यते अकस्यत
कस्येत
११७/ गायेत्
गायतु
गीयते |अगीयत
गीयेत
४७
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #60

संभू.(oral)| सं.... (य)
म. आशार्थ ૧૦૬ | धुत्यताम्
त्वर्थ इ. द्योतितुम्
प्रद्युत्य
द्युतित्वा द्योतित्वा
१०७| द्रुह्यताम्
द्रोहितुम्
प्रद्रुह्य
द्रोहित्वा द्रुहित्वा
द्रुग्ध्वा दूवा
दोग्धुम् द्रोदुम् रोचितुम् श्रयितुम्
प्ररुच्य
१०८ रुच्यताम् १०८ श्रीयताम्
रुचित्वा श्रित्वा
-
आश्रित्य
११० यत्यताम्य
तितुम्
| यतित्वा
प्रयत्य
१११ भज्यताम्
भक्तुम्
भक्त्वा
संभज्य
११२ क्षाल्यताम् क्षालयितुम् क्षालयित्वा प्रक्षाल्य
शुष्ट्वा
परिशुष्य
निस्तृप्य
११३/ शुष्यताम् शोष्टम् ११४ तृप्यताम् त्रप्तुम् । तृप्त्वा
तपितुम्,तप्र्तुम् तपित्वा ११५/ ध्यायताम् ध्यातुम् | ध्यात्वा
संध्याय
-
११६| कस्यताम् कसितुम् । कसित्वा विकस्य ११७ गीयताम् गातुम् गीत्वा प्रगाय
-
-
४८
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #61

મ | કર્મણિ-ભાવે કર્તરિ | કર્તરિ | કર્મણિ-ભાવે
ભૂત કૃદન્ત | ભૂત કૃદન્ત વર્ત. કૃદન્ત વર્ત. કૃદન્ત
-
। द्युत्यमान
द्युतित द्योतित द्रुग्ध
।
द्रुह्यमाण
द्रोहित रोचित
द्युतितवत् | द्योतमान द्योतितवत् द्रुग्धवत् द्रुह्यत् दूढवत् द्रोहितवत्
| रोचमान श्रितवत् श्रयत्
श्रयमाण
रोचितवत्
रुच्यमान
श्रित
श्रीयमाण
यतितवत्
यतमान
यत्यमान
-
-
-
-
1818 191F10112
११ भक्त
भक्तवत्
भज्यमान
भजत् भजमान
-
क्षालितवत् । क्षालयत्
क्षाल्यमान
-
शुष्कवत् । शुष्यत्
शुष्यमाण
१२ क्षालित १३. शुष्क
तृप्त
तर्पित १५ ध्यात
तृप्यत्
तृप्यमाण
तृप्तवत् तपितवत् ध्यातवत्
-
ध्यायत्
ध्यायमान
-
-
कसित
कसितवत्
| कसत्
कस्यमान
१७| गीत
गीतवत् । गायत्
। गीयमान
४८
2000 Pobrate & Personal Use Only

Page #62

- विध्यर्थ हन्त
अनीय |
भ | तव्य
य
| अन (अनट्
द्योत्य
द्योतन
द्रोह्य
द्रोहण
૧૦૬ द्योतितव्य । द्योतनीय १०७| द्रोग्धव्य द्रोहणीय ૧૦૮ रोचितव्य | रोचनीय १०८ श्रयितव्य श्रयणीय
रोच्य
| रोचन
श्रेय
श्रयण
११०| यतितव्य
। यतनीय
यत्य
यतन
१११| भक्तव्य
भजनीय
भजन
भाज्य भाग्य
११२ | क्षालयितव्य | क्षालनीय
क्षाल्य
क्षालन
११3/शोष्टव्य
शोषणीय
शोष्य | शोषण
११४
तर्पणीय
तृप्य
तर्पण
तप्तव्य त्रप्तव्य तर्पितव्य
११५ ध्यातव्य
ध्यानीय
ध्येय
ध्यान
११६ | कसितव्य
कसनीय
कास्य
कसन
११७| गातव्य
गानीय
गेय
गान।
५०
2800 Pobrate & Personal Use Only

Page #63

-
-तारधातु गए।-५४) अर्थ વર્ત.કાળ હા.ભૂ.કાળ १८ द्रु १.५. द्रवj, rj द्रवति अद्रवत्
ઝરવું १८स्ट १.५.२७j, २८gरटति अरटत् २० तप् १.५. तपg तपति
अतपत् २१/मन् ४.मा.भानj मन्यते अमन्यत २२ मूल् |१०.५. रोपवू, वायु मूलयति अमूलयत् २७/व १०.५. ईj, छोडj वर्जयति अवर्जयत् २४ शिक्ष् |१.. | Puj | शिक्षते । अशिक्षत २५/अप् |१०.५. मा५j अर्पयति आर्पयत् २६ भृ १... |मर,
भरति
अभरत् પોષવું
अभरत २७ मृग् १०. शोधj
अमृगयत २८ क्षम् ४.५. क्षमा ४२वी. |क्षाम्यति | अक्षाम्यत्
(क्षाम्) માફ કરવું Re हे १... बोलावूह्वयति ।
अह्वयत्
ह्वयते अह्वयत 30 वाञ्छ | १.५. |ai७j, S७ वाञ्छति ।
| अवाञ्छत् ३१रुष ४.५. रोष वो रुष्यति अरुष्यत्
ગુસ્સે થવું ३२ लुप् |४.५. बाबु, आलुप्यति | अलुप्यत्
૫૧ ____ 2BDForate & Personal Use Only
-
भरते मृगयते
-
-
-

Page #64

-
+
| तपतु
-
- तरि
उभंशिभ |विध्यर्थ माशार्थ | वत. ह.भू.डाण | विध्यर्थ ११८/ द्रवेत् द्रवतु द्रूयते अद्रूयत दूयेत ११८ रटेत् रटतु
रट्यते ।
| अरट्यत रट्येत १२० तपेत्
तप्यते । अतप्यत । तप्येत १२१ मन्येत मन्यताम् मन्यते अमन्यत
| मन्येत १.२२ मूलयेत् | मूलयतु मूल्यते । अमूल्यत ।
| मूल्येत १२३ वर्जयेत् वर्जयतु वय॑ते | अवय॑त । वयेत १२४ शिक्षेत | शिक्षताम् | शिक्ष्यते | अशिक्ष्यत | शिक्ष्येत १२५ अर्पयेत् । अर्पयतु । अर्प्यते आर्यत अर्येत १.२६ भरेत् भरतु भ्रियते अभ्रियत भ्रियेत
भरेत | भरताम् १२७ मृगयेत । मृगयताम् । मृग्यते १२८|क्षाम्येत् क्षाम्यतु । क्षम्यते अक्षम्यत । क्षम्येत १२८ हयेत् ह्वयतु हूयते अहूयत हूयेत
ह्वयेत ह्वयताम् १30 वाञ्छेत् वाञ्छतु वाञ्छ्यते अवाञ्छ्यत | बाञ्छ १३१ रुष्येत्
अरुष्यत .. ।
रुष्येत १३२ लुप्येत् लुप्यतु । लुप्यते । अलुप्यत लुप्येत
अमृग्यत
मृग्येत
mata
-
-
रुष्यतु
रुष्यते
પર
2000 Pobrate & Personal Use Only

Page #65

ક્રમ | આજ્ઞાર્થ | हेत्वर्थ है.
११८ द्रूयताम्
द्रोतुम्
११८ | रट्यताम्
रटितुम्
१२०| तप्यताम्
तप्तुम्
१२१] मन्यताम्
मन्तुम्
१२२ मूल्यताम्
मूलयितुम्
१२3 वर्ज्यताम्
वर्जयितुम्
१२४ | शिक्ष्यताम्
शिक्षितुम्
१२५ अर्प्यताम् अर्पयितुम्
१२६ भ्रियताम् भर्तुम्
१२७ मृग्यताम्
१२८ | क्षम्यताम्
मृगयितुम्
क्षमितुम्
| क्षन्तुम्
ह्वातुम्
१२८ हूयताम् १३० वाञ्छ्यताम् वाञ्छितुम्
१३१ रुष्यताम् रोष्टुम्
१३२ लुप्यताम् लोपितुम्
संलू.(वा) | सं. लू.ई. (य
विद्रुत्य
संरट्य
संतप्य
दुत्वा
रटित्वा
तप्त्वा
मत्वा
मूलयित्वा
वर्जयित्वा
शिक्षित्वा
प्रशिक्ष्य
अर्पयित्वा समर्प्य
संभृत्य
संमृग्य
संक्षम्य
भृत्वा
मृगयित्वा
क्षमित्वा
क्षान्त्वा
हूत्वा
वाञ्छित्वा
रुष्ट्वा
लोपित्वा
लुपित्वा
अवमन्य
उन्मूल्य
संवर्ज्य
आहूय
प्रवाञ्छ्य
विरुष्य
प्रलुप्य
૫૩
2860 P0rate & Personal Use Only

