Book Title: Jinabhashita 2005 10
Author(s): Ratanchand Jain
Publisher: Sarvoday Jain Vidyapith Agra
Catalog link: https://jainqq.org/explore/524301/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinabhASita vIra nirvANa saM. 2531 zrI vighnahara pArzvanAtha digambara jaina mandira atizaya kSetra mahuA (gujarAta) Azvina, vi.saM. 2062 akTUbara, 2005 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgalabhAvanA 0 AcArya zrI vidyAsAgara jI sAgara sama gaMbhIra maiM banUM candra-sama shaant| gagana tulya svAzrita rahU~,harU~ dIpa-sama dhvAnta // 1 // cira saMcita saba karma ko, rAkha karU~ bana aag| tapta Atma ko zAnta bhI, karU~ bnuuNgtraag||2|| tana mana ko tapa se tapA, svarNa banU~ chvimaan| bhakta banU~ bhagavAn ko, bhajUM banU~ bhagavAn // 3 // bhadra banU~ basa bhadratA, jIvana kA shrRNgaar| dRvya-dRSTi meM nihita hai, sukha kA vaha saMcAra // 4 // lokeSaNa kI cAha nA, sara sakha kI nA pyaas| vidyAsAgara basa banU~, karU~ svapada meM vaas|| 5 // phUla bichAkara pantha meM, para-prati bana anukuul| zUla bichAkara bhUla se, mata bana tU pratikUla // 6 // yama,dama,zama,sama tuma dharo, kramazaH kama zrama hoy| nara se nArAyaNa bano, anupama adhigama hoya // 7 // sAdhu bane samatA dharo, samayasAra kA saar| gati paMcama milatI tabhI, miTatI haiM gati cAra // 8 // svIqata ho mama namana ye, jaya-jaya-jaya 'jysen'| jaina banA aba jina banU~, mana raTatA dina raina // 9 // sAdhu bano, na svAdu bano, sAdhya siddha ho jaay| gamanAgamana tabhI miTe, pApa-puNya kho jAya // 10 // ratnatraya meM rata raho, raho rAga se duur| vidyAsAgara tuma bano, sukha pAvo bharapUra // 11 // gomaTeza ke caraNa meM, nata ho baarmbaar| vidyAsAgara maiM baneM. bhava-sAgara kara pAra // 12 // yahI tattva darzana rahA, nija darzana kA hetu| jina-darzana kA sAra hai, bhava-sAgara kA setu|| 13 // meTe vAda-vivAda ko, nirvivAda syaadvaad| saba vAdoM ko khuza kare, puni-puni kara saMvAda // 14 // tajo rajo guNa-sAmya ko, sajo bhajo nija dhrm| zarma mile bhava dukha miTe, Azu miTe vasu karma // 15 // zAzvata nidhi kA dhAma ho, kyoM banatA tU diin| hai usako basa dekha le, nija meM hokara liin|| 16 // samaya-samaya 'para' samaya meM, savinaya samatA dhaar| samala saMga sambandha taja, rama jA sukha pA sAra // 17 // bhava-bhava bhava-vana bhramita ho, bhramatA-bhramatA kaal| bItA ananta vIrya bina, bina sukha, bina vRSa-sAra // 18 // para pada, nija pada, jAna taja, para pada, bhaja nija kaam| parama padAratha phala mile, pala-pala japa nija nAma // 19 // nija guNa kartA Atma hai, para kartA para aap| isa vidhi jAne muni sabhI, nija-rata ho taja pApa // 20 // pApa prathama miTatA prathama, tajo puNya-phala bhog| punaH puNya miTatA dharo, Atama-nirmala yog|| 21 // rAga-dveSa aru moha se, raMjita vaha upyog| vasu vidha-vidhi kA niyama se, pAtA dukha kara yog||22|| virAga samakita muni lie, jItA jIvana saar| karmAsrava se taba bace, nija meM kareM vihAra // 23 // rAgAdika ke hetu ko, tajate ambara chaaNv| rAgAdika puni muni miTA, bhajate saMvara bhaav|| 24 // / 'dohAdohanazataka' se sAbhAra Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raji.naM.UP/HIN/29933/24/1/2001-TC DAka paMjIyana kra.-ma.pra./bhopAla/588/2003-05 akTUbara 2005 mAsika varSa 4, aGka jinabhASita sampAdaka antastattva pro. ratanacandra jaina pRSTha maMgala bhAvanA : A.pR. 2 : AcArya zrI vidyAsAgara jI kAryAlaya jaina upAsanA : e/2, mAnasarovara, zAhapurA pravacana : sAdhu kI nahIM, apanI cintA karo bhopAla-462039 (ma.pra.) :: munizrI sudhAsAgara jI phona naM. 0755-2424666 lekha .trivarNAcAroM aura saMhitA granthoM kA itihAsa sahayogI sampAdaka sva, paM. milApacandra kaTAriyA paM. mUlacandra luhAr3iyA, .caturthaguNasthAna meM zuddhopayoga nahIM hotA (madanagaMja kizanagar3ha) :paM. javAharalAla jI zAstrI paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA * pRthvI kA ghUmanA vAstuzAstra ko nirarthaka siddha karatA hai DaoN. zItalacandra jaina, jayapura : DaoN. dhannAlAla jaina DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta * AcArya samantabhadra aura unakI stutiparaka racanAe~ pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU : prAcArya paM. nihAlacandra jaina DaoN. surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura * parigraha-parimANa vrata aura paM. jaganmohanalAla jI zAstrI 13 : bra. amaracanda jaina ziromaNi saMrakSaka * gujarAta rAjya ke jUnAgar3ha jile meM sthita pramukha jaina tIrtha zrI ratanalAla kaMvaralAla pATanI zrI giranArajI parvata para atikramaNa (Ara.ke. mArbala) : ena.ke. seThI kizanagar3ha (rAja.) * mer3hakoM ne lI rAhata kI sA~sa zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura : DaoN. jyoti jaina * saMskAra se saMskRti ke jur3ate tAra : DaoN. vandanA jaina prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha kSetra paricaya : atizaya kSetra bInAjI (bArahA) 1/205, prophesarsa kaoNlonI, jijJAsA-samAdhAna :: paM. ratanalAla bainAr3A AgarA-282002 (u.pra.) .namaka kA saMkaTa phona: 0562-2851428, 2852278 : pulaka goyala bodhakathA : adha:patana kA kAraNa : DaoN. ArAdhanA jaina 'svataMtra' sadasyatA zulka tIrthaMkara paricaya : ziromaNi saMrakSaka 5,00,000 ru. * zrI bhagavAn ajitanAtha jI parama saMrakSaka 51,000 ru. saMrakSaka * zrI bhagavAn sambhavanAtha jI 5,000 ru. AjIvana 500 ru. . kavitA : yuvA-pIr3hI vArSika 100 ru. : manoja jaina 'madhura' eka prati |- murzidAbAda di. jaina samAja kA patra sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| . samAcAra 29-32 10 ru. lekhaka ke vicAroM se sampAdaka kA sahamata honA Avazyaka nahIM hai| jinabhASita se sambandhita samasta vivAdoM ke lie nyAya kSetra bhopAla hI mAnya hogaa| Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya jaina upAsanA jaina upAsanA kA lakSya hai sarvaduHkhoM se mukti prApta kara AtmA se paramAtmA bana jaanaa| AtmavikAsa ke lie yahA~ bAhya sAdhanoM ko bhI lakSya nahIM kiyA hai apitu zarIra aura AtmA ko sAdhana mAnakara sAdhya kI prApti karanA batAyA hai| AcArya mAnatuMga svAmI bhaktAmara stotra meM kahate haiM ki: nAtyadbhutaM bhuvana bhUSaNa! bhUtanAtha, bhUtairguNairbhuvi bhvntmbhissttuvntH| tulyAbhavanti bhavato nanu tena kiMvA, bhUtyAzritaM ya ihanAtma samaM karoti // 10 // arthAt he saMsAra ke bhUSaNa aura prANiyoM ke nAtha! sacce guNoM ke dvArA ApakI stuti karane vAle puruSa pRthvI para Apake barAbara ho jAte haiM; yaha bhArI Azcarya kI bAta nahIM; kyoMki aise svAmI se kucha bhI prayojana siddha nahIM hotA jo isa loka meM apane AdhIna puruSa ko sampatti ke dvArA apane barAbara nahIM krtaa| anya dharma jahA~ ekAtma kI bAta kara sabhI prANiyoM ko paramAtmA kA aMza mAnate haiM vahIM jainadharma sabhI meM eka jaisI AtmA mAnakara Atma vikAsa kA barAbara adhikAra detA hai| hamArI upAsanA paddhati samatAvAdI darzana para AdhArita hai| jahA~ vyaktyodaya, vargodaya nahIM apitu sarvodaya ko lakSya rakhA gayA hai| hamAre tIrthaMkara bhI kahate haiM ki bano tuma bhI vaise, jaisA ki maiM huuN| ____ jaina upAsanA kA eka lakSya baMdhana mukti bhI hai| sAMsArika baMdhana bhI prabhunAma smaraNa se khula jAte haiN| AcArya mAnatuMga ke anusAra : ApAdakaNTha muru zRGkhalaveSTi tAGgAH, gADhaM bRhannigaDakoTinighaSTa jaGghAH / tvannAmamantramanizaM manujAH smarantaH, sadyaHsvayaM vigatabandhabhayA bhavanti // 46 // arthAt pairoM se gale taka bar3I-bar3I jaMjIroM se jinake aMga veSTita haiM tathA atyanta bar3I-bar3I ber3iyoM ke agrabhAga se jinakI jA~ghe chila gaI haiM, aise manuSya Apake nAma rUpI maMtra kA nirantara smaraNa karate hue tatkSaNa apane Apa bandhana ke bhaya se rahita ho jAte haiN| jaina paramparA eka Izvara meM vizvAsa karatI hai jo vizuddha AtmA kA pratIka hai| isa paramAtma pada ko sabhI prApta kara sakate haiN| jo loga Izvara ko kartA aura haMtA mAnate haiM jainadharma usakA khaNDana karatA hai| AcArya mAnatuMga kahate haiM ki: buddhastvameva vibudhArcitabuddhi bodhAt / tvaM zaGkaro'si bhuvanatrayazaGkara tvAt / dhAtAsi dhIra! zivamArgavidhervidhAnAda, vyaktaM tvameva bhagavan ! puruSottamo'si // 25 // arthAt he dhIra! devoM athavA vidvAnoM dvArA pUjita jJAna vAle hone se Apa hI buddha ho, tInoM lokoM ko sukha karane vAle hone se Apa hI zaMkara ho, mokSamArga kI vidhi ke nirmANa kartA hone se Apa hI vidhAtA ho, he bhagavan / Apa hI spaSTa rUpa se purUSottama viSNu ho| jaina upAsanA kA pramukha lakSya Asanna vipadAoM se mukti aura kAlAntara meM mokSa prApti rahA hai| jaina dharmAnuyAyiyoM kA vizvAsa hai ki guNagrahaNa kA bhAva rakhane tathA guNoM kA cintana/bakhAna karane se una guNoM Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI prApti hotI hai| ina stotroM ke mUla meM "vande tadguNalabdhaye" kI bhAvanA pUre joza ke sAtha vidyamAna hai| tIrthaMkara vItarAgI hote haiM ata: ve rAga aura dveSa se prayojana nahIM rakhate lekina unakA smaraNa hI bhaya yA duHkha nivAraNa meM samartha hai, tvannAma mantramanizaM manujAH smarantaH / sadyaH svayaM vigatabandhabhayA bhavanti // (bhaktAmara stotra-46) arthAt he bhagavan ! manuSya Apake nAma rUpI maMtra kA nirantara smaraNa karate hue zIghra hI apane Apa bandhana ke bhaya se rahita ho jAte haiN| jainastotroM kI racanA kA pramukha hetu svAntaH sukhAya evaM AtmakalyANa rahA hai| ratnatraya kI prApti kI bhAvanA se samyagdarzana, samyagjJAna evaM samyakcAritra tathA inake dhArakoM kA guNagAna Avazyaka mAnA gyaa| jainastotrakAroM ke lie 'jina' zabda atyadhika priya rahA hai| kyoMki yaha jitendriyatA, jinhoMne cAra ghAtiyA karmoM ko jIta liyA hai aise arhanta bhagavAn kA sUcaka rahA hai| jinabhakti meM zakti kI nahIM bhAvoM kI pradhAnatA hotI hai| bar3e-bar3e yoddhA, balavAna vyakti jo kArya nahIM kara pAte vaha jinabhakti pUrNa kara detI hai| AcArya mAnatuMga svAmI kahate haiM ki : so'haM tathApi tava bhaktivazAnmunIza, kartuMstavaM vigatazaktirapi prvRtH| prItyAtmavIryamavicArya mRgI mRgendra, nAbhyeti kiM nijazizo: paripAlanAtha // 5 // arthAt ApakI bhakti ke vazIbhUta zakti rahita bhI maiM stuti karane ke lie pravRtta huA huuN| hiraNI prIti se 1) apanI zakti ko binA vicAre apane bacce kI rakSA ke lie kyA siMha ke sAmane nahIM AtI hai arthAt avazya AtI hai| bhakti kA rasa zAnta mAnA gayA hai| jaina upAsanA paddhati bhI zAnta bhAvoM se kI jAtI hai| jisameM mana, vacana, kAya kI ekatA arthAt mAnasika, vAcanika evaM kAyika zAnti ko pramukhatA dI jAtI hai tAki antima uddezya kArya kI zAnti(siddhi)saMbhava ho ske| bhakti meM yadi kahIM sAMsArika duHkhoM kA varNana bhI kiyA gayA hai to usakA lakSya yaha nahIM hai ki vyakti duHkhI hoM balki lakSya yaha hai ki vyakti duHkhoM se mukti kA upAya soce, upAya kare aura duHkhoM se mukta ho| saMsAra ke prati arUci utpanna kara vairAga bhAva jagAnA hI iSTa rahA hai| isa taraha jaina upAsanA kA prathama lakSya sAMsArika sukha evaM aMtima lakSya mokSa prApti hai| isa hetu bhakta bhagavAn kA darzana, vaMdana, pUjana,zAstra evaM guruoM kI yathAvidhi bhakti, AhAra Adi dAna, ekAzana, upavAsa, dhyAna, sAmAyika,tIrthayAtrA, japa-tapa-tyAga Adi sadpravRttiyoM meM pravRtta hokara apane jIvana ko saphala banAtA hai| jo kudeva, kuzAstra evaM kuguruoM kI upAsanA evaM bhakti meM apanA citta lagAtA hai vaha nizcita hI apanA saMsAra bar3hAtA hai| ataH hameM upAsanA ke kSetra meM isaprakAra kI pravRtti se bacanA caahie| Aja hamAre sAmane nimittabhUta jinabimba haiM, jinezvara ke laghunaMdana svarUpa digambara munirAja guru ke rUpa meM vidyamAna haiM, vItarAga praNIta jinazAstra bhI vidyamAna haiM aura anubhava jo AtmA se kiyA jAye tathA hita kI kasauTI para kasakara kiyA jAye so vaha bhI hai| ataH kyoM na hama upAsanA karate samaya isa bAta kA vizeSa dhyAna rakheM ki hama jo kareM acche ke liye kareM aura jo ho vaha acche ke liye ho| isI meM pratyeka jaina dharmAnuyAyI aura jainatva kA bhaviSya surakSita hai| jainaM jayatu shaasnm| ela-65, iMdirAnagara, burahAnapura (ma.pra.) Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhu kI nahIM, apanI cintA karo muni zrI sudhAsAgara jI sAdhu kI cintA mata karo ki inakA cAturmAsa kisa | kue~ ke jala meM koI vikalpa nahIM hai, parantu vaha , taraha se acchA banAnA hai, balki apanI cintA karo ki jaise-jaise ghaTa meM jAegA usItaraha usakI niyati bnegii| sAdhu ke sAnnidhya se hameM apane jIvana ko kaise badalanA hai| | maMgalakalaza meM gayA to vaha pavitra jala kahalAegA, gaTara meM sAr3he tIna mahIne taka nirantara zramaNasaMskRti ke unnAyaka | gayA to dUSita banakara ghRNA ko paaegaa| isItaraha saMta samAgama aura vItarAgatA ke sAkSAt svarUpa saMtoM kA eka jagaha nitya | dharma kI gaMgA samAna hai, jo jitanA aura jaisA hAsila karanA saMta samAgama kA apUrva avasara milane ke pazcAt bhI yadi | cAhegA, use vaisA hI milegaa| ghara AI gaMgA ke bAda bhI 'jainatva' ke pakSadhara aura nagara ke zraddhAlu nara-nArI jAga | apane ghaTa ko bharanA hai yA nahIM, yaha svayaM ko hI taya karanA nahIM sake, to yaha unhIM kA durbhAgya hai| jo jAgegA, vahI pdd'egaa| gaMgA ke ghATanumA saMtasamAgama meM Ane para AtmA ke pAegA, yaha zAzvata satya hai| jo saMsAra kI cintA chor3a kalyANa kA mArga milegA, yaha nizcita hai, parantu yaha apanI-- apanI AtmA kA pUjArI banane kI maMjila para cala par3A,phira | apanI pravRti aura prakRti para nirbhara hai ki unheM kitanA pAnA usakA kalyANa nizcita hai| hai, kidhara calanA hai| jo dharma kI gaMgA meM DUba gayA, usakA kisI nagara meM sAdhu kA cAturmAsa hone para sAdhu kA | mokSamArga asaMbhava nahIM hai / durbhAgya jAgatA hai, kintu zrAvakoM (bhakta) kA usase saubhAgya | zramaNasaMskRti ke mArga para calane vAle Aja bhI kA~ToM prakaTa hotA hai| digambara jaina sAdhuoM ko jinavANI mAtA | | meM calakara AnaMda ko pA rahe haiN| zramaNasaMskRti kI pavitratA, kA yaha Adeza hai ki vaha isa paMcamakAla meM kisI jaina | AdarzarUpatA Aja bhI saMsAra ko suvAsita kara rahI hai| maMdira meM jAkara cAturmAsa kare, jisase zrAvakoM kI bigar3atI | jainasiddhAMta isa paMcamakAla meM bhI apanI dRr3hatA para kAyama dRSTi aura pathabhraSTa hotI rAha ko sahI dizA dekara unako | hai| jainasiddhAMta bhautikatA kI aMdhI daur3a ke pIche nahIM hai| na apanI dazA sudhArane kA avasara diyA jA ske| mA~ jinavANI | yaha yuga ke anusAra parivartita hotA hai, balki kAla ko upadeza nahIM, balki Adeza detI hai aura usakA pAlana jainadarzana ke anusAra calanA par3atA hai| karanA pratyeka sAdhu saMta kA kartavya hai| usI Adeza kI | isakA sAkSAta pratIka va jvalanta pramANa ve digambara paramparA se pUre deza meM jaina sAdhu-saMta iMsAnoM kI bastI meM | sAdhu haiM, jo zramaNasaMskRti kA dhvaja lie aura kundakunda kI jinendra prabhu kI bhakti kA guNagAna karane ke lie cAturmAsa paramparA kA jayaghoSa karate hae isa bhAratabhami para Aja bhI para Ate haiN| mahAvIra kI vItarAgamudrA meM paidala ghUma rahe haiN| yahI kAraNa hai ki Dagara-Dagara aura nagara se lekara | digambaramunivratadhAraNa karanA koI sahaja nahIM hai, parantu bhArata DhANI-DhANI taka paidala nirbhaya hokara ghUmane vAle jaina sAdhu- | kI pAvana bhUmi kA yaha aho bhAgya hai ki zramaNasaMskRti kI saMta ko cAturmAsa kAla ke lie sAr3he tIna mahIne taka eka pavitra paramparA nirantara bar3ha rahI hai aura yaha zramaNasaMskRti na sthAna para hI gujArane par3ate haiM aura yahI unakA durbhAgya | kabhI jhuka pAegI, na kabhI miTa paaegii| saMkaTa va vipattiyA~ banatA hai, parantu zrAvakoM ke lie sAdhu kA cAturmAsa kAla | Ane ke bAda bhI munidharma siMha ke samAna Aja bhI mahAvIra saubhAgya kA pratIka banatA hai| varSAkAla meM jIva-jantuoM kI dhvajA laharA rahA hai| yaha dhyAna rahe ki mani kA mArga kI bahuta adhika utpatti hotI hai, jinake prati dayA, karuNA | sAdhanA kA hai aura gahastha kA upAsanA kA, ataH sAdhanA ke aura ahiMsA kI bhAvanA ko dRSTi meM rakhate hue hI sAdhu- | mArga para bar3ha rahe sAdhu-saMtoM ke cAturmAsa se apanA jIvana saMta varSa meM eka bAra varSAkAla meM cAturmAsa karate haiN| cAturmAsa | sudhaareN| apanI cintA kareM ki maiM kahA~ hU~ ? meM yaha na soceM ki mahArAja kA cAturmAsa acchA banAnA hai 'amRtavANI ' se sAbhAra balki tyAga, tapasyA aura ahiMsA bhAvanA meM hama kitane Age bar3ha pAe~ge, isa para socanA hai| 4 akTUbara 2005 jinabhASita Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trivarNAcAroM aura saMhitA granthoM kA itihAsa paM. milApacandra kaTAriyA digambara jainadharma meM isaprakAra ke sAhitya meM bahutere | aisA kahA jA sakatA hai| aura ye donoM AzAdhara ke bAda hue kriyAkAMDa vaidikadharma ke ghusa Aye haiN| yaha bAta zrI paM. | yaha bhI prakaTa hai| AzAdhara kA AkhirI samaya vikrama saM. jugalakizora jI mukhtAra ke trivarNAcAroM para likhe hue parIkSA | teraha sau karIba hai| vikrama saM. 1376 meM nirmA lekhoM se bhI khUba spaSTa ho cukI hai| aise granthoM kA nirmANa | ke pratiSThApATha meM iMdranaMdi va hastimalla kA ullekha huA hai, di. jainadharma meM sabase prathama kaba se zurU huA aura kinane | ata: inakA samaya 14 vIM zatAbdi kA prathama-dvitIya caraNa kiyA? isa para jaba hama vicAra karate haiM to hamArI dRSTi | siddha hotA hai| yaha samaya AzAdhara ke kucha hI bAda par3atA vikrama kI 14vIM sadI meM honevAle govindabhaTa aura unake | hai| vaMzajoM para jAtI hai| goviMdabhaTTa svayaM pahile vatsagotrI iMdranaMdi ne ukta saMhitA ke tIsare pariccheda meM bharadvAja, vaidika brAhmaNa thA, samantabhadra ke devAgamastotra ke prabhAva se | Atreya, vaziSTa aura kaNva Adi nAma gotrapravartakoM ke batAye vaha jaina ho gayA thaa| usakA putra hastimalla huA jisane | haiN| ye nAma vaidika RSiyoM ke haiN| isase mAlUma hotA hai ki saMskRta vikrAnta kaurava Adi jaina nATakoM kI racanA kI hai| | iMdranaMdi bhI pahile koI zAyada vaidika brAhmaNa hI hoM aura inhoMne hI saMskRta meM eka pratiSThAgraMtha bhI banAyA hai, jisakI | goviMdabhaTTa kI taraha ye bhI phira jaina hue hoN| kucha bhI ho, prazasti jaina siddhAMta bhAskara bhAga 5, kiraNa 1 meM prakAzita | hastimalla ke sAtha inakA koI saMparka avazya rahA hai| huI hai| hastimalla kA samaya vikrama kI 14vIM sadI kA | iMdranaMdi yaha nAma inakA dIkSA-nAma jAna par3atA hai| pUrva meM pUrvArddha nizcita hai| ye gRhasthI the| inhIM ke samaya meM indranaMdi | vaidika brAhmaNa hone ke kAraNa hI inhoMne saMhitA meM kitanA hI hue haiM, jinhoMne iMdranaMdi saMhitA nAma kA eka grantha racA hai| | viSaya brAhmaNadharma kA bhara diyA hai| saMbhava hai isakI racanA meM isa saMhitA kA paricaya karIba 25 varSa pahile jainabodhaka, | istimalla kA bhI hAtha rahA ho| varSa 51 ,aMka 10-11 meM nikalA thaa| usake anusAra yaha kriyAkAMDI sAhitya ke do aMga haiM / eka pratiSThA saMhitA 11 paricchedoM meM koI Der3ha hajAra zloka pramANa hai| graMtha aura dUsarA trivarNAcAra graMtha / aisA lagatA hai ki digambara hamAre dekhane meM isakI eka adhurI prati AI hai, jisameM pUre | jainadharma meM pratiSThA granthoM ke nirmANa kA AdhAra prAyaH AzAdhara 7 pariccheda bhI nahIM the| isI adhUrI prati ke AdhAra para kA pratiSThA pATha rahA hai aura trivarNAcAra granthoM ke nirmANa kA prastuta lekha likhA jA rahA hai| isa saMhitA meM zaucAcAra, AdhAra iMdranaMdi saMhitA rahI hai| isa saMhitA meM trivarNAcAra Acamana, tilakavidhi, spRzyAspRzyavyavasthA, jAtinirNaya, aura pratiSThA donoM hI viSayoM kA pratipAdana kiyA hai| zUdroM ke bhedopabheda, varNasaMkara saMtAnasaMjJA, sUtakapAtaka, kucha vikrama saM. 1376 meM hone vAle aryapArya ne ekasaMdhi dAyabhAga,garbhAdhAnAdi SoDaza saMskAra, havana, saMdhyA, gotrotpatti, kA bhI ullekha kiyA hai / ataH ekasaMdhi bhI iMdranaMdi ke mRtyubhoja, godAna, piMDadAna aura tarpaNa Adi kaI viSayoM kA varNana hai| inameM se kitanA hI kathana sAphataura para vaidikadharma samaya meM yA inase kucha hI bAda hue jAna par3ate haiN| iMdranaMdi saMhitA kA sabase prathama anusaraNa inhoMne hI kiyA hai| taduparAMta se liyA gayA pratIta hotA hai| aryapArya ke dvArA AzAdhara, iMdranaMdi, hastimalla aura ekasaMdhi __isa saMhitA meM AzAdhara kRta 'siddha bhakti pATha' pAyA / ke anusAra pratiSThA grantha racA gayA hai| ye aryapArya bhI jAtA hai aura isI saMhitA ke tIsare pariccheda ke upAMta meM / goviMdabhaTTa ke hI vaMza ke haiM , aisA ye khuda likhate haiN| 'nyAyopAttadhano yajan guNagurun....' yaha padya bhI pAyA jAtA pUjAsAra nAmake graMtha meM bhI jisake kartA kA patA nahIM hai jo AzAdhara ke sAgAradharmAmRta kA hai| isase isa saMhitA hai, iMdranaMdi saMhitA kA kitanA hI aMza jyoM kA tyoM bharA paDA ke kartA iMdranaMdi kA samaya AzAdhara ke bAda kA siddha hotA hai| isa saMhitA ke tIsare pariccheda meM gotrotpatti kA kathana hai| yaha grantha anumAnataH 15vIM sadI kA ho sakatA hai| karate hue aisA likhA hai : vidyAnuvAda nAma ke grantha meM bhI jisake saMgrahakartA ___ puSpadaMtaumAsvAtiraindranaMdIti vizrutAH / koI matisAgara nAma ke vidvAn huye haiM, kitanA hI aMza vasunaMdistathA hastimallAkhyo vIrasenakaH // iMdranaMdi saMhitA kA pAyA jAtA hai| usameM eka jagaha hastimalla isa zloka meM prayukta hastimalla ke ullekha se ke nAma se bhI gaNadharavalaya maMtra kA samAveza kiyA hai| usI hastimalla ke bAda yA hastimalla ke samaya meM indranaMdi hue, / + pUjA | meM pUjAsAra kA bhI ullekha huA hai| vasunaMdi pratiSThA pATha -akTUbara 2005 jinabhASita 5 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI utthAnikA meM jina granthoM ke AdhAra para graMtha banAne kI taduparAMta akalaMka pratiSThA pATha kA naMbara AtA hai| pratijJA kI hai unameM vidyAnuvAda kA bhI nAma hai| vaha vidyAnuvAda | isakA nirmANa brahmasUri ke bAda meM huA hai| saMbhavataH yahI ho sakatA hai| eka jinasena trivarNAcAra bhI hai vaha somasena trivarNAcAra bhAvazarmA ne abhiSeka pATha kI TIkA vikrama saM. | ke bAda usakI chAyA lekara banA hai| 1560 meM bnaaii| aisA rAjasthAnagraMthasUcI, dvitIya bhAga ke | isataraha trivarNAcAroM aura pratiSThApAThoM ke race jAne / paSTha 14 meM likhA hai| isa TIkA meM bhAvazarmA ne kA yaha itihAsa hai| isase jAnA jA sakatA hai ki ina vasunaMdipratiSThApATha kA ullekha kiyA hai aura Amera zAstra | trivarNAcAroM kI paramparA jahA~ se zarU hotI hai ve pahile bhaMDAra kI sUcI ke pRSTha 193 meM vasunaMdipratiSThApATha kA vaidika brAhmaNa the bAda meM jaina hokara unhoMne kriyAkADI lipikAla saM. 1517 diyA hai| yaha lipikAla yadi sahI | sAhitya kI racanA kii| pUrvasaMskAra aura paristhitivaza unako ho, to isa vasunaMdi kA samaya bhI anumAnataH 15vIM sadI | usameM kitanA hI kathana brAhmaNadharma jaisA karanA par3A hai| yaha mAnA jA sakatA hai| vasunaMdi pratiSThApATha meM kitane hI padya paraMparA Aja se koI sAta sau varSa pahile se cAlU huI hai / AzAdhara pratiSThApATha ke pAye jAte haiM, isase vaha AzAdhara aura pratiSThA graMthoM kI paraMparA bhI prAyaH AzAdhara ko AdhAra ke bAda kA to spaSTa hI hai| banAkara yahIM se zurU huI hai| isaprakAra ke sAhitya kI isataraha pUjAsAra, vidyAnuvAda aura vasunaMdipratiSThApATha paramparA kA udgama AzAdhara aura usake samaya ke Asaina tInoM kA samaya karIba-karIba Asa-pAsa kA hI jAna | pAsa hone vAle hastimalla, iMdranandi, ekasaMdhi Adi se huA par3atA hai| jAna par3atA hai| vAmadeva ne bhI koI pratiSThA graMtha likhA dikhatA hai| yahA~ khAsa dhyAna meM rakhane kI bAta yaha hai ki hamAre apane isa pratiSThA pATha kA ullekha vAmadeva ne abhiSeka | yahA~ indranandi, vasunandi, mAghanandi, nemicanda, akalaMka, pATha kI TIkA meM kiyA hai| (mudrita abhiSeka pATha saMgraha) / / jinasena Adi nAma vAle prAcIna aura prAmANika AcArya huye vAmadeva kA samaya aryapArya ke Asa-pAsa kA, 14vIM zatAbdI haiN| vaise hI nAma vAle arvAcIna graMthakAra bhI huye haiN| ataH nAmasAmya ke cakkara meM par3akara unako eka hI nahIM samajha kumudacaMdra kRta 'pratiSThAkalpaTippaNa' nAmaka grantha bhI lenA caahiye| kabhI-kabhI aisA bhI huA hai ki eka hI nAma sunA jAtA hai, jisake kucha uddharaNa hamAre dekhane meM Aye. | aura eka hI samaya meM hokara bhI vyakti bhinna-bhinna rahe haiM, , usase jJAta hotA hai ki vaha iMdranaMdi saMhitA kI nakalamAtra hai| jaise AdipurANa aura harivaMzapurANa ke kartA jinsen| isataraha brahmasUri ne pratiSThAgraMtha hI nahIM trivarNAcAra graMtha bhI | se anya bhI graMthakAra ho sakate haiN| likhA hai| somasena ke trivarNAcAra meM kitanA hI varNana brahmasUri | jIvarAja jaina graMthamAlA solApura se prakAzita bhaTTAraka ke ullekha se kiyA gayA hai| vAstava meM vaha varNana jyoM kA / sampradAya' pustaka ke pR. 252 para paTTAvalI kA lekha chapA hai tyoM indranandi saMhitA meM pAyA jAtA hai| isase jAna par3atA hai jisameM likhA hai ki, 'padmasena ke ziSya narendrasena ne kucha brahmasUri ne indranandisaMhitA se liyA aura somasena ne brahmasUri vidyA ke garva se utsUtraprarUpaNa karane ke kAraNa AzAdhara ko ke trivarNAcAra se / somasena kA samaya vikrama saM. 1660 apane gaccha se nikAla diyA to vaha kadAgrahI zreNIgaccha meM nizcita hai| calA gyaa| vaha lekha yoM hai, 'tadanvaye zrImat vATavargaTa prabhAva | zrI padmasenadevAnAM tasya ziSya zrI narendra se nadevaiH alAvA isake eka pratiSThAtilaka nAma kA graMtha kiMcavidyAgarvata asUtraprarUpaNAdAzAdharaH svagacchAnnissAritaH nemicandra kRta hai jo chapa bhI cukA hai| usake dekhane se mAlUma || hotA hai ki vaha arthazaH adhikAMza meM habaha AzAdhara pratiSThA | kadAgrahagrastaM shrennigcchmshishriyt|' pATha kI nakala hai, bhale hI usake kartA ne kahIM AzAdhara __ AzAdhara kRta pratiSThA pATha meM kaI aise devI devatAoM kA ullekha nahIM kiyA hai| isakI prazasti se pAyA jAtA hai | ke nAma, unake vicitra rUpa va unakI ArAdhanA karane kA ki ye nemicandra bhI hastimalla ke hI vaMza meM hue haiM aura kathana kiyA hai jinake nAma taka karaNAnuyogI granthoM meM nahIM milate haiN| vaisA varNana sApha taura para kapola kalpita najara rizte meM ukta brahmasUri ke bhAnaje lagate haiN| ye gRhastha the| inhoMne jo prazasti meM apanI vaMzAvalI dI hai usakI gaNanAnusAra AtA hai| sambhava hai