Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinabhASita vIra nirvANa saM. 2532 zrI di. jaina atizaya kSetra bInA jI (bArahA) ma.pra. mArgazIrSa, vi.saM. 2062 disambara 2005
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAgI-vRtti * AcArya zrI vidyAsAgara jI yoga ke pahale jAgRti parama apekSaNIya hai| nijI sampatti kI pahacAna jaba ho jAtI hai taba viSaya sAmagrI nirarthaka lagatI hai aura usakAtyAga sahaja saralatA se ho jAtA hai| yathAzakti tyAga ko "zakti-tastyAga" kahate haiN| "zakti anulaMdhya yathAzakti" arthAt zakti kI sImA ko pAra na karanA aura sAtha hI apanI zakti ko nahIM chipAnA ise yathAzakti kahate haiM aura isa zakti ke anurUpa tyAga karanA hI zakti-tastyAga kahA jAtA hai| bhArata meM jitane bhI devoM ke upAsaka haiM, cAhe ve kRSNa ke upAsaka hoM, cAhe ve rAma ke upAsaka hoM athavA buddha ke upAsaka hoM, sabhI tyAga ko sarvAdhika mahattva dete haiN| aise hI mahAvIra ke bhI upAsaka haiN| kintu mahAvIra ke upAsakoM kI vizeSatA yahI hai ki unake tyAga meM zarta nahIM hai| haThagrAhitA nahIM hai| yadi tyAga meM koI zarta hai to vaha tyAga mahAvIra kA kahA huAtyAga nahIM hai| sAmAnya rUpa se tyAga kI AvazyakatA hara kSetra meM hai| roga kI nivRtti ke lie, svAsthya kI prApti ke lie, jIvana jIne ke lie aura itanA hI nahIM, maraNa ke lie bhI tyAga kI AvazyakatA hai| jo grahaNa kiyA hai usI kA tyAga hotA hai, pahale grahaNa phira tyAga yaha krama hai| grahaNa hone ke kAraNa hI tyAga kA prazna uThatA hai| aba tyAga kisakA kiyA jAye? to anartha kI jar3a kA tyAga, heya kA tyAga kiyA jaaye| kUr3A-kacarA, mala Adi ye saba heya padArtha haiN| ina heya padArthoM ke tyAga meM koI zarta nahIM hotI; na hI koI muharta nikalavAnA hotA hai kyoMki inake tyAga ke binA na sukha hai na zAnti / inheM tyAge binA to jIvana bhI asambhava ho jaayegaa| tyAga karane meM do bAtoM kA dhyAna rakhanA parama apekSaNIya hai| pahalA yaha ki dUsaroM kI dekhA dekhI nahIM karanA aura dUsarA ye ki apanI zakti kI sImA kA ullaMghana nahIM karanA kyoMki isase sukha ke sthAna para kaSTa kI hI AzaMkA adhika hai| tyAga meM koI zarta nahIM honI caahie| kintu hamezA se ApakA tyAga aisA hI zartayukta rahA hai| dAna ke samaya bhI ApakA dhyAna AdAna meM lagA rahatA hai| yadi koI vyakti sau rupaye ke savA sau rupaye karane ke liye tyAga karatA hai to yaha koI tyAga nahIM mAnA jaayegaa| yaha dAna nahIM hai AdAna hai| eka vidvAn ne likhA hai ki dAna to aisA denA cAhie jo dUsare hAtha ko bhI mAlUma na pdd'e| yadi tyAga kiye huye padArtha meM lipsA lagI rahI icchA banI rahI, yadi isa padArtha ke bhogane kI vAsanA hamAre mana meM calatI rahI aura adhika prApti kI AkAMkSA banI rahI to yaha tyAga nahIM khlaayegaa| bAhya maloM ke sAtha-sAtha aMtaraMga meM rAgadveSa rUpI mala bhI vidyamAna hai jo hamArI AtmA ke sAtha anAdikAla se lagA huA hai| isakA tyAga karanA/chor3anA hI vAstavika tyAga hai| aise padArthoM kA tyAga karanA hI zreyaskara hai jinase rAgadveSa, viSaya-kaSAyoM kI puSTi hotI hai| ajamera meM eka sajjana mere pAsa Aye aura bole-"mahArAja, merA to bhAvapUjA meM mana lagatA hai, dravyapUjA meM nhiiN|" to maiMne kahA bhaiyA ye to dAna se bacane ke lie pagaDaNDiyA~ haiM / peTa pUjA ke lie koI bhAva-pUjA kI bAta nahIM krtaa| isI taraha bhagavAn kI pUjA ke liye saste padArthoM kA upayoga karanA aura khAne-pIne ke liye uttama se uttama padArtha lenA yaha bhI sahI tyAga nahIM hai| kaI loga to aisA socate haiM ki bhagavAn mahAvIra ne to nAsA-indriya ko jIta liyA hai| taba unake liye surabhita sugandhita padArtha kyoM car3hAnA, ye hamAre mana kI vicitratA hai| pUjA kA matalaba to yaha hai ki bhagavAn ke sammukha gadgad hokara viSayoM aura kaSAyoM kA samarpaNa kiyA jaaye| jaba taka isa prakAra kA samagra-samarpaNa nahIM hotA taba taka pUjA kI sArthakatA nahIM hai| tyAga ke pahale jAgRti parama apekSaNIya hai| nijI sampatti kI pahacAna jaba ho jAtI hai, usa samaya viSaya-sAmagrI kUr3A-kacarA bana jAtI hai aura usakA tyAga sahaja ho jAtA hai| isa kUr3e-kacare ke haTane para apanI antaraMga kI maNi alaukika jyoti ke sAtha prakAzita ho uThatI hai| tyAga se hI AtmA rUpI hIrA camaka uThatA hai| jaise kUr3A-kacarA jaba sApha ho jAtA hai taba jala nirbAdha pravAhita hone lagatA hai isI prakAra viSaya-bhogoM kA kUr3A-kacarA jaba haTa
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAtA hai to jJAna kI dhArA nirbAdha andara kI ora pravAhita kabhI hamArA lakSya nahIM rahA / isaliye duHkha uThAte rhe| jaba hone lagatI hai| taka hama bhogoM kA vimocana nahIM kareMge, upAsya nahIM bana paayeNge| 44 'Atama ke ahita viSaya kaSAya inameM merI pariNati na jAye" aura "yaha rAga Aga dahai sadA tAteM samAmRta seiye / cira bhaje viSaya kaSAya aba to tyAga nija pada veiye // " ye rAga tapana paidA karatA hai| viSaya-kaSAya hameM jalAne vAle haiN| yaha hamArA pada nahIM hai| yaha 'para' pada hai| apane pada meM aao| Aja taka hama Asrava meM jIvita rahe haiM nirjarA Ao bacco, Ao bacco, caleM pAThazAlA hama tuma / vahA~ mileMge sadguNa hamako, aura dharma sIkheMge hama // pApa puNya kyA kahalAtA ? svarga naraka kyA kahalAtA ? kise adharma dharma boleM hama ? satya jhUTha kyA kahalAtA ? sAre jaga kI saccAI kI, sazikSA pAyeMge hama / vahA~ mileMge sadguNa hamako, aura dharma sIkheMge hama // kyA hotA pUjana arcana se? kyA hotA abhinandana se ? kyA hotA tIrtha yAtrA se ? kyA hotA guru ke vaMdana se ? caleM pAThazAlA hama tuma vItarAgatA kyA kahalAtI? isako pahacAneMge hama / vahA~ mileMge sadguNa hamako, aura dharma sIkheMge hama // vinaya pitA-mAtA guruoM kI, sevA dayA ahiMsA kyA ? kyA pApoM kA phala hotA hai ? jAno corI hiMsA kyA ? karanI kA phala kisane pAyA? ye bAte jAnegeM hama / vahA~ mileMge sadguNa hamako, aura dharma sIkheMge hama // kaise hamako vastra pahananA ? kyA hamako khAnA pInA ? kaise hamako bAla kaTAnA ? kaise yaha jIvana jInA ? yoga jIvana hai, bhoga maraNa hai| yoga siddhatva ko prazasta karane vAlA hai aura bhoga naraka kI ora le jAne vAlA I AsthA jAgRta kro| vizvAsa/ AsthA ke abhAva meM hI hama sva-pada kI ora prayANa nahIM kara pAyeM haiM / tyAga ke prati apanI AsthA majabUta karo tAki zAzvata sukha ko prApta kara sako / 'samagra' se sAbhAra muni zrIsuvratasAgara jI sadAcAra kI acchI zikSA, zIghra muphta pAyeMge hama / vahA~ mileMge sadguNa hamako, aura dharma sIkheMge hama // kyA ? kaba ? kareM manoraMjana hama, kyoM? kaba? TI.vI. dekheM hm| kisase jIvana svastha rahegA? khela kauna se kheleM hama ? mahattvapUrNa jIvana kI kImata, samayamUlya pAyegeM hama / vahA~ mileMge sadguNa hamako, aura dharma sIkheMge hama // kaisI pustaka hamako par3hanA ? kaise mitra banAnA hai ? kyA ? sImAeM haiM apanI, kaise guru apanAnA hai ? niyama vratoM kA phala kyA hotA? kaise ye pAleMge hama ? vahA~ mileMge sadguNa hamako, aura dharma sIkheMge hama // jaise pyArA hamako jIvana, aura sukhI hamako bananA / vaise hI auroM kA jIvana, duHkhI nahIM para ko karanA // rakho mitratA saba jIvoM se, sabako gale lagAyeM hm| vahA~ mileMge sadguNa hamako, aura dharma sIkhegeM hama // Ao bacco, Ao bacco, caleM pAThazAlA hama tuma // -disambara 2005 jinabhASita 1
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji. naM. UP/HIN/29933/24/1/2001-TC DAka paMjIyana kra.-ma.pra./bhopAla/588/2003-05 disambara-2005 mAsika varSa 5, aGka 11 jinabhASita sampAdaka pro. ratanacandra jaina antastattva saMpAdakIya : jinabhASita ko ahiMsA iNTaranezanala puraskAra pRSTha 3 kAryAlaya e/2, mAnasarovara, zAhapurA bhopAla-462 039 (ma.pra.) phona naM. 0755-2424666 sahayogI sampAdaka paM. mUlacandra luhAr3iyA, (madanagaMja kizanagar3ha) paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA DaoN. zItalacandra jaina, jayapura DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU DaoN. surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura . pravacana . tyAgIvRtti : AcArya zrI vidyAsAgara jI A.pR.2 . saMskAra acche hoMge, tabhI saMskRti bacegI A.pR.3 : muni zrI sudhAsAgara jI * yogyatA kA abhinandana : svAvalambana : muni zrI guptisAgara jI * lekha .. . picchikA parivartana kyoM? : muni zrI candrasAgara jI . zAsanadeva pUjA-rahasya : zrI ratanalAla kaTAriyA ailakacaryA kyA honI cAhiye aura kyA ho rahI hai? : sva. paM. milApacandra jI kaTAriyA bInA (bArahA) kA vismRta kalA-vaibhava : sva. DaoN. zrI kastUra candra jI jaina alpa saMkhyaka : eka saMvaidhAnika kavaca yA lAbha kA jariyA ? 21 : kailAza mar3abaiyA . pRthvI kI dizAe~ ghUrNana ke sAtha sthira rahatI haiM : rAja kumAra koThyArI ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla kaMvaralAla pATanI (Ara.ke. mArbala) kizanagar3ha (rAja.) zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura 24 . prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) phona : 0562-2851428, 2852278| jijJAsA-samAdhAna : paM. ratanalAla bainAr3A kavitAe~ * caleM pAThazAlA hama tuma : muni zrI suvratasAgara jI . dAga lagA dAmana meM * jaba jaba pAtI milI vinayAJjalI . vinA sadasyatA zulka ziromaNi saMrakSaka 5,00,000 ru. parama saMrakSaka 51,000 ru. saMrakSaka 5,000 ru. AjIvana 500 ru. 100 ru. eka prati 10ru. sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| samAcAra 29-32 vArSika lekhaka ke vicAroM se sampAdaka kA sahamata honA Avazyaka nahIM hai| jinabhASita se sambandhita samasta vivAdoM ke lie nyAya kSetra bhopAla hI mAnya hogaa|
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya 'jinabhASita' ko ahiMsA iNTaranezanala puraskAra jinabhASita ke pAThakoM ko yaha jAnakara prasannatA hogI ki unakI isa priya patrikA ko ahiMsA iNTaranezanala puraskAra se sammAnita kiyA gayA hai| ahiMsA iNTaranezanala saMsthA kI sthApanA san 1973 meM dillI meM huI thii| 32 varSa ke kAryakAla meM isa saMsthA ne rASTrIya evaM antarrASTrIya stara para apanI pahacAna banAyI hai| svadeza meM tathA amerikA, landana, baiMkAka, siMgApura Adi videzoM meM aneka jaina sammelana Ayojita kara athavA unameM sakriya sahayoga pradAna kara isane ahiMsA, sadbhAva, zAkAhAra, jIvadayA, vikalAMgasevA, samayocita sAhityasRjana Adi se sambandhita pravRttiyoM ko agresara kiyA hai aura inake mAdhyama se jaina vicAradhArA ko dUradUra taka sampreSita kiyA hai| yaha saMsthA prativarSa nimnalikhita tIna puraskAra bhI pradAna karatI hai - 1. ahiMsA iNTaranezanala DipTImala AdIzvaralAla jaina sAhitya puraskAra (31000 rupaye), 2. ahiMsA iNTaranezanala bhagavAnadAsa zobhAlAla jaina zAkAhAra puraskAra (21000 rupaye), tathA 3. ahiMsA iNTaranezanala premacanda jaina patrakAritA puraskAra (21000 rupye)|| varSa 2004 ke lie ye puraskAra kramaza: pro. DaoN. vidyAvatI jI jaina ArA, zrI mahAvIra prasAda jI jaina dillI evaM pro. DaoN. ratanacandra jaina bhopAla ko pradAna kiye gye| isa varSa ke lie eka vizeSa puraskAra, ahiMsA iNTaranezanala DipTImala AdIzvaralAla jaina jIvadayA puraskAra (21000 rUpaye) zrI buddhiprakAza jaina bhaisodAmaMDI (mandasaura ma.pra.) ko bhI samarpita kiyA gyaa| puraskAra-vitaraNa di. 5 navambara 2005 ko prAta: 8.15 para bAhubalI enkleva dillI meM AcArya zrI puSpadantasAgara jI ke ziSyadvaya muni zrI saurabhasAgara jI evaM muni zrI prabalasAgara jI ke sAnnidhya meM samArohapUrvaka kiyA gyaa| jinabhASita ke sampAdaka ko jo prazaMsanIya sampAdana-kuzalatA ke lie patrakAritA puraskAra pradAna kiyA gayA, usake lie jinabhASita-parivAra ahiMsA iNTaranezanala saMsthA, usake puraskAra pradAtAoM aura padAdhikAriyoM kA hRdaya se dhanyavAda karatA hai| puraskAra aura tiraskAra, prazaMsA aura nindA kA mAnava-pravRttiyoM para baDA asara hotA hai| puraskAra mAnava kI kRti kA, usakI niSThA aura adhyavasAya kA mUlyAMkana karatA hai aura satpravRttiyoM ko protsAhita karatA hai| vaha manuSya meM AtmavizvAsa kA saMcAra karatA hai, use sudRDha karatA hai| vaha Azvasta karatA hai ki uThAye gaye kadama sahI dizA meM, lokAnumodita dizA meM unmukha haiM aura usa dizA meM pragati hotI rahanI caahie| puraskAra satpravRttiyoM kI mahatI anumodanA hai| ata: vaha svayaM meM eka mahAn satpravRtti hai| ahiMsA iNTaranezanala ke puraskArapradAtAoM ne utkRSTa jaina-sAhitya ke abAdha sRjana, zAkAhAra aura jIvadayA kI preraNA ke utkRSTa prayAsa tathA jinazAsana ke yathArtha svarUpa kI prastuti evaM prabhAvanA hetu kuzala patrakAritA kI pravRtti ko gatimAn banAye rakhane kI dizA meM manovaijJAnika upAya apanAkara jinazAsana kI prabhAvanA kA satprayAsa kiyA hai, ata: ve abhinandanIya haiN| isa iNTaranezanala saMsthA dvArA 'jinabhASita' ko puraskRta kiyA jAnA isa bAta kA pramANa hai ki yaha patrikA apane nAma ke anusAra kArya kara rahI hai| yaha 'jinabhASita' arthAt jinopadeza kA samyagrUpeNa pratipAdana kara rahI hai, ukta saMsthA ke deza-videza meM phaile hue sadasya jinabhASita' ke sampAdakIya evaM anya lekhoM, kavitAoM-kathAoM evaM jijJAsA-samAdhAna ko pasanda karate haiM, unheM Agamasammata aura yuktisaMgata mAnate haiN| jinabhASita ke janmakAla se hI sudhI pAThakoM se jo pratikriyAe~ prApta hotI A rahI haiM, unase bhI ukta tathya kI puSTi hotI hai| patra-patrikAoM ke lie pAThakoM kI pratikriyAe~ darpaNa ke samAna hotI haiN| ve usameM apanA rUpa nihAratI haiM, apanI kAnti aura kalaMka ke darzana karatI haiM aura phira apane rUpa ko nikhAratI haiN| . 'jinabhASita' kA uddezya hai ki isameM jJAnavardhaka evaM samIcIna-zraddhA-poSaka lekha prakAzita hoM, lekha zodhapUrNa hoM arthAt unase zAstroM kI aisI bAteM sAmane AveM, jo abhI taka anudghATita hoM athavA unameM siddhAntoM kI vizeSa sandarbha meM vizeSa vyAkhyA kI gayI ho| jinabhASita kA uddezya aise lekha chApanA bhI hai, jinase samAja meM phaile andhavizvAsoM, mithyA zraddhAoM aura Agamaviruddha pravRttiyoM kI pahacAna ho aura unase chuTakArA pAne kI preraNA mile| aise lekhoM ke lekhaka Aja virala jamAne kI yAda AtI hai, jaba 'jainahitaiSI' aura 'anekAnta' jaisI patrikAe~ paM. nAthUrAma jI premI aura paM. jugalakizora jI mukhtAra jaise vidvAnoM ke sampAdakatva meM nikalatI thiiN| unameM prakAzita lekha zodhapUrNa evaM atyaMta jJAnavardhaka hote the| unake lekhaka bhI bar3e niSNata evaM sAhitya-vyasanI hote the| unhoMne ukta patrikAoM meM jo lekha likhe haiM, ve jaina sAhitya aura itihAsa ko samajhane meM yugoM-yugoM taka dIpaka kA kAma kreNge| vidvAnoM kI vartamAna pIr3hI se aise lekha bahuta kama upalabdha ho pA rahe haiM, isalie pUrva vidvAnoM ke eka-do purAne lekha hama 'jinabhASita' meM dete haiM, jinase vartamAna pAThakoM ko unake zodhapUrNa vicAroM se avagata hone kA durlabha avasara prApta hotA hai tathA naye lekhakoM ko unakA anukaraNa karane kI preraNA milatI hai| ratanacandra jaina
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogyatA kA abhinandana : svAvalambana upAdhyAya zrI guptisAgara muni apane Upara vizvAsa karanA; apanI zaktiyoM para kRpA se bhI Atma prakAza kI kiraNeM mila jAtI haiM, kintu vizvAsa karanA; eka aisA divya guNa hai, jo hara kArya ko isa kRpA ke lie punaH AtmanirbharatA para AnA hogaa| guru karane yogya sAhasa, vicAra evaM yogyatA utpanna karatA hai| athavA jJAnI puruSa ko prasanna karane ke lie jisa sevA aura dUsaroM ke Upara nirbhara rahane se apanA bala ghaTatA hai aura paricaryA kI AvazyakatA hotI hai vaha to apane kie hI pUrI icchAoM kI pUrti meM aneka bAdhAeM upasthita hotI haiN| ho sakatI hai| koI badale meM sevA karake gurujanoM kI prasannatA svAdhInatA, nirbhayatA aura pratiSThA isa bAta meM hai ki apane kisI dUsare ke lie sampAdita nahIM kara sktaa| Upara nirbhara rahA jAe; saphalatA kA saccA aura sIdhA patha utsAha Avazyaka bhI yahI hai| kSetra aura viSaya koI bhI kyoM na ho, usameM unnati ke yaha saMsAra pratiyogitA kA raMga sthala hai| yahAM para jo liye AtmanirbharatA kA gaNa vikasita karanA hI hogaa| vijayI hotA hai. vahI puraskRta kiyA jAtA hai| jo apanI parAvalambI pravatti se kisI prakAra kI unnati nahIM kI jA yogyatA aura pAtratA kA pramANa detA hai, vijayazrI vahI varaNa sktii| AtmavizvAsa yogyatA, kSamatA. sAhasa aura utsAha karatA hai| ayogya, AlasiyoM aura parAvalambiyoM ke lie Adi aise gaNa haiM jo jIvana ko unnati ke zikhara para le isa saMgharSa bhUmi meM koI sthAna nahIM hai| jAne ke lie na kevala upayogI hI haiM, balki anivArya bhI puruSArtha kA sahArA haiN| jisameM AtmavizvAsa kI kamI hogI vaha kisI patha para yadi jIvana meM kucha banane kI icchA hai to svayaM bar3hA baDhane kI kalpanA hI nahIM kara sktaa| vaha to yathA-sthiti ko hI ganImata samajhakara cupacApa apanA jIvana kaTa jAne meM apane puruSArtha kA hI sahArA lenA hogaa| yaha socanA galata hogA ki koI dUsarA kRpA karake koI aisA mArga prazasta kara hI kalyANa smjhegaa| jo karttavya ke prazasta patha para calegA hI nahIM, jise yaha vizvAsa hI na hogA ki vaha bhI unnati degA jo icchita lakSya kI ora jAtA ho| yaha saca hai ki unnati karane ke lie samAja kI sahAyatA evaM sahayoga kI kara sakatA hai, Age bar3ha sakatA hai, unnati aura pragati AvazyakatA hotI hai, kintu isa AvazyakatA kI parti yoM usake lie asaMbhava hI nahIM rhegii| hI anAyAsa nahIM ho jaatii| usake lie yogyatA aura pAtratA jinameM utsAha nahIM, ve jIvana-patha para AI eka hI kA pramANa denA nitAnta Avazyaka hai, jisako pAne ke lie asaphalatA se nirAza hokara baiTha jaayeNge| eka hI AghAta meM phira bhI svayaM apane Apa puruSArtha karanA hogaa| jo loga unake unnati aura vikAsa ke sAre svapna cakanAcUra ho apanA svatantra purUSArtha na karake apanA zrama aura yogyatA jaayeNge| nizcaya hI unnati aura pragati meM utsAha kA bahuta dasaroM ke hAtha beca dete haiM ve kadAcita hI Atmanirbhara bana mahatva hai| utsAha se vaMcita haA vyakti sAdhAraNa kAma bhI pAte haiN| saphalatA pUrvaka nahIM kara sakatA, taba koI U~cA lakSya to bhautika unnati kI taraha AdhyAtmika lakSya kI bahuta dUra kI bAta hai| prApti bhI AtmanirbharatA para hI nirbhara hai| isa viSaya meM zreSTha svAvalambana athavA AtmanirbharatA ke pavitra vrata aura siddha puruSoM se nirdeza tathA patha darzana to pAyA jA pAlana se unnati aura vikAsa ke sAre dvAra khula jAte haiN| sakatA hai, lekina usakI sAdhanA svayaM hI karanI hotI hai| jisane AtmanirbharatA kA vrata liyA hai vaha isa lajjA se ki AtmavizvAsa ke sambandha meM kisI dUsare kI sAdhanA apane kahIM kisI viSaya meM paramukhApekSI hokara usakA vrata bhaMga na kAma nahIM A sktii| Atma sAdhanA meM jisa saMyama-niyama- ho jAe, svayaM prayatnapUrvaka apane andara kI sArI kamiyAM vrata-upavAsa, anuSThAna aura tapasyA kI AvazyakatA hotI dUra karatA rhegaa| dUsare kA mukha dekhane yA hAtha pasArane ke hai, usakA sAdhana svayaM apane Apa hI karanA hogA, tabhI bajAya svAbhimAnI vyakti apanI sArI kamiyoM ko dUra karane unakA yathArtha lAbha prApta ho sktaa| yadA-kadA gurujanoM kI kA koI prayatna nahIM chodd'egaa| cAhe phira isake lie use -disambara 2005 jinabhASita 4