Page #66

-
on
-
म | भात-भावे तर २ | भाल-भावे
| ભૂત કૃદન્ત ભૂત કૃદન્ત વર્ત. કૃદન્ત વર્ત. કુદત્ત ११८ द्रुत द्रुतवत् द्रवत् | द्रूयमाण ११८ रटित रटितवत् रटत् रट्यमान १२०/ तप्त
तप्तवत् तपत् तप्यमान १.२१ मत
मतवत् मन्यमान मन्यमान १.२२/ मूलित मूलितवत् ।
मूलयत् मूल्यमान १.२३ वर्जित वजितवत् | वर्जयत्
वर्ण्यमान १२४/ शिक्षित शिक्षितवत् | शिक्षमाण | शिक्ष्यमाण १२५ अर्पित अर्पितवत् | अर्पयत् अर्यमाण १२६| भृत . भृतवत् भरत् भ्रियमाण
भरमाण
-
१२७/मृगित
मृगितवत् । मृगयमाण
मृग्यमाण
-
१२८/क्षान्त
क्षान्तवत् |क्षाम्यत्
क्षम्यमाण
१२८ हूत
हूतवत्
ह्वयत्, ह्वयमान| हूयमाण
--
१3०/ वाञ्छित
वाञ्छितवत् | वाञ्छत्
वाञ्छ्यमान
१३१ रुष्ट
रुष्टवत्
रुष्यत्
रुष्यमाण
-
-
१३२ लुपित .
लुपितवत् | लुप्यत्
लुप्यमान
પ૪
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #67

विध्यर्थ हन्तअनीय
| तव्य
अन (अनट)
१८ द्रोतव्य
द्रवणीय
द्रव्य
द्रवण
१९| रटितव्य
रटनीय
रट्य
रटन
-
२० तप्तव्य
तपनीय
तप्य
तपन
२१ मन्तव्य
मननीय
मान्य
मनन
-
२२ मूलयितव्य | मूलनीय
मूल्य
मूलन
२3 वर्जयितव्य
वर्जनीय
वर्ध्य
वर्जन
२४ शिक्षितव्य
शिक्षणीय
शिक्ष्य | शिक्षण
-
-
२५ अपितव्य
अर्पणीय
अh
अर्पण
-
-
२६] भर्तव्य
भरणीय
भृत्य
भरण
-
२७ मृगयितव्य । | मृगणीय
मृग्य
।
मार्गण
२८ क्षन्तव्य
क्षमणीय
क्षम्य
क्षमण
-
-
२८ ह्वातव्य
ह्वानीय
ह्वय
ह्वान
30/ वाञ्छितव्य
वाञ्छनीय
वाञ्छ्य
वाञ्छन
-
3१ रोष्टव्य
रोषणीय
रोष्य | रोषण
३२ | लोपितव्य | लोपनीय । लोप्य | लोपन
પપ
2000 Pobrate & Personal Use Only

Page #68

-
-
१७८/लङ्म् (२.२. ang
-उतार54 पातु | २५-५६|मर्थ .sun | A..std १33 विद् |४... | विद्यमान हो/विद्यते । १३४/दीप् ४.भा. ही,सग दीप्यते । अदीप्यत १3५/ श्लाघ् | १... |मारा | श्लाघते अश्लाघत १३६|फल् | १.५. j फलति | अफलत् १३७ युज् ४.भ... योग्य होयुज्यते । अयुज्यत १३८ लच् | १... eig, संघj/लङ्घते अलङ्घत
ઓળંગવું १3८मान् | १०.५. | भान, पू४. | मानयति अमानयत् १४० लोक्/१.मा.
लोकते | अलोकत १०.५.
लोकयति | अलोकयत १४१, सद् १.५. जी थjसीदति | असीदत्
(सीदा સીદાવું १४२ हस् |१.५.
| હસવું
हसति । अहसत् १४३/ परा+जि १... | ५२।४ पाभवो पराजयते | पराजयत
કંટાળવું १४४ वि+जि१. वि४५ पाभवो, विजयते | व्यजयत १४५/प्र+स्था| १. प्रयाए। २j, प्रतिष्ठते । प्रातिष्ठत १४६ वि+रम् १.५
विरमति | व्यरमत् १४७ अस् २.
५ डोj, थj अस्ति | आसीत् १४८ प्र+विश्६.५ प्रवेश ४२j प्रविशति | अप्रविशत्
-
-
-
પ૬
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #69

કર્તરિ 7 વિધ્યર્થ આજ્ઞાર્થ
ક્રમ
१33 विद्येत विद्यताम्
१३४ दीप्येत
दीप्यताम्
१३५ श्लाघेत श्लाघताम्
१३६ फलेत्
फलतु
१३७ युज्येत युज्यताम्
१३८ लङ्केत लङ्घताम्
१३८ मानयेत् मानयतु
१४० लोकेत लोकताम्
|
लोकयेत् |लोकयतु
दुर्भषि
वर्त. आज | हा. लू.डाण | विध्यर्थ
विद्यते
अविद्यत
विद्येत
दीप्यते
अदीप्यत
दीप्येत
श्लाघ्यते । अश्लाघ्यत
श्लाघ्येत
फल्यते अफल्यत फल्येत
युज्यते अयुज्यत युज्येत
लङ्घ्यते अलङ्घ्यत लङ्घ्येत
मान्यते अमान्यत मान्येत
लोक्यते अलोक्यत
लोक्येत
१४१ सीदेत् सीदतु
सद्यते
असद्यत
१४२ हसेत्
हसतु.
हस्यते अहस्यत
१४३ पराजयेत | पराजयताम् पराजीयते पराजीयत
१४४ विजयेत विजयताम्
विजीयते व्यजीयत
१४५ प्रतिष्ठेत प्रतिष्ठताम्
१४६ विरमेत् विरमतु
१४७ स्यात् अस्तु
१४८ प्रविशेत् प्रविशतु
प्रस्थीयते प्रास्थीयत
विरम्यते | व्यरम्यत
सद्येत
हस्येत
पराजीयेत
विजीयेत
प्रस्थीयते
विरम्येत
भूयते अभूयत
भूयेत
प्रविश्यते अप्रविश्यत प्रविश्येत
૫૭
2560 Povate & Personal Use Only

Page #70

-
-
ॐ शार्थ | इत्वर्थ . सं.भू.(stal)| सं.भू.. (य) १33 विद्यताम् | वेत्तुम् वित्त्वा प्रविद्य १३४/ दीप्यताम् दीपितुम् दीपित्वा प्रदीप्य १३५ श्लाघ्यताम् श्लाघितुम् । श्लाघित्वा | संश्लाघ्य १३६ फल्यताम् | फलितुम् । | फलित्वा निष्फल्य १३७ युज्यताम् । योक्तुम् युक्त्वा
| प्रयुज्य १३८ लझ्यताम् लचितुम् | लङ्कित्वा । अवलय १3८ मान्यताम् मानयितुम् मानयित्वा अवमान्य १४० लोक्यताम् लोकितुम् लोकित्वा अवलोक्य
लोकयितुम् | लोकयित्वा १४१ सद्यताम् सत्तुम् । सत्त्वा प्रसद्य १४२ हस्यताम् | हसितुम् हसित्वा प्रहस्य १४३/ पराजीयताम् पराजेतुम् पराजित्वा पराजित्य १४४/ विजीयताम् | विजेतुम्
विजित्य १४५/प्रस्थीयताम् प्रस्थातुम्
प्रस्थाय १४६ विरम्यताम् | विरन्तुम्
विरम्य १४७| भूयताम् | भवितुम् भूत्वा
सम्भूय १४८ प्रविश्यताम् प्रवेष्टुम् - प्रविश्य
-
-
-
+
-
-
-
-
-
५८
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #71