AzAdhara ke aise hI kathanoM ko lekara narendrasena ne AzAdhara kA bahiSkAra kiyA ho| iti / inakA samaya 16vIM zatAbdI ho sakatA hai| aura yahI samaya brahmasUri kA bhI samajhanA caahiye| 'jaina nibandha ratnAvalI' se sAbhAra hai| 6 akTUbara 2005 jinabhASita Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaguNasthAna meM zuddhopayoga nahIM hotA paM. javAharalAla zAstrI zaMkAkAra : zrI mahAvIra prasAda ajamerA, jodhapura | vAle ko dvAdazAMga para zraddhA nahIM hai| (dekheM-mukhtAra grantha zaMkA : caturtha guNasthAna meM zuddhopayoga nahIM hotaa| isa | pR.833) viSaya meM AcAryoM ke pramANa pUrvaka siddha kIjie? / 12. zuddhopayoga sarva parityAga, paramopekSA saMyama, samAdhAna : nIce siddha kiyA jAtA hai ki zuddhopayoga vItarAga cAritra, ye zuddhopayoga ke paryAyavAcI nAma haiN| yathAsAtaveM guNasthAna se pUrva nahIM hotA, cauthe guNasthAna meM zuddhopayoga | sarvaparityAgaH paramopekSAsaMyamo,vItarAga cAritraM zuddhopayoga iti nahIM hotA : yAvadekArthaH (pravacanasAra pR. 552 gA. 230, zAntivIra di. 1. apramattAdi kSINakaSAyantaguNasthAnaSaTke tAra- | jaina saMsthAna, mahAvIra jI) tmyenshuddhopyogeH| (pra.sA.9, tA.vR.20) 13. zuddhAtmAnubhUtilakSaNa vItarAga cAritra yAnI __ artha : sAtaveM se 12veM guNasthAna taka taratamatA se | zuddhAtmAnubhUti to vItarAga cAritra kA lakSaNa hai| vahI pra. zuddhopayoga hai| 192 zuddhopayoga lakSaNo bhAvamokSaH (vahI pR. 199 tathA 2. yahI bAta pravacanasAra tA.va. 181 meM likhI hai| | 200 gA. 84 moheNa va... kI tA. vR.) zuddhopayoga lakSaNa ko 3. yahI bAta vRhad dravyasaMgraha 34 meM likhI hai| rakhanevAlA bhAvamokSa hai| 4. yadi isameM (Upara) tAratamyena zabda na hotA taba 14. paramAtma prakAza meM to kahA hai ki gRhasthoM ke to mAna sakate the ki cauthe guNasthAna meM zuddhopayoga hai| tAratamya zuddhopayoga rUpa parama dharma hai hI nahIM- gRhasthAnAM... zuddhopayoga kA artha yahI hai ki sAtaveM se prAraMbha hokara 12veM guNasthAna paramadharmasya avkaashonaasti| (2/111) taka Age-Age vizaddha hote hae anta meM (12 veM meM) 15. yoM hai sakala saMyama caritra, suniye svarUpAcaraNa zaddhopayoga kI parAkASThA ho jAtI hai| aba (chhddhaalaa)| isaprakAra sakalasaMyama cAritra khaa| aba isake bAda meM svarUpAcaraNa (zuddhopayoga) sunie| ata: cauthe guNasthAna meM zuddhopayoga kA aMza bhI saMbhava isI padyAMza se spaSTa hai ki sakalasaMyama ke bAda hI nahIM hai| pratyuta chaThe guNasthAnavartI muni ke zubhopayoga kI samAnatA bhI caturtha guNasthAnavartI ke nahIM ho sakatI hai| svarUpAcaraNa (zuddhopayoga) hotA hai anyathA ve sakala-saMyama ke pUrva hI ise kaha dete| (pra.ni., pRSTha 59 pU. jJAnamatI mAtAjI) ina pandraha pramANoM se tathA anya bhI pravacanasAra TIkA 5. caturtha guNasthAna meM vastutaH zuddhopayoga nahIM hotaa| | meM likhita pramANoM se yaha kAMca ke mAphika spaSTa siddha hai ki (paM.jaganmohanalAla jI, adhyAtma amRta kalaza pR.374, avratI samyagdRSTi ko zuddhopayoga nahIM hotaa| yadi yaha kahA mumukSu maNDala prakAzana) jAe ki dhavalA 13 meM to kahA ki dharmadhyAna tathA zukladhyAna 6. caturtha guNasthAna yAnI avirata samyaktva meM meM viSayakRta bheda nahIM kahA, mAtra kAlakRta bheda kahA, ata: zuddhopayoga hone kA prazna hI nahIM utthtaa| (paM. ratanacaMda mukhtAra | dharmadhyAna meM bhI zukladhyAnavat zuddhopayoga kaho nA? vyaktitva, pR. 851 tathA 852 tathA 871) to isakA uttara yaha hai ki yadi viSaya-sAmya se donoM 7. vItarAgacAritraM zuddhopayoga, svarUpa/vItarAga cAritra dhyAnoM meM sAmya (samAnatA) mAnate ho to phira dharmadhyAna tathA ko yahA~ zuddhopayoga khaa| (pravacasAra 11 TIkA) zukladhyAna ke phala bhI eka-samAna mAnane kA anucita 8. dekheM jainasandeza di. 6.5.58 pRSTha 4 bra. bAbU ratanacanda prasaMga aaegaa| (2) samAnakAla (eka-samaya parimANa) meM mukhtAra, sahAranapura tathA mukhtAra grantha pR. 123 tulya guNazreNi-nirjarA mAnane kA anucita prasaMga aaegaa| 9. cauthe guNasthAna meM zuddhopayoga nahIM hotaa| (jaina | (3) mithyAtvI ke dvArA bhI, kadAcit sarAgasaMvedanagajaTa 23.11.67, pR. 8) AtmasaMvedana hone se, eka hI AtmA viSayIkRta hone se 10. isI prakAra dekheM jaina gajaTa 15.2.73 pR. 7 tathA | anya bhI aneka anucita prasaMga aaveNge| (4) zuddha: 4.1.68 pR.7| rAgAdirahita: upayogaH zuddhopayogaH yAnI vItarAga upyog| 11. caturtha guNasthAna meM svarUpAcaraNa cAritra mAnane | vaha sarAga pariNati meM kaise? sarAga-samyaktvI meM kaise ? akTUbara 2005 jinabhASita 7 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| UTTA cauthe guNasthAna meM jaba cAritra hI nahIM hai (go. jI. | vAle kA aupazamikabhAva aura bArahaveM guNasthAnavAle kA 12) tathA vahAM saMyama nahIM hai, isIlie vaha asaMyata kahalAtA | kSAyika bhaav| gyArahaveM guNasthAna se nIce vAle muni kA hai (go. jI. 29) / cAritraguNa kI apekSA vahA~ audayika | kSayopazamika bhAva zuddhopayoga hai, yaha kahanA bhI ThIka hI hai| bhAva hai (dha. 5/201) / aise cauthe guNasthAnavartI gRhasthI ko | vaha zuddhopayoga bhI do prakAra kA hotA hai, eka to zuddha zuddhopayoga yAnI cAritraguNa kI nirmala paryAya mAnanA hAsyAspada dharmadhyAnAtmaka, jo ki saptamaguNasthAnavartI muni ko hotA hai / aura dUsarA zukladhyAnAtmaka zuddhopayoga, jo ki AThaveM Adi samayasAra tAtparyavRtti meM jo kahA hai ki 'tatraM ca yadA guNasthAnoM meM hotA hai| kAlAdi labdhivazena bhavyatva zaktervyaktirbhavati tadAyaM jiivH| dUsarI bAta yaha hai ki ukta prAsaMgika TIkA tAtparya sahaja zuddha pAriNAmika bhAva lakSaNa nijaparamAtma dravya samyak | vRtti meM hI Age likhA hai ki 'zuddhopAriNAmika bhAva viSaye zraddhAnajJAnAnucaraNa paryAyarUpeNa prinnmti| taccapariNamanaM yAbhAvanA tadrUpa yadaupazamikAdi bhAvatrayaM tat samastarAgAdi AgamabhASayaupazamika kSAyopazamika kSAyikaM bhAvatrayaM bhnnyte| | rahitatvena zuddhopAdAnakAraNatvAt mokSakAraNaM bhvti|' adhyAtma bhASayA punaH zuddhAtmAbhimukha-pariNAma: zuddhopayoga: pAriNAmika bhAva ke viSaya meM jo bhAvanA ityAdi paryAyasaMjJAM lbhte| . . . (samayasAraH : "diTThI | (yAnI zuddhopayoga) hai, usa rUpa jo aupazamikAdika tIna sayaMpi". . . gAthA 343 kI tA. vR. pR. 303-305, ajamera | bhAva haiM, ve rAgAdi samasta vikAroM se rahita hone se, zuddha prakAzana) upAdAna ke kAraNa hone se mokSa ke kAraNa haiN| pUjya A. jJAnasAgarIya artha va vizeSArtha noTa : yahA~ to zuddhopayoga, aupazamikAdi tIna bhAva, TIkAkAra ne yahA~ batalAyA hai ki kAla Adi labdhi | rAgAdi sampUrNa vibhAvoM se rahita bhAva aisA atyanta spaSTa ke bala se isa jIva kI bhavyatva-zakti kI abhivyakti | kahA hai| yAnI yahA~ to kAMca ke mAphika yaha spaSTa karA diyA hotI hai, tabhI yaha jIva apane paramAtva dravya kA samIcIna | hai ki zuddhopayoga nizcita hI rAgAdi sakala vikalpoM rahita zraddhAna, jJAna, anuSThAna karane rUpa meM pariNamana karatA hai| usa | arthAt vItarAga hai| pariNamana ko hI Agama kI bhASA meM aupazamika, kSAyika | isItaraha prakRta aupazamika Adi bhAva bhI vItarAga va kSAyopazamika bhAva nAma se kahA jAtA hai va adhyAtma- | pariNatimaya haiN| ata: yaha prakaraNa yaha siddha nahIM karatA ki bhASA meM vahI zuddhAtmA ke abhimukha pariNAmasvarUpa zuddhopayoga / cauthe guNasthAna meM zuddhopayoga hotA hai| parantu jahA~ vItarAgatA nAma pAtA hai / TIkAkAra ke ullekha se caturtha guNasthAna meM hI | prAraMbha hotI hai vahA~ se hotI hai| ata: prakaraNa ko adhUrA zuddhopayoga ho jAnA siddha hotA hai; kyoMki vahA~ darzanamoha | par3hakara hI artha lagAnA ucita nhiiN| kA kSaya kSayopazama yA upazama ho jAtA hai| to phira kyA tIsarI bAta yaha hai ki bhavya mithyAtvI antarmuhUrta meM caturtha guNasthAna meM hI zuddhopayoga mAna lenA cAhiye, kyoMki | sAtavA~ guNasthAna prApta kara sakatA hai| ata: uparyukta prakaraNa tajjanya aupazamikAdika bhAva bhI usa gaNasthAna meM hote hI zuddhopayoga (dharmadhyAnAtmaka zuddhopayoga) Aja bhI saMbhava haiM? isakA uttara yaha hai ki yahA~ isa adhyAtma-zAstra meM | hai| ata: cauthe guNasthAna meM zuddhopayoga trikAla bhI nahIM hotA, darzana-moha va cAritra moha ko pRthaka-pRthaka na lekara moha | yaha siddha hai| nAma bhUla kA liyA gayA hai| phira vaha bhUla cAhe darzana yadi yaha kahA jAya ki anantAnubandhI ke udayAbhAva saMbaMdhI ho, yA cAritra saMbaMdhI ho, bhUla to bhUla hI hai| isa / se honevAlI zuddhi ko zuddhopayoga kaise nahIM kahA jA sakatA prakAra vaha bhUla jisake upayoga meM na ho vahI samyagdRSTi, | to isa viSaya meM hamArA nivedana hai ki aisA mAnA jAtA hai ki samyagjJAnI yahA~ para liyA gayA hai aura jaisA svayaM TIkAkAra, anantAnubandhI visaMyojaka samyadraSTi ke mithyAtva meM Ane zrI jayasenAcArya ne bhI aneka sthAnoM para batalAyA hai ki para usa mithyAdRSTi ke asaMkhyAt samayoM taka anantAnubaMdhI yahA~ para paMcamaguNasthAna se UparavAle ko hI samyagdRSTi zabda kA udaya nahIM rhtaa| isItaraha sabhI samyag mithyAdRSTiyoM ke se liyA gayA hai arthAt cAritra-sahita samyagdRSTi ko hI | bhI anaMtAnubaMdhI kA udaya nahIM hotaa| aisI sthiti meM ukta / yahA~ para samyagdRSTi mAnA gayA hai| athavA vItarAga samyagdRSTi mithyAdRSTi tathA samyaga mithyAdRSTi jIvoM ke bhI zuddhopayoga ko hI yahA~ samyagdRSTi liyA hai evaM usakA yA svarUpAcaraNa mAnane kA anucita prasaMga AegA, jo ki aupazamikAdikabhAva zuddhopayoga hai, arthAt gyArahaveM guNasthAna | Apako bhI iSTa nahIM hai| isa prakAra cauthe guNasthAna meM zuddhopayoga 8 akTUbara 2005 jinabhASita vAlA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnanA ucita nahIM hai / prazna: kyA Apa aisA udAharaNa batA sakate haiM ki viSaya eka hI ho taba bhI bhinna-bhinna bhUmikA meM nAma bhinna-bhinna hoN| cauthe guNasthAna meM zuddhopayoga mAnane meM kyA bAdhA hai ? uttara : digambara sampradAya meM savastra avasthA meM zuddhopayoga nahIM mAnA hai / 15 pramANa Upara die hue haiN| udAharaNa : jaise monikA nAma kI eka bAlikA hai| vaha avivAhita avasthA meM apane mAtA-pitA ke ghara para, mAtA-pitA ke lie kanyA hai, beTI hai, pAlitA hai tathA lAr3apyAra se poSita evaM parAyA dhana hai| vaha pitA ke ghara para beTI hI mAnI jAtI hai / yahA~ para monikA ke bhI hAva-bhAva, bolacAla haMsI-majAka, vyavahAra eka putrI - sadRza hI hote haiM / jabaki isI monikA kA vivAha hone para sasurAla meM yaha beTI nahIM,balki bahU mAnI jAtI hai tathA pati kI sabase bar3I ahamiyata, kAminI mAnI jAtI hai / vahA~ monikA ke hAva bhAva, bolacAla, haMsI-majAka, vyavahAra Adi bahU jaise hI hote haiN| isaprakAra jaise yahA~ para eka hI monikA bhinna-bhinna gRhoM meM bhinna-bhinna rUpa beTIpanA tathA bahUpanA ko prApta hotI hai / vaha satarka, sAdhAra tathA saTIka hai| usIprakAra cAhe cauthe evaM sAtaveM meM viSayabhUta vastu eka hI hove, parantu bhinnabhinna bhUmikA meM saMyama - ghAtaka kaSAyoM ke sadbhAva va abhAva ke kAraNa ve upayoga kramazaH zubhopayoga tathA zuddhopayoga kahalAtA hai / mAtra anantAnubaMdhI ke abhAva se zuddhopayoga nahIM hotaa| zuddhopayoga cAritra-guNa kI nirmala paryAya hai, ataH vaha apramattasaMyama ke pahale nahIM ho sktii| apramatta saMyata ke gyArahaveM bArahaveM guNasthAna meM hotA hai| cauthe guNasthAna meM matijJAna jaghanya zuddhopayoga hotA hai, tathA pUrNa yA utkRSTa zuddhopayoga dvArA jo AtmA viSaya hotI hai, usake phalasvarUpa jo AtmA kA jJAna hotA hai, vaha jJAna hai; cAritra - guNa kI nirmala pariNatirUpa zuddhopayoga nahIM / upasaMhAra : cauthe guNasthAna meM zuddhopayoga kadApi nahIM hotA, jo ki cAritra - guNa kI nirmala pariNatirUpa hai| cauthe meM to samyagdarzana, jJAna tathA samyakttvAcaraNa cAritra hI hote haiM, zuddhopayoga yA svarUpAcaraNa cAritra trikAla asaMbhava hai| 'jaina gajaTa', 29 julAI 1999 se sAbhAra pRthvI kA ghUmanA vAstuzAstra ko nirarthaka siddha karatA hai DaoN. dhannAlAla jaina vAstu-zAstra Adhunika vijJAna kI khojoM ke pariprekSya | hai, jise dinAsta ( bhramaNavaza sUryAsta kahA jAtA hai) mAnA meM eka bhramita - zAstra siddha hotA hai| vAstu-zAstra ke anusAra jAtA hai aura usa dizA ko pazcima dizA mAna liyA gayA / nirmANa, dizAoM ko dhyAna meM rakhakara karanA cAhie para, dizAeM ye saba kAlpanika haiM / to svayaM kAlpanika haiM / pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa cAroM dizAeM tathA agni- koNa (pUrva aura dakSiNa dizAoM kA madhya bhAga), naiRtya-koNa (dakSiNa aura pazcima dizAoM kA madhya bhAga), vAyavya koNa (pazcima aura uttara dizAoM IIT madhya bhAga), IzAna koNa (uttara aura pUrva dizAoM kA madhya bhAga),kSitija akSAMza-dezAMtara rekhAeM Adi kA brahmAMDa meM kahIM bhI astittva nahIM hai| pRthvI lagabhaga gola hai, golaAkRti para kisI bhI dizA Adi kA astittva saMbhava nahIM hai| pRthvI apanI dhurI para ghUma rahI hai, ghUmate hue pRthvI jaba sthira sUrya ke samakSa AtI hai to dinodaya (bhramaNavaza sUryodaya kahA jAtA hai) hotA hai aura dinodaya kI dizA ko pUrva-dizA mAna liyA gayA, ThIka isIprakAra pRthvI jaba apanI dhurI para ghUmate hue sUrya se vimukha ho jAtI hai to aMdherA chAne lagatA pRthvI ghUma rahI hai ataH pRthvI para nirmita