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ kitanA hI kaSTa aura kaThinAI kyoM na uThAnI pdd'e| jaba manuSya AtmanirbharatA ke vIratApUrNa dRSTikoNa ko kisI bhI kSetra athavA viSaya meM unnati kyoM na karanI chor3akara parAyA muMha tAkane kI kAyaratA, klIvatA aura hInatA ho, koI bhI lakSya kyoM na pAnA ho. svAvalambI bane binA kA adhakAramayo bhUmikA meM utaratA hai to vaha baDe TIna usameM saphalatA nahIM mila sktii| dUsaroM kI zaktiyoM, sAdhanoM vacana bolane lagatA hai evaM dUsaroM se apekSAeM rakhane lagatA aura paristhitiyoM para apanA jIvana lakSya nirbhara kara dete hai| vastuta: sArI samasyAoM ko sulajhAne kI kuMjI apane vAle prAyaH asaphala hote haiN| andara hai| dUsare logoM se jisa bAta kI AzA karate haiM, usakI yogyatA apane andara paidA kiijie| aisA karane para parAvalambI : pRthvI kA bojha Apa pAyeMge ki binA sahAyatA mA~ge anAyAsa hI ApakI parAvalambI vyakti na kevala apane lie hI samasyA vaha icchAeM pUrI hone lgeNgii| jarUrata hai to sirpha dRr3ha hai balki dUsaroM ke lie bhI samasyA aura ulajhana banatA icchAzakti kii| rahatA hai| sAdhAraNa-sI kaThinAIyoM aura kAmoM ke lie dUsaroM ke lie dUsarA AtmanirbharatA : yogyatA kA puraskAra ke pAsa jAkara khar3A ho jAtA hai aura sahAyatA/sahayoga kI yAcanA karane lagatA hai| koI bhI lakSyaniSTha vyakti usakI AtmanirbharatA mAtra vicAra karane se nahIM AtI balki isa yAcanA se asamaMjasa meM par3a jAtA hai| yadi vaha usake / usake lie prayatna bhI karane par3ate haiM tathA prayatnoM ko vicAroM nagaNya se kAma ke lie apanA bahumUlya samaya detA hai to ke anurUpa DhAlane kI koziza bhI karanI par3atI hai| jaise apanI unnati kI spardhA meM do kadama pIche raha jAtA hai aura ki Apa nahIM cAhate haiM ki bImArI Apako satAye, to Apa yadi iMkAra karatA hai to mAnavIya udAratA para AMca AtI hai| svAsthya ke niyamoM para dRr3hatA pUrvaka calanA Arambha kara bahuta bAra to use apanI hAni kara usake kAma meM vakta denA diijie| yadi Apa cAhate haiM ki aiza-ArAma ur3AveM; to dhana hotA hai aura bahuta bAra majabUrI batAkara mAnasika vedanA kamAnA Arambha kara diijie| Apa cAhate haiM ki Apake bhI sahanI par3atI hai| aise paramukhApekSI aura parAvalambI vyakti bahuta se mitra hoM, to Apa apanA svabhAva AkarSaka bnaaiye| vAstava meM dharatI para bhAra ke sivAya aura kacha nahIM hote| Apa cAhate haiM ki loga ApakA lohA mAne. to zakti saMpAdana kiijie| Apa cAhate haiM ki pratiSThA prApta ho; to pratiSThA ke parAvalambana bar3I hIna, hAnikAraka aura lajjAspada yogya kArya kiijie| Apa cAhate haiM ki U~cA pada prApta ho to vatti hai| hara svAbhimAnI vyakti ko isakA tyAga kara denA usake yogya gaNoM ko ekatrita kiijie| aura yadi Apa dhana. caahie| svAvalambana aura AtmanirbharatA eka bar3I udAtta 1 0 buddhi, bala, vidyA cAhate haiM to parizrama aura utsAha utpanna aura Adarza vRtti hai| hara prayatna Ara puruSAtha ke mUlya para kriye| jaba taka apane bhItara ve gaNa nahIM haiM jinake dvArA ise vikasita karanA hI caahie| parAvalambana manuSya ko manovADAaiM parI huA karatI haiM. taba taka yaha AzA rakhanA mAnasika durbalatA hai jo ucita nahIM hai| puruSa ko puruSArtha hI / / vyartha hai ki Apa saphala manorathI ho jaaveNge| zobhA detA hai| use hara prakAra se apane hara kSetra meM svAvalambI aura Atmanirbhara bananA cAhie aura saMsAra meM cala rahI saphala manoratha ke lie bAhara kI zaktiyA~ bhI sahAyatA bhautika athavA AdhyAtmika, kisI bhI pratiyogitA ko kiyA karatI haiM, para karatI unhIM kI haiM jo usake pAtra haiN| aMgIkAra kara vijayazrI varaNa karanI hI caahie| isa saMsAra meM adhika yogya ko mahatva dene kA niyama sadA se calA AyA hai| saMsAra meM suyogya vyaktiyoM ko saba prakAra aisA nahIM hai ki pratyeka samasyA yA gutthI ko sulajhAne sahAyatA milatI hai| mAlI apane bAga meM tandurusta paudhoM ko meM vyakti svayaM samartha hotA hai| kabhI-kabhI dUsaroM kI sahAyatA khuba hiphAjala karatA hai aura jo kamajora hote haiM unheM ukhADa bhI lenI par3atI hai| dUsaroM se sahAyatA avazya lIjie parantu kara usakI jagaha para dUsarA balavAna paudhA lagA detA hai| isI una para avalambita mata rhie| apane pairoM para khar3e hokara prakAra Izvara kI sahAyatA bhI suyogyoM ko hI milatI hai| apanI samasyAoM ko sulajhAne kA prayatna kiijie| jaba saMsAra meM saphalatA, lAbha kI AkAMkSA ke sAtha apanI yogyatA AtmavizvAsa ke sAtha suyogya mArga kI talAza kareMge to vaha meM vRddhi karanA bhI Arambha kiijie| yadi Apa Atmanirbhara kisI na kisI prakAra mila kara hI rhegaa| ho jAveM evaM Apa jaisA honA cAhate haiM, usake anurUpa -disambara 2005 jinabhASita 5
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ apanI yogyatAe~ arjita karane lageM to koI zakti nahIM jo meM kabhI bhI koI vyakti mukta nahIM ho sktaa| vaha sadA Apako lakSya taka na le jaaye| trasta, duHkhI tathA asaMtuSTa hI rhegaa| para-nirbharatA saMsAra kA saphalatA ke agradUta sabase bar3A abhizApa hai| bhAratIya saMskRti ke prANa zramaNa sAdhu santoM kA jIvana yadyapi zrAvakAdhIna athavA anuyAyiyoM apanI AtmA ko bAhya paristhitiyoM kA nirmAtA - ke Azrita hotA hai parantu ve siMha kI bhAMti svAvalambI hote kendra bindu maaniye| jo ghaTanAeM sAmane A rahI haiM, unakI haiN| yadi unameM pUrNa svAvalambana aura zakti-udghATana kI priya-apriya anubhUti kA uttaradAyitva apane Upara liijie| kSamatAeM jIvanta na hoM to kyA ve saMnyAsa le sakate haiM? Agama apane ko jaisA cAhe vaisA banA lene kI yogyatA apane meM adhyAtma kI samprApti unheM ho sakatI hai? kyA parAvalambI smjhiye| apane Upara vizvAsa kiijie| kisI aura kA kabhI kisI ko svAvalambana kI Dagara sujhA pAyegA? pokhara AsarA mata dekhiye| binA Apake nijI prayatna ke yogyatA kI daladala meM snAna karane vAlA gaMgAsAgara meM snAna karane saMpAdana ke bAharI sahAyatA prApta na hogii| yadi hogI to vAloM ko kyA upadeza de sakegA? jo muhalle meM hI bhaTaka usakA lAbha bahuta thor3e samaya meM samApta ho jAegA aura jAtA hai vaha saMsAra yAtrA ke lie kyA kisI kA pathapunaH vahI dazA upasthita hogI jo pUrva meM thii| utsAha, lagana, pradarzaka banane meM behicaka taiyAra ho sakegA? gaharA gaDDA dRr3hatA, sAhasa, dhairya aura parizrama ina cha: guNoM ko saphalatA himAlaya kI U~cAI se kyA yaha kaha sakegA ki abhI kucha kA agradUta mAnA gayA hai| ina dUtoM kA nivAsa sthAna nahIM hai, bahuta nIce ho, jarA aura uTho? yadi nahIM, to phira AtmavizvAsa meM hai| apane Upara bharosA kareMge to ye guNa jinakA jIvana parAvalambana para Azrita hogA, kyA ve dUsaroM utpanna hoNge| ko svAvalambana jIvana jIne kI hidAyateM de sakeMge? hA~, __'uddharet AtmanAtmAnam' kI zikSA dete hue gItA ne isIlie zramaNa yogI puruSa kisI kI apekSA kiye binA spaSTa kara diyA hai ki yadi apanA utthAna cAhate ho to adhyAtma kI yAtrA abAdhita rUpa se barakarAra rakhate hue usakA prayatna svayaM kro| jaise apane peTa ke pacAye binA dUsaroM ke digdarzana bana vartamAna meM nirapekSa jIte haiM, unheM na anna hajama nahIM ho sktaa| jaise apanI AMkhoM ke binA bhata kI smati hotI hai aura na anAgata kA khyaal| jise rUdRzya dikhAI nahIM paDa sakatA. usI prakAra apane prayatna ba-rU dekhA hai adhyAtma ke zikhara AcArya kandakanda meN| binA unnata-avasthA ko bhI prApta nahIM kiyA jA sakatA hai| - prApta nahA kiyA jA sakatA hA unake zabda haiMparAvalambana banAma parAdhInatA - uppaNNodayabhoge viyogabaddhIya tassa so nniccN| . AtmavizvAsI; Atmanirbhara bhI hotA hai| Atmanirbhara kaMkhAmaNAgadassaya udyssnnkvvdennaannii|| vyakti kabhI bar3I-bar3I kalpanAe~ nahIM bnaataa| vaha kevala -samayasAra utanA hI socatA hai, jitanA use karanA hotA hai, aura jitanA aisA hI yogyatA sampanna svAvalambI vyakti sarvatra kara sakane kI usameM zakti hotI hai| jabaki para-nirbhara abhinandanIya, abhivandanIya, anukaraNIya evaM zlAghanIya vyakti kI sahaja kamajorI yahI hotI hai ki vaha dUsaroM ke hotA hai| ina mahApuruSoM kA abhinandana vANI, zabdoM evaM bharose jIvana meM bar3e-bar3e lakSya nirdhArita kara letA hai evaM prazasti patroM se nahIM hotA, unakA saccA abhinandana bhakti ziSTAcArika AzvAsana meM bhI vaha akhaNDa vizvAsa karane aura anukaraNa se hotA hai| lagatA hai| dara-asala AtmanirbharatA ke abhAva meM manuSya vastutaH jo Atmanirbhara hai, AtmavizvAsI tathA Atmajaba dUsaroM ke sahAre calane kI bhAvanA kA zikAra ho jAtA hai nirNAyaka hai, jisake pAsa apa to saMsAra meM hara vyakti use zaktivAna tathA mitra mAlUma hotA hai, usakA hI jIvana saphala aura saMtuSTa hotA hai| svAvalambI hai aura taba usakA vizvAsa usake prati sthAyI ho jAtA hai| dUsaroM para Azrita nahIM rhtaa| Atmanirbhara vyakti kA lakSya __yahI kAraNa hai ki parAvalambI vyakti AjIvana duHkhI usakI gati ke sAtha svayaM usakI ora khiMcatA calA jAtA evaM daridra banA rahatA hai| jo dUsaroM ke sahAre jInA cAhegA hai| Atmanirbhara vyakti ke lie samaya ke sAtha apanI zakti use dayanIya jIvana bitAnA hI hogaa| parAvalambana kA dUsarA ke bharose se prArambha kiyA huA kAma ThIka usI prakAra phala nAma parAdhInatA hai- 'parAdhIna sapane hu sukha nAhIM' vAlI dazA lAtA hai, jisa prakAra boyA huA bIja phalIbhUta hotA hai| 6 disambara 2005 jinabhASita
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmanirbharatA : divya guNa unake jIvana meM sadA khuziyoM ke dIpa jagamagAte haiN| jo ___AtmanirbharatA aura AtmavizvAsa aise divya guNa haiM; bhAgyavAdI haiM; ve nirAzAvAdI haiM, pApI haiN| unake jIvana meM jinako vikasita kara lene para saMsAra kA koI bhI kArya khuziyoM ke dIpa unhIM kI nirAzAmayI vAyu ke jhoMke se bujha kaThina nahIM raha jaataa| AtmavAn vyakti meM samayAnasAra jAte haiN| buddhi kA svayaM sphuraNa hotA rahatA hai| AtmavizvAsI ko ni:sandeha yadi Apa niSkalaMka, nirbhIka aura nirdvandva apane nirNaya tathA kArya paddhati meM kisI prakAra kA saMdeha jIvana jInA cAhate haiM to Atmanirbhara banakara apanA kAma nahIM hotaa| vaha unheM vizvAsa pUrvaka kAryAnvita karake kIjie aura vizvAsa rakhie, Apa apane lakSya meM avazya saphalatA prApta kara hI lete hai / Atmanirbhara vyakti meM apanI saphala hoNge| manovAMcchita jIvana ke adhikArI bneNge| asaphalatA kA doSa dUsaroM ko dene kI nikRSTa nirbalatA nahIM manuSya kA kArya hI usakI kSamatA kA pramANa hai| jaba hotii| Atmanirbhara mAnava apanI asaphalatA kA kAraNa svayaM / yogyatAeM prabala hotI haiM taba adhikAroM kI AkAMkSA nahIM apane andara khojA karatA hai aura use pAkara vaha zIghra hI hone para bhI adhikAroM kI AvaliyA~ svata: yogya puruSa ke use saphalatA meM badala letA hai| parAvalambI kI taraha pAsa daur3I calI AtI haiM tathA apane svAvalambI svAmI ko asaphalatA ke lie kisI ko kosane tathA doSa dene kA vikAsa kI ora gatimAna karatI haiN| svAvalambI, zramajIvI avakAza usake pAsa nahIM hotaa| hara 'duvidhA ko suvidhA' meM pariNata kara viSama paristhitiyoM ata: yadi Apa jIvana meM saphalatA, unnati, sampannatA kI ghATI ko bhI ha~sate-ha~sate pAra karane kA adamya pauruSa evaM samaddhi cAhate haiM to svAvalambI bniye| apane jIvana rakhatA hai| use hIna bhAvanA kA rAha kabhI apanA grAsa nahIM patha ko khuda apane hAthoM se prazasta kIjie aura usa para banA paataa| samAja aisI hI svAvalambI yogyatA kA gauravazAlI caliye bhI apane pairoM se| parAvalambI athavA parAzrita rahakara abhinandana karatI hai| yogyatA kA mAnadaNDa vetanamAna nahIM hai Apa duniyAM meM kucha na kara skeNge| manuSya kI zobhA Azrita pratyuta usakA svAvalambI jIvana hai| eka citrakAra sundara banane meM nahIM, Azraya banane meM hai| kyA Azraya banane ke dIvAra para jo AkarSaka citra ukera sakatA hai; vahI citrakAra lie isase bar3hakara koI zAnadAra cIja ho sakatI hai ki 'kaccI miTTI kI dIvAra jisa para zaivAla evaM IMTa ke Tukar3e hamArI icchAeM hamAre Azrita hoM, kama-se-kama hoM aura hama jhAMka rahe hoM' para sundara citrakArI nahIM kara sktaa| yaha doSa khuda hI unheM pUrA kareM? yadi hama icchA nirodha yA icchA citrakAra kA nahIM apitu dIvAra kI yogyatA-ayogyatA kA parimANa kA vrata le leM to hama pUrNataH Atmanirbhara ho sakate hai| isI bhA~ti abhinandana kisakA ? bAla, yuvA, vRddha, haiN| jo icchAoM ke dAsa haiM, ve parAzrita haiM, parAvalambI haiM / ve amIra- garIba, lokakhyAta pratiSThita padavAna, kisakA ? uttara Azrita haiM, Azraya banane jaisI virATa kSamatA unameM kahA~ hai? hogA; abhinandana kevala yogyatA kA, svAvalambI jIvana 'Azraya' banane ke lie puruSArthavAdI honA Avazyaka hai| jo kaa| jisakI buniyAda hai jIvana kI naitiktaa/pvitrtaa| puruSArthavAdI haiM; ve AzAvAdI haiM, bhAgyazAlI puNyAtmA haiM _ 'kisane mere khyAla meM dIpaka jalA diyA' se sAbhAra khuzI nahIM buddhi nahIM vicAra maMthana manoraMjana kharIdA jA sakatA hai pustaka kharIdI jA sakatI hai ArAmadAyaka bistara kharIdA jA sakatA hai khAnA kharIdA jA sakatA hai makAna kharIdA jA sakatA hai vilAsitA kharIdI jA sakatI hai davAI kharIdI jA sakatI hai maMdira banAyA jA sakatA hai nIMda nahIM pAcana zakti nahIM apanA ghara nahIM saMskAra nahIM, sehata nahIM, prabhu nahIM zAMtilAla jaina bainAr3A -disambara 2005 jinabhASita 7
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ picchikA parivartana kyoM? muni zrI candrasAgara jI yaha saMyama kI rakSA kA sAdhana ahiMsA upakaraNa ke kaThoratA A jAtI hai aisA isa kAraNa se hotA hai kyoMki rUpa meM jAnA jAtA hai| jo jIva hamArI A~khoM se dekhane meM na lagAtAra upayoga hotA hai jisase picchikA ke bAla jhar3a jAte Aye, yadi Ate bhI hoM to unakA parimArjana kara hI sAdhu haiM aura DanThala raha jAte haiN| jisase kaThora guNa vAlI ho upakaraNa uThAtA rakhatA hai yA baiThanA, uThanA karatA hai| yaha jAtI hai aura parimArjana ke yogya nahIM raha jAtI hai isaliye picchikA sAdhu pada kI zobhA kA cihna hai| jaise-vidyArthI pIchI parivartana kI AvazyakatA par3atI hai| aba prazna uThatA binA yUniphArma ke jAnA pahacAnA nahIM jAtA, vaise hI sAdhu hai gRhasthoM ke hAtha meM picchikA kyoM? isaliye ki vaha saMyama binA picchikA ke jAnA pahacAnA nahIM jaataa| eka bAra ke mArga meM Age bar3ha sake aura picchikA ke nimitta se kacha AcArya zrI ke pAsa kucha aMgreja Aye unhoMne picchikA lI niyama saMyama vrata brahmacarya Adi ko grahaNa kare, jisase aura saMketa karate hue pUchA ye kyoM? to AcArya zrI kA uttara usakA jIvana saMtulita bana ske| thA yaha hamArI yUnIphArma hai, isake binA sAdhu 7 kadama se purAnI picchikA ko apane ghara rakhatA hai, aise sthAna adhika nahIM cala sakatA aura yadi isake binA calane kA para jahA~ se jyAdA AnA jAnA hotA ho, jise dekhakara bhAvoM (maukA) avasara A par3e to vaha sAdhu prAyazcita kA bhAgIdAra meM mRdutA banI rahe aura dainika caryA meM AcaraNa meM kaThoratA hotA hai| bhI rahI vaha purAnI picchikA pratyeka pala yAda dilAtI hai ki yaha mayUra paMkha vAlI picchikA 5 gaNoM se yukta hotI jIvana meM navIna picchikA kaba dhAraNa karuM bhAvoM meM daridratA hai, aba Apa jAnanA cAheMge ki 5 guNa kauna-kauna se haiN| nahIM honI cAhiye, bhale zarIra kI kSamatA na ho bhAvoM se to jaise-laghu, mulAyama, halkI (vajana meM), dhUla nahIM lagatI saMyamI jIvana honA hI cAhiye, vaise bhI zrAvakAcAra meM zikSAvrata aura pasIne ko na to grahaNa karatI hai aura na hI jaldI kharAba ke aMtargata rakhA gayA hai, isase muni, AryikA, ailaka, kSullaka hotI hai| yahA~ taka dekhA hai ki yadi isake bAloM ko A~khoM banane kI zikSA milatI hai| meM DAla deM to AMsu nahIM aate| isase spaSTa hotA hai, isakI aba eka aura prazna uThatA hai sAdhu apane hAtha se mRdutA ke bAre meM aba koI saMdeha zeSa nahIM raha jAtA, mora picchikA kyoM banAte haiM? isakA uttara yaha hai ki ve to jaba nAcatA hai to paMkhoM ko chor3a detA hai kyoMki nRtya kriyA Arambha parigraha ke tyAgI haiM kyoMki zrAvaka pramAdI ho gayA hai meM ve paMkha use bhArI pratIta hote haiM isaliye varSa meM 2 bAra aura Agama meM pramAda ko gAlI kahA hai| matalaba vaha apane apanI svecchA se choDa detA hai aura aisA bhI sunane meM AtA kartavya ko bhUla gayA hai arthAt dharma ko bhUla gayA kyoM hai jaba vaha mora rotA hai taba AMsa ko pIkara mayUrI ko garbha kartavya hI dharma hai| dhAraNa ho jAtA hai| itanI dara-dUra rahane vAle ye sadAcArI eka prasaMga yAda A rahA hai| carcA ke daurAna paMDita brahmacArI jaise prANI haiM zAyada isI kAraNa munirAja mayUra paMkha jagamohana lAla jI zAstrI kaTanI vAloM ne kahA thA ki pahale kI picchikA rakhate haiN| aba prazna khar3A hotA hai ki picchikA baMdelakhaNDa meM eka prathA thI ki zrAvaka gaNa apane hAthoM se jhADU nahIM hai kyoMki jhADU ko paMcasUnA meM rakhA hai jo paMcasUnA mayUra paMkhoM kI picchikA banAkara apane ghara meM rakha lete the, gahastha ke kAma Ate haiM, sAdhu ke nhiiN| jhADU hiMsA kA jaba cAtarmAsa ke bAda sAdha vihAra karate hae gAMva meM Ate the sAdhana haiM to ThIka isake viparIta picchikA ahiMsA kA taba ghara meM AhAra ke bAda manirAja se vinaya parvaka nivedana sAdhana hai| sAdhu kI zobhA mUdu upakaraNa se hai zrAvaka kI karate the' he mahArAja maiM Apako yaha saMyama upakaraNa picchikA zobhA jhADU se hai, jisake ghara jhADU nahIM vaha kaisA shraavk| denA cAhatA hU~ kyoMki ApakA yaha saMyama upakaraNa jIrNaaba prazna phira uThatA hai Akhira ye pIchI parivartana kyoM? zIrNa ho rahA hai. parAnA ho rahA hai. Apa nayA grahaNa kareM aura parivartana isaliye kyoMki isameM jaba sar3ana galana A jAtI purAnA mujhe de deM 'ye thA zrAvaka kA kartavya aura yahI dharmadhyAna hai, jIrNa zIrNa ho jAtI hai to paMkhoM meM mRdutA ke sthAna para kA saccA sastA aura acchA sAdhana thA, isase sAdhu Arambha 8 disambara 2005 jinabhASita