ક્રમ | કર્મણિ-ભાવે કર્તરિ, કર્તરિ | કર્મણિ-ભાવે
ભૂત કૃદન્ત ભૂત કૃદન્ત વર્ત. કૃદન્ત વર્ત. કૃદન્ત
-
-
-
-
--
-
-
-
१33/ वित्त वित्तवत् विद्यमान । विद्यमान १३४/ दीप्त दीप्तवत् । दीप्यमान दीप्यमान १3५/ श्लाघित श्लाघितवत् श्लाघमान श्लाध्यमान १३६ फलित फलितवत् । फलत् फल्यमान १३७/ युक्त युक्तवत् ।युज्यमान युज्यमान १3८/लचित लकितवत् | लड्यमान लद्द्यमान १3८ मानित मानितवत | मानयत् ] मान्यमान १४० लोकित । लोकितवत् | लोकमान । लोक्यमान
लोकयत् १४१] सन्न
सन्नवत् सीदत् सद्यमान १४२] हसित हसितवत् | हसत् हस्यमान १४३/ पराजित । पराजितवत् | पराजयमान | पराजीयमान १४४/ विजित विजितवत् | विजयमान विजीयमान १४५ प्रस्थित प्रस्थितवत् । प्रतिष्ठमान
प्रस्थीयमान १४६ विरत विरतवत् | विरमत् विरम्यमाण १४७/ भूत भूतवत् सत् भूयमान १४८ प्रविष्ट प्रविष्टवत् | प्रविशत् । प्रविश्यमान
પ૯
-
-
-
-
-
-
-
-
+
-
-
-
-
-
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #72

-
1
विध्यर्थ हन्त ॐभ तव्य अनीय । य । अन (अनट् १33 | वेदितव्य | वेदनीय वेद्य । वेदन १३४/ दीपितव्य दीपनीय । दीप्य । दीपन १३५ श्लाघितव्य | श्लाघनीय श्लाघ्य श्लाघन १३६ | फलितव्य फलनीय
फाल्य । फलन १३७| योक्तव्य योजनीय योग्य योजन १३८ लवितव्य लङ्घनीय लय लकन १3८ मानयितव्य | माननीय मान्य मानन ૧૪૦ | लोकितव्य । | लोकनीय
लोक्य
लोकन लोकयितव्य १४१ | सत्तव्य
साद्य सदन १४२/ हसितव्य हसनीय हास्य हसन १४३/ पराजेतव्य पराजयनीय पराजेय पराजयन १४४ विजेतव्य विजयनीय | विजेय | विजयन १४५ प्रस्थातव्य प्रस्थानीय | प्रस्थेय | प्रस्थान १४६ विरन्तव्य विरमणीय विरम्य विरमण १४७/ भवितव्य | भवनीय
भव्य
भवन १४८ प्रवेष्टव्य प्रवेशनीय | प्रवेश्य | प्रवेशन
-
-
-
-
६०
-
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #73

| ૯૪
મ
–
1
પરિશિષ્ટ - ૧ ઉપસર્ગપૂર્વકના ધાતુઓ
(ગણ-પદ-અર્થ સાથે) અનુ. ધાતુ | ગણ-પદ અર્થ
મૂ.ધા.અનુ.નં. 01 Jv+ અર્થ ૧૦.આ. પ્રાર્થના કરવી 02 મનુ+મૂ |૧.૫. | અનુભવ કરવો, | ૨૬
જાણવું 03 +મૂ
| ઉત્પન્ન થવું,
સમર્થ થવું 04 | મ+મૂ| ૧.૫. | અભિભવ કરવો,
| હરાવવું,
તિરસ્કાર કરવો 05 +ામ્ | ૧.૫. { આવવું
( ) 06 | અવમૂ| ૧.૫. | જાણવું
૬૪ નિ+નમ્ | ૧.૫. નીકળવું ( છું)
બારીકાઈથી જોવું 08 નિ+ક્ષ | ૧.આ. નિરીક્ષણ કરવું,
બારીકાઈથી જોવું 09 | પરિક્ષ ૧.આ. પરીક્ષા લેવી |૯૭
-
-
-
૬૪
-
-
-
- -
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #74

અનુ. ધાતુ
10
11
12
13
14
15
16
ગણ-પદ અર્થ અપ્+સ્|૧.આ. | અપેક્ષા રાખવી, ઈચ્છા રાખવી
20
21
વિ+જ્જ
उद्+ह
સ+સ્ | ૧.આ. | સારી રીતે જોવું
પર+હૈં ૧.૯.
પરિહાર કરવો,
ત્યાગ કરવો
વિહાર કરવો, જવું. ૭૭
ઉધ્ધાર કરવો, લેવું ૭૭ ઉધ્ધરવું, કાઢવું,
प्र+जन्
(ના)
૧.૩.
૧.૩.
17 પ્ર+[ |૧.આ. | પ્રકાશવું
18
19
प्र+दा ૧.૫.
(ય)
૩૫+વિશ્|૬.ઊ.
આ+વિશ ૬.ઊ.
૧.આ. | થવું, ઉત્પન્ન થવું, ૯૨
જનમવું
આપવું
સ+ ૪.૫.
મૂધા.અનુ.નં
નિ+પત્ ૧.૫.
૯૭
નીચે પડવું, પડી જવું
૬૨
6)
૭૭
૬૭
૯૮
૯૯
ઉપદેશ આપવો
આદેશ કરવો,
હુકમ કરવો
સમૃધ્ધ થવું, વધવું – ૧૦૦ આબાદ થવું
--)
૩
2560 P0vate & Personal Use Only

Page #75

--
--
-
૧૫
અનુ, ધાતુ ગણ-પદ અર્થ
મૂ.ધા.અનુ.નં. 22 | મારુ૬ ૧.૫. | આરોહણ કરવું, ૧૦૧ 23 |મા+ની [૧.ઉ. | લાવવું 24 ડિત ૧.આ. | ઉડવું
૭૮ 25 |વિ+રણ્ | ૧૦.૫. | રચના કરવી, બનાવવું ૬૨ 26 | મ+ધ૪.૫. | ક્રોધ કરવો ૩૧ 27 | નિવમ્ |૧.૫. ! | વસવું, રહેવું 28 પરિ+ત્ય / ૧.૫. | છોડવું, તજવું 29 |વિશ્રમ્ ૩૪.૫. | વિસામો લેવો (૭)
(ગ્રા)
વિદ્યુત |૧.આ. 1 ચમકવું, ઝબકવું ! ૧૦૬ 31 | મ+ ૪.૫. દ્રોહ કરવો, મારવાની
ઈચ્છા કરવી | ૧૦૭ 32 | ના+છી ૧.ઉ. | આશ્રય લેવો, સેવા ૧૦૯
કરવી, શરણે જવું 33 પ્રિયત્ ૧.આ. | પ્રયત્ન કરવો ૧૧૦ 34 v+ ] ૧.૫. | પ્રસરવું, ફેલાવું |૨૭ 35 |અનુ+વૃ ૧.૫. | અનુસરવું 36 [ 3T+વિશ૬.૫ બેસવું
૧૪૮ 37 | પરિ+વૃત્ |૧.આ | પાછા ફરવું 38 | વિમ્ ૧.૫ | વિકસવું, ખીલવું |૧૧૬ ,
૨૭
૮૨
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #76