bhavana Adi bhI ghUma rahe haiN| pRthvI eka milI sekaMDa ( eka sekaMDa kA hajAravAM bhAga ) meM lagabhaga 148 mITara ghUma jAtI hai arthAt eka sekaMDa meM 1,48,000 mITara pRthvI apane sthAna se apanI hI dhurI para Age bar3ha jAtI hai| aisI sthiti meM pRthvI para hue nirmANa-kArya bhI ghUma jAte haiM aura lagabhaga 12 ghaMTe meM pUrvadizA (kAlpanika ) kA nirmANa kArya pazcima dizA (kAlpanika) mukhI ho jAtA hai| jo vAstu-zAstrI kahate haiM ki nirmANa kArya isI dizA vizeSa meM honA caahie| ve yaha batAeM ki jaba pRthvI ghUma rahI hai aura eka milI sekaMDa meM bhI nirmANa kArya dizA vizeSa meM sthira nahIM hai to usa vAstuzAstra kA kyA upayoga hai? 86, tilakapatha, iMdaura * akTUbara 2005 jinabhASita 9 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatAMka se Age 'AcArya samantabhadra aura unakI stutiparaka racanAe~ samantabhadra kA samaya 40 DaoN. ke. bI. pAThaka ke anusAra svAmI samantabhadra IsA kI AThavIM zatAbdI ke pUrvArddha meM hue| jabaki jainasamAja meM unakA samaya Amataura para dUsarI zatAbdI mAnA jAtA hai / purAtattva ke kaI vidvAnoM ne isakA samarthana bhI kiyA hai / svAmI samantabhadra kI stuti paraka racanAeM arhadbhakti ke lie samantabhadra kI stutiparaka pramukha cAra racanAeM haiM, jinameM jaina siddhAMta kA sAra gumphita hai / 1. devAgama stotra 2. jinastutizatakaM 3. svayambhU stotra aura 4. yuktyanuzAsana / 1. devAgama stotra : 'Apta mImAMsA' ke nAma se vikhyAta ApakA yaha sabase pradhAna grantha hai / devAgama zabda se prArambha hone ke kAraNa yaha devAgama stotra kahalAyA / jisa prakAra-kalyANa maMdira stotra yA bhaktAmara stotra haiM, jo ina zabdoM se hI zurU hote haiM / isa stotra meM arhantadeva kA Agama vyakta huA hai / isa stotra meM zlokoM kI saMkhyA 114 isa grantha para bhaTTAkalaMkadeva ne aSTazatI ke nAma se tathA zrI vidyAnandAcArya ne aSTasahasrI nAma se bar3I TIkA likhI hai / itanI vizAla evaM samartha TIkA-TippaNiyoM ke bAda bhI devAgama vidvAnoM ke lie durUha aura durbodhasA banA huA hai / nizcita I 114 zlokoM ke laghu grantha rUpI kUpa meM sampUrNa matamatAntaroM ke rahasya rUpI samudra ko bhara diyA hai| ataH gahare adhyayana, manana aura vistIrNa hRdaya kI vizeSa AvazyakatA hai / 2. jina stuti zatakaM: isa grantha kA mUla nAma stuti vidyA hai / isake Adi maMgala padya meM 'stutividyAM prasAdhaye' isa pratijJA vAsa se isakA nAma 'stuti vidyA' prasiddha hai / isakI chaha AroM aura navavalayoM vAlI citra racanA para se grantha kA nAma 'jinastuti zataM' nikalatA hai / cUMki zata aura zataka ekArthaka haiM ataH yaha 'jinastuti zatakaM ' bhI kahA jAtA hai / jisakA bAda meM saMkSipta rUpa 'jina zataka' ho gyaa| isameM vRSabhAdi caubIsa jaina tIrthaMkaroM kI alaMkRta bhASA meM bar3I kalAtmaka stuti kI gaI hai / kahIM zloka ke eka caraNa ko ulaTakara rakha dene se dUsarA caraNa, kahIM pUrvArdha ko ulaTakara rakha dene se uttarArdha aura koI samUce zloka ko ulaTakara rakha dene se dUsarA amalA zloka bana 10 akTUbara 2005 jinabhASita prAcArya paM. nihAlacandra jaina jAtA hai / zloka naM. 10,83, 88 aura 95 meM eka caraNa ulaTakara rakha dene se dUsarA caraNa bana jAtA hai / isI prakAra 57, 96 aura 98 meM pUrvArdha palaTa dene se uttarArdha bana jAtA hai- udAharaNa dekheM rakSa mAkSara vAmeza zamI cArurucAnutaH / bho vibhonazanAjoru namrena vijarAmaya // 86 // yamarAja vinamrena rujonAzana bho vibho / tanu cAru rucAmIza zamevArakSa mAkSara // 87 // isa prakAra aneka prakAra se zabdoM ke atizaya sampUrNa stotra meM samAhita haiM / zabdAlaMkAra aura citrAlaMkAra ke aneka bheda prabhedoM se sampUrNa kRti alaMkRta hai| 'samastaguNa gaNopetA, sarvAlaMkAra bhUSitAM' sacamuca yaha grantha apUrva kAvya kauzala, adabhuta vyAkaraNa- pANDitya aura advitIya zabdAdhipatya ko sUcita karatA hai / jo yogiyoM ke lie bhI durgama hai / isa kRti ko 'sadaguNAdhAra' yAnI uttamaguNoM kI AdhAra bhUmi batalAte hue 'supadyivanI' bhI saMjJita hai / grantha meM sundaratA kA sUcana pada-pada para lakSita hai| uddezya : grantha kI racanA kA uddezya 'AgasAM jaye yAnI pApoM ko jItanA batalAyA hai / jinastuti se pApa kaise jIte jAte haiM, yaha rahasya kA viSaya hai / samasta tIrthaMkara pApa vijetA, ajJAna, moha tathA kAma-krodhAdi pApa pravRtti/prakRtiyoM para unhoMne pUrNata: vijaya prApta kI hai, ataH Apako hRdaya maMdira meM pratiSThita karane se pApoM ke dRr3ha bandhana usI prakAra DhIle par3a jAte haiM, jisa prakAra candana ke vRkSa para mora Ane se, usase lipaTe hue sAMpa DhIle par3akara bhaya se bhAga jAte haiN| athavA zuddha svarUpa ke sAmane Ate hI, apanI bhUlI huI nidhi kA smaraNa ho uThatA hai aura usakI prApti ke lie vaha kaTibaddha ho jAtA hai / bhaktiyoga kA yaha mAhAtmya hotA hai ki jaba prakAzita dIpaka kI upAsanA karate hue samarpita mastaka jhukatA hai to vaha svayaM dIpaka banakara jagamagA uThatA hai / stutikartA, stutya ke guNoM kI anubhUti karatA huA usameM anurAgI hokara, una AtmIya guNoM ko apane meM vikasita karane kI zuddha bhAvanA karatA hai / karmasiddhAMta se stuti ke phala ko spaSTa kara sakate haiN| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Asrava vidhi se dravya rUpa pudgala paramANu AtmA meM praveza karate haiM / yadi mana-vacana-kAya kI kriyAeM zubha haiM, to zubha karma aura yadi azubha haiM, to azubha karma hote haiN| zubhakarma, puNya prakRti rUpa aura azubha karma, pApa prakRtirUpa hotI hai| zubhAzubha bhAvoM kI taratamatA kaSAyAdi pariNAmoM tIvratA yA mandatA ke kAraNa, ina karma prakRtiyoM meM ulaTaphera yA saMkramaNa hotA rahatA hai| vItarAga bhagavAn kI upAsanA ke samaya, unake puNya guNoM kA smaraNa karane se zubha bhAvoM kI utpatti hotI hai, jisase pApa pariNati chUTatI hai aura usakA sthAna puNya pariNati le letI hai / ataH puNya prakRtiyoM kA rasa bar3hatA hai aura pApa prakRtiyoM kA rasa sUkhane lagatA hai| antarAyakarma, jo eka pRthaka mUla pApa prakRti rUpa hai, hamAre dAna, lAbha, bhoga, upabhoga aura vIryarUpa zakti-bala meM vighna karatA hai, vaha kamajora par3a jAtA hai, jisase iSTa kArya meM bAdhA samApta hokara, bigar3e kArya bhI sudhara jAte haiM, tathA hamAre laukika prayojana anAyAsa hI siddha ho jAte haiM / ataH stuti yA vandanAdika dharma kArya, iSTa phaladAtA hote haiN| isI abhiprAya ko tatvArthazlokavArtika meM AcArya ne kahA hai STaM vihantuM zubha bhAva-bhagna, rasaprakarSaH prabhurantarAyaH / tatkAmacAreNa guNAnurAgAnnutyAdiriSTArtha kadA'rha dAdeH / 3. svayambhUstotra : yaha stotra svayambhU zabda se prArambha hotA hai / isameM svayambhU - pada ko prApta 24 tIrthaMkaroM kI stuti kI gaI hai / svayambhU kA matalaba hai jo anantacatuSTaya rUpa Atma vikAsa ko prApta hokara mokSamArga praNetA banakara use prApta kiyA hai / isakA dUsarA nAma 'samantabhadra stotra' bhI pAyA jAtA hai / svayambhUstotra ke antima pada meM 'samantabhadra' pada prayukta huA hai| ataH isakA apara nAma bhI pracalita hai / yaha samantabhadra kI apUrva racanA hai / isake padoM ko sUktArtha, amala, svalpa Adi vizeSaNa dekhakara ve sUktarUpa se ThIka artha kA pratipAdana karane vAle haiM, alpAkSara haiM aura prasAdaguNa-viziSTa haiM / isa grantha meM bhakti, jJAna aura karmayoga kI triveNI bahAI hai, jisameM avagAhana se sukha zAnti kA lAbha hotA hai / isakI prabhAvotpAdakatA se anurakta hokara maiMne do varSa pUrva atukAnta chaMdoM meM hindI padyAnuvAda kiyA thA, jisakA candraprabha jinastavana kA udAharaNa dekheM : candrakiraNa sama, gauravarNamaya isa jaga ke tuma dvitIya candra ho / gaNadharAdi RSiyoM ke svAmI, indroM dvArA arcanIya ho / duSkRta bhAva dalana kara, kaSAyika bandhana se uparata, candrakAnti se parama manohara-aSTama tIrthaMkara jinasvAmI candraprabhu tumako praNamAmi / / 36 // isI prakAra zAnti jinastavana kI eka jhalaka dekheM: prazasta paMcakalyANaka kI paramparA se sahita mahodaya, ripu jisase bhayabhIta - sudarzana cakra dhareM ve / rAjAoM ke parimaNDala para vijaya prApta kara cakravartI kA mahAsuyaza pada pAyA / phira samAdhicakra se - durjaya sabala moha karmoM kI, sabhI prakRtiyAM kSAra kSAra kara, arihanta parama pada paayaa| svAmI samantabhadra ne apane isa stotra meM tIrthaMkara arhanta ke lie, jina vizeSaNa padoM kA prayoga kiyA hai, unase arhatsvarUpa para acchA prakAza par3atA hai / 144 padoM meM aise lagabhaga 175 vizeSaNoM kA upayoga kiyA gayA hai / ina samasta vizeSaNoM ko ATha samUhoM meM vargIkRta kiyA jA sakatA hai / jo vastutaH arhantoM ke nAma haiM- ve haiM 1. karmakalaMka vijaya sUcaka (2) jJAnAdi guNotkarSa vyaMjaka (3) para hita pratipAdana-loka hitaiSitA mUlaka ( 4 ) pUjyatA'bhivyaMjaka (5) zAsanamahattA ke pradarzaka ( 6 ) zArIrika sthiti aura abhyudaya mUlaka ( 7 ) sAdhanA kI pradhAnatA prakAzaka aura (8) mizrita guNavAcaka / isa stotra ko bhakti, jJAna aura karma yoga se yadi adhyayana kareM to isakI aneka vizeSatAe~ prakaTa hotI haiM : bhaktiyoga ke antargata, yaha kArikA dRSTavya hai : na pUjayArthastvayi vItarAge, na nindayA nAthaH vivAnta-vaire / tathA'pi te puNya-guNa-smRtirnaH, punAti cittaM duritAJjanebhyaH // 57 // jinakI AtmA meM rAga kA eka aMza bhI vidyamAna nahIM rahA, ve pUjA, bhakti yA stuti se prasanna nahIM hote, aura na hI prasanna hokara bhakta ke pApoM ko dUra hI karate haiM / unake pApa to Apake puNya-guNoM ke smaraNa mAtra se dUra bhAga jAte haiN| jainadarzana meM kI gaI prArthanA AtmotkarSa kI bhAvanA kA eka vizada rUpa hai : 'akTUbara 2005 jinabhASita 11 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dukkha-khayo, kamma-khao, samAhimaraNaMca bohilAho y|| dRSTi vikAra ke timira ko chedane ke liye anekAnta mama hou tijaga baMdhava / tava jiNavara caraNa-zaraNeNa // | painI-chainI hai / dRSTi vikAra ke pazcAt mohabhAva ko dUra he trijagata ke bandhu jinadeva! Apake caraNa zaraNa ke | karanA cAhie / yahI antaraMga parigraha hai / antaraMga parigraha prasAda se mere du:khoM va karmoM kA kSaya, samAdhipUrvaka maraNa kA poSaNa bAhya parigraha hai| jisase rAgAdika kI utpatti aura bodhikA - samyagdarzanAdi kA lAbha hove / | hotI hai ina saba ke pratikAra ke lie ekadeza yA sarvadeza parigraha tyAga Avazyaka hai / muniliMga dhAraNa binA parigraha svayambhUstotra meM prArthanA ke vividha aMlakRta rUpoM tyAga nahIM bntaa| ataH tyAga hI tRSNA nadI ko sukhAne ke ko dekheM: lie grISmakAlIna sUrya ke samAna hai / ina sabhI prasaMgoM kA (1) punAtu ceto mama nAbhinandanaH (2) jinaH zriyaM me varNana yuktiyukta DhaMga se isa stotra meM kiyA gayA hai / bhagavAna vidyattAma (3) mamA''rya deyAH zivatAti muccaiH (4) pUyAtpavitro bhagavAna mano me| (4) yuktatyanuzAsana : yadyapi grantha ke Adi aura anta ke padyoM meM isa nAma kA koI ullekha nahIM hai / ye sabhI prArthanAeM citta ko pavitra karane, AtmavikAsa TIkAkAra zrI vidyAnandAcArya ne bahuta spaSTa zabdoM meM aura AtmotkarSa ke lie kI gaI haiM / yuktyanuzAsana nAma kA stotra grantha udaghoSita kiyA / yaha jJAnayoga : isake antargata stotra meM mamattva se virakta | parIkSA pradhAna grantha hai / samantabhadra svayaM parIkSA pradhAnI the honA, bandha mokSa, donoM ke kAraNa baddha, mukta aura muktikA | aura hara kisI ke sAmane apanA mastaka nahIM Tekate the / phala Adi kI vyavasthA syAdvAdI, anekAnta dRSTi ke sAtha | unhoMne zrI vIra jineza ko isIlie namaskAra nahIM kiyA kI gaI hai / samAdhi kI siddhi nirgrantha guNa se hotI hai, jo | ki ve binA vimAna ke AkAza meM gamana karate the yA aSTa bAhya aura Abhyantara parigraha ke tyAga se hI sambhava hai / / prAtihArya rUpa vibhUtiyAM unake samavazaraNa : Asakti se tRSNA kI abhivRddhi aura indriya viSaya ke | kyoMki eka indrajAlI yA mAyAvI meM bhI ye guNa vidyamAna ho adhikAdhika sevana se tRpti na hokara tRSNA kI vRddhi hotI | sakate haiN| ApakI mahAnatA thI ki Apane mohanIya karma ke hai| syAdvAda aura anekAnta ke dvArA vastu vyavasthA kA sAMgopAMga | abhAva rUpa anupama sukha zAnti, jJAnAvaraNI aura darzanAvaraNI varNana Adi jJAna yoga ke antargata hai| karmoM kA nAzakara anantadarzana aura kevalajJAna kA udaya karmayoga : isakA carama lakSya hai AtmA kA pUrNa kiyA tathA antarAya karma ke vinAza se anantavIrya rUpa vikAsa arthAt brahmapada prApti / karma mala ko dUra karane ke | zakti ko prApta hokara mokSamArga ke netA bane / lie, yoga dhyAna aura samAdhi rUpa prazasta tapa kI agni se isa stotra meM zaddhi aura zakti kI parAkASThA ko prApta ise svAhA kiyA jA sakatA hai / hae zrI vIra jinendra ke anekAntAtmaka aura syAdvAda mata ko sva doSa mUlaM sva samAdhi-tejasA, parNatA: nirdoSa evaM advitIya mAnA / ninAya yo nirdaya bhasma sAtkriyAma // 4 // isa prakAra samantabhadra svAmI ke ukta cAra grantha-stuti yasya ca zuklaM paramatapo'gni, paraka haiM jinakI pramukha vizeSatAoM kA, ati saMkSepa meM dhyAnamanantaM duritamadhAkSIta // 110 // prastuta Alekha meM varNana kiyA gayA hai| arthAt zukla dhyAnarupI agni se karmamala ko jalAyA javAhara vArDa, bInA (ma.pra.) jAtA hai| *vIra dezanA jisa prakAra