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ parigraha yAcanA se baca jAtA thaa| matalaba ye huA zrAvaka jisase bhAvanA banI rahe, vaise zvetAmbara paramparA meM rajoharaNa yadi zrAvaka dharma pAlana karatA hai to munivrata sahaja hI pala hotA hai, jo bher3a ke bAla arthAt Una se nirmita hotA hai, vaha jAtA hai| aba punaH prazna uThatA hai Akhira yaha maMcIya kAryakrama bhI parimArjana ke kAma AtA hai| eka aura bAta par3hane sunane kyoM? isa maMcIya kAryakrama kI kyA AvazyakatA hai? uttara meM AtI hai, AcArya kundakunda deva ke bAre meM ki unhoMne yaha hai ki yaha mRdu guNadhArI picchikA bolI ke mAdhyama se giddha ke paMkhoM kI picchikA kA bhI prayoga kiyA, isaliye ve nahIM, dhana-paisoM se nahIM dI lI jAtI hai yaha to saMyama kA gRddhapicchAcArya bhI khlaaye| upakaraNa hai, badale meM saMyama grahaNa kareM usI zrAvaka ko dI aba sAvadhAna ho jAyeM, vaha samaya A gayA hai, jAtI hai| jaba bahuta se loga eka dUsare ko picchikA lete dete picchikA parivartana kA, jahA~ para bhI munirAja, AryikA, dekheMge to dUsaroM ke bhI vrata mArga meM calane ke bhAva hoNge| dharma ailaka, kSullaka evaM kSullikA ke prabhAvanA aMga ke pAlaka kSetra kA vistAra hogaa| yaha kahAvata caritArtha hogI-'kharabUje isakA sahayogI zrAvaka apane kartavya kA pAlana kare, kyoMki ko dekhakara kharabUjA raMga badalatA hai' kartavya hI dharma kI kasauTI hai| aba yaha dhIre-dhIre prabhAvanA aMga ke rUpa meM parivartita saMghastha-AcArya zrI vidyAsAgara jI ho gayA hai, matalaba ye saba kAryakrama prabhAvanA ke liye haiN| duniyA ne tAMbe ke bartana vAle pAnI kA lohA mAnA isase DAyariyA aura DiseMTrI se hone vAlI motoM ko rokA jA sakatA hai bhArata meM AdikAla se hI tAMbe ke bartanoM kA upayoga hotA rahA hai| aisI mAnyatA rahI hai ki tAMbe ke bartana meM rakhA pAnI svAsthya vardhaka hotA hai aura isase kisI bhI taraha kA saMkramaNa hone kI sambhAvanA pUrI taraha se samApta ho jAtI hai| aba briTena ke eka mAikrobaoNyolaoNjisTa ne bhI kaI parIkSaNa karane ke bAda isa bAta kI puSTi kI hai| vizva prasiddha vijJAna necara meM chape eka anusandhAna ke anusAra briTena kI nArtha ambriyA yUnivarsiTI ke mAikrobaoNyolaoNjisTa raoNba rIDa ne apanI bhArata yAtrA ke daurAna tAMbe ke bartana meM rakhe pAnI kI kAphI tArIpheM sunI aura yaha jAnA ki yaha pAnI bImAriyoM se bacAtA hai| unhoMne isa bAta kA parIkSaNa karane kA phaisalA kiyaa| yUnivarsiTI lauTa kara raoNba ne apane do anya sAthiyoM pUjA TaMDana aura saMjaya chibbara ke sAtha milakara kaI prayoga kiye| isa dala ne miTTI aura tAMbe ke bartanoM meM I-kolI rogANuoM vAlA pAnI bhraa| isa pAnI kA 6, 24 aura 48 ghaNTe bAda parIkSaNa kiyA gyaa|6 ghaNTe bAda tAMbe ke bartana meM rakhe pAnI meM ina rogANuoM kI saMkhyA meM kAphI kamI dekhI gii| 24 ghaNTe bAda pAnI meM nAma mAtra ke rogANu pAye gaye, vahIM 48 ghaNTe bAda isameM rogANuoM kA nAmonizAna bhI nahIM thaa| raoNba ne sosAyaTI phaoNra janarala mAikrobaoNyolaoNjI kI eDinabarA meM huI baiThaka ko batAyA ki rogANuoM kA saphAyA karane meM tAMbe (kaoNpara) kI bhUmikA kAphI mahattvapUrNa hotI hai| asala meM tAMbe se bane bartanoM meM tAMbe ke sAtha hI jastA (jiMka) bhI hotA hai aura jaba isameM pAnI bharA jAtA hai, to isake kucha kaNa pAnI meM mila jAte haiN| ye kaNa hI pAnI ko sahI mAyane meM sAfa karane kA kAma karate haiN| raoNba ne batAyA ki agara vikAsazIla aura avikasita dezoM meM rahane vAle loga plaoNsTika ke bartanoM kI jagaha tAMbe ke bartanoM kA upayoga karate haiM, to vahA~ hara sAla DAyariyA aura DiseMTrI se hone vAlI, karIba 20 lAkha baccoM kI mauta ko rokA jA sakatA hai| dainika bhAskara, bhopAla di.13-4-05 se sAbhAra disambara 2005 jinabhASita 9
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAsanadeva pUjA-rahasya zrI ratanalAla jI kaTAriyA zrI kaTAriyA jI kI vizeSatA yaha hai ki ve graMthoM ko amAnya ThaharAne kI apekSA unakA ArSa vacanAnusAra artha karake dUdha kA dUdha aura pAnI kA pAnI kara dete haiN| zAsanadevoM kI pUjyatA aura apUjyatA ko lekara vivAda samAja meM nayA nahIM hai aura aba taka paripATI yaha rahI hai ki jina graMthoM meM zAsanadevoM kI pUjA kA vidhAna hai, unheM bhaTTArakapraNIta kaha kara amAnya ghoSita kara diyA jAtA hai| zrI kaTAriyA una graMthoM kI mAnyatA ko surakSita rakhate hue unake zAstrasammata artha nikAlane meM siddhahasta haiN| yaha vizeSatA unheM apane sva. pitAjI se virAsata meM milI hai| zrI kaTAriyA ke tarko para vidvAna niSpakSa rUpa se vicAra kara sakeM, isI pavitra bhAvanA ke sAtha hama unakI yaha racanA yahA~ prakAzita kara rahe haiN| vaise yaha to samantabhadra Adi ke graMthoM se hastAmalakavat spaSTa hI hai ki sacce deva, zAstra aura guru ke atirikta anyoM kI pUjA samyagdRSTi ke lie niSiddha hai| iti paMcamahA puruSAH praNutA jinadharmavacana caityaani|| jainadharma meM rAgadveSa aura indriya viSaya kaSAyoM ko caityAlayAzca vimalAM, dizaMtu bodhiM budhjnessttaam||10|| jItane vAle ArAdhya haiM, rAgIdveSI indriya viSaya kaSAyoM ke . - caityabhakti (pUjyapAda) gulAma devagati ke devoM ko ArAdhya-pUjya batAnA jaina saMskRti arahaMta siddha sAhUtitayaM jiNadhamma vayaNa pddimaai| ke sarvathA viruddha hai| jiNaNilayA idirAe, NavadevA dintu me bohiN|| devagati ke devoM ko mahAna aura pajya jainetara saMpradAyoM -bhAvatribhagA meM mAnA gayA hai,unake zAstra ina devoM kI vividha stutiyoM se arthAt arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sAdha bhare par3e haiM jabaki jainadharma ne ina devI-devatAoM ke jAla se ke paMca parameSThI (sacetana) tathA jinadharma, jinavANI, jina manuSya ko Upara uThA kara usakI mahAn Atmika mAnavI pratimA. jinAlaya ye cAra (acetana) isa prakAra navadeva mAne zakti kA yAni nara se nArAyaNa tathA jana se jina banane kI gaye haiN| kSamatA kA use bhAna karAyA hai| yahI jainadharma kI anya dharmoM se khAsa vizeSatA hai| isI khubI kA lopa karanA ise vikRta ye saba vItarAga-svarUpa hone se pUjya aura ArAdhya karanA eka taraha se jainadharma ko hI samApta karanA hai| haiN| inake sivA na to aura koI vItarAga-svarUpa haiM aura na pUjya ArAdhya haiN| saMsAra ke samagra prANiyoM meM manuSya hI sarvazreSTha prANI ina navadevoM meM koI bhI devagati (vyaMtara-jyotiSka hai| jainadharma meM jahA~ devoM meM 4 guNasthAna taka hI mAne haiM vahA~ bhavanavAsI-kalpavAsI) ke deva nahIM haiM, jabaki zAsanadeva va manuSyoM meM 14 guNasthAna taka mAne haiN| zAstroM meM aneka kathAyeM vyaMtara jAti ke yakSadeva haiM jo vItarAgasvarUpa nahIM hai, rAgI AtI haiM, jinameM devatAoM dvArA manuSyoM kI rakSA aura unakI dveSI haiM, ataH apUjya haiN| pUjA kA varNana pAyA jAtA hai| isa taraha jainAcAryoM ne devoM ko manuSyoM kA sevaka pUjaka dUyotita kiyA hai, manuSyoM ko devoM pUjyatA sayama sa AtA ha Ara davagAta ma sayama kA kA sevaka-pajaka nhiiN| sarvathA abhAva hai| kundakundAcArya ne darzanapAhuDa gAthA 26 meM __ tIrthaMkaroM ke tapakalyANaka ke prasaMga meM zAstroM meM kahA hai: likhA hai ki bhagavAna kI pAlakI ko uThAne meM jaba devoM asaMjadaM na vaMde gaMthavihINo vi so Na vaMdijjo / arthAt aura manaSyoM meM vivAda utpanna ho gayA to usakA nirNaya isI asaMyamI cAhe vaha nagna-digaMbara hI kyoM na ho vaMdanIya nahIM bAta para haA ki- "jo bhagavAna ke sAtha dIkSita hone kI hai? taba bhalA rAgI dveSI aura parigrahI zAsana deva-yakSa kaise saMyama dhAraNa karane kI kSamatA rakhate hoM evaM bhagavAn kI pUjya ho sakate haiM? arthAt kadApi nhiiN| jAti ke hoM yAni mAnava jAti ke (bhUmi-gocarI) hoM ve hI 10 disambara 2005 jinabhASita
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ E pAlakI uThA sakate haiM " / isameM deva parAsta ho gaye aura prabhRti graMthoM meM gomukha cakrezvarI Adi devatAoM ko yakSa nAma manuSyoM ne hI sarvaprathama pAlakI ko utthaayaa| hI saMsUcita kiyA hai kahIM bhI zAsana deva nahIM likhA hai| bAda ke graMthoM meM zAsana ke adhiSThAtA rUpa meM nahIM kintu zAsana kI rakSA karane vAle ke artha meM ye zAsanadeva kalpita kiye gae haiN| jaisA ki yazastilaka campU meM somadeva sUri ne likhA hai- "tA: zAsanAdhirakSArthaM kalpitAH paramAgame " / isase devoM kI apekSA manuSyoM kI mahattA gurutA sarvazreSThatA kA paricaya prApta hotA hai| aura jainadharma meM to vItarAga jinadeva ko chor3akara anya sabhI devatAoM kI upAsanA ko devamUr3hatA (mithyAtva) batAyA hai jaisA ki svAmI samantabhadrAcArya ne ratnakaraNDaka zrAvakAcAra meM likhA hai varopalipsayAzAvAn, rAgadveSamalImasAH / devatA yadupAsIta, devatAmUDhamucyate // 23 // arthAt kisI kAmanA - prayojana se bhI rAgadveSI devoM rahakara yakSazAsana ho jAyegA / kI upAsanA karanA devamUDhatA hai / isakA kAraNa yaha hai ki rAgIdveSiyoM kI upAsanA rAgadveSa (saMsAra-duHkha) ko hI bar3hAtI hai jabaki vItarAga kI upAsanA vItarAgatA (mokSa- sukha) ko prApta karAtI hai| yahI jaina bhakti kA uddezya aura sAra hai / prazna : jisa taraha nava devoM meM 'jina vacana' guNadeva haiM aura usake adhiSThAtA deva zrutadeva yA sarasvatI devI pUjya rUpa meM mAne gaye haiM usI taraha 'jinazAsana' ke adhiSThAtA deva "ina tathA kathita zAsana devoM ko mAna liyA jAye aura inheM pUjya batAyA jAye to kyA bAdhA hai? uttara : aisA kisI taraha saMbhava nahIM, kyoMki ye zAsana deva vyaMtara jAti ke yakSa haiM aura inakI utkRSTa Ayu karIba eka palyopama mAtra hai ataH ye guNa deva nahIM hone se adhiSThAtA deva hI saMbhava nahIM hai jabaki zrutadeva devagati ke deva nahIM haiM ataH guNadeva hone se adhiSThAtA deva haiM aura zruta kI taraha hI inakI Ayu kI anAdi anaMta hai| (zrI jaina zAsanamaniMdUyamanAdyanantam, bhavyaudha tApa zamanAya sudhA prvaahm||) zAsana devoM meM 24 yakSa aura 24 yakSiyA~ hai jinake saba ke alaga-alaga gomukha cakrezvarI Adi vyakti rUpa se saMjJA vAcI nAma na hokara guNAnurUpa nAma haiN| zAsanadeva yakSadeva hone se sacetana hai| jisa taraha eka myAna meM do talavAra nahIM samA sakatI usI taraha yakSa devatva meM jina zAsanatva nahIM samA sktaa| sacetana azuddha padArtha meM sthApanA nahIM ho sakatI ataH koI vyaMtara yakSa kabhI adhiSThAtAdeva (jinazAsana) nahIM bana sktaa| tiloyapaNNatti (diga.) tathA nirvANakalikA (zve. ) isase spaSTa hai ki- ye svayaM mUrtamAna "jinazAsana " nahIM haiM ye to zAsana ke rakSaka kalpita deva haiN| agara inheM hI vAstavika jinazAsana mAna liyA jAye to phira jainadharma ke adhinAyaka jinendra deva nahIM rahakara ye devagati ke yakSadeva adhinAyaka ho jaayeNge| phira to vaha zAsana bhI jinazAsana na bAda meM graMthakAroM ne ina yakSoM ko 'zAsanadeva' nAma adhiSThAtA rUpa se nahIM pratyuta jinazAsana ke rakSaka rUpa se diyA hai| kintu yaha bhI vyartha hai kyoMki pUrvAcAryoM ne jainajagata ( jinazAsana) ke rakSaka digpAla (lokapAla) pahale se hI batA rakhe haiM taba phira ye aura naye rakSaka kyoM IjAda kiye gaye ? kyA una digpAla - lokapAloM kI rakSakatA meM koI kamI A gaI thI? inake sivA tattvArthasUtra adhyAya 4 ke sUtra 5 meM batAyA hai ki- "trAyastriza lokapAla varjyAH trAstriza (purohita) aura lokapAla (rakSaka) bheda nahIM hote| vyaMtara jyotiSkAH" arthAt vyaMtara aura jyotiSka devoM meM ataH ye zAsana ke rakSaka rUpa meM bhI zAsanadeva ( vyaMtarayakSa) zAstra viruddha siddha hote haiM / prazna : 'jainaM jayati zAsanam' isa zloka meM jo jaina zAsana kI jaya kI gaI hai vaha 'jinazAsana' navadevoM meM kauna sA deva hai ? kyA vaha koI dasavAM deva hai ? uttara : navadevoM se bhinna koI dasavAM pUjya deva nahIM hai| zAsana kA eka artha zAstra (jinavacana) bhI hotA hai / dekho hemacandra kRta 'anekArtha saMgraha' kAMDa 3-zAsanaM nRpadattorvyAM zAstrAjJA - lekha zAstiSu // 453 / / zAsana aura zAstra zabda eka hI zAs dhAtu se bane haiM 1 ataH yahA~ jinavacana hI jinazAsana hai| jinavacana ke adhiSThAtA deva zrutadeva hI vastutaH jinazAsana devatA hai, ye mUrti rUpa meM hoM cAhe zilAlekha yA hastalikhita mudrita zAstra pustaka rUpa meM hoM, pUjya mAnya haiM inake sivA anya saba zAsanadeva mithyA aura apUjya haiN| prazna : zAstroM meM jo zrI, hrI, dhRti, kIrti, buddhi, -disambara 2005 jinabhASita 11
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ lakSmI Adi deviyoM ke nAma pAye jAte haiM, kyA ye pUjya ve sarvathA apUjya haiN| bhakti karanA koI ahasAna nahIM hai jo guNadeviyA~ haiM ? kRtajJatA jJApana kI jaaye| zAsana devoM kI jinabhakti meM zraddhA ke bajAya kevala niyoga hai jo una kI DyUTI karttavya hai| prazna : jisa taraha cakravartI ke parivAra kA pUjana na karane para cakravartI se sevakoM ko phala kI prApti nahIM hotI. usI taraha zAsana devoM kI pUjA kiye binA jinendra se phala prApti nahIM hotI ataH zAsanadeva pUjA vidheya hai| uttara : jisa taraha manuSyoM meM lakSmIbAI, zAMti kumArI, sarasvatI devI, buddhivallabha, kIrtidhara Adi nAma pAye jAte haiM, nAmAnusAra unameM ve sAkSAt pUrNa guNa nahIM haiM, usI taraha zrI, hI, dhRti, kIrti, buddhi, lakSmI Adi nAma, deviyoM meM hI pAye jAte haiN| ye ina guNoM kI sAkSAt mUrtimaMta adhiSThAtrI deviyAM nahIM haiN| ye zrI, hI Adi 6 deviyAM SaT kulAcala vAsinI sacetana deviyAM haiM isI se tattvArtha sUtra adhyAya 3 sUtra 19 meM inakI eka palya mAtra Ayu batAyI hai dekho ' tannivAsinyo devyaH zrI hI ghRti kIrti lakSmyaH palyopamasthitayaH ' / uttara : zAsanadevoM ko jinendra ke parivAra ke batAnA jinendra ko devagati kA deva (asaMyamI) batAnA hai aura zAsana devoM ko manuSyagati kA saMyamI manuSya batAnA hai yaha ulTI gaMgA bahAnA hai jo jinendra tathA deva donoM kA hI avarNavAda hai| aise avarNavAdoM se koI pUjA kabhI vidheya nahIM ho sakatI / uttara purANa parva 63 meM guNabhadrAcArya ne inheM vyaMtariyAM jinendra tIna loka ke svAmI haiM aura zAsanadeva unake kiMkara aura indra ko vallabhA batAyA hai / ythaahaiN| mAlika aura naukara ko eka batAnA mUDhatA hai| teSAmAdyeSu SaTsa syustA : zrI hI dhRtikIrtayaH / buddhi lakSmIzca zakasya vyantaryo vallabhAMganAH // 20 // isase spaSTa hotA hai ki ye guNa deviyAM nahIM haiM, devagati vyaMriyAM hai ataH pUjya nahIM haiM (inheM kahIM-kahIM dikkumArI aura dikkanyakA bhI likhA hai) ina tathAkathita zAsana devoM ke mUla meM hI gar3abar3a inakI pUjA kI bAta to dUra hai vaha to kisI taraha bhI samIcIna nahIM ho sktii| isa viSaya meM aura bhI vizeSa jAnane ke lie hamArI pustaka "jaina nibaMdha ratnAvalI" ke nimnAMkita lekhoM kA adhyayana kIjiye lekha naM. 28 - dharaNendra padmAvatI / lekha naM. 30 - pratiSThA zAstra aura zAsanadeva / lekha naM. 32 - dasa digpAla | lekha naM. 33 - ise bhakti kaheM yA niyoga / lekha naM. 40 - caubIsa yakSa yakSiyAM / inake sivA "padmAvatI pUjA mithyAtva hai" nAma kA hamArA TrekTa bhI par3hiye / prazna : zAsana ke bhakta devatA mAnakara kRtajJatA rUpa meM agara zAsana devoM kI pUjA kI jAye to kyA Apatti hai ? uttara : zAsana ke bhakta hone meM hI agara zAsana deva pUjya mAne jAMya to phira sabhI samyaktvI vratI tiryaMca, manuSya bhI pUjya ho jAyeMge kintu pUjyatA bhakti se nahIM AtI vaha to saMyama se AtI hai aura deva saMyama ke nitAMta ayogya haiM ataH 12 disambara 2005 jinabhASita prazna : jisa taraha caparAsI yA ahalakAra ko kucha rakama dene se sarakArI kAma siddha ho jAtA hai usI taraha zAsanadevoM ko argha dene se dharma kArya siddha ho jAtA hai| uttara : rAjya karmacArI ko vyaktigata rakama denA rizvata hai| isakA dene aura lene vAlA donoM kAnUnana aparAdhI hai / usI taraha zAsanadevoM ko argha pradAna karanA bhI jaina 1 zAsana meM dhArmika jurma hai / prazna : jina pratimA ke sAtha zAsana devatA kSetrapAla, navagraha, gaMdharva, yakSa, nAga, kinnarAdi kI mUrtiyAM bhI pAI jAtI haiM ataH ye saba devagaNa pUjya haiN| uttara : jina pratimA ke sAtha ukta devatAoM kI mUrtiyAM jinendra ke sevaka, pUjaka bhakta rUpa meM pradarzita kI gaI hai| jainetara saMpradAyoM meM ina devI-devatAoM ko bahuta bar3A batAyA gayA hai, nazAstrakAroM ne unhIM devI-devatAoM ko jinendra sevaka rUpa meM prastuta kara jinendra kI mahattA - devAdhidevatA pradarzita kI hai| sAtha hone se hI koI barAbara ho jAtA ho to aneka jinapratimAoM ke Upara kalaza karate hAthI, Asana rUpa meM kamala aura siMha, pAdapITha meM hiraNa aura 24 cihnoM ke rUpa meM vividha pazu-pakSI, vRkSAdi aMkita rahate haiM to ye saba tiryaJca bhI pUjya ho jaayeNge| mUrti para macchara, makkhI, bhramara, pUjya ho mUSaka Adi bhI Akara baiTha jAte haiM to ye bhI jAyeMge | mAlika ke pAsa baiThakara mAlika kI pagacampI karane vAlA naukara bhI mAlika ho jAyegA kintu aisA nahIM hai
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlika, mAlika hI rahatA hai aura naukara, naukara hI rahatA jakhe vasUlI sapiya savAsaNe sasatthe y|| 439 // hai| isI taraha jinendra ke sevaka devatAgaNa jinendra ke pAsa dAUNa pujjadavyaM bali caruyaM tahaya jaNNa bhAyaM c| sthita hone se pUjya nahIM ho jAte ve to pUjaka hI rahate haiN| savvesiM maMte hiya vIyakkhara NAma juttehiM // 440 / / phaloM ke sAtha rahane vAle chilake phaloM ke rakSaka -devesena kRta bhAvasaMgraha aura phala hI kahalAte hue bhI anupayogI AgrAhya malarUpa inameM dazadigpAloM kA AhvAna kara unase aAdi mAne jAte haiM, vahI sthiti zAsana devoM kI samajhanI caahiye| pUjAdravya (yajJAMza) grahaNa karane kA nivedana kiyA gayA hai cAhe ve jinapratimA ke sAtha hoM cAhe alaga, ve hamezA apUjya isameM kyA tAtparya rahasya sannihita hai? hI haiN| uttara : upalabdha pratiSThApAThoM meM vasunaMdizrAvakAcAra prazna : yAgamaNDala meM arihaMta ke sAtha bhavanatrika ke antargata 60 gAthAoM kA pratiSThA prakaraNa hI prAcIna hai devoM kI sthApanA kyoM kI jAtI hai? isase kyA bhavanatrika anya (AzAdharAdikRta) saba usake bAda ke haiN| vasunaMdi deva (bhavanavAsI, vyaMtara-jyotiSka) pUjya nahIM hote? pratiSThA prakaraNa meM kahIM bhI zAsanadevoM (bhavanatrika) ko uttara : yAgamaNDala ke madhya meM arihaMtAdi parameSThI arghya samarpaNa kA koI kathana nahIM hai| bAda meM pratimA abhiSeka aura cAroM tarapha bhavanatrika devoM kI sthApanA samavazaraNa pAThAdi graMthoM meM eka naI zailI apanAI hai usakA tAtparya bhI sabhA kI nakala hai| jisa taraha samavazaraNa sabhA ke madhya meM zAsanadeva pUjA nahIM hai kintu saudharmendra dvArA bhavanatrika devoM arihaMta virAjamAna hote haiM aura cAroM tarapha 12 sabhAe~ hotI ko arghya samarpaNa jinendradeva kI pUjA ke lie kiyA gayA hai haiM, jinameM pUjya to arihaMta hote haiM, bAkI to saba pUjaka hote arthAt indra bhagavAn kA paMca kalyANaka mahotsava manAtA hai haiN| usI taraha yAgamaNDala kI racanA meM bhI pUjya to arihaMtAdi agara vaha akelA manAye to koI ThATavATa nahIM rhtaa| ata: parameSThI hI hote haiM bAkI anya saba pUjaka hote haiN| akele indra apanI devagati ke caturNikAya devoM kA AhvAna karatA hai sabhApati se sabhA nahIM khlaatii| sabhI sabhAsadoM (zrotAgaNa) aura bhagavAn kI pUjA karane ke lie una sabako arghyase hI suzobhita hotI hai isI taraha yAgamaNDala meM zobhA aura pUjAdravya pradAna karatA hai ise hI yajJA~zadAna (pUjAdravya ke paripUrNatA kI dRSTi se bhavanatrika devoM ko sammilita kiyA hisse kA denA) kahA gayA hai jo sAmUhika (sammilita) gayA hai| isameM pUjyatA kA koI prazna nahIM hai| pUjA kA aMga samajhanA caahie| Aja bhI aisI hI zailI nityapUjA aura maNDala vidhAna pUjA meM hI dRSTigata hotI haiprazna : phira bhI kucha pratiSThA-abhiSeka pAThAdi graMthoM pUjaka manuSya maMdira meM Agata apane sAdharmI bhAIyoM ko meM zAsanadevoM (bhavanatrika) ko arghya samarpaNa karane kA apane pUjAthAla meM se jinapUjA ke lie arghya samarpaNa karatA kathana kyoM pAyA jAtA hai? yathA hai| jisa taraha yahA~ sAdharmiyoM ko arghya samarpaNa sAdharmI pUjA yAgesminnAka nAtha jvalana pitapate naikaSeya prceto| nahIM hai kinta vaha jinapajArtha hai, usI taraha pratiSThA abhiSekAdi vAyoraideza zeSoDupa saparijanA yUyametya grhaagraaH|| granthoM meM indra dvArA bhavanatrikoM ko arghya samarpaNa bhavanatrikadevamaMtrai bhUH svaH svardhAdyairaghigata-balayaH svaasudirpvissttaaH| pUjA nahIM hai lekina vaha bhI jinapUjArtha hI hai| kSepIyaH kSemadakSAH kuruta jinasavotsAhinA vighnshaaNtim|| Upara jo 3 grantha-pramANa diye haiM, unameM arghAdi dvArA 13 // digpAloM ko pUjane kA tRtIyA vibhakti paraka kathana nahIM hai - somadevakRta abhiSeka pATha ( yazastilakacampU) kinta digpAla arghAdi ko grahaNa kareM aisA dvitIyA vibhakti 2. pUrvAzAdeza havyAsana mahiSagate nerRte paashpaanne| paraka kathana hai| aisA hI kathana anya abhiSeka pAThAdi meM hai| vAyo yakSendra candrAbharaNa phaNipate rohinniijiivitesh|| inameM spaSTa aura susaMgata rUpa se siddha hai ki indra dvArA sarvepyAyAta yAnAyudha yuvati, janai sArdhamoM bhU bhUrvaH svH| digpAlAdi ko arghya samarpaNa jinapUjArtha hai| svayaM digpAloM svAhA gRNhIta cArghya carumamRtamidaM svAstikaM yajJabhAgaM // 11 // kI pUjA ke lie nhiiN| - pUjyapAda abhiSeka pATha prazna : AhUtA ye purA devA labdhabhAgA yathAkramaM / 3. AvAhiUNa deve suravai sihi kAlaNerie varuNe paraNe te mayAbhyarcitA bhaktyA sarve yAMtu yathAsthitiM // disambara 2005 jinabhASita 13