અનુ. ધાતુ 39 વિ+સમ્ |૧.૫
+વર્
40
41
42
43
48
44
प्र + वृत्
૧.આ
45
વિ+મૃત્ ૬.૫
46 +વૃન્ ૬.૫ 47 વિ+જ્ઞોજ ૧.આ
૧૦.૫
૧.૫
ગણ-પદ અર્થ
प्र+सद्
(સૌર્)
आ+चर्
૧.૫
૩+મૂર્તી ૧૦.૫ | ઉખેડવું
પરિવ[ ૧૦.૫ | વર્જવું
આ+à
૧.ઊ
(૧)
49 |3+ા ૧.૫ (તિક્)
50 |3વું+ગમ્ (T)
51 |3+વિ+ ईक्ष
૧.૫
વિપરીત થવું નિષ્ફળ થવું,
વિપરીત બોલવું
૧.આ
આચરવું, કરવું
બોલાવવું
મૂ.ધા.અનુ.નં
૬૪
પ્
૧૩
૧૨૨
૧૨૩
૧૨૯
પ્રવર્તવું
૮૨
વિસર્જન કરવું, આપવું ૪૨
ત્યાગ કરવો
૪૨
વિલોકન કરવું,
૧૪૦
જોવું
ખુશ થવું,
પ્રસન્ન થવું
ઉભા થવું
ઉઠવું.
ઉગવું, ઉંચે જવું
જોવું
૧૪૧
૬૬
૬૪
૯૭
2560Fate & Personal Use Only

Page #77

વિભાગ
૨
પ્રથમ વિભાગમાં ૧૪૮ ધાતુઓના બધા જ (પ્રથમામાં આવતા) તૈયાર કૃદન્તો આપેલા છે. હવે આ બીજા વિભાગમાં.... કૃદન્ત કેવી રીતે બનાવવા ? કેવા રૂપો થાય ? કૃદન્તો; વાક્ય પ્રયોગમાં કેવી રીતે વપરાય ? અવ્યય, ક્રિયાપદ અને વિશેષણ તરીકે કયા કયા કૃદન્તો બને છે ? કૃદન્ત અને સંબંધિત શબ્દોની વિભક્તિ વ્યવસ્થા શું છે ? વિગેરે વિશિષ્ટ માહિતી આપવામાં આવી છે. ધ્યાનપૂર્વક અભ્યાસ કરવાથી અભ્યાસુને સહજ રીતે કૃદન્ત અંગેનો સંપૂર્ણ ખ્યાલ આવી શકશે.
૫
2500Ftate & Personal Use Only

Page #78

કૃદન્ત એટલે શું ?...
સંસ્કૃત વ્યાકરણમાં કેટલાક પ્રત્યયોને ‘’ની સંજ્ઞા આપવામાં આવી છે. આવા ત્ પ્રત્યયો જેના અંતે હોય તેને ત્+અન્ત વન્ત કહેવાય છે.
sda
જે પ્રત્યય ક્રિયાવાચક-મૂળધાતુને લાગે છે. અને તે રીતે નવો શબ્દ બનાવે છે તેને ત્ પ્રત્યય કહેવાય છે.
જેમ કે - નમ્ ધાતુ છે. નમ્યમાન, નમનીય, નમન વિગેરે કૃદન્તો છે.
અર્થાત્ જેમાં ધાતુ બનતું હોય તે કૃદન્ત કહેવાય.
-
ક્રિયા હોય પણ ક્રિયાપદ ન
नन्तुम्, नत नतवत्,
ધાતુને ત્ પ્રત્યય લાગતાં કેટલાક નામ બને છે. કેટલાક વિશેષણ બને છે. અને કેટલાક અવ્યય બને.
૬૬
કયા કૃદન્તના કેટલા અને કેવા રૂપો થશે તે માટે જુઓ વિભાગ - ૨ પેજ નં. ૬૮-૬૯.
2500Fate & Personal Use Only

Page #79

દન્તોના રૂપો બનાવાના વિશિષ્ટ નિયમો ૧. વ્યંજનાંત પુલિંગ અને સ્ત્રીલિંગમાં વિભક્તિના પ્રથમ પાંચ પ્રત્યયો તેમજ નપુંસકલિંગના પ્ર. દ્વિ. બ.વ.નો ‘રૂ’ પ્રત્યય ઘુટ્ કહેવાય છે.
૨. ઘુટ્ પ્રત્યયો પર છતાં ૠ અને ૩ ઇત્વાળા [અત્ (શÇ) અને તવત્ (òવતુ)] નામોના છેલ્લા વ્યંજનની પૂર્વે ‘ગ્’ ઉમેરાય છે. ગત્ત્તત્ गच्छन्त्. ૩. પદાન્તે વ્યંજન સંયોગ હોય તો સંયોગના અન્ય વ્યંજનનો લોપ થાય છે. ઇન્તુ - ગ‰ન્
a
૪. અને ૩ ઇવાળા ચિત્ (શÇ) અને તવત્ (હ્રવતુ)] નામોને સ્ત્રીલિંગમાં હૂઁ (ડી) પ્રત્યય લાગે છે. ૫. રૂ (ડી) પ્રત્યય તેમજ નપું. નો છું પ્રત્યય પર છતાં અ અને ય વિકરણ પછી રહેલા ‘અત્’ પ્રત્યયનો ‘અત્’ નિત્ય થાય છે પરંતુ ૬ ઠા ગણનો 'અ' વિકરણ પછી વિકલ્પે થાય છે. રચ્છન્તી, નૃત્યન્તી, ચોરયન્તી પરંતુ વિશન્તી વિકલ્પે વિશતી.
--
+ 0
૬. નામને અંતે રહેલા અત્ (તુ) નો ‘અ’ સ્વર પુલિંગ પ્રથમા એ.વ.માં દીર્ઘ થાય છે. નીતવત્ - नीतवान्. ૭. વર્તમાન કૃદન્ત ‘આન’ (ઞાનશ્) ની પૂર્વે ‘’ હોય તો ‘અ’ ની પછી મૈં ઉમેરાય છે. +ગ+આન ईक्षमाण.
गम्+य+आन
गम्यमान
૬૭
2560 Povate & Personal Use Only

Page #80

દત્તના રૂપોની સરળ સમજૂતી કૃદન્ત પ્રત્યય |લિંગએ.વ. કિ.વ. બ.વ. કોની જે
भी भूत(क्त) | पुं. नीतः नीतौ नीताः 'बाल' भल भू त(क्त) | नपुं. नीतम् नीते नीतानि 'कमल' भशि भू./त(क्त) |स्त्री.नीता नीते नीताः | 'माला' भावे ..त(क्त) | न. नीतम्
માત્ર નપું.
એવામાં तर भूत(क्त) | पुं. नीतः नीतौ | नीताः
| 'बाल' नपुं. नीतम् नीते |नीतानि । 'कमला
स्त्री. नीता नीते | नीताः 'माला इतर भू.. तवत् पुं.नीतवान् | नीतवन्तौ नीतवन्तः। 'मरुत्।
(क्तवत् नपुं. नीतवत्-द नीतवती | नीतवन्ति । 'जगत्।
स्त्री.. नीतवती नीतवत्यौ नीतवत्यः 'नदी'! तरि ५.. अत् . |नयन्न यन्तौ नयन्तः । 'मरुत्।
(शत) नपुं. नयत्-द् | "नयन्ती नयन्ति । 'जगत्
स्त्री.नयन्ती नयन्त्यौ | नयन्त्यः | 'नदी' ૧. આ કુદત્ત ફક્ત ગત્યર્થક ધાતુઓ તેમજ અકર્મક ધાતુઓનું થાય છે २. तवत् (क्तवतु) हन्तन प्र.मे.व.नु ३५ 'नीतवान्' थाय छे. 45d
'मरुत्' प्रभारी. उ. अत्(शत) हन्तनुंप्र.मे.व.मुं३५'नयन्'थायछे.माही मरुत्' प्रभा ४. अत् (शत) हन्तन प्र.अने वि. वि.व. ३५ 'नीतवन्ती' थाय?
बाडीना 'जगत् प्रभारी. ५. अत् (शत) कृन्तने स्त्रीलिंगमा ई (डी)' प्रत्यय लागतi 'नयन्ती' में
बनेछ.अनेरानाधातुओथा विपनेछ. दिशती अथवा दिशन्त
-
-
-
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #81