aMdhe ke Age nAcanA, bahare ke Age gAnA, vyartha hotA hai aura kauve ko zuddha karanA, mRtaka ko bhojana karavAnA, napuMsaka kA strI pAnA vyartha hotA hai, usI prakAra murkha ke lie diyA gayA sukhakara ratna bhI vyartha hotA hai| Just as it is futile to dance in front of a blind man, sing before a deaf one, purify a crow, feed a carcass and talking of a woman by an eunuch, similarly, it is useless to offer a comforting jewel to an idiot. __ munizrI ajitasAgara jI 12 akTUbara 2005 jinabhASita Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paM jaganmohana lAla jI kI navama puNyatithi ( 1901-1996 ) parigraha-parimANa vrata aura paM. jaganmohana lAla jI zAstrI siddhakSetra kuMDalapura meM sadyaH nirmita zrI mahAvIra udAsIna Azrama ke udghATana ke avasara para mere eka mitra ne mujhe likhA ki Azrama ke saMsthApaka bAbA gokula caMdra jI ne gaNezIlAla ko saMta gaNeza varNI banane kA mArga prazasta kiyaa| unhIM varNI mahArAja ne bAraha varSIya jaganmohana ko 'parigrahaparimANa vrata' dekara seTha manamohana banane se rokakara paMDita jaganmohana lAla banane kI dIkSA dI thI / yaha ghaTanA jaina samAja ke itihAsa kA eka gaurava hai / bAta bIsavIM sadI ke pahale dUsare dazaka kI hai / kuMDalapura meM uparyukta Azrama ke nirmANa meM mere pitAmaha bAbA gokulacaMdra jI ne sahayoga hetu aneka gA~voM kA bhramaNa kiyaa| mere pitAjI bhI aneka avasaroM para unake sAtha the| mere pitAjI ke sundara aura AkarSaka vyaktitva se prabhAvita hokara sivanI se seTha gopAlazAha aura khuraI ke seTha mohanalAla jI ne unheM goda lene kA Agraha kiyA / para mere pitAmaha ne kahA, 'bAlaka ne parigraha - parimANa vrata liyA hai, isalie yaha saMbhava nahIM hai|' kucha samaya bAda kaTanI ke savAI siMghaI kanhaiyAlAla jI ne unheM goda lene hetu nivedana kiyaa| cU~ki mere pitAmaha isa parivAra se pIr3hiyoM se saMbaMdhita the, ataH bahuta vicAravimarza ke bAda yaha nirNaya liyA gayA ki jaganmohana svAmitva nahIM, dAyitva nirvAha kara sakegA / ataH unakI zikSA kI vyavasthA kI gii| zikSita hone para 'zikSA saMsthA kaTanI' kI sthApanA kI gaI jahA~ inheM dharmAdhyApaka ke pada para pratiSThita kiyA gyaa| adhyApana ke kArya se jIvikA na lene ke kAraNa inhIM pUrvajoM ne eka gA~va kI mAlagujArI kI AmadanI se inheM apanI jIvikA calAne kA samAdhAna diyA thA / aMta taka zikSA ke badale vetana na lene vAle ina paMDita jI ne apanI jIvikA calAI tathA sa. siM. kanhaiyAlAla jI ke jIvanakAla meM tathA usake bAda bhI isa parivAra kI sAmAjika evaM dhArmika pratiSThA meM yogadAna kiyA / unake bra. amaracaMdra jaina | aneka pArivArika TrasTa evaM maMdiroM kI saMpUrNa vyavasthA meM samucita mArgadarzana diyA / isataraha paMDita jI apane jIvana meM tIna bAra 'seTha ' hote-hote bace tathA eka 'parigraha-parimANa vrata' ke kAraNa unhoMne aMta meM samAdhimaraNa prApta kiyA / pUjya varNI jI ke sAkSAt ziSyoM kI samAja meM bar3I pratiSThA rahI hai / para jyoM jyoM samaya bItatA gayA, unakI pIr3hI samApta hotI rhii| varNI jI ke samAna jJAnArAdhanA ke sAtha caritrArAdhanA karane vAle ziSya to bahuta hI kama raha gaye / ina virala vidvAnoM meM jinakA sammAna se smaraNa kiyA jAtA hai, unameM eka haiM, paM. jaganmohana lAla jI / apane vrata ko niraticAra pAlate huye unhoMne bhagavAn ko sAkSI banAkara 1974 meM brahmacarya - pratimA grahaNa kii| vratoM ke isaprakAra pAlana kI AsthA unameM bacapana se hI thii| isI kAraNa unakA jIvana saMgharSamaya to rahA, para saMtoSa evaM saMyama ne unakA sAtha nahIM chodd'aa| apane pAMDitya tathA samAja-dharma prati dAyitva ke nirvAha se unhoMne pUre deza meM pratiSThA pAI / 'parigraha parimANa vrata' ke kAraNa unake jIvana kA vikAsa eka saMtoSI zrAvaka aura prAmANika vidvAna ke rUpa meM huaa| aneka prakAra ke pralobhana Ane para bhI unhoMne vrata kI maryAdA kA kabhI ullaMghana nahIM kiyA / unake saptama pratimA dhAraNa karane taka A. vidyAsAgara jI buMdelakhaNDa kSetra meM nahIM A pAye the| bAda meM AcArya bhI unase prabhAvita hue aura unheM, uccatara pratimA grahaNa karane ke liye, unhoMne prerita kiyaa| para paMDita jI ne apanI parAzrita zArIrika avasthA ke kAraNa isameM apanI asamarthatA vyakta kI / tathApi unhoMne 95 varSa kI avasthA meM kuMDalapura kSetra para AcArya zrI ke sasaMgha sAnidhya meM samAdhi prApta kii| isa prakAra unakI saMyama yAtrA kA maMgalAcaraNa 82 varSa pUrva kuMDalapura kI pAvana dharatI para huA aura samApana bhI vahIM huaa| merI unake prati zraddhAMjali / kuMDalapura (ma.pra.) 'akTUbara 2005 jinabhASita 1 3 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta rAjya ke jUnAgar3ha jile meM sthita pramukha jaina tIrtha zrI giranArajI parvata para atikramaNa aura usakA svarUpa parivartana ena.ke. seThI pRSThabhUmi lie vacanavaddha hai| bhagavAn mahAvIra ke 2600veM janma mahotsava jaina zAstroM aura mAnyatAoM ke anusAra zrI giranArajI ke avasara para kendra sarakAra ne DhAI karor3a se adhika kI parvata zrI sammedazikharajI ke bAda, jainoM kA dUsarA sabase / | rAzi zrI giranArajI jaina tIrtha ke vikAsa ke lie maMjara kI mahatvapUrNa tIrtha hai| pahalI zatAbdI se Aja taka jaina zAstroM thii| meM aise asaMkhya ullekha haiM jo pramANita karate haiM ki jainoM ke vartamAna samasyA bAIsaveM tIrthaMkara zrI neminAtha aura aneka jaina muniyoM ne kendra sarakAra aura rAjya sarakAra ke Upara ullekhita giranAra parvata para tapasyA kI aura parvata ke vibhinna zikharoM | kAnUnI kartavyoM aura uttaradAyitvoM ke hote hue bhI vahA~ se ve mokSa gye| una mokSa-sthaloM para unake caraNacinha sthita katipaya asAmAjika tatvoM ne kucha aisI avAMchanIya evaM haiN| bhagavAn neminAtha ke tIna kalyANaka, yathA dIkSA | gaira-kAnUnI kArya kiye haiM jinase parvata-zrRMkhalA para bane kalyANaka, tapa kalyANaka va mokSa kalyANaka isI parvata | sthaloM ke jaina svarUpa meM parivartana huA hai| san 1902 evaM para hue| giranAra parvata isI kAraNa se siddhakSetra kahalAtA hai| 1914 meM pA~cavI ToMka para banI chatrI ke bijalI ke naSTa hone parvata ke zikharoM para aneka vikhyAta jaina rAjAoM, unake | kI sthiti meM zrI baMDIlAla digambara jaina kArakhAnA, zrA maMtriyoM aura sAmAnya vyaktiyoM ne bhI atyanta bhavya aura | giranArajI dvArA anumati cAhe jAne para jUnAgaDha ke navAba ne darzanIya tathA kalApUrNa maMdira banavAye haiM tathA mUrtiyA~ aura unheM chatrI ke punarnirmANa kI anumati pradAna kI thii| san caraNa Adi sthApita kiye haiN| bahuta bar3I saMkhyA meM jainayAtrI | 1981 meM chatrI ke naSTa hone para jaba isa saMsthA ne punaH ina maMdiroM aura caraNacinhoM ke darzana pUjana karane ke lie | ijAjata mAMgI to sarakAra ne yaha kahakara inkAra kara diyA anAdikAla se zrI giranArajI parvata para jA rahe haiM aura binA | ki pA~cavIM ToMka saMrakSita sthala hai ata: sarakAra svayaM chatrI kisI bAdhA ke vahA~ pUjA-pATha karate A rahe haiN| zrI neminAtha | | kA nirmANa kraayegii| gata varSa arthAt san 2004 ke maI mAha eka aitihAsika vyaktittva the aura bhagavAn kRSNa ke cacere | meM vahA~ kucha asAmAjika tatvoM dvArA anAdhikRta rUpa se bhAI the| hindU dharma-zAstroM meM unakA ullekha ariSTanemi ke | chatrI kA nirmANa prArambha kiyA gayA, jisake viruddha gujarAta nAma se AtA hai| ucca nyAyAlaya meM yAcikA prastuta kI gii| gujarAta ucca zrI giranArajI parvata sthita jainatIrtha ke aitihAsika, nyAyAlaya ne yathA-sthiti banAye rakhane ke Adeza diye, kintu kalAtmaka aura dhArmika mahatva tathA prAcInatA ke kAraNa asAmAjika tatvoM dvArA chatrI kA nirmANa rokA nahIM gyaa| tatkAlIna saurASTra rAjya ne tathA bAda meM anya sarakAroM ne parvata itanA hI nahIM bhagavAn neminAtha ke caraNacinhoM ke pAsa guru kI pA~cavIM va tIsarI ToMka sahita anya kucha sthaloM ko | dattAtreya kI DhAI phuTa U~cI pratimA anAdhikRta rUpa se purAtattva kI dRSTi se "saMrakSita smAraka" ghoSita karate huye | virAjamAna kara dI gii| bhagavAn neminAtha ke caraNoM para unake mUla-svarUpa aura zilpa ko tathA pUjyanIya vastuoM | car3hAye jAnevAle car3hAve ko hathiyAne ke lAlaca meM kucha kI surakSA aura saMrakSaNa kA kAnUnI uttaradAyitva svIkAra | asAmAjika tatvoM ne jaina tIrthayAtriyoM se darzana-pUjana karane kiyA hai| ke lie balapUrvaka dhana vasUlanA zurU kara diyA aura unako kendrIya sarakAra bhI pUjAsthala (vizeSa upabandha) | bhagavAn neminAtha kI jaya bolane se bhI manA karane lge| adhiniyama, 1991 banAkara 15 agasta, 1947 ko pUjA- | virodha karane para tIrtha yAtriyoM ko asAmAjika tatvoM dvArA sthaloM ke svarUpa ke saMrakSaNa kA tathA unake svarUpa meM koI | mArA-pITA gayA, jisakI prathama-sUcanA-riporTa pulisa-thAnoM parivartana na hone dene ke kAnUnI kartavyoM ko pUrA karane ke | meM darja haiN| 14 akTUbara 2005 jinabhASita Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | gujarAta ucca nyAyAlaya ne isa sthiti ko dhyAna meM rakhakara parvata para pulisa vyavasthA ke Adeza diye, kintu phira bhI asAmAjika tatvoM dvArA jainiyoM dvArA kI jAnevAlI pUjA-arcanA meM vighna DAlanA baMda nahIM kiyA gyaa| para kiye gaye atikramaNa ke sambandha meM jaba prathama sUcanA riporTa darja karavAne kA prayAsa kiyA gayA, to prathama sUcanA riporTa darja nahIM kI aura yaha kahA ki tIsarI zikhara saMrakSita sthala hai, ataH purAtattva vibhAga dvArA prathama sUcanA riporTa darja gujarAta ucca nyAyAlaya meM yAcikA ke calate hue karAyI jAnI caahie| ina ghaTanAoM se tathA kendra sarakAra aura sthagana Adeza ke 'bAvajUda maI 2005 ke madhya meM tathA rAjya sarakAra kI DhilAI se vyathita hokara pramukha jaina kucha mahantoM ne parvata vaMdanA prArambha hone ke sthAna para " zrI giranAra AcArya zrI merUbhUSaNa jI mahArAja ne 25 akTUbara, 2004 guru dattAtreya praveza dvAra" ke nirmANa ke lie bhUmipUjana ko jaba ve karnATaka meM the, anna tyAga kara diyA thA / unhoMne karavA liyaa| kucha asAmAjika tatvoM kA yaha kahanA ki 30 janavarI, 2005 ke AmaraNa anazana (upasarga sallekhanA) zrI giranArajI kI pA~caveM zikhara para jo caraNa haiM ve guru kI ghoSaNA kI thI, kintu samAja aura ekzana kameTI ke dattAtreya ke haiM, jabaki saca yaha hai ki ukta caraNacinha Agraha ko dhyAna meM rakhakara 30 janavarI se kiye jAnevAlA bhagavAn neminAtha ke haiM aura hajAroM varSoM pUrva taba sthApita AmaraNa anazana sthagita kara diyA thaa| tIsarI ToMka kI kiye the jaba nAtha sampradAya kA janma bhI nahIM huA thaa| dhyAna navIna ghaTanAoM aura zrI giranArajI pravezasthala para dattAtreya dene yogya yaha hai ki zrI neminAtha ke caraNacinha giranAra pravezadvAra banAne jaisI kuceSTA se vyathita hokara AcArya zrI parvata ke zikhara para vidyamAna hone ke ullekha pahalI zatAbdI merUbhUSaNa jI mahArAja ne 28 julAI, 2005 se AmaraNa ke pUrva ke haiN| san 1874-75 meM jaimsa vargIsa, jo purAtattva anazana (upasarga sallekhanA ) indaura meM prArambha kara lii| vibhAga ke DAyarekTara janarala the, ne yaha spaSTa rUpa se likhA isase deza kA sampUrNa jaina samAja Andolita hai| zrI giranArajI hai ki pA~cavIM ToMka para kevala do hI pUjanIya sthala haiM: eka tIrtha rASTra-starIya ekzana kameTI ne gujarAta ucca nyAyAlaya bhagavAn neminAtha ke caraNa aura dUsarA : zilA para ukerI huI meM uparokta donoM avAMchanIya ghaTanAoM ko lekara nayI yAcikAyeM bhagavAn neminAtha kI mUrti / yaha bhI dhyAna dene yogya hai ki prastuta kI haiN| talahaTI se lekara parvata kI ToMkoM taka jAne ke lie lagabhaga dasa hajAra sIDhiyoM kA mArga hai| yaha sabhI sIr3hiyA~ jainiyoM dvArA Aja se 800 varSa pUrva nirmANa karAI gaI thI aura taba se hI jaina saMsthA hI unakA rakha-rakhAva karatI A rahI haiN| talahaTI meM zrI giranAra guru dattAtreya pravezadvAra ke nAma se nayA pravezadvAra banAne kA koI aucitya nahIM hai| yaha to kevala jainiyoM ke zrI giranArajI parvata ke lie praveza ko rokane kA eka SaDayaMtra hai| apane SaDayaMtra ke krama meM asAmAjika tatvoM ne 07 jUna, 2005 ko tIsarI ToMka para bhI muni zrI zambhu kumAra jI ke AdikAlIna caraNacinhoM kI bagala meM guru gorakhanAtha aura bAbA rAmadeva kI mUrtiyA~ sthApita kara 1 bhAratavarSIya digambara jaina tIrthakSetra kameTI ne zrI giranArajI tIrtha ke sambandha meM deza ke sabhI digambara jaina rASTra-starIya saMsthAoM ko saMgaThita karate hue zrI giranArajI tIrtha rASTra-starIya ekzana kameTI kA gaThana kiyA hai| zrI giranArajI tIrtha rASTra-starIya ekzana kameTI kI ora se bhArata ke rASTrapati, pradhAnamaMtrI evaM anya sabhI saMbaMdhita mahAnubhAvoM ko jJApana bheje gaye haiN| jUnAgaDha kI pulisa ko tIsarI ToMka dinAMka 09 agasta, 2005 ko gujarAta ke mukhyamaMtrI mAnanIya zrI narendra modI jI ne jaina samAja ke pratinidhi maNDala ko dhyAnapUrvaka sunA aura jilA kalekTara tathA pulisa adhIkSaka jUnAgar3ha se vIDiyo konphrensiMga ke mAdhyama se sahI sthiti kA Akalana kiyA aura narezakumAra seThI, adhyakSa, ekzana kameTI ke netRtva meM gaye pratinidhi maNDala ko yaha Azvasta kiyA ki ve jainiyoM ke viruddha koI atyAcAra nahIM hone deNge| sAtha hI sAtha unhoMne AcArya zrI merUbhUSaNa jI mahArAja