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ visarjanapATha ke isa zloka meM to devoM kA AhvAna unakI bhakti pUrvaka pUjA karane kI dRSTi se batAyA gayA hai| yaha kaise ? uttara : isameM "te mayAbhyarcitA bhaktyA " pATha hI galata hai vaha badalA huA hai| prAcIna arvAcIna aneka hastalikhita guTakoM isa jagaha zuddha pATha "te jinAbhyarcanaM kRtvA " pAyA jAtA hai| hamAre pAsa zeragar3ha, hiMDolI, basavA, cAMdakher3I se prApta kucha hastalikhita guTake haiM una saba meM bhI yahI "te jinAbhyarcanaM kRtvA" zuddha aura susaMgata pATha pAyA hai| yaha zuddha pATha rAvajI sakhArAma dozI zolApura dvArA prakAzita "zAsanadeva pUjA ke anukUla abhiprAya" nAmaka TrekTa ke pR. 71 aura 74 para pAyA jAtA hai isa pATha ke viSaya meM vahA~ paM. baMzIdharajI zAstrI zolApura vAloM ne likhA hai ki- "yaha pATha idhara ke pUjApAThoM meM va pratiSThA pAThoM meM tathA purAnI hastalikhita pratiyoM meM milatA hai- yaha pATha siddhAMta anukUla aura zabdazAstra se bhI nirdoSa hai|" hamAre pAsa ke eka guTake meM yaha visarjana zloka laghu abhiSeka pATha kA batAyA gayA hai vahA~ likhA hai 14 disambara 2005 jinabhASita -AhutA ye purA devA abdhabhAgAA yathAkramaM / te jinAbhyarcanaM kRtvA sarve yAntu yathAsthitaM // iti svasthAnaM gaccha gaccha puSpAkSata varSeNa sarvAmara visarjanaM / abhiSekaH samAptaH (zAyada yaha abhayanaMdi kRta laghusnapana ( zreyovidhAna) kA visarjana zloka ho kintu mudrita laghusnapana meM yaha zloka nahIM pAyA jAtA hai sambhavata: chUTa gayA ho) isa zuddha zloka kA sahI artha isa prakAra hai- "jina devoM kA pahale AhvAna kiyA gayA thA aura jinhoMne (arhatpUjArtha) yathAkrama se apanA-apanA pUjAdravya bhAga prApta kara liyA ve saba jina-pUjA karake apane-apane sthAna ko jAveM / " isa kathana se suspaSTa hai ki indra dvArA devagaNa jinendra kI pUjA ke lie hI bulAye jAte haiN| svayaM una devoM kI pUjA ke liye nahIM aura una devoM ko pUjAdravya bhI jina pUjA ke liye hI arpaNa kiyA jAtA hai svayaM unakI pUjA ke lie nahIM / bhagavAn padmaprabha jI jambUdvIpa sambandhI bharata kSetra kI kauzAmbI nagarI meM ikSvAkuvaMzI kAzyapagotrI dharaNa nAma ke rAjA rAjya karate the| usakI susImA nAma kI rAnI thii| kArtika mAsa ke kRSNa pakSa kI trayodazI ke dina usane aparAjita vimAnavAsI ahamindra ko tIrthaMkara suta ke rUpa meM janma diyaa| jaba sumatinAtha bhagavAn kI tIrtha paramparA ke nabbe hajAra karor3a sAgara bIta gaye taba bhagavAn padmaprabha utpanna hue the| tIsa lAkha pUrva unakI Ayu thI, do sau pacAsa dhanuSa U~cA zarIra thaa| unakI | Ayu kA jaba eka cauthAI bIta cukA taba unhoMne rAjya prApta kiyaa| jaba unakI Ayu solaha pUrvAMga kama eka lAkha pUrva kI raha gaI taba kisI eka dina padmaprabha mahArAja rAjamahala meM sukhapUrvaka baiThe hue the ki unheM jJAta huA ki unake priya hAthI kA asvasthatA bar3hane se acAnaka prANAnta ho gayA hai| isa ghaTanA se jIvana kI kSaNabhaMguratA jAnakara jAtismaraNa se | apane pUrva bhavoM kA jJAna prApta kara ve saMsAra se virakta ho gaye aura manohara nAmaka vana meM pahu~cakara belA kA niyama lekara kArtika kRSNa trayodazI ke dina saMdhyA kAla meM eka hajAra rAjAoM ke sAtha dIkSA dhAraNa kara lii| pAraNA ke dina padmaprabha svAmI vardhamAna nagara meM praviSTa hue| vahA~ rAjA somadatta ne unheM AhAra dAna dekara paMcAzcarya prApta kiye| isa taraha tapazcaraNa karate hue chadmastha avasthA ke cha: mAha bitAkara apane hI dIkSA vana meM zirISa vRkSa ke nIce vaha dhyAnalIna hue| tadanantara ghAtiyA karmoM kA nAza kara caitra zukla paurNamAsI ke dina kevalajJAna prApta kiyaa| bhagavAn padmaprabha ke samavazaraNa kI racanA huI, jisameM tIna lAkha tIsa hajAra muni, cAra lAkha bIsa hajAra AryikAyeM, tIna lAkha zrAvaka, pA~ca lAkha zrAvikAyeM, asaMkhyAta deva-deviyA~ aura saMkhyAta tiryaMca the| isa prakAra dharmopadeza dete hue Arya kSetroM meM vihAra kara | bhagavAn sammedazikhara para phuNce| vahA~ unhoMne eka mAha kA yoga nirodha kara eka hajAra muniyoM ke sAtha pratimA yoga dhAraNa kiyaa| tadanantara phAlguna kRSNa caturthI ke dina zAma ke samaya aghAtiyA karmoM kA nAza kara nirvANa prApta kiyaa| muni zrI samatA sAgara - kRta ' zalAkA puruSa' se sAbhAra kramazaH mahAvIra jayantI smArikA 1975 prakAzaka - rAjasthAna jaina sabhA, jayapura) se sAbhAra
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ gatAMka se Age ailaka-caryA kyA honI cAhiye aura kyA ho rahI hai? yaha to huI saMskRta prAkRta granthoM kI bAta / aba hama isakI puSTi meM bhASA granthoM ke bhI tIna pramANa likha dete haiM1. paM. budhajana jI kRta tattvArthabodha (pR. 159) meM likhA hai aIlaka mahApunIta, keza lauMce nija karataiM / le karapAtra ahAra, baiThi ika zrAvaka gharateM // 82 // 2. daulata kriyA koza meM likhA hai ki kSullaka, . jImeM pAtra maMjhAra, aili kareM karapAtra ahAra / munivara UbhA lei ahAra, aili aryakA baiThA sAra // 927 // - pratimAvarNanAdhikAra 3. paM. bhUSaNadAsa jI kRta pArzvapurANa meMyaha kSullaka zrAvaka kI rIta, dUjo ailaka adhika punIta / jAke eka kamara kaupIna, hAtha kamaNDala pIchI lIna // 197 // vidhisoM baiThi lehi AhAra pANipAtra Agama anusAra / kareM kesa luMcana atidhIra, zIta dhAma saba sahai zarIra // 198 // pANipAtra AhAra, karai jalAMjuli jor3a muni / khaDo rahai tihivAra, bhaktirahita bhojana tajai // 199 // eka hAtha meM grAsa dhari, eka hAthasoM ley| zrAvaka ke ghara Ayake, ailaka asana kareya // 200 // yaha gyAraha pratimA kathana, likhyo sidhAMta nihaar| aura prazna bAkI rahe, aba tini ko adhikAra // 9vA~ adhikAra // tInoM hI bhASA granthoM meM ailaka ke lie baiThe bhojana likhA hai| sAtha hI daulata kriyA koza meM AryikA ke lie bhI baiThe bhojana karane kA vidhAna kiyA hai| bhagavatI ArAdhanA adhyAya 1 gAthA 83 kI vacanikA meM paNDita pravara sadAsukha ne bhI AryikA ke lie baiThakara AhAra grahaNa karane kI bAta likhI hai| AryikA upacAra se mahAvratI hotI haiM, jabaki kSullaka - ailaka paMcama guNasthAnavartI aNuvratI hI hotA hai| aisI hAlata meM jaba AryikA taka baiThe bhojana karatI haiM to kSullaka - ailaka khar3e bhojana kaise kara sakatA hai? yaha to sAdhAraNa buddhi jIvI bhI soca sakatA hai isIlie sAdhu ke sva. paM. milApacandra jI kaTAriyA 28 mUlaguNoM meM ' sthiti bhojana' nAma kA eka mUlaguNa batAyA hai, anya ke nhiiN| striyoM meM kSullikA aura AryikA pada hI hotA hai. ailikA pada nahIM / paM. bhUdharadAsa jI ne eka naI bAta aura likhI hai| ve likhate haiM ki- muni jo pANipAtra meM AhAra karate haiM ve aMjulI jor3akara karate haiM parantu ailaka aMjulI jor3akara nahIM krte| vaha to eka hAtha para dhare hue grAsa ko apane dUsare hAtha se uThA kara khAtA hai| na mAlUma bhUdharadAsa jI ne yaha bAta kisa AdhAra para likhI hai| sambhava hai ki yaha ThIka ho kyoMki isa viSaya ke granthoM meM sAmAnyarUpa se pANipAtra AhAra kA ullekha milatA hai| donoM hI taraha ko pANipAtra kaha sakate haiN| vidvAnoM ko isakI khoja karanI caahie| paM. bhUdharadAsa jo isa kathana ko siddhAMta ke anusAra likhA batAte haiM / yahA~ para eka AkSepa kA samAdhAna karanA anucita na hogA, kucha bhAI kahate haiM ki "agara ailaka muni kI taraha khar3e hokara karate haiM to eka U~cI kriyA karate haiM, isameM burAI kyA huI " isake uttara meM pahale yaha jAna lenA jarUrI ki muni khar3e bhojana kyoM karate haiN| isakA kAraNa padmanandi paMca vizaMtikA meM likhA hai ki yAvanme sthitibhojane'sti dRr3hatA pANyozca saMyojane, bhuJcetAvadahaM rahAmyatha vidhAveSA pratijJA yateH / kAye'pyaspRhacetasontyavidhiSu prollAsinaH sanmune, hyetena divisthitirna narake saMpadyate tadvinA // 43a. // artha : jaba taka mere khar3A rahakara bhojana karane aura donoM hAthoM ke milAne meM dRr3hatA rahegI tabhI taka AhAra karU~gA anyathA tyAga karU~gA aisI yati kI pratijJA hotI hai / isI pratijJA ko dikhAne ke lie munijana donoM hAtha kI aMjuli milAye huye khar3e rahakara bhojana karate haiN| varanA isase koI zarIra meM niHspRhI aura samAdhimaraNa meM utsAhI muni ko svarga nahIM milatA aura na usake binA naraka hI / nimna zlokoM meM somadeva ne bhI aisA hI kahA hai svargAya sthiterbhuktirna zvabhrayAsthiteH punaH / kintu saMyamiloke'smin sA pratijJArthamiSyate // -disambara 2005 jinabhASita 15
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ pANipAtraM milatyetacchaktizca sthiti bhojane / yAvattAvadahaM bhuje rahAmyAhAramanyathA // - 'tIsarA kAvya' mUlAcAra saMskRta pRSTha 44, anagAra dharmAmRta saMskRta pRSTha 682, AcArasAra paMcamodhikAra zloka 122 meM bhI muni ke sthiti bhojana meM yahI kAraNa batAyA gayA hai| pAThaka samajha gaye hoMge ki muni jo khar3e AhAra lete haiM usameM kitanI bhISaNa pratijJA hai / aise kaThina anuSThAna ke liye zrAvaka ko ayogya samajhakara hI granthoM meM 11vIM pratimAdhArI ke lie baiThe bhojana kI AjJA pradAna kI gaI hai aura isI AdhAra para zAyada bhUdharadAsa jI ne pArzvapurANa meM ailaka ke liye aMjulI jor3akara bhojana karane kA bhI ullekha nahIM kiyA mAlUma hotA hai| jo ailaka kaupIna mAtra ko nahIM tyAga sakatA usameM itanA sAhasa kahA~ se A sakatA hai? aura isIliye usake AtApanAdi yogoM kA bhI niSedha zAstroM meM kiyA gayA jAna par3atA hai| khuda paM. vAmadeva ne bhAvasaMgraha meM 11vIM pratimA vAle ke vIracaryA na hone kA kAraNa kaupIna mAtra parigraha batalAyA hai| yaha vAkya isa prakAra hai 'vIracaryA na tasyAsti vastrakhaMDa parigrahAt' / 548 / socane kI bAta hai agara U~cI kriyA ke bahAne zAstraviruddha pravRtti kI jAyegI to AryikA, kSullaka va brahmacArIgaNa bhI khar3e bhojana karanA prArambha kara deMge phira unheM kaise rokA jaaegaa| ata: zAstrAnusAra pravRtti karane meM hI sabakA hita hai isI se tyAgI varga meM anuzAsana banA rahegA, anyathA svachandatA phaila jaayegii| agara ailaka zuddha mana se U~cI kriyA pAlane kI bhAvanA rakhate haiM to sAhasa karake laMgoTI chor3a deM phira unheM koI khar3e bhojana se rokane vAlA nahIM milegA / I isaprakAra isa viSaya meM jitanA bhI vicAra kiyA jAtA hai kisI bhI taraha ailaka ke liye khar3A bhojana siddha nahIM hotA / isa viSaya ke sabhI saMskRta, prAkRta ke upalabdha grantha dekhe gaye unameM koI eka bhI ailaka ko khar3e AhAra kI AjJA nahIM detA aura kisI meM bhI yaha likhA nahIM milatA ki ailaka ke vAste parvatithiyoM meM proSadhopavAsa karane kA niyama nahIM hai / itanA vivecana kiye bAda bhI yadi kisI arvAcIna mAmUlI grantha meM isake viruddha likhA mila jAve to vaha pramANa nahIM mAnA jA sktaa| kyoMki Adhunika kisI bhI grantha kA koI bhI zAstrIya vidhAna taba taka mAnya nahIM ho sakatA jaba taka ki usakA samarthana pUrvAcAryoM ke granthoM se na hotA ho| mujhe usa vakta bar3A Azcarya hotA hai, jaba maiM vartamAna ke kucha paNDitoM kI likhI huI choTI-moTI pustakoM meM ailaka ke lie khar3A bhojana kA kathana par3hatA huuN| bagaira zAstroM ke dekhe yoM hI kisI sunI sunAyI bAta ko zAstra kA rUpa de bahuta hI burA hai aisI paddhati paNDitoM ko zobhA nahIM denA detI / D D karatA hai D D sajjana manuSya pApa se utpanna hue duHkha ko dekhakara usa pApa kA parityAga karate haiM / dharma aura adharma ke phala ko pratyakSa meM jAnakara vivekI jIva saba prakAra se adharma kA parityAga karate hue nirantara dharma kiyA karate haiM / sajjana manuSya dharma kArya meM anartha ke kAraNabhUta Alasa ko kabhI nahIM kiyA karate haiN| vidvAna manuSya mitra usI ko batalAte haiM, jo yahA~ use hitakAraka pavitra dharma meM pravRtta 16 disambara 2005 jinabhASita ailaka muniyoM kI barAbarI karane ke liye pUrvAcAryoM ke granthoM meM AjJA na hote bhI khar3A bhojana karatA hai aura parva tithiyoM meM upavAsa nahIM karatA vaha zAstra vihita caryA nahIM karatA hai / usakI isa pravRtti kA vicArazIla zAstravettAoM ko paryApta virodha karanA caahiye| vijJajanoM kI upekSAvRtti se hI zAstra viruddha rItiyoM kA janma hotA hai / iti / 'jaina nibandha ratnAvalI' se sAbhAra D jo jIva kSamA ke Azraya se krodha ko, mRdutA ke Azraya se mAna ko, RjutA ke Azraya se mAyA ko tathA saMtoSa ke Azraya se lobha ko naSTa kara detA hai, usake hI dharma rahatA hai| muni zrI ajitasAgara- kRta 'vIradezanA' se sAbhAre
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ bInA (bArahA) kA vismRta kalA-vaibhava sva. DaoN. zrI kastUra canda jI jaina sahAyaka prAdhyApaka, hindI vibhAga zAsakIya snAtakottara mahAvidyAlaya, damoha (ma. pra.) madhyapradeza ke purAtAtvika mAnacitra para bInA bArahA ullekha hameM jaMbudIvapaNNatti meM milatA hai| AcArya padmanaMdi kA nAma abhI-abhI ubharA hai| bundelakhaNDa kI dharma-prANa (dasavIM zatI IsvI) ne bArAha, bArahA athavA bArA nagara ke janatA isa devabhUmi kI atizaya kSetra ke rUpa meM svIkAra rUpa meM isakA ullekha kiyA hai| usa samaya yaha nagara pariyatta kara apanI pUjA kA arghya caDhAtI rahI hai| zatAbdiyoM se athavA pariyAtra deza ke aMtargata thA aura dhanadhAnya se pUrNa isa mahAvIra tathA zAMtinAtha kI vizAla camatkArI pratimAoM ke nagara meM rahakara hI AcArya padmanaMdi ne jaMbudIvapaNNatti kI irda-girda sthAnIya loka-mAnasa apane sanAtana paurANika racanA kI thii| svargIya paMDita nAthurAma premI kA yaha anumAna vizvAsoM kA jAla bunatA rahA hai| bhagavAn mahAvIra ke 2500 tarka saMgata nahIM hai ki bArA nagara vartamAna koTA (rAjasthAna) veM nirvANa mahotsava varSa meM jaina tIrthakSetroM ke itivRtta saMkalana ke nikaTa sthita karanA hai| AcArya hemacandra ke sAkSya se hameM kI prakAzana yojanA ke aMtargata isa kSetra kA vyavasthita yaha spaSTa jJAta hotA hai ki pAriyatra deza vindhyAcala ke uttara vivaraNa zrI balabhadra jaina dvArA bhArata ke digambara jaina tIrtha meM avasthita thaa| uttrovindhyaatpaariyaatrH| ata: pAriyAtra sthita grantha meM pahalI bAra prastuta kiyA gayA hai| samprati zrImajjinendra bArA nagara kI saMgati vindhyabhUmi bundelakhaNDa ke bInApaMcakalyANaka gajaratha mahotsava ke pariprekSya meM vidvAnoM kA bArahA se baiThatI hai, rAjasthAna se nhiiN| rAjasthAna ke bArA dhyAna isa kSetra meM phailI huI purAsampadA kI ora AkRSTa haA nagara kI aitihAsikatA bhI saMdigdha hai, jabaki pUrA sAkSya hai| sunA hai, madhyapradeza zAsana kI ora se bhI vyApaka stara bInA-bArahA ke astitva ko navIM-dasavIM zatAbdI IsvI para sarvekSaNa kArya prArambha ho cukA hai| AzA kI jAnI cAhiye taka pIche le jAtA hai| ki rAjA veNu kI isa dhvasta abhizapta kalA-nagarI ko bInA-bArahA kA mUrti zilpa tIna bhAgoM meM bAMTA jA samucita mahattva aura saMrakSaNa prApta hogaa| sakatA hai-tIrthaMkara pratimAyeM, deva pratimAyeM tathA anya sphuTa sAgara jile kI rahalI tahasIla ke aMtargata devarI se 8 mrtiyaaN| tIrthaMkara pratimAoM meM hama sarvaprathama gaMdhakaTI sthita kilomITara dUra naurAdehI abhyAraNya meM sukhacaina nadI ke kinAre usa sarvatobhadra pratimAkRti kA ullekha karanA cAhegeM jo tIna bInA-bArahA atizaya kSetra avasthita hai| bInA aura bArahA dizAoM meM tIrthaMkara aMkana ke sAtha cauthI dizA meM eka sAdhu do nikaTavartI gAMva haiM, jo aba eka hI nAma se prAyaH jAne mUrti kA aMkana karatI hai| sarvatobhadra zilpa-paramparA kA yaha jAte haiN| bInA-bArahA aMcala meM base huye mar3akherA, Isurapura, eka asAdhAraNa stambhAkAra hai| stambhAkAra caturmukhI rAnItAla, khairI Adi gAMva milakara isa sampUrNa kSetra kI eka sarvatobhadrikA meM tIna dizAoM se tIrthaMkara mUrtiyoM ke sAtha purAtAttvika ikAI banAte haiN| isa kSetra meM vikIrNa mUrti aura cauthI dizA se eka sAdhu-mUrti kA praveza, nizcaya hI jainasthApatya ke namUnoM se AbhAsa hotA hai ki madhyayuga meM yaha zilpa ke itihAsa kI eka asAdhAraNa ghaTanA hai| sAmAnyataH gava sAdhanA kA koI bar3A acchA kendra rahA samavazaraNa sabhA ke madhya sthita gaMdhakUTI meM sarvatomukha tIrthaMkara hogaa| vaiSNava aura jaina deva maNDala kI samanvaya-sAdhanA kA mUrtiyAM aMtarikSa virAjamAna hotI haiN| dharmacakra ke pravartana kA yaha kendra hamArI dhArmika sahiSNutA kA anupama udAharaNa hai| adhikAra aura samavazaraNa kI vibhUti tIrthaMkara ko hI prApta bInA athavA vINA nagara kI sthApanA rAjA veNu ne kI hai muni ko nahIM isaliye tIrthaMkara pratimA ke mastaka ke Upara thI-isa Azaya kI anuzrutiyAM, daMta kathAyeM aura pravAda isa trichatra hotA hai| kintu prastuta aMkana meM tIrthaMkara mUrtiyoM ke kSetra meM pracalita haiN| rAjA veNu kI patni kamalAvatI ke sAtha sAdhu mUrti bhI trichatradhArI hai aura usake pAdapITha meM parAkrama kI aneka kathAyeM bhI kahI sunI jAtI haiN| isa gaur3a pIchI aura kamaNDalu utkIrNa haiM / sAdhu dhyAna lIna haiN| unake kAlIna lokapriya zAsaka ke rAjamahala ke dhvaMsAvazeSa bhI Upara uThe huye dAhine hAtha meM mAlA hai aura bAyAM hAtha nIce yahA~ prApta hote haiN| kintu isa vaibhavapUrNa nagara kA prAcInatama kI ora aMguli se jAparata utkIrNa hai| zrI balabhadra jaina ne disambara 2005 jinabhASita 17