-
-
-
-
-
सरव..
-
-
-
-
प्रत्यय लिंगा.व. वि.व. 4.व. नीम आन पुं. नयमानः नयमानौ | नयमानाः | 'बाल' (आन)/ न. नंयमानम् नयमाने | नयमानानि | 'कमल'
स्त्री.नयमाना नयमाने नयमानाः | 'माला' भी प.. य+आन पुं. नीयमानः नीयमानौ नीयमानाः 'बाल' (आनश्) नपुं. नीयमानम् नीयमाने नीयमानानि | 'कमल'
स्त्री/नीयमाना नीयमाने नीयमानाः 'माला' भावे .. य+आन नपुं. नीयमानम् - - માત્ર નપું. (आनश)
म.प.मां४ विध्यर्थ हन्त तव्य पुं. नेतव्य नेतव्यो नेतव्याः । 'बाल'
नपुं. नेतव्यम् नेतव्ये नेतव्यानि 'कमल'
स्त्री.नेतव्या नेतव्ये नेतव्याः | 'माला विध्यर्थ. हन्त अनीय | पुं. नयनीयः नयनीयौ | नयनीयाः 'बाल'
नपुं. नयनीयम् नयनीये नयनीयानि 'कमल'
स्त्री/नयनीया नयनीये नयनीयाः 'माला' विध्यर्थ हन्त 'य' पुं.. नेयः नेयौ नेियाः 'बाल'
नपुं. नेयम् नेये नेयानि 'कमल'
स्त्री.. नेयानेये नेयाः 'माला' त्वर्थ इ. 'तुम्' - नेतुम् अव्यय डोपाथी. ३५ो न था સંબંધક त्वा नीत्वा भव्यय होवाथी. ३५ो न थाय
(क्त्वा ) आनीय
य(यप) भाववाय अन नपुं. नयनम् नयने | नयनानि 'कमल'
(अनट (मात्र नों५ : . स्त्री. म. मा प्रत्ययो धुटपने छ तेभा 'न्' उमेराय छे. हीन धु सिवायन ३पो निशित श६ 'मरुत्साह प्रभारी थाय छे.
६८.
-
-
-
भू..
-
-
-
2500 PoEvate & Personal Use Only

Page #82

-
- -
-
-
'કૃદન્તોની વિભક્તિ વ્યવસ્થા - કૃદન્તોને સમજવા માટે કૃદન્ત કેટલી રીતે વપરાય છે? અને કઈ સ્થિતિમાં કૃદન્તોને કે સંબંધિત નામને કઈ વિભક્તિ થાય છે ? તે સમજ નીચે પ્રમાણે છે. ૧. ક્રિયાપદના અભાવમાં પ્રથમામાં આવેલ કૃદન્ત ક્રિયાપદ
તરીકે વપરાય છે. (અવ્યય બનતાં કૃદન્તો તેમજ
વર્તમાન કૃદન્તો અને ભાવવાચક કૃદન્તો સિવાય) ૨. વિશેષણ તરીકે વપરાયેલ કૃદન્તને વિશેષ્ય પ્રમાણે
(સાત) વિભક્તિ (ત્રણે) વચન થાય છે. ૩. વિશેષણ તરીકે થતા કૃદન્તોના રૂપો ત્રિલિંગ રૂપો થાય
છે. ૪. એ કારાન્ત કૃદન્તને સ્ત્રીલિંગ બનાવવા મા લગાડવો
અને વ્યંજનાન્ત કૃદન્તને હું લગાડવો, રૂપો અનુક્રમે
મહિના અને નવી જેવાં ચાલશે. ૫. અવ્યય બનેલા કૃદન્તોના રૂપો ચાલતા નથી અને તેની
સાથે જોડાયેલ નામને દ્વિતીયા વિભક્તિ થાય છે. I૬. ભાવે કૃદન્ત માત્ર નપું. દિ. એ.વ. માં જ વપરાય છે.
માત્ર ક્રિયા વિશેષણ બની શકે છે.
૭૦ .
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #83

અવ્યય
2500 Pobrate & Personal Use Only
કુદત્તનો ઉપયોગ કઈ કઈ રીતે થાય છે ? દત્ત પ્રત્યયા
વિશેષણ | ક્રિયાપદ
(પ્રથમામાં જ). કર્મણિ ભૂ.કૃ. () ભાવે ભૂ.કૃ. તિ ($) કર્તરિ ભૂ.કૃ. |ત ($) (ગત્યર્થ+અકર્મક) કિર્તરિ ભૂ. કૃ.
તવત્ (જીવતુ) વિધ્યર્થ કૃ.
तव्य, अनीय, य હેત્વર્થ કુ. સંબંધક ભૂ. કૃ. |વા (સ્વા), ૨ (૩૬) કર્તરિ વર્ત. કૃ. ગત્ (શ), માન (માન)
કર્મણિ વર્ત. કુ. વિમાન (કાન) Iભાવે વર્ત. કૃ. ય+ગન (માન)
1|1|་་་[11 11
| तुम्

Page #84

-
-
-
-
-
-
કૃદન્તોના વાક્ય પ્રયોગ
– સૂચના – (૧) અભ્યાસને વાક્યોમાં કૃદન્ત પ્રયોગોની સ્પષ્ટ સમજણ
પડે, તે હેતુથી સંધિ કરી નથી. (૨) બોલ્ડ (કાળા) ટાઈપવાળા કૃદન્તો વિશેષણ રૂપે, લાઈન
અને ત્રાંસા ટાઈપવાળા કૃદન્તો ક્રિયાપદ રૂપે તથા
[1 બોક્સવાળા કૃદન્તો અવ્યય રૂપે વપરાયેલ છે. (૩) ગત્યર્થક અને અકર્મક ધાતુઓને જ કર્તરિ પ્રયોગમાં તો
() પ્રત્યય લાગીને કર્તરિભૂત કૃદન્ત બને છે. ૧. કર્મણિ - ભાવે - કર્તરિ ભૂતકૃદન્ત [ત (m)]
ત (૪) પ્રત્યય કર્મણિ ભૂત કૃદન્ત, ભાવે ભૂત કૃદન્ત તથા કર્તરિ ભૂત કૃદન્ત (ગતિવાચક અને અકર્મક ધાતુઓનું) માં થાય છે. તે ક્રિયાપદ તરીકે (પ્રથમામાં જ) અને વિશેષણ તરીકે ત્રણે લિંગમાં એમ બન્ને રીતે વપરાય છે. ઉદા. કર્મણિ ભૂ. કૃ. – નતેર વીન સંસ્કૃતિ: પતિઃ
નમ્ર બાલક વડે સંસ્કૃત ભણાયું. ભાવે ભૂ. કુ. – સમુદ્રમાં શુમતમ્ |
સમુદ્ર વડે ખળભળાયું. કર્તરિ ભૂ.કૃ. – નત: વાલ: પઢિશીલામ્ Id;1
નમ્ર બાળક પાઠશાળા ગયો. કર્મણિ ભૂ. કુ. – નાન વીસેન પાઠશાતા તા:
નમ્ર બાળક વડે પાઠશાળા જવાયું. ગતિવાચક ધાતુઓના કૃદન્તો કર્તરિ અને કર્મણિ બન્ને રીતે થાય છે. અકર્મક ધાતુઓના કર્તરિ અને ભાવે બન્ને કુદત્ત બને છે.
૧
૭૨
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #85