se AmaraNa anazana (upasarga sallekhanA) tyAgane kA anurodha kiyA / AcAryazrI ne jaina samAja, ekzana kameTI evaM gujarAta ke mukhyamaMtrIjI kA nivedana svIkAra karate hue 13 dina se cala rahe apane AmaraNa anazana ko 10 agasta, 2005 ko virAma avazya de diyA hai, kintu ve abhI bhI anna tyAga jArI rakhe hue haiN| jainasamAja ahiMsaka samAja hai, kintu samAja para hone vAle atyAcAroM ke khilApha apanI AvAja bulanda karanA Avazyaka hai| zrI giranArajI parvata kI ghaTanAoM para ekzana kameTI ke AhvAna para cAra sUtrIya vizAla jana-Andolana prArambha kiyA gayA hai| isameM pahalI kar3I ke rUpa meM 14 akTUbara 2005 jinabhASita 15 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agasta ko deza ke sabhI bhAgoM meM sAmUhika pUjana aura zrI / kyoMki isameM cirakAlIna bandhutva aura zAnti naSTa ho jaayegii| 1 jainasamAja eka dhArmika alpasaMkhyaka samAja hai aura bahusaMkhyaka samAja kA kartavya hai ki ve bahusaMkhyaka hone ke apane kartavya kA nirvahana kreN| giranArajI tIrtha bacAne ke lie saMkalpa patra bhare gye| dinAMka 11 sitambara ko sAmUhika pUjana ke sAtha-sAtha jainiyoM dvArA eka dina kA upavAsa rakhA jaayegaa| dinAMka 06 navambara ko rAjyoM kI rAjadhAniyoM aura jilA mukhyAlayoM para samAja kI ora se mauna julUsa nikAlakara jJApana prastuta kiye jAyeMge aura 18 disambara ko dillI meM vizAla mauna julUsa (mahArailI kA Ayojana kiyA jAyegA / yaha sarvavidita hai ki bhArata meM do mahAn saMskRtiyA~vaidika saMskRti tathA zramaNa (jaina) saMskRti sadiyoM se sAthasAtha calI A rahI haiM aura donoM saMskRtiyoM ko mAnanevAloM ke bIca jo prema, bhAIcArA aura saha-astittva calA A rahA hai, vaha udAharaNayogya hai| kucha asAmAjika tattvoM dvArA usameM jahara gholane ke prayAsa ko sahana nahIM kiyA jAnA cAhie, (1) Dara kise bhagavAna kA, aba pApa karane meM ujAgara / dharma ko ghere khar3e haiM, rAjanIti ke nizAcara // colA pahinakara pyAra kA, aba vAsanA phirane lgii| yAtanA kI mAra se, saMvedanA ghirane lagI // 16 akTUbara 2005 jinabhASita sImA javAnI tor3akara, nirvastra hokara nAcatI / bhAvI bhayAvaha kalpanA se, vRddhapIr3hI kA~patI // kRSNa gItA para tumhArI, dhUla aba car3hane lagI / biTiyA hamArI pazcimI, skUla meM par3hane lagI // giranAra parvata sthita jaina maMdiroM evaM caraNacinhoM ke kucha phoTogrAphsa ke Upara ullekhita ghaTanAoM ke pUrva liye gaye the, darzAte haiM ki vahA~ pahale jaina mUrti evaM caraNacinha ke alAvA anya mUrtiyA~ nahIM thiiN| kevala jaina mUrtiyA~ evaM caraNacinha hI the| jainatIrtha ke svarUpa ko badalakara anya svarUpa banAne ke irAde se vahA~ mUrtiyA~ rakhI gaI haiM aura purAtattva se cher3achAr3a kI jA rahI hai / yuvA pIr3hI naI sadI kI naI sIr3hI, pIr3hI yuvA car3hane lagI / biTiyA hamArI pazcimI, skUla meM par3hane lgii| adhyakSa, bhAratavarSIya di. jaina tIrthakSetra kameTI, mumbaI (2) manoja jaina 'madhura' Adarza aba isa deza kA, taMdUra meM sikane lagA / yA magara kA bhojya bana, tAlAba meM phikane lagA // brahmacarya kA AcaraNa, itihAsa banakara raha rahA / sadguNoM kA aba viSaya, parihAsa bana saba saha rahA // avatarita aba isa jahA~ meM, kisalie bhagavAna ho / isa dharA ke jaba manuja kA, hRdaya hI pASANa ho / mamatA svayaM aba svayaM ko, nija kokha meM Dasane lgii| biTiyA hamArI pazcimI, skUla meM par3hane lagI // sI 5/13, iMdirA kaoNlonI, bAga umarAva dulhA, bhopAla Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mer3hakoM ne lI rAhata kI sA~sa DaoN. jyoti jaina eka dina apanI eka paricitA ke yahA~ jAnA huaa|| zarIra kI saMracanA isataraha se kI hai ki usakA zarIra bAyalaoNjI unakI choTI-sI potI apanI narsarI kI kitAba liye ghUma | ke vidyArthiyoM ke prayoga ke liye sabase upayukta hai| isI rahI thii| bAta karane ke liye maiMne use bulAyA, nAma Adi | vizeSatA ke kAraNa lAkhoM, karor3oM mer3haka prayogazAlAoM meM pUchA, kitAba dekhii| usane apanI totalI bhASA meM kahA, | zahIda hote A rahe haiN| yadyapi bAyalaoNjI ke sabhI chAtra 'AMTI! ye dekho epha, epha phAra eka to phlega (jhaMDA) eka | DaoNkTara nahIM banate, phira bhI prayogazAlA meM mer3hakoM kI cIraphAr3a phiza (machalI) aura eka hai phrAga (mer3haka), lekina ye to | sabhI ko karanI par3atI thii| skUloM meM mer3hakoM kA durupayoga maiMne kabhI dekhA hI nhiiN|' hAlAki barasAta ke dina the, para | bhI bahuta hotA thA, jitane cAhie usase jyAdA hI behoza kara mujhe lagA ki mer3haka to aba sacamuca dikhAI hI nahIM dete haiN| | diye jAte the| kucha mer3haka to yU~ hI mara-khapa jAte the| kucha pahale to barasAta hote hI unakI Tarra-Tarra kI AvAja sunAI | | zarAratI vidyArthI isa krUratA ke khela meM zAmila ho vibhinna detI thii| lagA ki jIva-jantuoM kA santulana to bigar3a hI | prakAra se eksaperimeMTa kara unheM mAra dete the aura ye khela rahA hai| aba zAyada citra yA maoNDala rUpa meM hI ye jantu | eksaperimenTa prayogazAlA ke bAhara bhI hote the| koI mer3haka dikhAne par3a jaayeN| dikha jAye to usa para bhI karane lagate the| aise baccoM meM dayAprakRti sabakI mA~ hai aura usakI goda meM rahanevAle karuNA kI bhAvanA to dUra, jIva-jantuoM ke prati eka krUratA samasta jIva-jantuoM kA eka-dUsare se eka prAkRtika riztA kI bhAvanA janma le rahI thii| isa taraha zikSA ke daurAna hai, eka-dUsare se jur3I huI eka zrRMkhalA hai, eka cakra hai| ye | honavAlA prAyogika cariphAr3a meM prativarSa lAkho-karor3o kA / haiN| bhAratIya samAja meM anAdi saMkhyA meM meDhakoM kA khAtmA ho rahA thaa| paraspara kAla se jIva-jantuoM ke saMrakSaNa kI eka samRddha paramparA mer3haka eka taraha se paryAvaraNa saMrakSaNa kA mahatvapUrNa rahI hai| pUjA ke rUpa meM gAya, bhaiMsa, bakarI, ghor3A Adi kii| | kArya karatA hai| vaha kisAnoM kA sadaiva sAthI rahA hai| viSaile prakRti se jIva-jantu va mAnava kA sadaiva gaharA saMbaMdha rahA | kIr3oM, cUhoM Adi ke vinAza meM sahAyaka rahe mer3hakoM kA jaba hai| svayaM hI vinAza hone lagA to paryAvaraNa santulana bigar3ane apanI badalatI jIvana-zailI aura vaicArika-parivartana / | lgaa| 1987 meM karIba do karor3a mer3hakoM kA cIraphAr3a meM se hamane prakRti aura manuSya ke saMbaMdhoM ko hI badala diyA | | upayoga deza ke skUloM meM kiyA gyaa| mer3hakoM kI lagabhaga hai| isIkAraNa hama paryAvaraNa ke asaMtalana aura bar3hate pradaSaNa | 205 prajAtiyoM meM se aneka lupta hone kI kagAra para A se ghirate jA rahe haiN| ciDiyA, meDhaka, kecaA. gilaharI | gyiiN| isItaraha 1986 se pahale bhArata vizva meM meDhaka kI Adi nirIha jIva-jantu apanA astittva khote jA rahe haiN| | TAMga niryAta karanevAlA sabase bar3A deza thaa| lekina aba isa jinheM prakRti ne jIne kA adhikAra diyA, iMsAna unheM samApta | para pratibaMdha lagA diyA gayA hai| karane para tulA huA hai| jIva-jantu hamArI prAkRtika dharohara krUratA-nivAraka jantu adhiniyama 1960 ke tahata haiN| isIbhAvanA ko bhArata ke saMvidhAna ke anuccheda 51 (e) | skUlI prayogazAlAoM meM jantuoM kI cIraphAr3a ko bhI krUratA meM bhI darzAyA gayA hai| vahA~ kahA gayA hai ki pratyeka bhAratIya | ke dAyare meM rakhate hue ise pratibaMdhita kiyA gayA thA para phira nAgarika kA kartavya hai ki 'prAkRtika paryAvaraNa kI, jisake | bhI prayoga calate rhe| samaya-samaya para jIvadayA saMbaMdhI antargata vana, jhIla, nadI aura vanya jIva haiM, rakSA kareM aura | saMgaThanoM, zAkAhArI saMgaThanoM evaM aneka svayaMsevI saMgaThanoM, unakA saMvardhana kareM tathA prANImAtra ke prati dayAbhAva rkheN|' | sAdhusantoM (vizeSataH AcArya zrI vidyAsAgarajI, muni zrI saMvidhAna meM vyavasthA to ho gayI, para pAlana kitanA ho pA | sudhAsAgarajI, muni zrI kSamAsAgarajI, muni zrI abhayasAgarajI) rahA hai yaha cintA kA viSaya hai| ne isake virodha meM svara utthaaye| taba aneka pradezoM kI prakRti kA eka jIva hai meddhk| prakRti ne meDhaka ke | sarakAroM ne inTaramIDieTa kakSAoM meM mer3haka ke Disekzana -akTUbara 2005 jinabhASita 17 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (vicchedana) para roka lagAyI, isase nizcita hI una lAkhoM / varadAna hai| jahA~ pratibandha nahIM hai, vahA~ prAcArya, zikSaka, karor3oM mer3hakoM aura mer3haka hI kyoM, prayogazAlAoM meM prayukta | | abhibhAvaka, vidyArthI, jIvadayA se saMbaMdhita saMgaThana, svayaMsevI honevAle jIva-jantuoM ko rAhata milii| yadyapi vaijJAnikoM ne | saMsthAyeM evaM prabuddha nAgarika isa jIva kalyANakArI nirNaya isa para ghora Apatti jtaaii| unakA kahanA thA ki isase | ko vyApaka rUpa se pracArita va prasArita kraayeN| chAtroM kI nIMva kamajora hogI, para yaha mithyA pracAra thaa| sabhI | amerikA, iTalI, jarmanI Adi vikasita dezoM meM bacce DAkTarI kI par3hAI meM nahIM jAte,jabaki sabhI ko prekTikala | rabar3a ke kRtrima jIva-jantuoM kI hU-ba-hU AkRtiyA~ karanA par3atA thA aura anAvazyaka hI itane jIva-jantu mAre | prayogazAlA ke liye banAyI jAtI haiN| inakA AkAra, svarUpa, jAte the| para phira bhI ina jIva-jantuoM ke Disekzana | cIra-phAr3a karane ke liye AmAzaya, nAr3iyA~, yakRta Adi (vicchedana) para pAThyakrama meM pratibandhita karAye jAne meM | aMga bhI rahate haiN| zArIrika saMracanA ke adhyayana ke liye saphalatA prApta ho gyii| yaha upayukta bhI hai| bhArata meM bhI isakI zurUAta ho gayI __ aneka borDoM, jaise mAdhyamika zikSA maNDala bhopAla | hai| Aja kampyUTara Adi sAdhanoM ke mAdhyama se bhI saba kucha (ma.pra.), sI.bI.esa.I. naI dillI, gujarAta saikeNDarI | sahajatA se samajhAyA jA rahA hai, phira jIva-jantuoM kA ejUkezana borDa gA~dhInagara, hariyANA borDa (bhivAnI), u.pra. vinAza kyoM kiyA jAye? isataraha jahA~ eka ora jIvahAI skUla eNDa iNTaramIDieTa ejUkezana borDa ilAhAbAda | jantuoM ke saMrakSaNa se hamArA paryAvaraNa santulana bhI banA Adi ne apane-apane pAThyakramoM se jIvavijJAna-viSayaka | rahegA, vahIM dUsarI ora bhAratIya saMskRti ke mUla siddhAnta prAyogikI meM Disekzana para pUrNataH pratibandha lagA diyA hai| ahiMsA, karuNA, dayA, maitrIbhAva Adi kI bhI rakSA ho isake liye sahAyaka sAmagrI, cArTsa, maoNDala, kampyUTara, skegii| sI.DI. Adi ke upayoga ko nirdezita kiyA gayA hai| zikSA zikSaka AvAsa, borDa kA yaha kadama nizcita hI sarAhanIya va anukaraNIya kundakunda jaina mahAvidyAlaya parisara, khataulI (u.pra.) hai. sAtha hI paryAvaraNa saMrakSaNa evaM prANiyoM ke hita meM bodhakathA adhaHpatana kA kAraNa DaoN. ArAdhanA jaina 'svataMtra' ziSyoM ne guru se zikSA prApta kara lii| eka dina bAda unheM dharma ke pracAra-prasAra ke lie guru ke nirdezAnusAra alaga-alaga sthAna para jAnA thaa| ataH sabhI ziSya Apasa meM baiThakara carcA kara rahe the ki hameM janatA ko adha:patana se bacAne aura dharma ke sammukha karane ke lie kyA upAya karanA caahie| tabhI eka ne kahA-lobha tyAga, dUsare ne kahA- ahaMkAra kA tyAga, tIsare ne kahA-ahiMsA kA pAlana, cauthe ne kahA-kAma vAsanA kA tyaag| carcA meM sabhI ke uttara bhinna-bhinna hone se ziSya santuSTa nahIM hue| ve guru ke pAsa gaye aura vinamratApUrvaka apanI samasyA unheM batalAI / guru ne unase pUchA- yaha batAo ki merA kamaNDala kisa padArtha se banA hai? ziSyoM ne kahA-lakar3I kA kamaNDala banA hai| guru ne punaH pUchA- yadi ise nadI meM DAla deM to kyA hogA? uttara milA- nadI meM kamaNDala tairegaa| yadi kamaNDala meM eka cheda karake nadI meM chor3a deM to kyA pariNAma hogA? guru ne prazna kiyaa| ziSyoM ne batalAyA- kamaNDala nadI meM DUba jaayegaa| gurujI puna: bole -yadi maiM kamaNDala meM dAyIM ora cheda kara dUM to kyA hogA? ziSyoM ne uttara diyA- Apa kamaNDala meM kisI bhI ora cheda kareM kamaNDala niyama se DUbegA hii| gurujI ne ziSyoM ko samajhAyA- vatso! yaha mAnava-jIvana kamaNDala ke samAna hai| isameM koI bhI durguNarUpI chidra hote hI patanarUpI jala praveza karake use patita banA detA hai| ata: mAnava ko adha:patana se bacAne ke lie aura dharmasammukha karane ke lie usake durguNarUpI chidra banda karanA hoNge| gaMjabAsaudA (ma.pra.) 18 akTUbara 2005 jinabhASita Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskAra se saMskRti ke jur3ate tAra DaoN. vandanA jaina svAmI vivekAnaMda jI amerikA kI yAtrA se bhArata | amiTa chApa chor3ate haiN| kyoMki bacce komala miTTI kI taraha A rahe the, ki tabhI patrakAroM ne unakI bhArata ke bAre meM rAya | hote haiN| unheM jisataraha kA AkAra diyA jAyegA ve usI jAnanI cAhI, taba unhoMne kahA ki, 'abhI taka to maiM bhArata AkAra meM Dhala jaayeNge| se pyAra karatA thA, para aba maiM usakI pUjA kruuNgaa|' patrakAroM Aja kI AdhunikatA kI aMdhI daur3a meM sadsaMskAra ko bAta samajha meM nahIM AI taba unhoMne samajhAyA, ki bhArata | DhU~Dhe se bhI dikhAI nahIM dete haiN| hamArA jIvanamUlya lagAtAra meM vipannatA ke bAda bhI loga sukha se jIte haiM tathA amerikA | giratA jA rahA hai| jIvana ke prati hamArA daSTikoNa badala gayA meM sampannatA hI nahIM ati AdhunikatA hai, phira bhI eka | hai| sArI daniyA~ meM jo bhArata kI sAkha thI. vizva garuvAlI pustaka vahA~ bahuta bika rahI hai, usakA nAma hai, 'hAU TU DU | chavi kacha dhaMdhalI-sI hone lagI hai| sAre vizva meM bhArata