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ kadAcit asAvadhAnI vaza hI isa sAdhu ke eka hAtha meM mAmA bhaneja maMdira kI mahAvIra pratimA apanA apratima sthAna zAstra kA ullekha kiyA hai aura isakA dUsarA hAtha upadeza rakhatI haiN| apane zilpa meM yaha hameM kuNDalapura ke bar3e bAba mudrA meM avasthita batAyA hai| kA smaraNa karAtI hai| kahA nahIM jA sakatA ki inameM kauna sarvatobhadrikA kI vivecya sAdha marti kyA eka rahasya kisase prabhAvita hai| zatAbdiyoM se samaya-samaya para vidhibanakara hI upasthita rahegI? samAja kI udAsInatA yA kalAkAra vidhAna saMgata lepya se satat AveSTita hote rahane ke kAraNa kI asAvadhAnI kA eka apavAda svarUpa udAharaNa batAkara yaha mUrti apanI AbhAyukta saumya mukha mudrA surakSita nahIM isake sAtha nyAya nahIM kiyA jA sktaa| merI dhAraNA hai ki rakha pAI hai, jabaki bar3e bAbA ke sammukha mAno kAla bhI tIrthaMkara sama pUjya yaha mUrti kuMdakuMdAcArya (pahalI sadI) sthira raha gayA hai| spaSTataH hama isa niraMtara parivartamAna anukRti athavA AcArya padmanandi kI smati ko samarpita hai jinhoMne kA kAla nirdhAraNa AsAnI se nahIM kara skte| phira bhI hameM bArA nagara ko apane caraNAraviMda se pavitra kiyA thaa| svargIya dhyAna rakhanA hogA ki paravartI jaina pratimA vijJAna meM miTTI. paMDita nAtharAma premI ne jJAna prabodha nAmaka eka hindI grantha kASTha aura lepa se banI pratimAoM ko pratiSTheya nahIM ThaharAyA kA ullekha kiyA hai jisameM kuMdakuMdAcArya ko bArApura ke gayA hai| ataH bhaTTa akalaMka aura vardhamAna sUri jaise vidvAn eka dhanI zreSThI kA patra batAyA gayA hai naMdisaMgha kI paTrAvalI lekhakoM ke mRNmUrti pUjA saMbaMdhI ullekhoM ke AdhAra para hama se jJAta hotA hai ki bArA meM bhaTTArakoM kI eka gaddI bhI rahI hai anumAna kara sakate haiM ki yaha dhruvaveda navatAla leppamayI jo padmanaMdi kI paramparA ko lagabhaga eka zatAbdI taka akSaNya pratimA chaThI-sAtavIM zatAbdI kI saMghaTanA rahI hogii| yaha banAye rahI hai| ataH yaha anamAna nirAdhAra na hogA ki parikara vihIna mUrti kevala zrIvatsa. jaTA aura prabhAmaMDala bArahavIM zatAbdI kI bArA sthita bhadrAraka pITha ne isa yukta hai, jo ki jaina pratimAoM ke Adima lAMchana haiN| isa sarvatobhadrikA kI sthApanA kI thI aura usameM kaMdakaMdAcArya vizAla mUrti ke sAmane nIce kI ora-siMhAsana ke madhya athavA apanI pITha ke pratiSThApaka AcArya padmanaMdi ko tIrthaMkara candraprabha kI 6 phuTa U~cI padmAsana raktambha prastara sthAna diyA thaa| nizcaya hI sarvatobhadrikA kI sAdhu mUrti pratimA pratiSThita hai jo kadAcit pArzvavartI mRNamUrti ko kisI asAdhAraNa AcArya parameSThI kI smRti ko ujAgara bhakta janoM ke zraddhA-jala se surakSita banAye rakhane ke uddezya karatI hai| se san 1775 IsvI meM pratiSThita karAI gaI hai| candraprabha tathA bInA-bArahA kI tIrthaMkara martiyoM meM mAmA bhaneja ke isa maMdira kI anya tIrthaMkara mUrtiyA~ jaTA tathA keza kirITa nAma se vikhyAta mahAvIra kI 13 phuTa U~cI padmAsana mRNmUrti yukta hai| aura zAMtinAtha maMdira kI 16 phaTa khar3agAsana pASANa pratimA jaina devamaMDala kI vikAsa yAtrA ke mahattvapUrNa ullenIya hai| lAMchana yukta zAMtinAtha pratimA kadAcit san 1189 isvA ke dAnavAra pAr3AzAha dvArA pratiSThita karAI gaI hai sthita usa zilpAMkana kA ullekha karanA cAheMge jo IsA kI kyoMki isI AkAra-prakAra zilpa aura tAlamela kI zAMtinAtha AThavIM-navI zatAbdI ke ambikA kubera yugma ko pradarzita pratimAyeM usake dvArA ahAra, thUbauna, bajaraMgagaDha parIlAgiri karatA hai| jaina devamaMDala ke adhikArI vidvAn zrI umAkAnta Adi tIrthoM para pratiSThita karAI gaI thii| ye sIdhI aura paramAnaMda zAha ke matAnusAra san 550 IsvI ke lagabhaga prathama sapATa martiyAM dezI patthara para sthAnIya kArIgaroM dvArA nirmita bAra yakSa-yakSI ke rUpa meM ambikA-kabera kA aMkana hotA haiM aura ina para lekhAdi nahIM milte| ina matiryoM meM eka rahA hai| saMbhavata: gyArahavIM-bArahavIM zatAbdI meM zAsana devatAoM Azcaryajanaka sAmya yaha bhI hai ki jainettara samAja inakI kI aMtima sUcI nirdhArita hote samaya ambikA-kubera kA pUjA aura manautI karatA hai tathA aneka camatkAra pUrNa kahAniyAM jor3A zilpa zAstra se tirohita ho gyaa| ataH spaSTa hai ki inake sAtha jaDa gaI haiN| saca to yaha hai ki ye zAMtinAtha ukta pratimA gyArahavIM zatAbdI IsvI ke pUrva nirmita huI pratimAyeM hI saMbaMddha tIrtha kSetroM ko atizaya kSetra kI saMjJA hogaa| isameM karaNDa mukuTa yukta dvibhuja kubera ke surA bhANDa pradAna karatI haiN| bundelakhaNDa vAsI pAr3AzAha terahavIM zatI kA pratIka hai| kubera ke bAyI ora ardha paryaMkAsana meM dvibhuja IsvI ke eka dhanADya vyApArI the| ambikA utkIrNa hai, ve apane bAyeM hAtha se eka putra ko miTTI se banI huI pratiSTheya martiyoM ke itihAsa meM saMbhAle huye haiN| mUrti ke pAdapITha meM saMbhavataH aSTanidhiyoM 18 disambara 2005 jinabhASita
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke pratIka paTa aMkita haiM aura madhya pRSThabhUmi meM kalpavRkSa aMkana huA hai| stabhoM ke alaMkaraNa svarUpa aSTa mAtRkAoM utkIrNa hai| ambikA kubera ke lakSaNa-saMskAroM se yukta eka aura apsarAoM kI mUrtiyAM bhI yahA~ aMkita haiN| vidyAdevI anya mUrti nikaTa hI avasthita hai kintu usameM surA-bhANDa aura zAsanadevI ke rUpa meM aMbikA aura cakrezvarI ke sAtha aura nArI goda meM bAlaka aMkita nahIM hai, saMbhava hai yaha gomedha, kubera, agni, kSetrapAla Adi devatAoM kI svatantra pratimA kubera se milate julate sarvAgha yakSa aura Rddhi devI pratimAyeM bhI yahA~ adhiSThita haiN| adhikAMza mUrtiyAM satrahavIM kI ho| isake pAdapITha meM caSaka, thailI yA ghaTa ke samAna -aThArahavIM sadI meM maMdiroM ke purnanirmANa aura jIrNoddhAra ke aSTa nidhiyoM kA citraNa hai| samaya, dIvAroM aura dvAra ke sira daloM meM avyavasthita tarIke gaMdhakaTI ke madhya pradakSiNA-patha meM kabera aMbikA se lagA dI gaI hai| yahA~ taka ki kUpa bhittiyoM para bhI aneka mUrtiyoM ke nikaTa do aise citra phalaka upalabdha haiM, jinheM mUrti paTTikAyeM vijar3ita haiN| pAkara yaha tIrtha kRtakRtya hai| isameM se eka phalaka para bInA kSetra ke ahAte meM avasthita satIcaurA svabhAvataH bIsaveM tIrthaMkara munisuvratanAtha ke garbhakalyANaka ke dRzya darzakoM meM jijJAsA utpanna kara detA hai| purAtAtvika dRSTi se aMkita haiN| tIrthaMkara kI mAtA padmAdevI zaiyAzAyI hai| bhale hI isakA koI mahattva na ho,kintu yaha niSkarSa asaMgata dikkumArikAyeM unakI caraNa sevA aura paricaryA meM lagI haiN| na hogA ki kisI samaya sthAnIya jaina samAja meM satI prathA phalaka ke zIrSa bhAga para padmAsIna tIrthaMkara mUrti virAjamAna pracalita rahI hogI, grAmavAsiyoM se patA calA ki yahA~ lagabhaga hai aura pAdapITha para kacchapa lAMchana aMkita hai| isI prakAra, 150 varSa pUrva sthAnIya jaina modI parivAra kI eka mahilA dUsare phalaka meM tIrthaMkara munisuvratanAtha ke pitA mahArAjA satI huI thii| usa parivAra ke vaMzadhara Aja bhI gAMva meM sumitra zaiyAsIna hai| unake sira para viSNu aura balarAma ke vidyamAna haiN| samAna phaNAvalI hai| deva deviyAM nRtya gAna kara bhagavAn ke tIrtha kSetra ke bAhara bInA gAMva meM bikharI huI purA saMpadA janma kA AnaMda manA rahe hai| zIrSa bhAga para pUrva phalaka kI meM aneka tIrthaMkara mUrtiyoM ke sAtha gaNeza, nAga, bAraha, sUrya, bhAMti padmAsana meM tIrthaMkara mUrti pratiSThita hai| isa citraphalaka viSNu aura vAmanAvatAra se saMbaMdhita prAcIna kalAtmaka mUrtiyAM kI bhramavaza zrI balabhadra jaina ne pArzvanAtha tIrthaMkara kI mAtA upalabdha haiN| ye mUrtiyAM aTA,koTa, zaMkara maMdira,haradaula cabUtarA, vAmAdevI se saMbaMdha mAna liyA hai| yaha puruSa aMkita hai aura poriyA Adi sthAnoM para saMkalita hai| poriyA cabUtare ke phaNAvalI rAjA sumitra ke harivaMzIya hone kA pramANa prastuta saMkalana meM nAga-yugala vAmanAvatAra aura tIrthaMkaroM kI mUrtiyAM karatI hai| isa prakAra ye donoM phalaka bhagavAn ke mAtA-pitA AThavIM se gyArahavIM sadI ke utkRSTa kalAtmaka namUne haiN| se saMbaMdha hai| jaina mUrtikalA meM kalyANaka aMkana ke ye kakoMTa nAga yugala kA aMkana kadAcit jaina bhAskarya hai devI abhUtapUrva udAharaNa haiN| isase yaha spaSTa hotA hai ki bInA padmAvatI kakoMTa nAga para AsIna hotI hai, phaNAvalI yukta bArahA kA svataMtra cetA kalAkara zAstrIya maryAdAoM kA pAlana nAga dvaya ke bIca vazcika kA aMkana kakoMTaka sarpa varga kA karate huye bhI apanI pratibhA aura kSamatA ke anurUpa,navIna sUcaka hai, vAmanAvatAra kI aMlakRta samabhaMga pratimA kI kalAkRtiyoM ke aMkana meM kahIM pIche nahIM rahA hai| prabhAvalI aneka pArzvacaroM ke citraNa se yukta hai, yaha durlabha bInA-bArahA ke paravartI deva maMDala meM zAsana devatAoM mUrti hameM khajurAho ke vAmana maMdira kI mukhya mUrti kA smaraNa ke sAtha navagraha, dikpAla, dikkumArikAyeM, mAtRkAyeM aura dilAtI hai| pArzvanAtha aura candraprabha tIrthaMkara kI AkarSaka vidyAdeviyA~ utkIrNa haiN| navagraha zilApaTTa maMdiroM ke garbhagRha khaDgAsana mUrtiyAM khaNDita haiM, khaNDita tIrthaMkara mUrtiyoM kA dvAra meM sthApita rahe hogeM, kintu ve aba viparyasta avasthA meM eka choTA sA saMgrahAlaya bInA jaina tIrtha ke ahAte meM gaMdhakuTI haiN| eka paMktibaddha navagraha zilApaTTa aMkana ke madhya zaMkha- ke nIce sthApita hai, jisameM mar3akherA, Isurapura rAnItAla Adi cakra-gadA-padma dhAraNa kiye huye sUrya virAjamAna hai,sUrya kI nikaTavartI gAMvoM se tathA sukhacaina nadI se prApta terahavIM se svataMtra mUrtiyAM bhI yahA~ milatI haiN| isI prakAra dasa dikpAloM satrahavIM sadI ke namUne upalabdha haiN| kI svatantra mUrtiyAM bhI prabhUta mAtrA meM utkIrNa haiM, dvAra ke bindhya upatyakA para avasthita jinAlayoM kI vandanA eka zIrSa bhAga para cAra lokapAla sapattIka aMkita hai| karate huye AcArya madanakIrti (1228 IsvI ) ne indra pUjita mAmA-bhaneja maMdira ke dvAra para vidyAdevI sarasvatI kA sundara kahA hai -disambara 2005 jinabhASita 19
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyakSayA iva bhAnti nirmaladadazo deveshvabhyrcitaa| hogA? paMcakalyANaka pratiSThA aura gajaratha yAtrA mahotsava ke vindhye bhUrUhi bhAsuroatimahite digvaassaaNshaasnm|| pAvana prasaMga para bInA-bArahA kA caitya vandana loka lAhu zraddhAlu bhaktoM kI dRSTi meM vaha Aja bhI sAkAra aura paraloka nivAhu maMgala vidhAyaka baneM yahI kAmanA hai| jIvaMta hai| isa pavitra bhUmi meM azeSa prakRti jainAnuzAsana ke prastotA- 'tIrthabhakta ' zikharacandra sodhiyA pUrva adhyakSa pratApa se mahAmahimAmaMDita ho uThI hai| hariSeNa(san 932 bInA bArahA tIrtha kSetra kameTI IsvI) aura padmanaMdi dvArA zraddhAbhakti pUrvaka smaraNa kiye gaye mahArAjapura (devarI) isa vindhya pAriyAtra tIrtha meM avagAhana kara kauna kRtakRtya na dAga lagA dAmana meM jJAnamAlA jaina kIca kapaTa kI mana meM, dAga lagA dAmana meN| tRSNA jala kI bharI gagariyA, laTapaTa, jhaTapaTa calI gujariyA // lobha jevarI kA~dhe lapaTI, rapaTa par3I rapaTa na meM // aisI reha kahA~ se pAye? malamala cunarI dAga chuttaaye| sira se gira ke TI maTakI, haMsI bhaI sakhiyana meN| 3 pApa kIca se sanI gujariyA, viSaya bhoga meM kaTI umriyaa| rAgadveSa kiriyA meM aTakI, pachatAvA basa mana meM // jaba jaba pAtI milI mauta kI manoja jaina 'madhura' jaba jaba pAtI milI mauta kI, royA bahuta kiyaa| jIvana ko jaisA jInA thA, vaisA nahIM jiyaa| dayA dharma ke lagA mukhoTe, dhote rahe namaka se chaale| abhinaya karate rahe rAma kA, antara meM rAvaNa ko paale| sAdhu banakara 'lobha' 'zAMti' kI. haratA rahA siyA | nazvaratA kA pATha par3hAne, nita-nita AyeM sAMjha skaare| ApAdhApI kI madirA pI, vaurA jAte bhAgya hmaare| bheda jJAna kI divya dRSTi se, aMtara nahIM kiyA / / 2 / dharma aMjurI se bhara amRta,jaba jaba hameM pilAne aayaa| pApa vairiyoM ko vaha mana meM, phUTI A~kha tanika na bhaayaa| pIte rahe garala jIvana bhara, amRta nahIM piyA / / 3 / / haMsI amAvasa antara mana kI, jaba jaba bAhara manI divaalii| bhare ujAle bAhara jaga meM, mana ke choDe kone khaalii| jar3a ke dIpa jalAe jalAyA, mana kA nahIM diyaa| 4 // sI. esa./ 13,iMdirA kAlonI bAga umarAva dulhA, bhopAla-10 sadguru kI aba zaraNa gahegI, gaMdalI cUnara nahIM chipegii| guruvara to jAne ghaTa-ghaTa kI, lAja thakI a~khiyana meN| 5 guru upadeza liyA gUjariyA, samarasa barasai Atma ngriyaa| aba sudhi AI hai nija ghaTa kI, dhoyA mala sAvana meM // dAga lagA dAmana meN| vinayAJjalI mahendra kumAra jaina antarmana kA dIpa jale to sArA jaga hai apanA, antarmanakA dIpa jale to sArA jaga hai spnaa| antarmanakA dIpa jalAne hama saba dIpa jalAyeM, antarmanakA dIpa jale bina nahIM mukti patha pAyeM / e-332, aizabAga, bhopAla-10 20 disambara 2005 jinabhASita
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka prAsaMgika jvalaMta samasyA alpasaMkhyaka : eka saMvaidhAnika kavaca yA lAbha kA jariyA ? kailAza mar3abaiyA gujarAta kI gata yAtrA meM, maiMne vahA~ ke eka samAcAra patra meM yaha khabara par3hI thI - madhyapradeza meM china sakatA hai jainiyoM kA alpasaMkhyaka darjA : Azcarya huA ki ma.pra. meM aisA koI vivAda abhI carcA meM nahIM hai aura gujarAta meM peparabAjI zuru ? kyA gujarAta ne hI alpasaMkhyakoM ke vivAdoM kI ThekedArI le lI hai? . yaha vahI gujarAta hai jahA~ ahiMsaka aura alpasaMkhyaka jaina, apanA AdikAlIna tIrtha giranAra bacAne ke liye pahalI bAra sar3aka para A gaye haiM aura rAjya sarakAra caMda arAjaka tattvoM ke viruddha kAryavAhI taka nahIM kara rahI hai| bAda meM jJAta huA ki 8 agasta 05 ko hI mAnanIya suprImakorTa ne zrI bAla pATila kI eka riTa piTIzana para nirNaya diyA hai ki... alpasaMkhyaka samudAya kA nirdhAraNa rAjyoM ko karanA cAhiye / zAyada isaliye ki zikSA rAjya sarakAra kI parIdhi kA viSaya hai| yaha bhI ki lokatAMtrika samAja kA Adarza honA cAhiye ki alpasaMkhyaka evaM bahusaMkhyaka aura tathAkathita pichar3e vargoM kA pharka khatma kara denA...! Adi aura rASTrIya stara para jainoM ko alpasaMkhyaka darjA dene ke rASTrIya alpasaMkhyaka Ayoga ke anurodha ko nAmaMjUra kara diyaa| yaha jainoM ke liye AghAta hai| vAstava meM mAnanIya nyAyAlaya kA mata apanI jagaha nahIM hai| para asahamati kevala itanI ho sakatI haiM ki saMvidhAna ke ArTIkala 25 se 30 meM jaba taka alpasaMkhyakoM ke prAvadhAna nihita haiM, taba taka koI eka samAja vAstavika pAtra hote huye bhI isa saMvaidhAnika surakSA se vaMcita kyoM rahe? jaise- garIbI rekhA ke nIce rahane vAloM kI sadasya sUcI isaliye prakAzita nahIM kI jAye ki sarakAra ne garIbI kyoM miTAI ? cU~ki isase samAja meM garIbI aura amIrI kA eka varga taiyAra hotA hai, jo rASTrIya viSamatA paidA karatA hai Adi kyA isase garIbI rekhA ke nIce vAloM kA haka china jAnA cAhiye ? punaH isakI taha meM jAne para jJAta hotA hai ki yaha vivAda to vAstava meM 1992 meM saMsada dvArA pArita The National Commission for Minorities Act 1992 ke 'samaya se hI prArambha ho gayA thA, jaba isakI dhArA 2sI meM alpasaMkhyakoM ko yaha kahakara paribhASita kiyA ki alpasaMkhyaka vaha samudAya hai, jise kendra sarakAra apanI vijJapti meM jo isa hetu prakAzita ho, ullekha kara ghoSita kareM ! matalaba alpasaMkhyaka ghoSita karane kI rAjanIti zuru ! itanA hI nahIM ! kendra sarakAra ne dhArmika AdhAra para bauddha, muslima, sikkha, IsAI, pArasI samAja ko to alpasaMkhyaka ghoSita kara diyA aura sampUrNa pAtratAyeM hote huye bhI zAnta rahane vAle jaina samAja ko aghoSita chor3a diyaa| basa tabhI se nyAyocita hote huye bhI yaha vivAda jArI hai| alpasaMkhyaka Ayoga aura kaI ucca nyAyAlayoM ke nirdezoM ke bAvajUda bhI kendra sarakAra ukta ekTa kI dhArA 2sI ke tahata ghoSaNA karatA hai isaliye nahIM kara rahI hai ki na to jaina samAja anyoM kI taraha hiMsA para utArU ho rahA hai aura na hI rAjanaitika rUpa se vaha samartha hai jabaki yaha tathya kisI se chipe nahIM haiM ki jainoM kI saMkhyA sarakArI gaNanA ke anusAra bhI sacamuca alpa hai, na kevala kendra meM varan prAntoM meM bhI kalyANa maMtrAlaya bhArata sarakAra kI 1998 meM ghoSita janagaNanA ke anusAra jainoM kI saMkhyA mAtra 33,32,469 hai jabaki IsAI 1,88,95,917, sikkha 1,62,43,252, bauddha 63,23,412, muslima 96, 28, 4321 aura pArasI mAtra 76,282 arthAt jaina saMkhyA meM dUsare nambara para alpa haiM, pArasiyoM se kucha jyAdA muslimoM, sikkhoM, IsAIyoM se bahuta kama, phira bhI alpasaMkhyaka ghoSita nahIM, saMvidhAna meM bhI alpasaMkhyakoM ko bhASAyI aura dhArmika kaha kara avyAkhyAyita chor3a diyA gyaa| yaha nirvivAda hai ki jainadharma eka svataMtra dharma hai vaha hindU dharma kA aMga kisI dRSTi se nhiiN| inameM AdhArabhUta antara yaha haiM ki hindUdharma meM saba kucha kartA dhartA Izvara hotA hai aura jainadharma meM isa taraha kA kartA Izvara jaisI koI sattA hotI hI hai, yaha AtmavAdI dharma hai, eka pravRttimArgI hai| to dUsarA nivRttimArgI / hindUdharma kA AdhAra veda hai jabaki jainadharma meM vedoM kA astitva hI nahIM, yaha vedoM ko alaukika bhI nahIM maantaa| isake apane itihAsa, bhUgola, dharmazAstra, samAjazAstra, sAhitya aura vidhi vidhAna haiN| 'disambara 2005 jinabhASita 21