૨. હેત્વર્થ કૃદન્ત [ તુમ્ ]
આ કૃદન્ત ક્રિયાનું પ્રયોજન (હેતુ) બતાવે છે. देव: जलं पातुं गच्छति ।
દેવ જલ પીવા માટે જાય છે.
૩. સંબંધક ભૂત કૃદન્ત [ ત્યા (વા) ય (પ્)] એક જ કર્તાની બે ક્રિયા હોય ત્યારે થઈ ગયેલી ક્રિયાને ત્વા (જ્વા) પ્રત્યય લાગીને આ કૃદન્ત બને છે. કર્મ વિના પણ આ કૃદન્તનો ઉપયોગ થાય છે.
ઉદા.
ઉદા.
-~
रामः जलं पीत्वा गृहं गच्छति ।
રામ પાણી પીને ઘરે જાય છે.
નટ: નતિત્વા / પ્રત્યે સ્વગૃહં ઋતિ । નટ નૃત્ય કરીને (નાચીને) પોતાના ઘરે જાય છે. नृपः शत्रून् विजित्य आगच्छति ।
રાજા શત્રુઓને જીતીને આવે છે.
૪. કર્તરિ ભૂત કૃદન્ત [ તવત્ (òવતુ) ] કર્તરિ પ્રયોગમાં ભૂતકાળમાં ‘તવત્' પ્રત્યય લાગી કર્ત.
ભૂ. . બને છે. ક્રિયાપદ - વિશેષણ, બન્ને રીતે વપરાય છે.
ઉદા.
पतितवन्ति फलानि वयम् खादितवन्तः । પડેલા ફળો અમે ખાધા.
—
तुष्टवान् नृपः आगच्छद्भ्यः ब्राह्मणेभ्यः राज्यकोषात् आनीतवत् धनं दत्तवान् ।
ખુશ થયેલા રાજાએ આવેલા બ્રાહ્મણોને ભંડારમાંથી લાવેલુ ધન આપ્યું.
૭૩
2560Fate & Personal Use Only

Page #86

૫. કર્તરિ વર્તમાન કૃદન્ત [ (), માન (કાન) ] આ કૃદન્ત ચાલુ ક્રિયાનો બોધક છે. અને માત્ર વિશેષણ બને છે. પરમૈપદી ધાતુઓને ‘અ' પ્રત્યય, આત્મપદી ધાતુઓને ‘મન’ પ્રત્યય અને ઉભયપદી ધાતુઓને બન્ને પ્રત્યય લાગીને આ કૃદન્ત બને છે. ઉદા. – તુષ્ય ગુરઃ વમનાથ શિણાય આશિષ છત્ | પ્રસન્ન થતા ગુરુએ સેવા કરતા શિષ્યને આશીર્વાદ આપ્યો.
- आदिशतः नृपस्य धावति अश्वे संतिष्ठः वीरः प्रकाशमानेन असिना नश्यतः शत्रून् पराभवन् प्रगच्छति ।
આદેશ કરતા રાજાના, દોડતા ઘોડા ઉપર બેઠેલો સૈનિક ચમકતી તલવાર વડે ભાગતા શત્રુઓને પરાસ્ત કરતો આગળ વધે છે.
૬. કર્મણિ-ભાવે વર્તમાન કૃદન્ત Tય (ચ) + સાર (કાન) ] આ કૃદન્ત પણ ચાલુ ક્રિયાનો બોધક છે. કર્મણિ કૃદન્ત હોવાથી “ય ()' ઉમેરાય છે. ઉદા. (કર્મણિ) – વીર્તન દાના નં સ્વાદુ ગતિ !
બાળક વડે ખવાતુ ફળ સ્વાદિષ્ટ છે. --- पठ्यमानेन छात्रेण पाठशाला गम्यते ।
ભણતા બાળક વડે પાઠશાળા જવાય છે. (ભાવ)
– નવવધ્વી સંયમનનું સ્તિ | નવી વહૂ વડે લજ્જાવાય છે. (નવી વહૂ શરમાય છે)
- क्षणे क्षणे आयुषा क्षीयमाणम् अस्ति । પ્રત્યેક ક્ષણે આયુષ્ય વડે ક્ષય થવાય છે. (આયુષ્ય ક્ષય થાય છે.)
૭૪
2800 Pobrate & Personal Use Only

Page #87

ઉદા.
૭. વિધ્યર્થ કૃદન્ત [ તવ્ય, મન, ય (૩)]
આ કૃદન્ત ધાતુ બોધક કાર્ય કરવા યોગ્ય છે અથવા કરવું જોઈએ, તે અર્થને જણાવે છે. ક્રિયાપદ અને વિશેષણ બન્ને રીતે વપરાય છે.
– મયા સંત: સ્કર્તવ્ય: ! મારા વડે સંસ્કૃત યાદ કરાવુ જોઈએ કરવા યોગ્ય છે.
- मया जिनमंदिरं गन्तव्यम् / गमनीयम् । મારા વડે જિનમંદિર જવું યોગ્ય છે. - विश्वेऽखिले प्रशंसनीयः जिनधर्मः योग्येन त्वया
નેવિત્ર: / સંપૂર્ણ વિશ્વમાં વખાણવા લાયક જિનધર્મ યોગ્ય એવા તારા વડે સેવવા યોગ્ય છે.
– પીકચં ાર્થમ્ મહું તવાનું ! પીડવા યોગ્ય કાર્યને મેં કર્યું.
– ઢાડ્ય: $ાર્ય કૃત: મયા | દડ યોગ્ય કાર્ય મારા વડે કરાયુ.
– નૈરવનીચે પત્રે કહ્યું પ્રષિતવાન્ | લખવા યોગ્ય પત્ર મેં મોકલ્યો.
૮, ભાવવાચક કૃદન્ત [મન (મન)] ધાતુને મન () પ્રત્યય લાગીને ભાવવાચક નપુંસક નામ બને છે. આ કૃદન્ત સાથે જોડાયેલ નામને ષષ્ઠી વિભક્તિ થાય છે. ઉદા. – વચ્ચે ગમનં વારુ વર્તતે |
– બાળકનું જવું (ચાલ) સુંદર છે.
૭૫
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #88

પરિશિષ્ટ - ૧ કૃદન્ત - નિયમાવલી સૂચના : દરેક નિયમ પછી કૌસમાં આપેલ મ = મધ્યમાબુક સમજવું અને તે પછી આપેલ પ્રથમ આંકડો પાઠ નંબર અને બીજો આંકડો નિયમ નંબર સૂચવે છે. (૧) ધાતુના અંતે રહેલા અધ્યક્ષરનો માં થાય છે. (ાં
(શતૃ) પ્રત્યય લાગતાં મા થતો નથી.)
હૈ+તુમ્ = હીંતુ, મૈ+તુમ્ = માતુમ્ (મઃ ૧.૧૫). (૨) દીર્ઘ ૨ કારાન્ત ધાતુના 2 નો તું, તવત્ અને પર
છતાં ડું થાય છે.
7+ = તીત્વ, તુતવત્ = તીવત્ (મઃ ૩.૬) (૩) પરંતુ ઓક્ય વ્યંજનની પછી રહેલા દીર્ઘ ત્ર નો , તવા
અને સ્ત્રી પર છતાં ઝરૃ થાય છે. [+ત = પૂર્વઃ, ત્યાં = પૂર્વ, ચુસ્વી = વૃત્વ,
(મઃ ૧૫.૩) સિવાય દીર્ઘ 8 કારાન્ત અને નૂ વિગેરે ધાતુ પછી રહેલા ત અને તિવત્ ના ત નો જ થાય છે. [+] = ળી, તુ+તેવત્ = તીર્ણવત્ (મઃ ૯.૧૧) જો ધાતુને અત્તે ચોથો અક્ષર હોય તો, તેની પછી રહેલા વી, તવતું, ત, તુમ્, તળે ના તુ નો ધુ થાય છે.
નમૂ+ત = બ્ધિ, મૈતવ્ય = નધ્ધિવ્ય (મઃ ૧૦.૨) (૬) વર્ગનો ત્રીજો કે ચોથો વ્યંજન પાછળ હોય તો પૂર્વના ધુર
વ્યંજનને બદલે તેના વર્ગનો ત્રીજી વ્યંજન થાય છે. રમત = બ્ધિઃ
(મઃ ૨.૧૨)
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #89

ઘુટુ વ્યંજનાદિ પ્રત્યય પર છતાં સ્ નો ટૂ થાય છે. મુ+ત = મુત (મ: ૧૦. ૨) થી મુ+ધ પ્ર-૩૨-૧ થી मुढ+ढ
(મઃ ૧૦.૧૧) સ્ ના નિમિત્તે બનેલા ત્રુ પર છતાં પૂર્વનો ટૂ લોપાય છે અને તેની પૂર્વના ૪, ૩, ૩ દીર્ઘ થાય છે. મુદ્રઢ = મૂઢ
(મઃ ૧૦.૧૧) ૯) – આદિમાં હોય એવા ધાતુના નો ૬ થાય છે. +ત = ધ
(મઃ ૧૩.૧૩) (૧૦) ઘુટુ વ્યંજનાદિ પ્રત્યય પર છતાં છ નો શું થાય છે અને
નો થાય છે.
ધતિ = ધૌત, પ્રત = પૃષ્ટ (મર ૧૯. ૧૭) (૧૧) લઘુસ્વર પછી રહેલા ૧૦ ગણના રૂ નો, વી નો ય થાય
ત્યારે કર્યું થાય છે.
સમુદ્ર્ +૫ = સંથA (મઃ ૩૬.૧૦) (૧૨) , તવત્ અને વા પર છતાં પ્રચ્છુ નો પૃચ્છું થાય છે. પ્રત = પૃષ્ટ
(મઃ ૪.૫) (૧૩) ( (), પા પીવું આ ધાતુઓના આ નો ત, તવત્, વા
પર છતાં ડું થાય છે.
T+ત = ગીત, પ+તવત્ = પીતવત, (મઃ ૬.૨) (૧૪) તે, તવત, વા પર છતાં ચેન્નો , હે નો દૃ, વપૂ નો
૩૫, વત્ નો ૩૬, વત્ નો સદ્ અને વસ્ નો ૩ થાય છે. हूतः, उदित, उषित
(મઃ ૬.૫) (૧૫) મૃગ, ન્ અને રાગ ના ન્ નો, તથા શું અત્તવાળા
2800 Pobrate & Personal Use Only

Page #90

ધાતુઓના શૂ નો ઘુટુ વ્યંજનાદિ પ્રત્યય પર છતાં દૂ થાય
(મ: ૧૩.૨) (૧૬) રા ધાતુનો ૪, તરત, પર છતાં તું થાય છે. રા+ત = દ્રત્ત
(મઃ ૧૫-૭) (૧૭) થી ધાતુનો ત, તવ, ત્વી પર છતાં સ્થિ થાય છે.
સ્થત = સ્થિત (મઃ ૧૫.૧૦) (૧૮) તુમ્ અને તવ્ય પર છતાં વૃક્ નો પૂ તથા ટ્રમ્ નો પ
થાય છે. શ+તુમ્ = દ્રષ્ટ્રમ્
(મઃ ૧૯.૧૫) (૧૯) ૨૫, નમ, મ, મન્ (ગ.૪) આ ધાતુઓના અન્ય
વ્યંજનનો તે, તવત્ અને ત્યા પર છતાં લોપ થાય છે. + = તિ, સમૃત્વો = નસ્વી, (મઃ ૧૩.૭)
મન (મન) પ્રત્યય સંબંધી નિયમો ૦૧. કોઈપણ ધાતુને “મન' (ગન) પ્રત્યય લગાડવાથી
ભાવવાચક નપુંસક નામ બને છે. ઉ. પટનમ્ ભણવું તે/ભણવાની ક્રિયા ‘રઢિ ધાતુઓમાં ગુણ થતો નથી.
ઉ. -મિતિન. ૦૨. મન (ઝન) પ્રત્યય લાગતાં ઉપાજ્ય હ્રસ્વ નામિ અને
અન્ય હ્રસ્વ કે દીર્ઘ નામિ સ્વરનો ગુણ થાય છે.
ઉ. : વૃષ-વર્ષ, ની-નયન ૦૩. દસમા ગણના ધાતુમાં પોતાની “હું' નો લોપ થાય છે. ઉ. થન.
૭૮
2800 Pobrate & Personal Use Only

Page #91

પરિશિષ્ટ - ૨
--
----
--
.
. -
-
-
“મૂ' ધાતુ એકજ ધાતુને જુદાજુદા ઉપસર્ગો - અર્થ ૧. મવતિ - છે, થાય છે, હોય છે. ૨. અનુમતિ - અનુભવે છે. અનુભવ કરે છે. ૩. પવતિ - દબાવે છે, તિરસ્કાર કરે છે. ૪. પરામત - પરાભવ કરે છે. ૫. પરિમવતિ - તિરસ્કાર કરે છે. ૬. મતિ - ઉત્પન્ન થાય છે. ७. आविर्भवति પ્રગટ થાય છે. ८. प्रादुर्भवति પ્રગટ થાય છે. ८. सम्भवति - સંભવે છે. ૧૦. હિરો ગતિ - અદશ્ય થાય છે. ૧૧. અન્તર્ગત અદશ્ય થાય છે. ૧૨. પ્રમવતિ - ઉત્પન્ન થાય છે, સમર્થ થાય છે. ૧૩. મધમવતિ અધિક થાય છે, સ્વામી થાય છે. ૧૪.તિમતિ - પરસ્પર મિત્ર થાય છે. ૧૫.વિમવતિ - વ્યાપીને રહે છે, સમર્થ થાય છે.
૭૯
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #92

ઉચ્ચાર
સંખ્યા
एक
त्रि
له به
चतुर्
8
पञ्चन्
م
षष्
सप्तन् अष्टन् नवन् दशन् एकादशन् द्वादशन् त्रयोदशन् चतुर्दशन् पञ्चदशन् षोडशन् सप्तदशन् अष्टादशन्
परिशिष्ट - 3 સંખ્યાવાચક શો સંખ્યા ઉચ્ચાર १ नवदशन्
एकोनविंशति | एकानविंशति एकानविंशति
विंशति ६|एकविंशति ७] द्वाविंशति ८त्रयोविंशति
| चतुर्विंशति १० पञ्चविंशति ११/ षड्विंशति १२ सप्तविंशति ૧૩ अष्टाविंशति १४ नवविंशति १५, एकोनत्रिंशत्
| एकानत्रिंशत् १७/ एकाद्नत्रिंशत् १८ | त्रिंशत्
८०
2000 Pobrate & Personal Use Only

Page #93

સંખ્યા
.
3
उ४/
23
3८
४८
પ૦
ઉચ્ચાર एकत्रिंशत् द्वात्रिंशत् त्रयस्त्रिंशत् चतुस्त्रिंशत् पञ्चत्रिंशत् षट्त्रिंशत् सप्तत्रिंशत् अष्टात्रिंशत् नवत्रिंशत् एकोनचत्वारिंशत् एकानचत्वारिंशत् एकानचत्वारिंशत् चत्वारिंशत् एकचत्वारिंशत् द्विचत्वारिंशत् द्वाचत्वारिंशत् त्रयश्चत्वारिंशत् त्रिचत्वारिंशत् चतुश्चत्वारिंशत् पञ्चचत्वारिंशत्
સંખ્યા| ઉચ્ચાર
3१ | षट्चत्वारिंशत् ३२ | सप्तचत्वारिंशत्
अष्टचत्वारिंशत् अष्टाचत्वारिंशत् नवचत्वारिंशत् | एकोनपञ्चाशत् एकानपञ्चाशत्
एकानपञ्चाशत् उ८ पञ्चाशत्
एकपञ्चाशत्
द्विपञ्चाशत् 36 द्वापञ्चाशत्
त्रयःपञ्चाशत् त्रिपञ्चाशत् चतुःपञ्चाशत्
पञ्चपञ्चाशत् ४३ षट्पञ्चाशत्
सप्तपञ्चाशत् ४४ अष्टपञ्चाशत् ४५ अष्टापञ्चाशत्
३८
૫૧
30
પર
પર પ૩
४०
ru
૫૩ ૫૪ પપ પ૬ પ૭
४३
૫૮
૫૮
८१
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #94

સંખ્યા
६८
ઉચ્ચાર नवपञ्चाशत् एकोनषष्टि एकान्नषष्टि एकानपष्टि षष्टि एकषष्टि द्वाषष्टि द्विषष्टि त्रयःषष्टि त्रयष्पष्टि त्रिषष्टि चतुःषष्टि चतुष्पष्टि पञ्चषष्टि षट्षष्टि सप्तषष्टि अष्टषष्टि अष्टापष्टि नवषष्टि एकोनसप्तति
સંખ્યા ઉચ્ચાર
५८ एकानसप्तति ५४ एकानसप्तति ५८ सप्तति ५८ | एकसप्तति १० द्विसप्तति
द्वासप्तति त्रयस्सप्तति
| त्रयःसप्तति ६3/ त्रिसप्तति
चतुःसप्तति
चतुस्सप्तति ६४| पञ्चसप्तति | षट्सप्तति सप्तसप्तति
अष्टसप्तति ६७ अष्टासप्तति ६८ | नवसप्तति ६८ | एकोनाशीति ६८ | एकानाशीति ६८| एकाद्नाशीति
८२
___w.urmurn
-
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #95