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma meM tIrthaMkaroM ko mAnyatA hai, lekina ve sRSTi kavaca ke rUpa meM upalabdha huA hai| jainasamAja kevala apanI ke kartA nahIM, ityAdi yaha pRthaktA / svataMtratA aneka mahApuruSoM zikSaNa saMsthAyeM svatantratA se calA skeNge| dUsare zabdoM meM ne khojoM se svIkAra bhI kI hai yathA sarvapallI DaoN. rAdhAkRSNan alpasaMkhyaka kA adhikAra kevala bhAratIya saMvidhAna ke paM.javAharalAla neharu Adi ne apanI-apanI kRtiyoM meM anuccheda 29 va 30 meM jo dhArmika zikSaNa saMsthAoM ke sapramANa yaha ullekha kiye bhI haiM, khAravela evaM siMdhughATI saMcAlana hetu hai, vahIM taka sImita haiM, isase rAjanaitika athavA sabhyatAdi se jainadharma kI prAcInatA pahale hI siddha ho cukI kisI prakAra ke Arthika lAbha yA saMrakSaNa se kiMcit bhI hai| yaha utanA hI nirvivAda hai jitanA yaha ki sadiyoM se nahIM hai, isaliye jaba koI jainiyoM ke Arthika stara ko isa hindU saMskRti meM jaina, dUdha-pAnI kI taraha ekAkAra meM race hetu mApatA hai athavA sAmAjika stara kI bAta karatA hai to pace haiM aura rAjanItijJa, hindU-muslima ke bIca kI taraha vaha svayaM ko aura dUsaroM ko bhramita karatA hai, vastuta: yaha Ar3e nahIM Aye to kabhI donoM ahiMsaka samAja pRthak kevala dhArmika svatantratA ke lie saMvaidhAnika kavaca mAtra dikheMge bhI nhiiN| hai| kisI prakAra kA harijana/AdivAsI jaisA Arthika paikeja uttara pradeza, madhya pradeza,chattIsagaDha,bihAra, uttarAcaMla. yA muslimoM jaisA ArakSaNa kA lAbha bilkula nahIM hai| na karnATaka Adi kI rAjya sarakAroM ne jainoM ko alpasaMkhyaka jaina samAja ne kabhI isa taraha ke lAbha kI mAMga kI hai ghoSita kara bhI diyA hai aura vahA~ koI vivAda nahIM hai| lekina lokatantra meM apanA nihita saMvaidhAnika surakSA kavaca madhyapradeza meM kevala isaliye ki yaha ghoSaNA kAMgresI sarakAra bhI na mile, usake giranAra jaise AdikAlIna tIrtha ko bhI ne kI thI, isaliye bhAjapA meM kucha malAla hai jabaki usake usase chinA jAye yA jaina muniyoM ko surakSA bhI na mile yA turanta bAda huye cunAva meM bhAjapA sarakAra ke banane meM jaina Ane vAlI pIr3hiyoM ko jaina saMskAra bhI na de sakeM to phira samAja kA yogadAna kama nahIM rahA, isaliye cAra-cAra maMtrI astitva bacAne ke liye kucha to karanA hI hogA, ahiMsaka jaina haiM para sugabugAhaTa yaha kaha kara ki isase mukhya dhArA mAne niSkriya to nahIM hotA na? kaTa jAyeMge yA yaha kaha kara ki jainoM ko hiMsakoM ke sAtha pUrva ke nyAyika dRSTAnta baiThanA par3egA Adi nirAdhAra tarka diye jAkara kathita kAMgresI 1. e. esa. Ai. TrasTa banAma DAyarekTara ejUkezana dena, chInane kI badaniyatIpUrNa kAnAphUsI hai, jabaki aisA dillI e. Ai. Ara. 1976 dillI 207 zrI zvetAmbara terApaMthI kucha bhI AdhAra nahIM hai, na to jainiyoM kA hinduoM se sauhArda vidyAlaya banAma sTeTa e. Ai. Ara 1982 kalakattA 101 meM kama huA hai, na mukhya dhArA se kaTe haiM, na sabhI jaina kAMgresI jainasamAja ko alpasaMkhyaka ghoSita karate huye anu. 30 ke ho gaye na koI bhAjapA se kaTa gye| nahIM, hiMsakoM ke sAtha tahata jainadharma ko svatantra dharma mAnA gayA hai| jur3Ava huA hai koI ArakSaNa mila gayA ho-aisA bhI nahIM 2. maMDala kamIzana ne jainoM ko hindaoM se bhinna huA aura na hI aisI koI mAMga hai, jainiyoM ko koI Arthika lAbha milA ho aisA bhI nahIM, na hI aisI koI mAMga hai phira samUha meM mAnA jise mAnanIya nyAyAlaya ne apane nirNaya lAbha kyA hai yaha bhI dekha leM saMvidhAna ke anaccheda 25 se dinAka 16.11.1992 ma sahA ThaharAyA thaa| 30 ko isaliye samajhanA yahA~ Avazyaka hai-anuccheda 25 se 3. paMjAba rAjya banAma DI. pI. mezarAma meM sarvocca 28 meM dhArmika svatantratA ke maulika adhikAroM kA ullekha nyAyAlaya ne hI spaSTa kiyA thA, anuccheda 25, 2vI meM jainoM kiyA gayA hai kevala 29 evaM 30 meM alpasaMkhyaka zabda kA ko svataMtra dharmAvalambI mAnA hai| prayoga hai, jisake anusAra bhArata ke nAgarikoM kA koI samudAya 4. zrI bAla pATila kI riTa yAcikA 5009/97 yadi apanI bhASA, lipi athavA saMskRti rakhatA hai to usakI / bhArata sarakAra va anya meM bambaI hAikorTa kI khaNDapITha ne akSaNyatA banAye rakhane kA use pUrNa adhikAra hai| anuccheda 2010.1993 ko yaha nirdeza diye the ki vaha alpasaMkhyaka 30 meM alpasaMkhyaka varga ko apanI bhASA athavA dharma ke Ayoga kI siphAriza para jaina alpasaMkhyaka kA sTeTasa AdhAra para zikSaNa saMsthAoM kI sthApanA, unakA saMcAlana, prApta karane ke adhikArI haiM, zIghra nirNaya leN| zikSA ke mApadaNDoM ke mAnate huye, karane kA adhikAra hai 5. rASTIya alpasaMkhyaka Ayoga ne dinAMka 3.10.94 isa taraha mAtra isase saMvaidhAnika surakSA, kevala vidhika 22 disambara 2005 jinabhASita
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ ko jaina samudAya ko jainadharma ko svatantra mAnate huye siphAriza pArasiyoM kI bhAMti jainiyoM kA nAma bhI jor3a denA caahiye| kI ki jainoM ko alpasaMkhyaka ghoSita kiyA jaaye| 17.12.96 kendra sarakAra ko nyAyAlaya ke nirdezoM kI AvazyakatA hI ko punargaThana hone ke bAda Ayoga ke adhyakSa ne punaH apanA kyoM hai? anAvazyaka vivAda kI AvazyakatA hI nahIM haiN| mata dohraayaa| cU~ki bhArata dharma pradhAna deza hai, yahA~ isI se sauhArda 6. paM javAhara lAla neharu ne anuccheda 25 kI likhita aura prema ke sAtha vividhatA meM ekatA banI huI hai| dharma hameM meM vyAkhyA kara svIkAra kiyA thA ki jaina dhArmika grupa, dharma joDatA hai, toDatA nahIM, yadi alpasaMkhyakoM kI pahacAna kara kI dRSTi se hinduoM se bhinna haiN| unheM saMvaidhAnika surakSA pradAna nahIM kI gaI to eka saMskRti 7. zrI hAkima siMha banAma sthAnakavAsI jaina zrAvaka ho nestanAbUda hone kA khatarA hai jo rASTrIya ekatA kA mUla saMgha meM bambaI hAIkorTa kI ekalapITha ne 29.9. 2000 ko AdhAra ha / yaha nirNaya diyA thA ki alpasaMkhyaka dhArmika samudAya ko dharma kabhI RNAtmaka nahIM hotA........ rAjanaitika apanI zikSaNa saMsthAyeM calAne kA pUrNa adhikAra hai| bhale usakA ulTA lAbha uThA leM, parantu yaha bhI viDambanA hI mAnA ki sarvocca nyAyAlaya kA 8. 8. 2005 kA hai ki apane adhikAroM kI prApti ke lie Aja hameM rAjanIti nirNaya uparokta bhAvanAoM ke viparIta, caukAne vAlA hai kA hI sahArA lenA par3atA hai| hA~ vAstavikatA se mu~ha mor3anA paranta asahamata hone para panarnirIkSaNa yAcikA prastata karane kisI bhI samAja ke liye adUradarzitA hogI, thor3e Arthika kA bhI prAvadhAna hai jo zIghra kI jAnI caahiye| hAlAMki lAbhA ka Alaya nahA varan savadhAnika surakSA ka - lAbhoM ke liye nahIM varana saMvaidhAnika sarakSA ke liye aura nyAyAlaya se haTakara, kendra sarakAra meM yadi jarA bhI nyAyapriyatA samaya para nahIM cete to bhaviSya meM astitva para praznacihna bhI hai to use svayaM hI jainiyoM kI alpasaMkhyA dekhate haye aura laga sakatA hai? yaha vicAraNIya hai| alpasaMkhyaka Ayoga ke vivekapUrNa prastAva para sakArAtmaka adhyakSa rASTrIya anekAnta akAdamI nirNaya lete huye tatkAla alpasaMkhyakoM kI sUcI meM IsAIyoM 75, citragupta nagara, koTarA, bhopAla bhagavAn supArzvanAtha jI jambUdvIpa sambandhI bharata kSetra ke kAzI deza meM banArasa nAma nagarI thii| usameM supratiSTha mahArAja rAjya karate the| unakI mahArAnI kA nAma pRthvISeNA thaa| jyeSTha zukla dvAdazI ke dina una mahArAnI ne madhyama graiveyaka ke subhadravimAnavAsI ahamindra ko tIrthaMkara suta ke rUpa meM janma diyaa| bhagavAn padmaprabha ke nau hajAra karor3a sAgara bIta jAne para bhagavAn supArzvanAtha kA janma huaa| unakI Ayu bhI isI antarAla meM sammilita thii| unakI Ayu bIsa lAkha pUrva aura zarIra kI U~cAI do sau dhanuSa thii| jaba unakI Ayu bIsa pUrvAMga kama eka lAkha pUrva kI raha gaI taba kisI samaya Rtu kA parivartana dekhakara ve virakta ho gaye aura sahetuka vana meM jAkara jyeSTha zukla dvAdazI ke dina sAyaMkAla ke samaya belA kA niyama lekara eka hajAra rAjAoM ke sAtha dIkSA dhAraNa kara lii| pAraNA ke dina ve bhagavAn somakheTa nAmaka nagara meM gye| vahA~ suvarNa ke samAna kAnti vAle mahendra rAjA ne AhAra dAna dekara paMcAzcarya prApta kiye| nau varSa chadmastha avasthA meM rahakara muni supArzvanAtha usI sahetuka vana meM do dina ke upavAsa kA niyama lekara zirISa vRkSa ke nIce dhyAnArUr3ha hue| tadanantara phAlguna kRSNa SaSThI ke dina sAyaMkAla ke samaya ghAtiyA karma ke naSTa ho jAne se kevalajJAna prApta huaa| bhagavAn supArzvanAtha ke samavazaraNa kI racanA huI, jisameM tIna lAkha muni, tIna lAkha tIsa hajAra AryikAyeM, tIna lAkha zrAvaka, pA~ca lAkha zrAvikAyeM, asaMkhyAta deva-deviyA~ aura saMkhyAta tiryaMca the| isa prakAra aneka dezoM meM vihAra kara dharmopadeza dete hue jaba unakI Ayu eka mAha zeSa raha gaI taba vihAra banda kara ve sammedazikhara para jA phuNce| vahA~ unhoMne eka hajAra muniyoM ke sAtha pratimA yoga dhAraNa kiyaa| tadanantara phAlguna kRSNa saptamI ke dina prAta:kAla aghAtiyA karmoM kA nAza kara mokSa prApta kiyaa| muni zrI samatAsAgara-kRta 'zalAkApuruSa' se sAbhAra disambara 2005 jinabhASita 23
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRthvI kI dizAyeM ghUrNana ke sAtha sthira rahatI haiM rAja kumAra koThyArI jinabhASita ke akTUbara aMka meM DaoN. dhannAlAla jI jaina ne likhA hai ki dizAe~ pRthvI ke ghUrNana ke sAtha parivartita ho jAtI hai, yaha tathya bhrAmaka hai tathA lekhaka ne mahAn bhautika vaijJAnikoM evaM vAstuzAstriyoM ke varSoM ke parizrama ko cunautI de ddaalii| yaha to sabhI jAnate haiM ki pRthvI apanI dhUrI para ghUma rahI hai aura usake cAroM ora eka cumbakIya kSetra vikasita ho rahA hai| bhaugolika uttara para cambakIya dakSiNa hai tathA bhaugolika dakSiNa para cambakIya uttara hai| komapAsa meM upasthita saI bhI eka cambaka hotI hai. jisameM bhI do cambakIya dhrava hote haiM (uttara va dkssinn)| bhautikI ke niyama ke anasAra asamAna cambakIya dhrava AkarSita hote haiN| arthAta komapAsa kA uttara cambakIya dakSiNa ko AkarSita karatA hai| ata: suI kA uttara bhaugolika uttara dikhAtA hai| pRthvI ke cumbakIya kSetra pRthvI ke dharAtala se hI jur3e hai, jaba pRthvI apanI akSa para ghUmatI hai, taba usase jur3e cumbakIya kSetra bhI ghUmate haiM tathA uttara va dakSiNa sthira rahate haiN| jahA~ taka bAta pUrva va pazcima kI hai, avazya ve kAlpanika haiM, parantu isakA artha yaha nahIM ki vaha parivartita hotI rahatI hai| pUrva dizA usa dizA ko mAnA gayA hai jo uttara ke dAhine ora hai yA kahiye vaha kSitija jahA~ se sUryodaya dikhAI detA hai| jaba uttara sthira hai to dAhine pUrva bhI sthira hai aura sUryodaya ke siddhAnta se bhI vaha sthira hai, kyoMki vaha kSitija bhI hamAre bhavana ke sAtha pRthvI ke ghUrNana kI gati se hI ghUmatA hai| pazcima kA bhI gaNita yahI hai| ata: saiddhAntika rUpa se dekheM yA sthira uttara ke sandarbha meM, pUrva va pazcima nahIM bdlte| DaoN. dhannAlAla jI ne lekha yaha mAnakara likhA hai ki cAroM dizAeM brahmANDa meM sthira haiN| unakA astitva , brahmANDa meM hai parantu yaha vicAra galata hai| dizAoM kA astitva pRthvI para hI hai, kyoMki dizAe~ to pRthvI ke cumbakIya kSetra kI khoja meM utpanna huI hai| brahmANDa kA sambandha jyotiSa vijJAna se hai, vAstukalA to pRthvI para hI hai| vAstukalA, bhavananirmANa evaM jIvana kA aMga hai| bhavananirmANa, vAstu aura jyotiSa donoM ko dhyAna meM rakhakara hotA hai, donoM tathya eka dUsare para Azrita haiN| jyotiSa kA kSetra brahmANDa se jur3A hai aura nirmANa kA pRthvI se aura donoM eka dUsare ke pUraka haiM, isIliye to vAstu ke nirmANa ke sAtha jyotiSa ko bhI dhyAna meM rakhA jAtA hai| koThyArI bhavana, caur3A rAstA, jayapura pRthvI ke ghUmane se dizAe~ nahIM badalatIM DaoN. anila kumAra jaina akTUbara 2005 ke jinabhASita meM DA. dhannAlAla jaina (indaura) kA eka lekha prakAzita huA hai, jisakA zIrSaka hai - 'pRthvI kA ghUmanA vAstuzAstra ko nirarthaka siddha karatA hai|' lekhaka kI bhAvanA acchI hai, lekina jisa tarka ko lekara apanI bAta kahI hai, vaha galata hai| pRthvI ke ghUmane se dizAe~ nahIM badalA karatI haiN| ina dizAoM kA nirdhAraNa to pRthvI para hI sthita uttarI evaM dakSiNI dhruva ke sApekSa hai| jaba pRthvI ghUmatI hai to usakA hara hissA ghUmatA hai, aisA nahIM hai ki uttarI dhruva yA dakSiNI dhruva sthira rahe Ate hoN| ve bhI ghUmate haiM aura unake sApekSa pRthvI kA hara bhAga sthira hai| isa prakAra yaha mAnyatA galata hai ki pRthvI ke ghUmane ke sAtha dizAyeM badala jAtI haiN| sAbaramatI, ahamadAbAda-5 24 disambara 2005 jinabhASita on International w
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ jijJAsA-samAdhAna paM. ratana lAla bainAr3A praznakartA : zrI narendra kumAra jaina, nAMder3a 2. niyamasAra TIkA 149 meM isa prakAra kahA haijijJAsA : kauna se samadaghAta kisa gaNasthAna taka antarAtmA ka jaghanya, madhyama Ara utkRSTa bhada ha hote haiM? avarita samyagdRSTi jaghanya antarAtmA hai, pA~caveM gaNasthAna se samAdhAna : samudaghAtoM meM gaNasthAna isa prakAra jAnane gyArahaveM guNasthAna taka madhyama antarAtmA hai aura kSINamoha caahiye| 12 veM guNasthAnavartI utkRSTa antarAtmA haiN| 1. kaSAya samudghAta-pahale se chaThaveM guNasthAna tk| 3. bRhad dravya saMgraha gAthA 14 kI TIkA meM isa prakAra kahA hai- avirata samyagdRSTi guNasthAna meM usake yogya 2. vedanA samudghAta-pahale se chaThaveM guNasthAna tk| azabha lezyA rUpa ye pariNamita (jIva) jaghanya antarAtmA 3. vaikriyaka samudghAta-pahale se chaThaveM guNasthAna tk| hai. kSINa kaSAya gaNasthAna meM utkRSTa antarAtmA haiM tathA avirata mAraNAntika samudghAta-tIsare guNasthAna ko chor3akara aura kSINa kaSAya guNasthAna ke bIca ke guNasthAnoM meM pA~caveM pahale se gyArahaveM guNasthAna tk| se gyArahaveM taka madhyama antarAtmA haiN| 5. taijasa samudghAta-mAtra chaThaveM guNasthAna meN| 4. vIravardhamAna caritra sarga 16. zloka 95-96 meM 6. AhAraka samudghAta-mAtra chaThaveM guNasthAna meN| caturtha guNasthAna vAle jIva ko jaghanya antarAtmA, pA~caveM se 7. kevalI samudghAta mAtra terahaveM guNasthAna ke antima gyArahaveM guNasthAnavI jIva ko madhyama antarAtmA aura 12 antarmuhUrta meN| veM guNasthAnavartI jIva ko utkRSTa antarAtmA kahA hai| praznakartA : ku. AzA zAha, sUrata vartamAna meM munirAjoM ke pahale guNasthAna se sAtavA~ jijJAsA : kyA vartamAna ke munirAjoM ko utkRSTa guNasthAna taka honA saMbhava hai, yadi unakA guNasthAna pahale se tIsarA taka hai to bahirAtmA haiM yadi cauthA guNasthAna hai to antarAtmA kahA jA sakatA hai? jaghanya antarAtmA haiM aura zeSa tIna guNasthAnoM meM pA~caveM aura samAdhAna : antarAtmA ke tIna bheda kahe gaye haiN| 1. chaThaveM guNasthAna meM to sarvasammata rUpa se madhyama antarAtmA utkRSTa antarAtmA 2. madhyama antarAtmA 3. jaghanya antraatmaa| haiM, jabaki saptama guNasthAnavartI munirAja ko kArtikeyAnuprekSA inake lakSaNa AcAryoM ne isa prakAra kahe haiM meM utkRSTa antarAtmA kahA gayA hai| 1. kArtikeyAnuprekSA meM gAthA 195 se 197 taka kisa muni ke kauna sA guNasthAna hai, yaha hamAre antarAtmA kA svarUpa isa prakAra batAyA hai-"jo jIva pA~coM jJAnagamya nahIM hai| itanA avazya hai ki jinakA zithilAcAra mahAvratoM se yukta hote haiM, dharmyadhyAna aura zukladhyAna meM sadA spaSTa dikhAI de rahA hai, unako prathama guNasthAnavartI bahirAtmA sthira rahate haiM tathA ve samasta pramAdoM ko jIta lete haiM, ve hI mAnanA caahiye| utkRSTa antarAtmA haiN| 195 // zrAvaka ke vratoM ko pAlane praznakartA : zrIkAnta jaina, jhAMsI vAle gRhastha aura pramatta guNasthAnavartI muni madhyama antarAtmA hote haiN| ye jinavacana meM anurakta rahate haiM, upazama svabhAvI jijJAsA : bhagavAn kI vedI ke bAhara jo indra banAye hote haiM aura mahAparAkramI hote haiN| 196 / jo jIva avirata jAte haiM, unake bAla bhI dikhAye jAte haiM to kyA devoM ke samyagdRSTi haiM, ve jaghanya antarAtmA haiN| ve jina bhagavAn ke vaikriyika zarIra meM bAla hote haiM? caraNoM ke bhakta hote haiM, apanI nindA karate rahate haiM aura guNoM samAdhAna-uparokta jijJAsA ke samAdhAna meM nimna ko grahaNa karane meM bar3e anurAgI hote haiN| 197 // bhAvArtha- pramANoM para vicAra karanA cAhiyecaturtha guNasthAnavartI jaghanya antarAtmA, paMcama evaM SaSThama 1.zrI mUlAcAra meM isa prakAra kahA haiguNasthAnavartI madhyama antarAtmA aura saptama se dvAdaza guNasthAna kesaNahamaMsulomA cammavasArUhiramuttapurisaM vaa| paryanta utkRSTa antarAtmA hote haiN| NevaTThI Neva sirA devANa sriirsNtthaanne|| 1054 // -disambara 2005 jinabhASita 25
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha- devoM ke zarIra meM keza, nakha, mUMcha, roma, carma, vasA, banAnA yogya hai| rUdhira, mUtra aura viSTA nahIM haiM tathA haDDI aura sirAtala bhI praznakartA-bra. hemacandra jI 'hema', bhopAla nahIM hote haiN| jijJAsA-kRpayA ina mAnyatAoM ke bAre meM apane vicAra ____ 2. tiloyapaNNatti ke tRtIya adhikAra meM isa prakAra likheMkahA hai 1. paramArthataH anantAnabaMdhI cAritra kI prakRti hai, vaha aTThi-sirA-ruhira-vasA-mutta-purIsANi kes-lomaaii| cAritra hI kA ghAta karatI hai, samyaktva kA ghAta nahIM karatI camma-Naha-maMsa-pahudINa hoMti devANa sNghddnne||212|| hai| artha- devoM ke zarIra racanA, har3I, nasa, rudhira, carbI, matra, NasthAna meM upazama samyaktva kA hI kAla mala, keza, roma, camar3A, nakha aura mAMsa Adi nahIM hote haiN| hai, isaliye use sAsAdana samyagdRSTi kahA/sAsAdana mithyAdRSTi 3. zrI siddhAntasAra dIpaka meM isa prakAra kahA hai- nahIM khaa| netraspando na jAtveSAM na svedo na malAdi c| samAdhAna-uparokta jijJAsA 1. (a) ke samAdhAna meM nakhakezAdikaM naiva navArdhakyaM nrogitaa||307|| kRpayA dhavala pustaka 1 pRSTha 163 kA avalokana kreN| vahA~ artha- svargoM meM devoM ke netroM kA parispaMdana nahIM hotA isa prakAra kahA hai, 'prazna-sAsAdana guNasthAna vAlA jIva hai| unake na pasInA AtA hai, na mala-mUtra Adi hotA hai, na mithyAtva kA udaya hone se mithyAdRSTi nahIM hai', samIcIna nakha keza Adi hote haiM, na vRddhapana AtA hai aura na kisI ruci kA abhAva hone se samyagdRSTi bhI nahIM hai| donoM ko prakAra ke roga hote haiN| viSaya karane vAlI samyagmithyAtva rUpa ruci kA abhAva hone 4. bodha pAhuDa gAthA 32 kI TIkA meM isa prakAra kahA se samyagdRSTi bhI nahIM hai| inake atirikta aura koI cauthI dRSTi hai nahIM kyoMki samIcIna-asamIcIna aura ubhayarUpa devA viya neraiyA halaharacakkI ya taha titthyraa| dRSTi ke AlambanabhUta vastu ke atirikta dUsarI koI vastu savve kesavarAmA kAmA nikkuMciyA hoMti // 32 // pAyI nahIM jAtI hai| isaliye sAsAdana guNasthAna asatsvarUpa artha-deva, nArakI, haladhara-balabhadra, cakravartI, ardha hai| uttara-aisA nahIM hai, kyoMki sAsAdana guNasthAna me cakravartI, sabhI nArAyaNa aura kAmadeva ye DAr3hI-mUcha se rahita viparIta abhiprAya rahatA hai, isaliye use asadRSTi hI hote haiN| samajhanA caahiye| prazna-yadi aisA hai to ise mithyAdRSTi hI kahanA cAhiye, sAsAdana saMjJA denA ucita nahIM hai? 4. zrI mahApurANa bhAga-1 pRSTha 259 para isa prakAra uttara-nahIM, kyoMki, samyagdarzana aura cAritra kA pratibandha kahA hai- saudharma svarga ke devoM ke zarIra meM nakha, carma aura karane vAlI anaMtAnubaMdhI kaSAya ke udaya se utpanna huA sira meM roma nahIM hote haiN| rakta, pitta, mala, mUtra, naseM, mAMsa viparItAbhiniveza dUsare guNasthAna meM pAyA jAtA hai, aura DAr3hI keza nahIM hote haiN| isaliye dvitIya guNasthAnavI jIva mithyAdRSTi hai kintu uparokta sabhI pramANoM ke anusAra devoM ke sira ke mithyAtva karma ke udaya se utpanna huA viparItAbhiniveza keza, roma tathA DAr3hI, mUMcha nahIM hote haiN| parantu AdipurANa vahA~ nahIM pAyA jAtA hai, isaliye use mithyAdRSTi nahIM kahate parva 10, zloka naM. 178 meM acyuta svarga ke indra kA varNana haiN| kevala sAsAdana samyagdaSTi kahate haiN| prazna-Upara ke karate hue, isa prakAra kahA hai- kAle-kAle keza aura zveta vata kathanAnusAra jaba vaha mithyAdRSTi hI hai to phira use mithyAdRSTi varNa kI pagar3I se sahita usakA mastaSka aisA jAna par3atA saMjJA kyoM nahIM dI gayI hai? uttara-aisA nahIM hai, kyoMki thA. mAno tApiccha puSpa se sahita aura AkAza gaMgA ke pUra se sAsATana gaNasthAna ko svataMtra kahane se anaMtAnabaMdhI prakatiyoM yukta himAlaya kA zikhara hI ho| arthAt ahamindra ke sira kI dvisvabhAva kA kathana siddha ho jAtA hai| (A) gommaTasAra para kAle-kAle keza the| karmakANDa TIkA 546/71/12 meM isa prakAra kahA hai, isa prakAra AcArya jinasena mahArAja devoM ke sira para 'mithyAtvena sahodIyamAnAH kaSAyAH samyaktvaMdhananti / keza to mAnate haiM parantu DAr3hI mUMcha ke sambandha meM kucha bhI anantAnubaMdhinA ca smyktvsNymau|' artha-mithyAtva ke sAtha nahIM kaha rahe haiN| hameM sabhI prasaMgoM ko dhyAna meM rakhakara dhAraNA udaya hone vAlI kaSAya samyaktva ko ghAtatI hai aura 26 disambara 2005 jinabhASita -