-
-
-
સંખ્યા| ઉચ્ચાર ८० त्रयोनवति ८१ | चतुर्नवति
સંખ્યા ८3
८२ | पञ्चनवति
ઉચ્ચાર अशीति एकाशीति द्वयशीति यशीति चतुरशीति पञ्चाशीति षडशीति सप्ताशीति अष्टाशीति नवाशीति एकोननवति एकान्ननवति एकाननवति नवति एकनवति द्विनवति द्वानवति त्रिनवति
षण्णवति षड्णवति सप्तनवति अष्टनवति
अष्टानवति | नवनवति एकोनशत एकानशत
एकानशत
शत
एकशत
द्विशत अष्टशत एकविंशतिशत सप्ततिशत
२
१७०
-
८3
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #96

नं.
-
अट्
૧૭ |
१४४
૯૫
जिम्
ac
૧૧
गण
तड्
૧૨૦
6
५४
तुष्
नि+
50.
परि+
परिशिष्ट - ४ 'ધાતુઓની અક્ષરાદિ ક્રમથી અનુક્રમણિક્ત धातु नं. धातु नं.
१० क्रीड्
वि+ अनु+रुध् । क्रुध् अर्छ __ अभि+
जीव अर्थ
खाद् प्र+
उद् अप् | १२५ गम् (गच्छ) अस् १४७ आ+
तप इष् (इच्छा अव+
तुल ईक्ष ८७ | नि+
૩૨. 8 उद्+
तृप्
૧૧૪
૧૦૫ अप+ 10 | गै (गाय) ૧૧૭ त्यज सम्+ 11 घुष् પ૩ परि+ उद्+वि
चर् ૧૩ दण्ड् ऋध् १०० आ+
दह सम्+ चल्
दा (यच्छ्) ६० चिन्त् कम्प ૧૦૩
दिश् कस्
जन् (जा) ૯૨ वि+ 38 प्र+ 15
आ+ 19 काश् ८८ जप
૧૮ दीप ૧૩૪ 17 |जि
दृश् (पश्य्) कुप्
। परा+ १४3. द्युत् । १०६ ★ अंग्रेम विभाग-1, परिशिष्ट-१ (6५स सहित पातु) ना.नं. ६१ थी ६४
. ८४
गर्ज
२४
51
20
कथ्
प्र+
चुर्
CG
-
उप+
30
-
-
2000 Pobrate & Personal Use Only

Page #97

-
-
रम्
द्रुह
wri
रुच्
राज्
भूष
नम् नश् निन्द्
आ+
लभ् लिख्
मान्
ܡ
XO
&
पातु न. पातु नं. | धातु वि+ 30 | भक्ष
८० ११८| भाष्
विरम् ૧૪૬ १०७ भू
रक्ष __ अभि+ | 31 | अनु+
૧૦૮ धाव २५ । प्र+
८८ ध्यै (ध्याय ११५ अभि +
रुष ૧૩૧ પપ
૧૦૧ 33 | भृ ૧૨૬
22 ૨૦ मद् (माद्)
ल
૧૩૮ मन् ૧૨૧
૮૧ ___ आ+ 23
मिल् पच्
मुच् (मुञ्च्) पठ्
लुभ्
लोक् नि+
वि. पल्
उद्+ 41 | वद् पा (पिब्) |
૧૨૭ वि+सम्+ | यत्
११०। वन्द्
७४ पुष्
33 | वप् पूज
वर्ज ૧૨૩ ५७ | युज्
___ परि+ 42 प्रच्छ(पृच्छ) 93 | युध् । ८3 | वर्ण | १३६ रच
६२ । वस् १११ वि+ 25 | नि+ भण्७ रट् | ११८ | वह
८८
लुप्
૧૩૨
| मुद्
ܗ
पत्
मुह
૧૪)
मूल
૧૨૨
47
| मृग
पीड्
प्र+
૩૫ ४८
૧૦૪
याच
५०.
फल
F
भज
27
૮૫
2500 Pobrate & Personal Use Only

Page #98

ધાતુ
वाञ्छ् विद्
प्र + विश्
उप+
वृत्
૮૨
44
37
वृध्
૭૫
वृष्
૨૧
शम् (शाम्) ७१
शिक्ष
प्र+
परि+
नं.
ધાતુ
१.30] श्लाघ् १33 सद् (सीद्)
१४८
36
૧૨૪
शुष्
११.3
शुच्
૨૨
शुभ्
८३
श्रम् (श्राम्) ७०
वि+
29
श्रि
आ+
1.
૧૩૫
૧૪૧
प्र+
48
सान्त्व्
૫૧
सिच् (सिञ्च) ८१
सिध
૯૬
सृ
૨૭
34
35
प्र +
अनु +
सृज्
वि+
उद्+
सेव्
स्था (तिष्ठ)
प्र+स्था
उद्+
१०८ स्पृश्
32 स्पृह्
૪૨
45
46
૮૫
६६
૧૪૫
49
૪૩
૬૩
८६
ધાતુ
स्फुट्
स्फुर्
स्म
स्वाद्
हस्
ह
परि+
वि+
उद्+
ह्वे (हृय्)
आ+
क्षम् (क्षाम्)
क्षर्
क्षल्
क्षि
क्षुभ्
नं.
४४
૪૫
૨૮
८४
૧૪૨
৩৩
12
13
14
૧૨૯
43
१२८
૧૬
૧૧૨
૨૯
૩૯
2560 P0vate & Personal Use Only

Page #99

- સૌજન્યના સહભાગીfશ્રી રાયચંદ રોડ જૈન સંઘ
(જ્ઞાનદ્રવ્યમાંથી) રાયચંદ રોડ, નવસારી
- મ પૂ. માતુશ્રી Aિ – સ્વ. અ.સૌ. કલાવતીબેન દશરથલાલ શાહ
(ઉંઝાવાળા)ની સ્મૃતિ નિમિતે હ. - સુધીર, કીરીટ, અજિત, હિતેન્દ્ર શાહ તરેન્દ્રકુમાર પૂનમચંદ (મણુંદવાળા)
ધર્મપતિ મીતાબેન, પુત્ર-સુહાગ, હાર્કિ પુત્રવધૂ - બીજલ, રીના
2000 Pobrate & Personal Use Only

Page #100
તમારા માટે તૈયાર છે... શબ્દ $ણાવતી (ધાતુ છૂપાવલી સાથે) હૈમ સંસ્કૃત પ્રવેશિકા પ્રથમા (પહેલી બુક) ભણનાર અભ્યાસુઓને અત્યંત ઉપયોગી શબ્દ રૂપાવલી પ્રકાશિત થયેલ છે. - જેમાં પ્રથમ બુક (પં. શીવલાલભાઈની) માં આવતા દરેક જાતના શબ્દો - કૃદન્તો - તદ્ધિત શબ્દો - સર્વનામો - સંખ્યાવાચક શબ્દોના સમગ્ર (પુ. સ્ત્રી. નપું. ના સાતે વિભક્તિના) રૂપોનો તેમજ કર્તરિ, કર્મણિ ધાતુ રૂપોનો પણ સમાવેશ છે. ઉપરાંત પરિશિષ્ટ દ્વારા વિભક્તિની સમજણ, અર્થ, સર્વનામના વિભક્તિ બોધક અર્થો, વિભક્તિના ગુજરાતી પ્રત્યયો આદિનો સમાવેશ છે. જેની માત્ર 1 વર્ષમાં બીજી આવૃત્તિ તૈયાર થાય છે. પ્રથમા બુકના શબ્દરૂપોના સ્વાધ્યાયમાં તરબોળ થવા અત્યંત ઉપયોગી એવી આ પુસ્તિકાની જરૂર હોય તો... છે. આ જ પુસ્તિકાના પ્રાપ્તિસ્થાનેથી મેળવી લો... 2500 Pobrate & Personal Use Only