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ anantAnubaMdhI ke dvArA samyaktva ke dvArA samyaktva aura (e) zrI dhavala pu. 6, pRSTha 42 para isa prakAra kahA saMyama ghAtA jAtA hai| hai-'prazna-anaMtAnubaMdhI kaSAyoM kI zakti do prakAra kI hai, (i) zrI dhavalA pu. 1 pRSTha 361 para isa prakAra kahA isa viSaya meM kyA yukti hai?' uttara-ye cataSka darzana mohanIya hai, 'mithyAdaSTi jIvoM ke bhale hI donoM (mati va zrata) ajJAna svarUpa nahIM mAne jA sakate haiM, kyoMki samyaktva prakRti, hoveM, kyoMki vahA~ para ve donoM jJAna ajJAnarUpa nahIM honA mithyAtva aura samyagmithyAtva ke dvArA hI AvaraNa kiye cAhiye?' uttara- nahIM kyoMki, viparItAbhiniveza ko mithyAtva jAne vAle darzana mohanIya ke phala kA abhAva hai aura na inheM kahate haiM aura vaha viparItAbhiniveza mithyAtva aura anaMtAnabaMdhI cAritra mohanIya svarUpa hI mAnA jA sakatA hai, kyoMki ina donoM ke nimitta se utpanna hotA hai| apratyAkhyAnAvaraNAdi kaSAyoM ke dvArA AvaraNa kiye gaye (I) paMcasaMgraha prAkRta 1 /115 meM isa prakAra kahA hai, ' cAritra ke AvaraNa karane meM phala kA abhAva hai, isaliye 'paDhamo daMsaNaghAI vidio taha ghAi desaviraDa tti taDao upayukta anaMtAnubaMdhI kaSAyoM kA abhAva hI siddha hotA hai| saMjamaghAI cauttho jaharavAya ghaaiiyaa'| prathama anantAnubaMdhI kintu una kintu unakA abhAva nahIM hai, kyoMki sUtra meM inakA astitva kaSAya samyagdarzana kA ghAta karatI hai. dvitIya pAyA jAtA hai / isaliye ina anaMtAnubaMdhI kaSAyoM ke udaya se apratyAkhyAnAvaraNa kaSAya dezavirati kA ghAtaka hai. tatIya sAsAdana bhAva kI utpatti anyathA ho nahIM sakatI hai| isa hI pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya sakala saMyama kI ghAtaka hai aura anyathAnupatti se inake darzanamohanIyatA aura cAritra mohanIyatA caturtha saMjvalana kaSAya yathAkhyAta cAritra kI ghAtaka hai| arthAt samyaktva aura cAritra ko ghAta karane kI zakti kA (u) anaMtAnabaMdhI yadyapi cAritramohanIya hI hai tathApi hAsila hotA hai| vaha svakSetra tathA parakSetra meM ghAta karane kI zakti se yakta hai| pUjya AcArya vIrasena mahArAja Adi ke uparokta zrI dhavala pu. 6 pRSTha 42-43 meM kahA hai ki 'aNaMtANabaMdhiNo- pramANoM se yaha bilkula spaSTa hai ki anantAnubaMdhI samyaktva --------sammattacArittANaM virohinnii| dvihsttisNjdttaado| kA bhI ghAta karatI hai| itanA aura bhI vizeSa hai ki mokSamArga ----edesiM-------siddhaM daMsaNamohaNIyattaM carittamohaNIyattaM prakAzaka, naveM adhikAra meM paM. ToDaramala jI ne isa prakAra kahA hai- 'yahA~ prazna-jo anaMtAnubaMdhI to cAritramoha kI c'| artha-guru upadeza tathA yukti se jAnA jAtA hai ki anaMtAnubaMdhI kaSAyoM kI zakti se do prakAra kI hai| isaliye prakRti hai so cAritra ko ghAtai, yAkari samyaktva kA ghAta kaise samyaktva va cAritra ina donoM ko ghAtane vAlI do prakAra kI sambhavai? tAkA samAdhAna-anaMtAnubaMdhI ke udaya krodhAdi kI zakti se saMyukta anaMtAnubaMdhI hai| --------- isa rUpa pariNAma ho haiM, kichu atattva zraddhAna hotA naahiiN| tAteM prakAra siddha hotA hai ki anaMtAnubaMdhI darzana mohanIya bhI hai, anaMtAnubaMdhI cAritra hI ko ghAte hai, samyaktva ko nAhIM cAritra mohanIya bhI hai| arthAt samyaktva tathA cAritra ko ghAtai hai|' mokSamArga prakAzaka kA yaha kathana uparokta ghAtane kI zakti se saMyukta hai| isa prakAra anaMtAnubaMdhI kI Agama pramANoM ke anusAra na hone se Agama sammata nahIM donoM zaktiyoM ko svIkAra karanA caahiye| jijJAsA-2 ke samAdhAna meM 'sAsAdana meM upazama (U) zrI dhavalA pu. 1, pRSTha 165 para isa prakAra kahA samyaktva kA kAla hai' isakA artha yaha nahIM samajhanA cAhiye hai- 'anantAnubaMdhI prakRtiyoM kI dvisvAbhAvatA kA kathana siddha ho jAtA hai tathA jisa anaMtAnubaMdhI ke udaya se dUsare ki dUsare guNasthAna meM upazama samyaktva hai, kyoMki dUsare guNasthAna vAlA NAsiyammotto (go. jI. 20, prA. paM. saM.1/9, guNasthAna meM viparItAbhiniveza hotA hai, vaha anaMtAnubaMdhI zrI dhavala1/66) arthAt nAzita samyaktva (jisakA samyaktva darzana mohanIya kA bheda naha hokara cAritra kA AvaraNa karane ratna naSTa ho cukA aisA jIva) kahalAtA hai| sAsAdana guNI vAlA hone se cAritra mohanIya kA bheda hai'| prazna-anaMtAnubaMdhI asadRSTi hai| (dhavala 1/165) vaha upazama samyaktva ke samyaktva aura cAritra ina donoM kA pratibandhaka hone se use kAla ke aMta meM patita-nAzita samyaktva hokara hI sAsAdana ubhayarUpa saMjJA denA nyAya saMgata hai? uttara-yaha Aropa ThIka ko prApta hotA hai, sthitibhUta upazama samyaktva ke sAtha sAsAdana nahIM hai, kyoMki yaha to hameM iSTa hI hai, arthAt anaMtAnubaMdhI meM nahIM jAtA, yaha abhiprAya hai| sAsAdana meM upazama samyaktva ko samyaktva aura cAritra ina donoM kA pratibaMdhaka mAnA kA kAla hai ' isakA abhiprAya yaha hai ki upazama samyaktva hI hai| disambara 2005 jinabhASita 27
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAla kI aMtima 6 AvalI kI avadhi meM koI jIva pariNAma uttara-nahIM, kyoMki pahale vaha samyagdRSTi thA isaliye bhUtapUrNa hAnivaza samyaktva ratna ko khokara(la. sA. pRSTha 83 mukhtArI) nyAya kI apekSA usake samyagdaSTi saMjJA bana jAtI hai| vAstava sAsAdana (nAzita samyaktva va mithyAtva guNa ke abhimukha) meM sAsAdana samyagdRSTi kA sahI artha hai, 'AsAdanA sahita ho jAtA hai| (jayadhavala 12, labdhisAra gA. 99 se 109, jisakI samIcIna dRSTi hotI hai, vaha sAsAdana samyagdRSTi dhavala 4 /339-343 Adi) kahalAtA hai|' caubIsa ThANA meM upazama samyaktva kI prarUpaNA yahA~ bhI itanA vizeSa hai ki paM. ToDaramala jI ke karate hue, upazama samyaktva ko cauthe se gyArahaveM guNasthAna samakSa zrIdhavalA Adi graMthoM kA prakAzana na hone ke kAraNa, taka kahA jAtA hai, dUsare guNasthAna meM nahIM kahA jAtA hai| mokSamArga prakAzaka tathA unake dvArA racita anya graMthoM meM bahuta dUsare sAsAdana guNasthAna meM tiryaMcAyu Adi 25 azubha prakRtiyoM se aise prasaMga par3hane meM Ate haiM, jo sUkSma vivecana karane vAle kA baMdha hotA hai, jo upazama samyagdRSTi ko bilkula saMbhava zrI dhavalA Adi graMthoM ke anusAra Agama sammata nahIM hai| nahIM hai| ataH uparokta samAdhAna ke anusAra sAsAdana guNasthAna kucha pakSapAtI loga, zrI dhavalA Adi graMthoM ke artha ko meM upazama samyaktva kA kAla na mAnakara usakA sahI mokSamArga prakAzaka ke anusAra tor3amaror3a kara apanI sthUla abhiprAya samajhanA cAhiye / isa dvitIya guNasthAna ko sAsAdana buddhi kA paricaya dete haiM,jabaki unako dhavalA Adi graMthoM ke samyagdRSTi kahane kA vAstavika abhiprAya kyA hai, isa sambandha anusAra mokSamArga prakAzaka meM Avazyaka sudhAra kara apanI meM zrI dhavalA pustaka 1, pRSTha 166 kA nimna kathana dhyAna dene buddhi kA parimArjana karanA hI mokSamArga meM zreyaskara hai| yogya hai, 'prazna-sAsAdana guNasthAna viparIta abhiprAya se 1-205 prophesara kAlonI dUSita hai| isaliye isameM samyagdRSTipanA kaise banatA hai'? AgarA - 28002 dvidala sevana banAma mAsAhAra paM. pulaka goyala bhautikavAdI yuga meM jahA~ Aja pazcimI sabhyatA kA pracAra-prasAra bar3hatA calA A rahA hai, aise samaya meM rasanA indriya kI lolupatA, mAMsAhAra kA sevana dahI bar3e ke rUpa meM karA rahI hai| Aja dekheM kisI bhI anuSThAna, bar3e-bar3e AyojanoM, samArohoM meM taka meM yadi dahI kA rAyatA, dahI bar3A nahIM banA to bhojya padArtha acche nahIM lagate evaM kucha adhUrApana mahasUsa hotA hai isaliye jaba bhI aise kAryakrama hote haiM unameM bhojana ke mInU meM prathama sthAna dahI aura besana se bane rAyatA evaM bar3e kA hotA hai| ho sakatA hai jJAna ke abhAva meM ise bhakSya padArtha kI sUcI meM sthAna prApta ho lekina maiM isa lekha ke mAdhyama se yaha spaSTa kara denA cAhatA hU~ ki dvidala banAma mAMsAhAra hI hai| dalane para jinake prAyaH barAbara-barAbara do Tukar3e hote haiM jaise canA, mUMga, ur3ada Adi ke cUna Adi ke mela se banane vAlI kar3hI, rAyatA, dahI bar3e Adi padArthoM ko dvidala yA dvidalAnna kahate haiN| aise dvidalAnna ke mukha meM jAne para jIbha-lAra ke saMyoga se sammUrchana trasa jIvoM kI utpatti ho jAtI hai| isaliye dvidalAnna ko abhakSya mAnA gayA hai| dvidala ke prasaMga meM paM. hIrAlAla jI zAstrI kI ghaTanA prastuta kara rahA huuN| 50 varSa purAnI bAta hai eka bAra ve lalitapura (u.pra.) gaye ve pratidina snAna ke liye nadI jAyA karate the| eka musalamAna ko pIMjarA meM tItara aura hAtha meM kaTorA lie pratidina dekhA karate the| vaha kaTorA meM rakhe chAMcha aura besana ko aMgulI se gholakara, usameM thUkakara aura sUrya kI kiraNoM kI ora kucha dera dikhAkara use kabUtara ke Age piMjare meM rakha detA thaa| jaba unhoMne usase eka dina pUchA tuma aisA kyoM karate ho, taba usane kahA ki chAMcha meM ghule usa besana meM thUkakara sUrya kI kiraNoM ke yoga se kIr3e par3a jAte haiM, jinheM yaha tItara cuga letA hai| mujhe yaha ghaTanA par3hakara zAstra sAgAradharmAmRta ke ye vAkya yAda A gaye "Amagorasa saMpRktaM, dvidalaM prAyazo'navam " zAstra kA yaha vAkya yathArtha hai aura dvidalAnna abhakSya hai| jisakA artha haigorasa meM mile hue dvidala kA nahIM khaanaa| usI prakAra hamArI jivhA meM dvidala jAte hI saMmUrchana trasa jIvoM kI utpatti ho jAtI hai| isa lekha ko par3hakara buddhijIvI dvidala ke khAne kA AjIvana tyAga kreN| 28 disambara 2005 jinabhASita
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAcAra dazalakSaNa parva meM saMsthAna dvArA abhUtapUrva dharma prabhAvanA jI, paM. rAhula jI 24. devendra nagara--paM. sIteza jI 25. gvAliyara-paM.aravindra jI 26. zujAlapura maNDI-paM.jayapAla sAMgAnera (jayapura) prAtaH smaraNIya parama pUjya AcArya zrI jI, paM. nitina jI 27. mohana nagara vArDa, sAgara-paM. bharata jI 108 vidyAsAgara jI mahArAja ke zubhAzIrvAda evaM pUjya munipuMgava 28. sihora-paM. AzISa jaina 29. karelI-paM. vikAza jaina, paM. zrI sudhAsAgara jI mahArAja kI maMgala preraNA se gata 8 varSoM se prazana 30 goTegAMva-paM. sAgara jI 31. rAyasena-paM. prazAMta jI pragatizIla zrI digambara jaina zramaNa saMskRti saMsthAna, sAMgAnera saskRti saMsthAna, sAgAnara 32. gaMjabasaudA-paM. pavana jaina, paM. sudarzana 33.khAtegAMva-paM. dvArA saMcAlita mahAkavi AcArya jJAnasAgara chAtrAvAsa ke sajala goyala, paM. rUpeza jaina 34.goMdiyA-paM. sacina jaina 35. vidvatavarga dvArA dazalakSaNa parva 2005 ke pAvana prasaMga para ghaMsaura-paM aravindra jaina 36 dhAmanoda dhAra-paM. vinaya jaina paM. nispRha bhAva se pravacana, pUjana, sAMskRtika kAryakrama, vidhAnAdi sona jaina 37 nalakheDA-hemanta jaina paM. AzISa jI 38 bAMsA vidhAoM ke mAdhyama se samyagjJAna kA pracAra-prasAra karate huye tArakheDA-pa!Sa jaina,paM. ravi jaina, 39. bAnApurA-abhiSeka anupama dharma prabhAvanA kI gaI hai| jaina 40. badanAvara ratalAma-paM. abhiSeka jaina, paM. sacIndra ___ saMsthAna ke samyagjJAna ke pracAra-prasAra meM samyak samarpaNa jaina 41. zujAlapura zahara-paM. sunIla jI,paM. dIpaka jI 42. ko dekhate hue bhAratavarSIya digambara jaina samAja ke 10 prAntoM nainapura- paM. saurabha jaina, paM. soyala jaina / se lagabhaga 175 nimaMtraNa patra isa satra meM prApta huye the, usameM rAjasthAna-43. bAgIdaurA-paM. bAhabali jI 44. pArzvanAtha se 108 sthAnoM meM vidvAna upalabdha karAye gye| Age aura bhI kAlonI, ajamera-zrI prakAza candra jI pahAr3iyA 45. sonI adhika vidvAn upalabdha karAne kA prayAsa jArI hai| jI naziyAM, ajamera- zrI mati puSpA bainAr3A 45. Azrama, isa punIta prasaMga meM bhAratavarSIya vibhinna sthAnoM kI digambara udayapura-paM. anurAga jaina, paM.zreyAMsa jaina 46. dhAnamaNDI , jaina samAja dvArA vidvAnoM kI nispRha bhAvanA ko dRSTigata karate udayapura-rAjeza jaina, paM. mohita jI 47. koTA-paM. jitendra huye adhikAdhika sahayoga rAzi saMsthAna ko pradAna kI gaI jI, paM. rAjeza jaina 48. sarvodaya kAlonI, ajamera- paM. pravINa hai| edatartha saMsthAna samAja kA AbhArI hai| jI jaina 49. mohana kAlonI, bAMsavADA-paM. monU jaina, 50. videza- 1. kanAr3A-paM. rAkeza jI talavADA-paM. vipula jaina khota,gaurava jaina 51. bAlotarA-paM. uttarapradeza- 2. tAlabehaTa -bra. bharata jI 3. AgarA-jayapura vikAsa jI kaTanI,paM. abhiSeka jI 52.AvAM-paM. vIrendra jI hAUsa-paM. AzISa jI, paM. ravi jI, 4. rAjAmaNDI-paM. mausama 53. devalI-paM. mANikacandra jI, paM. punIta jI 54. kizanagar3hajI zAstrI 5. zAlImAra inkleba-paM. mayaMka jI 6. motI paM. zaileza jI 55. bUMdI-paM. vinIta jI 56. kAmarziyala kaTarA- sunIla agravAla, paM. saurabha jI 7. lalitapura-paM. kAlonI, bAMsavADA-paM. devendra jI, paM. rAjeza jaina 57. nainavAMsonala jI 8. kozIkalAM-paM. nIraja zAstrI bhagavAM 9. gurasarAya, paM. hiteza jI, paM. aruNa jI 58.pAdar3I bar3I-paM. nIteza jI jhAMsI-paM. navanIta jI,10.badaravAsa-paM. bhAgacandra jI, paM. 59. jhAlAvADa-paM. akhileza jaina, paM. abhiSeka 60. bAMdIkuIabhiSeka jI 11. ciragAMva- paM. Aloka jI. paM. ajaya jI paM. saMjaya jaina, paM. sarveza jI 61.baDodAmeva, alavara-paM. 12.paMcAyatI maMdira, jhAMsI- paM. dIpaka jI 13. sadara mahAvIra jI, rAhula jaina 62.mAroTha-vikrama jaina 63. bArAMbAjAra,jhAMsI-paM. rAjeza jaina 14. alIgar3ha-paM. dilIpa jI AzISa jaina, paM. Aloka jI 64. kaThUmara-paM. sUraja kumAra 15.bulaMda zahara-paM. akhileza jaina pATIla paM. viveka jI 65. iMdragar3ha-paM.bhAvina jaina 66.zIzavImadhyapradeza-16. damoha (ma.pra.)-paM. saurabha jI. paM. kiraNaprakAza aMkita jaina 67. borI-paM.AzISa jaina 68.chabaDA-paM. lalita jI 17. zivapurI-paM. Aloka jI 18bhopAla-TI. TI. nagara- jaina,paM. zikhara candra 69.cUrU-paM. RSabha jI 70. garoTha-paM. paM. anaMta jI. paM. nakala jI 19. nArAyaNa nagara-paM. dIpeza jI nIraja jaina, paM. akhileza jI 71. baDavAha-paM. mohita jI. paM. 20. paMcazIla nagara-paM. brajeza jI 21. maMgalavArA-paM. satendra nIleza jI 72.bauMlI-paM. zailendra jI, paM. pradIpa jI 73. jI 22. zAhapurA-paM. rAkeza jI 23. azoka nagara-paM. palaka kezavarAyapATana-paM. aMkita jaina,paM. aMkita jaina 74. mIThaNI -disambara 2005 jinabhASita 29
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ paM. dIpaka jaina.paM. pIyaSa jI 75.cauMma-paM. dIpaka jaina-paM. ziSya mani zrI nemisAgara jI saurabha jI 76. jayapura-bApUnagara-paM. mayaMka jI 77. javAhara mAnate haiM ki 50 varSoM ke bAda kisI sAdhu ne yaha vrata kiyaa| nagara-paM. pavana jI 78. dargAparA-paM. esa. pI. jaina 79. mani zrI upavAsa karate hae apane SaTaAvazyakoM kA daDhatA lAlakoThI-paM. zikharacandra jI 80. kIrtinagara-zrI mati se pAlana karate the tathA zrAvakoM ko bhI pUrA dharmalAbha dete the| ujjvalA gosAvI 81.sAMgAnera-zrI mati zakuntalA jaina 82. upavAsa bhI kabhI glAnI yA thakAvaTa cehare meM janatA kAlonI-paM. rAjeza jI gaMgavAla 83.mAlavIya nagara- mahasUsa nahIM huii| isa paMcama kAla meM bhI itanI kaThina 7-paM. dIpaka jI zAstrI 84. citrakUTa kAlonI-paM. saMdIpa tapasyA karane vAle saMta ko koTizaH nmn| jI mAnasarovara 85.mAlavIya nagara-10-paM. rAhula phusakele esa. bI. kALe jaina, auraMgAbAda 86. barakata nagara-paM. kSitija jI rASTrIya yuvA vidvat saMgoSThI mahArASTra- 87. jalagAMva-paM. zikhara candra jI 88. dhule-zrI (dillI) paramapUjya saMtaziromaNi AcArya zrI 108 vidyAsAgara mati aMjali khobare 89. sAkInAkA, bambaI - paM. sunIla jI jI mahArAja ke paramaziSya upAdhyAya zrI 108 guptisAgara jI 90. ghATakopara, bambaI- paM. soneza jaina, paM. lokeza jI 91. bulaDAnA-paM. vinoda jI belokara 92.ahamada nagara-paM. pratIza mahArAja ke maMgala sAnnidhya meM zrI 1008 zAMtinAtha paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava ke pAvana avasara para palavala kAle 93. kuMthalagiri-paM.jineza jaina,jI bharata 94.bArAmatI pharIdAbAda meM rASTrIya yuvA vidvata saMgoSThI kA tridivasIya paM. vaibhava mehatre,paM. prIteza jI 95. ummAnAbAda-paM.amita jaina, paM. namana jI 96. pimprIrAjA-paM.lavaleza jaina.paM.pravINa Ayojana 27 se 29 janavarI 2006 taka kiyA jA rahA hai| rokar3e 97. satArA- paM.zrIpAla jaina 98. karakaMba-paM. sacina ata: sabhI vidvAnoM se anurodha hai ki apanA nAma, patA, vyavasAya, phona naM. Adi sahita bAyoDATA 30 navambara 2005 gore, paM. manISa jaina taka saMyojaka ke pate para bhijavAne kA kaSTa kreN| isa saMgoSThI hariyANA- 99. revAr3I-paM. rAjeza jI, 100. chaparaulI-paM. hetu ve hI yuvA vidvAn samparka kareM jo zodha-Alekha likhane sureza jaina va bolane meM dakSa hoN| saMgoSThI meM pUjya upAdhyAya zrI guptisAgara dillI- 101.dariyAgaMja, dillI- paM. navIna jI, paM. manoja jI evaM rASTrIya stara ke variSTha tIna vidvAnoM dvArA AlekhoM kI jI 102.saritA vihAra, dillI-paM. viveka jI, paM. rAjIvajaina samIkSA kI jaayegii| tridivasIya yaha saMgoSThI pUjya umAsvAmI gajarAta- 103.mADavI-paM.aMkeza jaina, paM. sacina jI 104. ke tattvArtha satra para hai| pratyeka yavA vidvAna ko graMtha se mehasANA-paM. vinaya jaina, paM. nikhila jI sambandhita alaga-alaga viSaya diyA jaayegaa| jina yuvA pazcima baMgAla-105. sanmati nagara- paM.sacina jaina baDA vidvAnoM kA saMgoSThI ke liye cayana samiti dvArA cayana hotA hai 106. aDaMgAbAda-pa. rohita jaina 107. lAlagolA-pa. sudIpa unheM saMgoSThI ke 15 dina parva TAipa kiyA huA Alekha jamA jaina 108. khagar3A-paM. saMdIpa jaina karavAnA hogaa| saMgoSThI meM 30 varSa taka ke yuvA vidvAnoM ko muni zrI 108 candraprabha sAgara jI mahArAja kA AmaMtrita kiyA jaayegaa| siMhaniSkriIDita vrata sampanna samparka sUtra- 1. sunIla jaina saMcaya zAstrI naravA~ jilA(auraMgAbAda mahArASTra) paramapUjya saMtaziromaNi sAgara (ma. pra.) mo. 09411260785 AcArya zrI 108 vidyAsAgara jI mahArAja ke paramaziSya pUjya 2. AzISa kumAra jaina zAstrI zrI digambara jaina u. prA. gurukula, muni zrI 108 vinita sAgara jI mahArAja evaM candraprabha Agara hastinApura jilA-meraTha (u.pra.) mo. 09411067242 jI mahArAja ne aitihAsika nagarI auraMgAbAda meM cAturmAsa AryikA dIkSA sampanna kiyaa| muni candraprabha sAgarajI ne siMhaniSkrIr3ita vrata kiye madanagaMja, ajamera sthita zrI candraprabha digambara jaina maMdira meM isa vrata meM AcArya jinasena kRta harivaMza purANa kA anusaraNa 21 akTUbara 2005 zukravAra ko AryikA gaNinI zrI 105 karate hue eka upavAsa eka AhAra, bar3hate evaM ghaTate krama meM syAdvAdamatI mAtA jI ke sAnnidhya meM indaura nivAsI vayovRddha kiye| mahArAja jI ne 80 divasa meM 60 upavAsa aura 20 dina dharmaparAyaNA brahmacAriNI babI bAI ne sAdhvI dIkSA aMgIkAra pAraNA kii| aisA mahAn vrata prathamAcArya AcArya zAMtisAgara kii| Ayojita dIkSA samAroha meM pratiSThAcArya paM. dharmacandra jI jI ne jIvana meM 3 tIna bAra kiye the tathA unake bAda unake 30 disambara 2005 jinabhASikta
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstrI, dillI dvArA kiye gaye maMtroccAra ke bIca 82 varSIya AdivAsiyoM ne AjIvana zAkAhArI vrata liyA hai, unameM se babI bAI kA 16 saMskAroM ke sAtha kezaloMca evaM dIkSA 60-70 AdivAsI vizeSa ArkaSaNa ke kendra rhe| jinhoMne kAryakrama vidhi vidhAna pUrvaka sampanna huaa| digambara jaina dharma ke prati zraddhA bhakti dikhA kara kalyANa kA pArasamala bAkalIvAla AzIrvAda maaNgaa| "giranAra-saca aura sAciza'' VCD kA zItala jaina, bhopAla vimocana evaM prastuti AcArya vidyAsAgara pAThazAlA kA zubhAraMbha giranAra jI tIrtha rASTa starIya ekzana kameTI. rAjasthAna aMcala jayapura mAnasarovara sthita madhyama mArga sthita AdinAtha digambara ke tatvAvadhAna meM "giranAra-saca aura sAciza" nAmaka eka jaina maMdira parisara meM AcArya vidyAsAgara pAThazAlA kA vizeSa vIDiyo sIDI kA nirmANa kiyA gayA hai. jisakA vidhivat pUjA arcanA ke sAtha zubhArambha huaa| AryikA zrI vimocana dinAMka 11 sitambara 2005 ko zrI digambara jaina 105 pUrNamati mAtA jI ne pAThazAlA ke paMjIkRta lagabhaga 125 nasiyAM bhaTrAraka jI. jayapara meM Ayojita giranAra jI AMdolana vidyArthiyoM ko saMskAra yukta mAMgalika bhaviSya kI kAmanA ke dUsare caraNa ke avasara para, zrI bhAratavarSIya digambara jaina karate huye AzIrvacana pradAna kiyaa| isa avasara meM tIrtha kSetra kameTI ke rASTrIya adhyakSa zrI nareza kumAra seThI udghATanakartA pro. esa.ena. jaina evaM unake parivAra kI ora dvArA kiyA gayA tathA usake pazcAta isa sIDI kA LCD paccIsa hajAra eka sau paccIsa pradatta kiye gye| Projecter dvArA bar3I skrIna para pradarzana kiyA gyaa| dazalakSaNa parva meM zramaNa jJAna bhAratI dvArA dazalakSaNa parva meM jayapura tathA anya kaI sthAnoM para isa _advitIya dharma prabhAvanA vIsIDI kI prastuti kI gaI tathA samAja dvArA isakI bhUri- mathurA (uttarapradeza)zrI digambara jaina siddha kSetra mathurA kI bhUri prazaMsA kI gii| isa sIDI kA nirdezana tathA nirmANa parama pAvana vasundharA para prAtaH smaraNIya pUjya AcArya zrI yuvA cArTarDa akAunTeMTa gaurava jaina chAbar3A dvArA kiyA gayA 108 vidyAsAgara jI mahArAja ke zubhAzIrvAda evaM upAdhyAya hai| isa sIDI meM giranAra jI mudde para cala rahI sabhI jJAnasAgara jI mahArAja kI preraNA se jaina saMskRti ke pracAra gatividhiyoM tathA giranAra bacAo AMdolana kI saMpUrNa jAnakArI prasAra hetu saMsthApita zramaNa jJAna bhAratI chAtrAvAsa dvArA paryuSaNa ArkaSaka evaM rocaka tarIke se prastuta kI gaI hai| giranAra jI parva meM deza ke vibhinna 29 sthAnoM para dharma prabhAvanA hetu vidvAn masale para samAja meM jAgarukatA paidA karane ke uddezya se isa bheje gaye hai| jinakA vivaraNa nimna prakAra haivIsIDI kI prastuti TIvI athavA LCD Projecter ke mAdhyama 1. gur3agA~va-paM. jinendra zAstrI, paM. rAhula jaina 2. huparI se kI jA sakatI hai| (mahA.)-bra. aruNa bhaiyA, paM. saurabha jaina 3. hariparvata AgarAsIDI ke liye samparka kareM- gaurava jaina chAbar3A paM. abhiSeka zAstrI 4. nasIrAbAda-paM. sunIla zAstrI, 10,evaresTa kaoNlonI, lAlakoThI, jayapura (rAja.) 5. kailAza nagara, dillI-paM. abhiSeka jaina, 6. zAstrInagara bhopAla meM abhUtapUrva dharma prabhAvanA jayapura-paM. saurabha jI 7. bhilAI-paM. ketana siMghaI, 8. khekar3A bAgapata- paM. amola varavaMTe, paM. agraja jI 9. pacevara (rAja.)AcArya zrI 108 vidyAsAgara jI mahArAja ke paramaziSya jaMgala __paM. ketana jI, 10. thar3I mArkeTa, jayapura- paM. vikAsa jI, vAle bAbA ke nAma se vikhyAta pajya mani zrI cinmayasAgara 11. zAhapurA bhIlavAr3A -paM. saMcaya jI 12. mahAvIra nagara, jI mahArAja ke sasaMgha sAnnidhya meM madhyapradeza kI rAjadhAnI koTA- paM. aMkita jI, paM. mayaMka jI 13. begaM (cittoDagar3ha)bhopAla ke itihAsa meM prathama bAra itane vizAla stara para paM. zailendra jI 14. alIgaDha (ToMka)-paM. saurabha jI lalitapura aitihAsika kalpadruma mahAmaNDala vidhAna kA bhavya Ayojana 15. kAMkarolI- paM. manISa jI 16. etmAdapura AgarA-paM. 24.09.05 se 5.10.05 taka bA. bra. abhaya jI (dasa : nitina jI, paM. yazavaMta jI 17. khelar3I (rAja.)- paM. dineza pratimAdhArI) indaura, bA.bra. sumata jI evaM bA.bra. anila jI jI 18. alauda (rAja.)-paM. brijeza jI 19. bodalA se. 7 bhopAla ke kuzala nirdezana meM 500 indra-indrANiyoM aura hajAroM AgarA- paM. AzISajI 20. zerduNI (mahA.)- paM. vardhamAna zrAvakoM kI upasthiti meM sAnaMda sampanna haa| jaMgala vAle 2 jI, paM. brajeza jI 21. rajAvata phArma jayapura-paM. saurabha jI bAbA se prabhAvita hokara jUnA maNDalA ke jina hajAroM 22. vaizAlI nagara jayapura-paM. viveka jI 23. pAlabIcalA -disambara 2005 jinabhASita 31
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajamera-paM. saMjaya jI, paM. anila jI 24. bhigavaNa (mahA.)paM. amola mhesakara 25. zivapurI- paM. aMzula jI 26. mandasaurapaM. amita jI, paM. vRSabha jI 27. nadavaI (rAja.) - paM. anuja 28. bhIlavAr3A - paM. dIpeza jI 29. pahAr3I-paM. rAhula jI / zItakAlIna avakAza meM bahegI jJAnadhArA parama pUjya sarAkoddhAraka upAdhyAyaratna zrI 108 jJAnasAgara jI mahArAja kI parama preraNA evaM AzIrvAda se evaM zruta saMvarddhana saMsthAna, meraTha uttara pradeza ke tatvAvadhAna meM vigata gata varSoM kI bhA~ti isa varSa bhI zItakAlIna avakAza meM 25 disambara se 1 janavarI 2006 taka rAjasthAna ke koTA saMbhAga ke vibhinna aMcaloM meM zikSiNa ziviroM kA Ayojana hone jA rahA hai| saMyojaka - AzISa kumAra jaina zAstrI, kaTAre muhallA zAhagar3ha, sAgara saMsthAna ke chAtroM ko dI AdhyAtmika jJAna varSA (sAMgAnera) parama pUjya prAtaH smaraNIya AcArya zrI 108 vidyAsAgara jI mahArAja ke parama ziSya munipuMgava zrI 108 sudhAsAgara jI mahArAja ke sAnnidhya meM dinAMka 13 akTUbara se 25 akTUbara 2005 taka AdhyAtmika zikSaNa zivira kA Ayojana kiyA gayA, jisameM zrI digambara jaina zramaNa saMskRti saMsthAna, sAMgAnera ke 51 zAstrI kakSA ke vidyArthiyoM ne pravacanasAra kA dvitIya adhikAra evaM svayaMbhUstotra kA adhyayana pUjya muni zrI ke mukhAravinda se nirjara amRtavANI se kiyaa| pulaka goyala jaina pAThazAlA bAla saMskAra sammelana eka abhinava prayoga chindavAr3A 25 akTUbara, ahiMsA sthalI, golagaMja meM sthita vizAla paMDAla meM Ayojana zivira samApana mAnasa paTala para amiTa smRti chApa dene vAlA siddha huA / isameM sivanI, maNDalA, piDaraI, goTegAMva, lakhanAdauna, chapArA, narasiMhapura aura chindavAr3A meM saMcAlita pAThazAlAoM ke karIba arddhasahasra chAtra-chAtrAoM ne sammilita hokara abhUtapUrva prastuti dI / isa avasara para munizrI samatAsAgara jI mahArAja ne apane udbodhana meM kahA ki zizu ke jIvana meM mAsUma mATI kI taraha apAra saMbhavanAyeM rahatI hai, mATI se zarAba pIne kA kulhar3a bhI bana sakatA hai aura pUjA kA maMgala ghaTa bhI / kuzala kumbhakAra kI taraha yogya guru kA sAnnidhya milatA hai, to yahI bacce jIvananirmAtA, yuganirmAtA banate haiN| jaina bAla saMskAra sammelana kA yaha Ayojana viziSTa vidvAn banAne kA Ayojana nahIM, balki naitikatA, dhArmikatA kI dharA para saMskAroM kI dIkSA kA Ayojana hai| sabhA meM upasthita arddhasahasra bacce isa bAta kA sabUta haiM ki bhAvI pIr3hI ko yadi jAgaraNa kA maMtra diyA jAye, to Aja bhI yahI taruNAI apanI, apane parivAra, samAja aura rASTra kI jimmedAriyA~ mahasUsa kara sakatI hai| pariNAma sAmane hai, bAla sammelana kI yaha gaMgotrI jJAna aura bhakti ke saMskAroM ko prApta kara vizAla jAgarUka janacetanA kA Adarza prastuta kara sakatI hai| sabhI vidyArthI zikSaka, zikSikAyeM, saMyojaka aura samAja ke sahayogI jana isa upalabdhi ke lie zubhAzISa ke pAtra haiN| ailaka zrI nizcayasAgara mahArAja ne kahA ki jo latA binA kisI sahAre ke hotI hai, vaha vilaya ko prApta hotI hai| choTe-choTe baccoM meM saMskAroM ke bIja bonA Avazyaka hai| devazAstra, guru ke prati zraddhAbhakti ke saMskAra suyogya zrAvaka banAte / yahI saMskArita bacce, rASTra ke jimmedAra nAgarika bneNge| nanheM mutre chAtra chAtrAyeM prAta: 7.30 baje kezariyA vastraparidhAna meM katArabaddha, anuzAsita hokara vibhinna mArgoM se nagara bhramaNa kA bhavya pradarzana kara nagara ke mukhya sthala ahiMsAsthalI golagaMja meM pahu~cakara dharmasabhA ke rUpa meM parivartita hue / vibhinna nagaroM se padhAre pAThazAlA saMcAlaka, zikSaka, zikSikAyeM evaM AmaMtrita atithiyoM ne munisaMgha ke punIta caraNoM meM zrIphala samarpita kara AzISa prApta kiyaa| vahIM bAhara se padhAre atithiyoM kA sammAna mahAsabhA cAturmAsa Ayojana samiti vibhinna saMgaThanoM, samitiyoM, saMsthAnoM ke padAdhikAriyoM ne zrIphala, baiga, smRticinha evaM pAThazAlA ke chAtra - chAtrAoM, zikSaka-zikSikAoM ko paridhAna bheMTa kara sammAnita kiyaa| munisaMgha kI AhAracaryA evaM sAmAyika ke pazcAt ThIka dopa. 2 baje se 5 baje taka saMtanivAsa pravacana hAla meM dharmasabhA punaH prAraMbha huii| jisameM vibhinna pAThazAlAoM ke chAtra-chAtrAoM ne AkarSaka dhArmika, sAMskRtika nRtya, nATaka, bhajanoM evaM phainsI Dresa kI prastuti dekara upasthita vizAla janasamUha kA mana jIta liyA, jisase prazaMsA hI nahIM, balki pAThazAlA ke lie puraskAra rAzi bhI prApta kI / saMyojaka -disambara 2005 jinabhASita 32
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'saMskAra acche hoMge, tabhI saMskRti bacegI' O muni zrI sudhAsAgara jI "saMskRti kI rakSA kI bAta saba karate haiM, bar3e-bar3e netA bhASaNa dete haiM, hara maMca se saMskRti ke hAsa para cintA darzAyI jAtI hai parantu khuda ke aura dUsaroM ke saMskAra kaise sudhAre jAeM isa para koI dhyAna nahIM diyA jA rahA hai| sabhI to saMskRti sisaka rahI hai, luTa rahI hai, miTa rahI hai aura saMskAra mahAvIra va rAma kI jagaha lagAtAra rAvaNa aura kaMsa ke samAna hote jA rahe haiM, phira batAo saMskRti kaise bacegI? kaise usakI maryAdA kI rakSA ho sakegI? kauna saMskRti ke gaurava ko barakarAra rakha pAegA? dhyAna rakhanA-yadi saMskAra isI taraha durAcArI aura vyabhicArI jaise panapate rahe to apasaMskRti ke bhaMvara jAla meM phaMsa kara eka dina naSTa honA pdd'egaa| saMskRti ko bacAnA hai to apane saMskAroM ko pavitra banAo tabhI svayaM kA, samAja kA aura rASTra kA kalyANa hogaa|" bhAratIya saMskRti hamAre deza kI zAna aura prANa hai parantu binA saMskAroM ke saMskRti kI rakSA ho hI nahIM paaeNgii| saMskAroM se saMskRti kA janma huA hai phira saMskAroM ko pavitra banAnA Aja kI sabase bar3I AvazyakatA hai| saMskAroM se hI dharma bacegA, manuSya meM manuSyatA A sakegI, hiMsA kA hrAsa hogA, arAjakatA baMda ho sakegI, azAMti miTA sakoge, zAMti ko pA sakoge aura eka dina phira rAmarAjya bhI asaMbhava nahIM hai| sArI mahimA saMskAroM kI hai, jaisI hamArI soca (karanI vaise hI pariNAma sunizcita haiN| saMskRti kI nIMva saMskAroM para TikI hai, yadi use bacAnA hai to saMskAravAn bananA par3egA aura koI dUsarA rAstA hai hI nahIM yaha pakkI taraha se mAna lenA / saMskAra bhagavAn ke pAsa mAMgane se nahIM mileMge, na cAhane se hA~sila hoNge| saMskAra ke lie to samarpita honA pdd'egaa| bhagavAn ke samakSa bhikhArI nahIM bhakta bananA hogaa| jaba Atma samarpaNa karoge taba saMskAra mAnavatA meM badala jAeMge, phira dayA, karuNA kI bhAvanA svataH hI phUTa par3egI aura bhakta se phira bhagavAn bhI dUra nahIM hoNge| paramAtmA se bhIkha mAMgane kI galata Adata chodd'o| mithyA dRSTi ko chor3a kara samyak dRSTi ko apnaao| yadi prabhu para vizvAsa hI nahIM hai, to phira unase bhIkha kyoM mAMga rahe ho ? prabhu to antarayAmI haiM, tInoM loka ke svAmI haiM, trikAla dRSTi haiM, ghaTa-ghaTa ke jJAtA haiM, sarvatra haiM, arihanta haiM aura ve kisI ko kaSTa dete hI nahIM hai| ve to parama dayAlu aura karuNA nidhAna haiN| yAda rakhanA-bhagavAn kabhI kucha nahIM dete hI nahIM, apane saMskAroM se utpanna karma hI acche-bure ke kAraNa haiN| phira bhagavAn ke samakSa bhikhArI nahIM bhakta bneN| kabhI bhagavAn sAkSAta sAmane A bhI jAyeM, taba bhI mata mAMganA / hAta mata phailAo, donoM hAtha jor3akara jhukanA siikhoN| bhakta kabhI kucha mAMgatA nahIM, mAMgane kI jarUrata bhI nahIM hai balki use to apane Apa apanI puNyAI va susaMskAroM ke bala para milegA, yaha taya hai| tabhI to kahA hai- "bina mAMge motI mile mAMge mile na bhIkha... " susaMskArI vyakti hI yaha bhAvanA karegA ki bhagavAn usake hRdaya meM virAjita ho jaaeN| vaha yaha nahIM socegA ki maiM bhagavAn ke hRdaya meM baiTha jaauuN| hanumAna jI ne bhagavAn kA sInA nahIM phAr3A thA balki apanA sInA phAr3akara saMsAra ko yaha jJAna diyA thA ki prabhu apane svayaM ke hRdaya meM hoN| unheM apanI A~khoM meM basA lU, parantu Aja to saMskAroM ke abhAva meM bhakta maoNrDana, suvidhA bhogI aura saudAgara ho gyaa| tabhI to Aja bhagavAn ke samakSa bhikhAriyoM kI lAIna lagI hai, bhagavAn kA hI sInA phAr3ane ko loga taiyAra haiM, eka nAriyala car3hAkara, savA rupae kA prasAda car3hAkara eka muTThI cAvala arpita kara 100 borI kA munAphA aura eka dama 10 lAkha rupae kI lATarI kholane kA saudA kara rahe haiN| aise ajJAnI logoM ko mUrkha aura dhUrta kahA ki bhagavAn eka kA nahIM hotA parantu bhakta kA bhagavAn eka hI hotA hai| yahI to mahimA hai bhagavAn kii| ataH bhagavAn ke sAtha mata hoM, bhagavAn ko apane sAtha kara lo, phira kalyANa ho jAegA, bhava-bhava tira jaaegaa| bure karmoM kA svayaM jimmedAra samajhanA aura sukha aura vaibhava mile to ise bhagavAn kA AzIrvAda mAnanA, yahI hai zubha saMskAra aura isI bhAvanA se baca sakegI bhAratIya saMskRti / 'amRta vANI' se sAbhAra
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji naM. UP/HIN/29933/24/1/2001-TC DAka paMjIyana kra.-ma.pra./bhopAla/588/20037 murainA (ma.pra.) meM jaina yuvA pratibhA sammAna samAroha sampanna parama pUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI ke AzIrvAda se paramapUjya muni zrI kSamAsAgara jI evaM muni zrI bhavyasAgara jI kI preraNA evaM sAnnidhya meM pA~cavA jaina yuvA pratibhA sammAna samAroha' 5,6navambara 2005 ko murainA ma.pra. meM jaina yuvA sampanna huA, jisameM hajAroM zrAvakoM kI pratibhA mAna upasthiti meM medhAvI chAtra-chAtrAoM ko puraskAra se sammAnita kiyA gyaa| isa samAroha meM bhAga lene ke liye bhArata ke 18prAMtoM se 1400 jaina bAlaka-bAlikAoM ko AmaMtrita kiyA gayA thaa| UNG JAWI WARD kakSA 10 ke 85 pratizata evaM kakSA 12 ke 80 pratizata se Upara aMka prApta karane vAle kramaza: 437 evaM 916kula 1353 chAtra apane parivAra ke sAtha Aye hue the| prathama dina murainA meM munizrI kSamAsAgara jI ke sAnnidhya meM saMpanna yaMga jainA avArDa -05 jinavandanA ke pazcAt prAtaH 8baje ma.pra. ke tahata pahalIbAra Ayojita dIkSAMta samAroha meM sammAnita sIniyara avArDI zAsana ke pUrva maMtrI zrI viThThalabhAI paTela sAgara ne dIpa prajvalana kiyaa|dophr 1 baje se jaina kvija prArambha huA, jisameM lagabhaga 400 vidyArthiyoM ne bhAga liyaa|muni zrI kSamAsAgara jI ne apane saMbodhana meM kahA ki vidyArthI kairiyara cunane se pahale dhyAna rakheM ki aisA kairiyara na cuneM jo vItarAgatA kokhaMDita kara de|apnii Arthika sthiti evaM mAtA-pitA kI icchA ko dekhate huye, apanI samatA kA dhyAna rakhate huye kairiyara cuneN| kairiyara ke cayana meM apanI kSamatA kA bhI dhyAna rakhA jaave|hmaare jIvana meM vinaya aura ImAnadArI AnI cAhiye, jisakI madada se hama U~cAI taka pahu~ca skeN|taamsik pravRtti ko choDakara sAttvika pravRtti ko dhAraNa karanA caahiye| dUsare dina prAtaH 8baje samAroha kI mukhya atithi DaoN. pro. vanamAlA jaina, AI. AI.TI. bambaI ne dIpa prajvalana karake prathama satra kAzabhArambha kiyaa| prathama satra meM sIniyara avArDI vidyArthiyoM kA dIkSAnta samAroha huA evaM silekzana prophezanala korsa meM TaoNpara vidyArthiyoM ko maiDala, sIlDa evaM sAhitya dekara puraskRta kiyA gyaa| dopahara ke satra meM sabhI vidyArthiyoM ko maMca se maiDala evaM sIlDa ke sAtha sammAnita kiyA gyaa| mukhya atithi pro. DaoN. vanamAlA jaina ne sarvaprathama kakSA 12 ke zrI aMkita pATanI tathA ku. dIpikA jaina ko sammAnita kiyA, jinhoMne kramaza: 97.5% evaM 97.2% aMka prApta kiye the| samAroha ke madhya zrI pannAlAla vainADAAgarA ne maitrIsamUha kA paricaya diyaa|is avasara para deza ke aneka prasiddha vidvAna upasthita the| avArDI vidyArthiyoM se carcA kI gaI, to unhoMne batAyA ki itanI suMdara vyavasthA bArAtiyoM ke lie bhI nahIM kI jAtI hai| sammAnasamAroha ke aMtima kSaNoM meM pUjya muni zrI bhavyasAgara jI evaM pUjya muni zrI kSamAsAgara jI ne apanA AzIrvAda upasthita samudAya ko dete huye kahA ki binovA kahate the 'Learning with doing' arthAt kAma karane ke sAtha-sAtha sIkheM, aisI hamArI zikSA ho, dUsaroM ke upakAra kA bhAva hamArI zikSA meM ho| samAroha meM indaura se padhAre haye zrI bhaMDArI evaM pro. saroja kumAra ne bhI apanI bAta vidyArthiyoM ko kairiyara kAuMsiliMga ke mAdhyama se smjhaaii| chAtroM se bhI krAsa-kvizcana karake kairiyara kAuMsiliMga ko saphala bnaayaa| kAryakrama kA saMcAlana pro. sumataprakAza chatarapura evaM rAjeza chatarapura ne kiyaa| samApana para murainA zahara ke zrAvakoM ne sabhI avArDI evaM atithiyoM ko tilaka lagAkara baiMDa bAjoM ke sAtha sAyaM 5 baje se rAtrI 1 baje taka vidAI dI, jo dekhane ke lAyaka thI, yaha eka anUThA sammAna thaa| muni zrI kSamAsAgara jI ne apane antima upadeza meM chAtroM se kahAhameM yaha jAnakara gaurava honA cAhiye, ki ahiMsA karuNA aura prema hamArA dharma hai| satya ke prati samarpita hokara nirantara AtmavikAsa karanA hamArA darzana hai| AtmasaMtoSa aura sAmyabhAva rakhanA hamArI AdhyAtmika cetanA kA madhura svara hai| zraddhA aura sadAcAra se samanvita jJAna hI hamArA vijJAna hai| sureza jaina mAraurA, zivapurI svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, jona-1, mahArANA pratApa nagara, Jain Education Inte bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM sarvodaya jaina vidyApITha'17205 prophesara kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prkaashit| www.jainelings