kA sosAiDa' AtmahatyA ke sarala tarIke, isakA kyA kAraNa tyAga aura jarmana kI zakti prasiddha thI, para kyA kAraNa hai ki hai? vahA~ sAdhana to bahuta haiM, para sukha nahIM hai| sAmagrI bharI vaha lupta ho rahI hai| arAjakatA va azlIlatA bar3hatI jA par3I hai, para zAMti kA nomonizAna taka nahIM hai| kisI kavi | rahI hai| hiMsA aura AtaMkavAda apane paira jamAtA jA rahA hai| ne kahA hai : pulisa sTezanoM kI saMkhyA meM lagAtAra vRddhi ho rahI hai| Aja sAdhana meM sukha hotA nahIM hai,sukha jIvana kI eka kalA hai| bhArata meM lagabhaga sADhe bAraha hajAra pulisa sTezana haiM aura 55 mujhase hI hala kiyA na tUne, apane ko tUne Apa chalA hai| hajAra pulisa caukiyA~ haiN| para vAradAtoM kI saMkhyA dina dUnI bhArata kI janatA rAjA ko pAlatI AI hai, aura vahA~ rAta caugunI hotI jA rahI hai| Akhira kyA kAraNa hai ki jo (videzoM) kA rAjA janatA ko pAlatA hai| yaha hamAre saMskAra | videzoM meM kahAvata pracalita thI ki isa janma meM acche karma hI haiM ki hama apane astittva ko abhI taka bacAye hue haiN| | kareMge to bhArata meM janma hogA? usa bhArata ke saMskAra aura bhale hI vaha kucha dhUmila par3ate dikhAI de rahe hoM, para jaba | | saMskRti Akhira apane astittva ko bacAne kA prayAsa karate jar3eM gaharI hotI haiM to vRkSa kI hariyAlI kabhI sUkhane nahIM | najara Ane lage haiN| paatii| aura yaha saMskAra hameM bacapana se ghuTTI meM pilAye jAte | kAraNoM para dRSTipAta kareM to hama pAyeMge pAzcAtya sabhyatA haiM, yA yoM kaheM ki garbhAvasthA se hI DAle jAte haiN| kA bar3hatA prbhaav| TeknAlaoNjI va darasaMcAra ke sAdhanoM kA parivAra bacce kI prathama pAThazAlA hotA hai tathA mA~ durupayoga Aja harajagaha ho rahA hai| hamArA pahanAvA va khAnausakI prathama guru| eka mA~ hI hai jo bacce ko U~cAiyoM para | pAna, yahA~ taka ki hamArI bhASA para bhI yaha sAdhana apanA pahu~cA detI hai| unnati ke sopAna mA~ ke A~cala se jur3e hote | prabhAva DAla rahe haiM aura usakA asara hameM usI rUpa meM haiN| hoM bhI kyoM na ? jitanI bhI komala zabdAvalI hai, usameM dikhAI degaa| se adhikAMza strIliMga meM hI hai| karuNA kaisI, dayA kaisI, isake lie hameM apane Apako dUSita mAnasikatA se mamatA kaisI aura moha kaisA, pApa kaisA, lobha kaisA Apa | bacAnA hogA, apane ApameM Atma vizvAsa ko jamAnA hogA, svayaM tulanA kara liijie| vartamAna meM zodhoM dvArA patA lagAyA | kyoMki: gayA hai ki zizu ko zuruAta se hI eka strI zikSA de athavA maMjila unhIM ko milatI hai, jinake sapanoM meM jAna hotI hai| mahilA usakI TIcara ho to usakA vikAsa apekSAkRta paMkha hone se kucha nahIM hotA, hausaloM meM ur3Ana hotI hai| adhika jaldI hotA hai tathA usameM sadsaMskAroM kA bIjAropaNa apanI suSupta zaktiyoM ko hameM jAgrata karake kucha hotA hai| kyoMki mahilA meM kucha aise janmajAta guNa hote haiM racanAtmaka kadama uThAne hoMge, tabhI hama phaile hue isa jo bacce kA bhaviSya sa~vAra dete haiN| sAMskRtika pradUSaNa ko kama kara paayeNge| para hamArA prayAsa isake bAda baccA anya logoM va pAThazAlAoM ke sirpha uccAraNa taka na hokara ucca AcaraNa kI ora ho samparka meM AtA hai aura vahA~ se use vo saMskAra diye jAte haiM kyoMki dUsare ko sudhArane se pahale svayaM ko sudhAranA hogA jo ki usa para sthAI hote haiM aura usake vyaktittva para | tathA apane jIvana meM saralatA va sAdagI kA samAveza karanA -akTUbara 2005 jinabhASita 19 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hogaa| ApakA jIvanAdarza samAja ke lie anukaraNIya honA | mA~sa-niryAta rokane ke lie hameM gauzAlAoM kI jarUrata hai, caahie| eka cInI kahAvata hai ki, 'sau bAra sunane kI | ThIka vaise hI, sAMskRtika pradUSaNa se bacane ke lie sadsaMskAroM apekSA eka bAra dekhanA acchA hotA hai aura sau bAra dekhane kI jarUrata hai, jo ki svayaM parivAra, samAja va rASTra taka kI apekSA eka bAra karanA acchA hotA hai|' jAkara antarrASTrIya jagata meM phailegI va pAThazAlAyeM kholakara ata: hama kucha kriyAtmaka gatividhiyA~ apnaayeN| kucha hama usa dizA meM kadama-dara-kadama Age bar3hate jAyeMge tathA racanAtmaka kArya-praNAlI hamAre jIvana meM honI cAhiye jaise bacapana kI majabUta nIMva para bhaviSya kA Thosa prAsAda khar3A pAThazAlAyeM kholanA tathA unameM apanA samaya denaa| tabhI hama kara paayeNge| 'jiyo aura jIne do' kA nArA jIvana meM utAra sasaMskAroM kA bIjAropaNa kara pAyeMge tathA bAjArIkaraNa kI | pAyeMge, isa saMkalpa ke sAtha : pravRtti para aMkuza lagA paayeNge| hama svayaM apane ghara meM apane eka dIpaka tuma jalAo, eka dIpaka hama jalAyeM, bacce ke pahanAve, bolacAla evaM jIvana-zailI ko sudhAreM tathA kucha a~dherA tuma haTAo, kucha a~dherA hama httaayeN| phira hama parivAra meM samAja ko tathA rASTra ko isa sAMskRtika kArDa pailesa, varNI kaoNlonI, sAgara pradUSaNa se bacAkara apanI saMskRti ko bacA paayeNge| jaise, zrI 1008 bhagavAn ajitanAtha jI jambUdvIpa sambandhI bharatakSetra kI ayodhyA nagarI ke adhipati ikSvAkuvaMzIya kAzyapagotrI rAjA jitazatru the| unakI mahArAnI kA nAma vijayasenA thaa| usa mahArAnI ne mAghazukla dazamI ke dina anuttara vimAnavAsI ahamindra ko tIrthaMkara suta ke rUpa meM janma diyaa| bhagavAn RSabhadeva ke mukta ho jAne ke anantara jaba pacAsa lAkha karor3a sAgara kA samaya bIta cukA taba ajitanAtha bhagavAn kA janma huaa| bahattara lAkha pUrva kI inakI Ayu thI, cAra sau pacAsa dhanuSa kI U~cAI thI aura tapAye gae svarNa ke samAna zarIra kA varNa thaa| jaba unakI Ayu kA caturthAMza bIta cukA taba unheM rAjya prApta huaa| eka lAkha pUrva kama apanI Ayu ke tIna bhAga tathA eka pUrvAMga taka unhoMne sakhaparvaka rAjya kiyaa| eka samaya unheM bAdaloM meM eka kSaNa ko ulkA dikhAI paDI aura tatkSaNa vaha vilIna ho gii| isa vinazvaratA ko dekhakara vairAgya ko prApta bhagavAn mAghazukla navamI ke dina sahetuka vana meM gaye aura vahA~ saptavarNa vRkSa ke nIce sAMyakAla ke samaya eka hajAra rAjAoM ke sAtha belA kA niyama lekara daigambarI dIkSA dhAraNa kii| pAraNA ke dina ve sAketa nagarI meM praviSTa hue, vahA~ brahmA nAmaka rAjA ne unheM AhAra dAna dekara paMcAzcarya prApta kiye| isataraha chadamastha avasthA meM bAraha varSa bitAkara belA kA niyama lekara munirAja ajitanAtha saptavarNa vRkSa ke nIce virAjamAna hue| dhyAna kI vizuddhatA se pauSa zukla ekAdazI ke dina sAMyakAla ke samaya ghAtiyA karmoM ke kSaya se unheM kevalajJAna prakaTa ho gyaa| bhagavAn ke samavazaraNa kI racanA huI jisameM eka lAkha muni, tIna lAkha bIsa hajAra AryikAyeM, tIna lAkha zrAvaka, pA~ca lAkha zrAvikAyeM, asaMkhyAta deva-deviyA~ aura saMkhyAta tiryaMca the| isataraha dharma kA upadeza dete hue bhagavAn ajitanAtha ne samasta Arya kSetra meM vihAra kiyA aura anta meM sammedAcala para pahu~cakara eka mAsa kA yoga nirodha kara caitra zukla paMcamI ke dina prAta:kAla pratimAyoga se ekahajAra muniyoM ke sAtha muktipada prApta kiyaa| 'zalAkA puruSa' (muni zrI samatAsAgara) se sAbhAra 20 akTUbara 2005 jinabhASita Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atizaya kSetra bInAjI (bArahA) madhyapradeza ke sAgara jile kI devarI tahasIla meM | eka bahata baDI gauzAlA bhI hai| jahA~ pazuoM kI samucita sthita buMdelakhaMDa kI pAvana punIta vasuMdharA para sukhacaina nadI / | vyavasthA ke lie gauzAlA adhikArI tatpara taiyAra rahate haiN| ke samIpa apanI anupama chaTA bikheratA atizaya kSetra bInAjI atizaya kSetra kI svayaM kI 92 ekaDa bhUmi hai, jo khetI meM (bArahA) aba sabhI ke hRdayoM meM jagaha banA cukA hai| yaha | upayogI hai| maMdira parisara meM azoka Adi ke vRkSa bhI choTA-sA kSetra ApakI bATa nihAra rahA hai| jahAM vartamAna meM suzobhita hote haiN| peyajala hetu nala kI vyavasthA hai aura AcAryadeva 51 picchikAoM sahita sasaMgha virAjamAna haiN| yAtriyoM ke lie bhojana, vizrAma, prasAdhana kI samucita bInAjI (bArahA) devarI se 8 kilomITara kI dUrI para sthita | vyavasthA bhI kSetra para hai| hai| vahA~ pahu~cane ke lie devarI se samucita sAdhana hamezA bInAjI (bArahA) meM AcArya mahArAja zrI vidyAsAgara upalabdha rahate haiN| jI kA Agamana bhI anekoM bAra haA hai| isI tAratamya meM yaha kSetra vaise to pichar3A huA thA, lekina AcArya- | isa varSa kA pAvana varSAyoga bhI AcArya zrI vidyAsAgara jI saMgha ke maMgala AzIrvAda aura yAtriyoM ke anavarata pahu~cane se muni mahArAja kA 51 picchikAoM sahita atizaya kSetra yaha kSetra pragati para hai| kSetra-parisara meM tIna bhavya jinAlaya | | bInAjI meM ho rahA hai| yaha sthAna tapa, dhyAna, ciMtana, manana ke haiM, eka mAnastaMbha hai aura eka caityAlaya hai| gaMdhakuTI- | lie acchA hI nahIM varana bahata acchA sthAna hai| varSAyoga meM jinAlaya vizva kA advitIya jinAlaya hai| jahAM Upara darzana | maMgalakalaza sthApanA prabhAtakumAra jI jaina evaM parivAra muMbaI hetu cAroM ora se sIr3hiyA~ haiM, aura bIca meM se eka sIr3hI banI | dvArA kiyA gayA hai| AcAryasaMgha meM jo sAdha-parameSThI virAjamAna huI hai| jisakA jIrNoddhAra vaMzI pahAr3apura ke lAla pattharoM se | haiM, unake nAma isa prakAra haiM : pUrNata: kI ora hai| usI ke samIpa gaganacuMbI zikharavAlA 1.paramapUjya AcArya vidyAsAgarajI, 2.muni zrI 1008 bhagavAn zAMtinAtha mUlanAyakavAlA jinamaMdira bhI lAla samayasAgara jI, 3.munizrI yogasAgara jI, 4.munizrI nirNayasAgara patthara se bhavyatA ko prApta ho cukA hai| yahIM atizayakArI jI, 5.munizrI prasAdasAgara jI, 6.munizrI abhayasAgara jI, pratimA jI haiN| isake maMdira kI parikramA meM bhI AdinAtha, 7.munizrI prazastasAgara jI, 8.munizrI purANasAgara jI, 9.munizrI zItalanAtha Adi bhagavAnoM kI pratimA jI virAjamAna haiN| [. prabodhasAgara jI, 10.munizrI praNamyasAgara jI, 11.munizrI usI se lagA huA bhagavAn mallinAtha aura caMdaprabha bhagavAn prabhAtasAgara jI, 12.munizrI caMdrasAgara jI, 13.munizrI kI vizAla AkAra kI pratimAoM se AcchAdita mAmA bhAneja | saMbhavasAgara jI, 14.manizrI abhinaMdanasAgara jI, 15.manizrI ke nAma se prasiddha jinAlaya hai, jahA~ kA jIrNoddhAra abhI sumitasAgara jI, 16.munizrI padmasAgara jI, 17.munizrI prAraMbha hone jA rahA hai| jahA~ para talagRha meM bhagavAn ajitanAtha puSpadaMtasAgara jI, 18.munizrI zreyAMsasAgara jI, 19.munizrI kI anupama jhAMkI ke darzana hote haiN| isa maMdira meM virAjamAna pUjyasAgara jI, 20.munizrI vimalasAgara jI, 21.munizrI mallinAtha bhagavAn jo kI cUnA, gur3a Adi se nirmita mUrti anaMtasAgara jI, 22.munizrI dharmasAgara jI, 23.munizrI hai, jo prAcIna samaya meM mahAvIra ke nAma se prasiddha thii| zAMtisAgara jI, 24.munizrI kuMthusAgara jI, 25.munizrI lekina isake sAmane virAjamAna caMdaprabha bhagavAn kI mUrti arahasAgara jI, 26.munizrI mallisAgara jI, 27.munizrI ko dUsarI vedI para sthApita kiyA to isa bhavya pratimAjI meM subratasAgara jI, 28.munizrI vIrasAgara jI, 29.munizrI kSIrasAgara kalaza kA cinha dekhA gyaa| taba se sabhI mallinAtha bhagavAn | jI, 30.munizrI dhIrasAgara jI, 31.munizrI upasamasAgara jI, kI mUrti jAnate haiN| sAmane nagAr3a khAnA hai, jisameM pArzvanAtha | 32.munizrI prasamasAgara jI, 33.munizrI AgamasAgara jI, jI kI pratimA jI virAjamAna hai| 34.munizrI mahAsAgara jI, 35.munizrI virATasAgara jI, isa maMdirajI ke sAmane mAnastaMbha bhI apanI AbhA 36.munizrI vizAlasAgara jI, 37.munizrI zailasAgara jI, bikhera rahA hai| jisake mAdhyama se dUra-dUra taka bhagavAn ke 38.munizrI acalasAgara jI, 39.munizrI punItasAgara jI, darzana ho jAte haiN| parisara meM eka kuMA, vizAla dharmazAlA, | 40.munizrI avicalasAgara jI, 41.munizrI vizadasAgara jI, eka vidyAsAgara pravacana hAla hai| parisara ke sAmane bhI lagabhaga 42.munizrI dhavalasAgara jI, 43.munizrI saumyasAgara jI, 5 ekar3a bhUmi vartamAna meM kraya kI gaI hai| isI ke samIpa | 44.munizrI anubhavasAgara jI, 45.munizrI durlabhasAgara jI, akTUbara 2005 jinabhASita 21 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46.munizrI vinamrasAgara jI, 47.munizrI atulasAgara jI, / 07596- 280007, saMjaya maiksa, iMdaura (saMyojaka) 48.muni zrI bhAvasAgara jI, 49.munizrI AnaMdasAgara jI, | mobA. : 9425053521, RSabha modI (sahasaMyojaka), 50.munizrI agamyasAgara jI, 51.munizrI sahajasAgara jI / phona : 07586-250020, mahendra modI (adhyakSa), phona : saMgha meM brahmacArI bhaiyA evaM bahineM bhI haiN| varSAyoga meM | 07586-250021, 250300, mo. 9425451153, AcArya pravara ke hara ravivAra ko maMgala pravacana hote haiM aura rAjendrabar3akula (upAdhyakSa), prakAza jaina (mahAmaMtrI)-07586sAdhuoM ke adhyayana hetu prAtaH kAla dhavalA jI mahAgraMtha evaM 250451, vimala pAMDe (upamahAmaMtrI), phona : 07586dopahara meM AtmAnuzAsana mahAgraMtha kI vAcanA bhI ho rahI hai| 250577, 250377, sunIla siMghaI (svAgatAdhyakSa), phona : AcAryazrI ke maMgala samosaraNa meM padhArakara dharma-rasa kA 07586-250205, dinezamodI (koSAdhyakSa), phona :07586pAna kara yAtrI apane ko dhanya kara rahe haiN| 250865, saMjaya jaina (zikSaka), pracAra evaM prasAra maMtrI, phona : atizaya kSetra bInAjI se darzanIya sthala ke nAma evaM 07586-250747 dUrI nimnaprakAra hai : paTanAgaMja (rahalI) 40 ki.mI., bInA kSetrakameTI Apa sabhI ko AmaMtrita karatI hai, paTeriyAjI (gar3hAkoTA) 59 ki.mI. siddhakSetra kaMDalapara | Akara ke dharma lAbha leN| vartamAna meM dharmazAlA kA kArya bhI (damoha) 110 ki.mI., atizaya kSetra pisanahArI mar3hiyA jI pragati para hai| yahA~ lagabhaga 40 kamare nirmita haiN| bhojana, (jabalapura) 148 ki.mI., bhAgyodaya tIrtha (sAgara) 73 pAnI, rahane kI samucita vyavasthA hai| abhI vartamAna meM ki.mI., atizaya kSetra nainAgiri (dalapatapura) 160 ki.mI.. | AcAryazrI virAjamAna haiM, jisase AvAsa vyavasthA evaM AhAra atizaya kSetra kaunIjI (pATana) 110 ki.mI., atizaya kSetra vyavasthA hetu 120 kamare (TInaseDa) prathaka se taiyAra kie Adizvara giri (nohaTA) 80 ki.mI., devarI (sAgara) bhavya gae haiM aura eka pravacana-hAla 120 x 160 phITa kA bhI 8 jinAlaya, 8 ki.mI. taiyAra kiyA gayA hai| isI se lagA huA bhojanAlaya bhI hai, bInAjI pahu~camArga : bAmbe-hAvar3A bAyA iTArasI karelI aura vyavasAya hetu dukAneM Adi bhI vartamAna meM prAraMbha haiN| Apa sabhI Aiye aura dharma-lAbha lekara kSetra kI unnati meM devarI 50 ki.mI., bAmbe-hAvar3A bInA sAgara devarI 65 ki.mI., hAvar3A-hAvar3A bAyA bInA damoha devarI 75 ki.mI. | amUlya sahayoga diijiye| AzA hI nahIM pUrNa vizvAsa hai ki Apa avazya pdhaareNge| kSetra padAdhikArI evaM saMparka sUtra : bInA kSetrakameTI phonaH | pracAra maMtrI, bInAjI (bArahA) vIra dezanA jo durbuddhi jana, rAga, dveSa, moha, kAma, lobha aura ajJAnatA ke kAraNa vicAra nahIM karate haiM, ve apane mastaka para vajra ko paTakate haiN| The evil minded who remains deluded by attachment, aversion, bewilderment, desire, acquisitiveness and ignorance and does not contemplate about the real purpose of existence, only hits his head against a thunderbolt. mUrkhatA ke samAna dUsarA aMdhakAra nahIM hai, jJAna ke samAna dUsarA koI prakAza nahIM hai, janma ke samAna koI zatru nahIM haiM, tathA mokSa ke samAna anya koI bandhu nahIM hai| There is no darkness like ignorance, no light like knowledge, no enemy like birth and no friend like final liberation. jo durbuddhi manuSya paMkhahIna haMsa ke samAna avasthA vAle haiM, unake sAmane buddhimAn manuSyoM ko bhASaNa nahIM karanA caahie| The wise should not waste their words on the wicked who are like swans suns feathers. svayaM apanA aura dUsare kA upakAra karanA anugraha hai| Benefaction on the self and the others is grace. munizrI ajitasAgara jI 22 akTUbara 2005 jinabhASita Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jijJAsA - samAdhAna paM. ratanalAla bainAr3A praznakartA : ravindrakumAra jaina,yamunApAra, dillI / / upalabdha Agama ke anusAra sarvaprathama granthoM ko lipibaddha karane vAle 'kaSAyapAhur3a' ke raciyatA AcArya guNadhara mahArAja jijJAsA : vartamAna meM kucha sAdhuoM ne, 'maMgalaM | the| isa saMbaMdha meM kucha pramANa nIce die jAte haiM : kundakundAdyo' ke sthAna para maMgalAcaraNa meM maMgalaM puSpadantAdyo' bolanA prArambha kara diyA hai| unakA kahanA hai ki AcArya 1. AcArya jJAnasAgara jI mahArAja dvArA likhita kundakunda se pahale honevAle tathA sarvaprathama grantha lipibaddha | 'itihAsa ke panne' nAmaka pustaka ke pRSTha 14 para likhA hai karane vAle AcArya puSpadanta mahArAja the, ataH hama unakI ki 'AcArya guNadhara mahArAja ne san 25 IsavI ke lagabhaga vandanA karate haiN| kyA yaha ucita hai ? 'kaSAya pAhar3a' nAmaka grantha kA uddhAra evaM lipibaddhIkaraNa kiyaa| san 73 IsavI meM AcArya dharasena ne svayaM 'joNi samAdhAna : maiMne jina zAstroM kA adhyayana kiyA pAhur3a' nAmaka grantha kI racanA kI aura san 75 IsavI meM hai,unake anusAra 'maMgalam bhagavAn vIro.........' yaha | AcArya puSpadanta evaM bhUtabali mahArAja ne 'SaTakhaNDAgama' maMgalAcaraNa sarvaprathama 'siri bhUvalaya' nAmaka grantha meM, jisake grantha kA uddhAra evaM saMkalana kiyA / raciyatA AcArya kumudendu haiM, aura jinakA kAla 9vIM zatAbdI kahA jAtA hai, upalabdha hotA hai| yaha grantha zabdoM meM na likhA 2. DA. nemicandra zAstrI, jyotiSAcArya ne 'tIrthaMkara jAkara, aMkoM meM likhA haA hai| isameM 'maMgalama bhagavAna | mahAvIra aura unakI AcArya paramparA' bhAga-2, pRSTha-30 para vIro..........' maMgalAcaraNa diyA gayA hai aura usakA tIsarA | isaprakAra likhA hai, 'chakkhaMDAgama' pravacanakartA dharasenAcArya caraNa 'maMgalaM kundakundAdyo' hI diyA gayA hai| isa grantha ke | se 'kaSAyapAhur3a' ke praNetA guNadharAcArya kA samaya lagabhaga bAda anya bahuta se granthoM meM yaha maMgalAcaraNa isItaraha likhA 200 varSa pUrva siddha ho jAtA hai| isaprakAra AcArya guNadhara huA milatA hai| (nivedana : vidvAnoM se anurodha hai ki yadi | kA samaya vikrama pUrva prathama zatAbdI siddha hotA hai| uparokta grantha se pUrva, yaha maMgalAcaraNa kisI graMtha meM upalabdha 3. 'zaurasenI prAkRta bhASA evaM usake sAhitya kA ho to avazya sUcita kreN)| kisI bhI graMthakartA ne yA kisI | saMkSipta itihAsa' lekhaka DA. rAjArAma ne paSTha 9 para AcArya bhI AcArya ne apane grantha meM yA apane pravacanoM meM maMgalam | guNadhara kRta 'kaSAyapAhur3a' ko IsA pUrva dUsarI zatAbdI ke kundakundAdyo' isa tRtIya caraNa ko Ajataka parivartita nahIM | AsapAsa kA mAnA hai| jabaki AcArya puSpadanta bhUtabali kA kiyA hai| kareM bhI kaise? AcArya kundakunda ke mahAn upakAra | kAla nirvivAda rUpa se IsA kI prathama zatAbdi rahA hai| ko dRSTi meM rakhakara hI, yaha maMgalAcaraNa racA gayA hai, jo 4. paM. bAlacanda jI zAstrI ne 'SaTkhaNDAgama parizIlana' vAstava meM hara dRSTi se ucita hai| kaI varSa pUrva AgarA meM eka pRSTha 144 se 150 para likhA hai, 'SaTakhaNDAgama grantha kI munirAja padhAre the, jaba unake maMgalAcaraNa ko samAja ne racanA paddhati kaSAyapAhur3a kI sUtra gAthAoM para AdhArita samarthana nahIM diyA, taba unhoMne yahI spaSTIkaraNa diyA thA ki rahI hai|' AcArya puSpadanta sarvaprathama granthakartA haiM, ataH hama AcArya kundakunda kI bajAya unakI vandanA karate haiN| isa viSaya para 5. zrI paramAnanda jI zAstrI ne 'jaina dharma kA prAcIna carcA ke daurAna maiMne unako 10-15 vidvAnoM ke abhimata kI | itihAsa', dvitIya bhAga, pRSTha 69 para AcArya guNadhara kA phoTokaoNpiyA~ dI thIM aura nivedana kiyA thA ki ApakI | samaya IsavI pUrva dvitIya zatAbdI siddha kiyA hai| mAnyatA ucita nahIM hai| sAre tathyoM kI vAstavikatA dekhane ke 6. siddhAMtAcArya paM. kailAzacandra zAstrI ne, 'jaina sAhitya bAda unhoMne agale dina yaha svIkAra kiyA thA ki vAstava meM | kA itihAsa' prathama bhAga, pRSTha 24-25 para AcArya guNadhara 'maMgalaM puppadantAdyo' bolane kA koI aucitya nahIM hai| yahA~ | mahArAja ko AcArya dharasena mahArAja se spaSTa rUpa se pUrvavartI bhI nIce likhe pramANoM se yaha spaSTa hotA hai ki AcArya | mAnA hai| puSpadanta mahArAja se pUrva, AcArya guNadhara mahArAja ne | 7. 'jainendra siddhAnta koSa' bhAga-1, pRSTha 328 para 'kaSAyapAhur3a' nAmaka grantha kI racanA kI thI / arthAt vartamAna | kSullaka jinendra varNI ne AcArya guNadhara ko prathama zatAbdI akTUbara 2005 jinabhASita 2 3 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke pUrva pAda meM mAnate hue, AcArya dharasena mahArAja ko unake / aneka prakAra kI hotI haiN| ataH isa saMbaMdha meM vibhinna bahuta bAda prathama zatAbdI ke madhyama pAda aura antima pAda | vidvat goSThiyoM meM sAdhuvarga evaM vidvatvarga se vicAra-vimarza kA mAnA hai| jainendra siddhAnta koSa bhAga-2, pRSTha 244 para | karane para nimnalikhita samAdhAna spaSTa hotA hai : AcArya guNadhara kA paricaya dete hue, inako vikrama pUrva / ghaTanA : rAjendrakumAra,devendrakumAra do bhAI haiN| yadi prathama zatAbdI kA mAnA hai| jabaki AcArya dharasena mahArAja rAjenTakamAra daheja na milane ke kAraNa apanI patravadha ko kA paricaya dete hue 'jainendra siddhAnta koSa' bhAga-2, pRSTha | jalA detA hai yA unakI putravadhU, sAsa-sasura se kahA-sunI 464 para unakA kAla IsavI san 38 se 106 mAnA hai, jo | | ke kAraNa svayaM jalakara AtmahatyA kara letI hai, to bahuta bAda kA, siddha hotA hai| jainendra siddhAMta koza' bhAga1,pRSTha 486 para kSu. jinendra varNI ne kahA hai ki, 'AcArya (a) rAjendrakumAra ke parivAra ko 6 mAha kA sUtaka | lgegaa| yadi devendrakumAra usI ghara meM rahate hoM aura usI guNadhara mahArAja,AcArya dharasena mahArAja se, adhika nahIM to rasoI meM bhojana karate hoM to unako bhI 6 mAha kA sUtaka 2-3 pIr3hI pUrva avazya hone caahie|' lgegaa| yadi devendrakumAra alaga rahate haiM aura unakA isa isake alAvA anya sabhI itihAsa ke vidvAnoM ne ghaTanA se koI saMbaMdha nahIM hai, to unako mAtra 12 dina kA AcArya guNadhara mahArAja ko prathama lipibaddha kartA mAnate hue sUtaka lgegaa| unako AcArya dharasena mahArAja se pUrvavartI hI mAnA hai| kisI bhI itihAsa ke jJAtA vidvAn ne AcArya dharasena mahArAja (A) yadi rAjendrakumAra kI putravadhU ne kisI anya ko, AcArya guNadhara mahArAja se pUrvavartI nahIM mAnA hai| ataH kAraNa se AtmahatyA kI ho, aura usameM unake pati yA jaba AcArya dharasena kA kAla hI, AcArya guNadhara se bAda sAsa-sasura dvArA koI parezAnI Adi na kI gaI ho, yA vaha kA hai| taba unake ziSya AcArya puSpadaMta kA kAla aura acAnaka khAnA banAte samaya jalakara maraNa ko prApta ho gaI unakI racanA, AcArya guNadhara mahArAja aura unakI racanA ho, to pUre parivAra ko mAtra 12 dina kA sUtaka lgegaa| kaSAyapAhur3a se pUrvavartI kaise ho sakatI hai? (i) yadi rAjendrakumAra zeyara vyApAra meM ghATA ho uparyukta sabhI pramANoM kA adhyayana karane se yaha jAne ke kAraNa AtmahatyA karake mara gaye hoM, to pUre parivAra spaSTa ho jAtA hai ki granthoM ke lipibaddhakartA sarvaprathama ko 12 dina kA sUtaka lgegaa| AcArya guNadhara mahArAja hue| ataH isa AdhAra para 'maMgalaM uparyukta sUtaka-pAtaka ke saMbaMdha meM yadi kinhIM vidvAn kundakundAdyo' ke sthAna para, magala puSpadantAdyA bAlanA | mahodaya ko kucha bhI kahanA ho, to avazya likhane kI kRpA kisI bhI dRSTi se ucita nahIM baiThatA hai| vidvAnoM kI vibhinna kreN| goSThiyoM meM bhI tathA vibhinna patra-patrikAoM meM bhI 'maMgalaM kundakundAdyo' kA lopa karanA, anucita evaM nindanIya kahA praznakartA : paM. Aloka jaina,lalitapura / gayA hai| AcArya kundakunda kA nAma isa zloka meM se na jijJAsA : vartamAna meM kucha AcArya evaM muni, anya haTAkara, isa zloka ko pUrA bolate hue, apane guru kA | AcArya evaM muniyoM ko hIna samajhakara samAcAra Adi nahIM smaraNa karanA hara dRSTi se ucita hai aura hamAre dvArA vahI | karate hue sAmane Ane se bhI katarAte haiM ? kyA unakA aisA prArthanIya hai| karanA ucita hai? praznakartA : rAjIva jaina, amrpaattn| samAdhAna : jaisI jijJAsA Apane kI hai, vaisI bahuta jijJAsA : AtmahatyA se saMbaMdhita 6 mAha kA sUtaka se sAdharmI bhAiyoM ke cintana meM nirantara AtI rahatI hai| kisako aura kaba lagatA hai ? vAstava meM digambaratva ko dhAraNa karane vAle muni triloka vandanIya hote haiN| saccA samyagdRSTi dharmAtmA to svapna meM bhI samAdhAna : vibhinna zrAvakAcAroM evaM pUjA Adi kI sacce muniyoM kI avamAnanA nahIM krtaa| hama sabhI 'Namo pustakoM meM AtmahatyA kA pAtaka 6 mAha kA likhA huA | loe savvasAhaNaM' maMtra kahakara unhIM nirgrantha maniyoM kI milatA hai| isake alAvA anya kucha bhI vistRta vivecana | nityaprati vaMdanA karate haiM / AcArya kandakanda ne 'darzana pAhaDa' nahIM miltaa| jabaki AtmahatyA se saMbaMdhita paristhitiyA meM sapA kahA 24 akTUbara 2005 jinabhASita Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahajuppaNNaM rUvaM daTuM jo maNNae Na mcchrio| assaMjadaM Na vaMde vacchavihINovi so Na vNdijj| so saMjamapaDivaNNo micchAiTThI havai eso||24|| daNNivi hoMti samANA ego viNa sNjdohodi||26|| artha : jo svAbhAvika nagna rUpa ko dekhakara use artha : asaMyamI ko namaskAra nahIM karanA cAhiye nahIM mAnatA hai, ulTA IrSyAbhAva rakhatA hai,vaha saMyama ko prApta | aura jo vastra rahita hokara bhI asaMyamI hai vaha bhI namaskAra ke hokara bhI mithyAdRSTi hai| yogya nahIM hai| ye donoM hI samAna haiM, donoM meM eka bhI, saMyamI amarANa vaMdiyANaM rUvaM daThUNa siilshiyaannN| nahIM hai // 26 // je gAravaM karaMti ya sammattavivajjiyA hoMti // 25 // AcArya kundakunda ne sUtrapAhur3a meM isaprakAra kahA hai : artha : jo devoM se vaMdita tathA zIla se sahita tIrthaMkara jahajAyarUvasariso tilatusamittaMNa gihadi htthesu| parama deva ke (dvArA Acarita muniyoM ke nagna)rUpa ko dekhakara jai lei appabahuyaM tatto puNa jAi NiggodaM // 18 // garva karate haiM ve samyaktva se rahita haiM // 25 // artha : nagna-mudrA ke dhAraka muni tilatuSa mAtra bhI ___ukta AdhAra para muniyoM kI garimA aura mahimA ko | parigraha apane hAthoM meM grahaNa nahIM krte| yadi thor3A bahuta kama nahIM AMkA jA sktaa| eka ora jahA~ kundakunda ne | grahaNa karate haiM to nigoda jAte haiN| manitva kI mahimA ko maMDita karate hae unheM trikAla vaMdanIya AcArya kundakunda ne mokSapAhur3a meM isaprakAra kahA nirUpita kiyA hai, vahIM munitva kI paribhASA bhI rekhAMkita | kI hai| bAharaliMgeNa judo abbhNtrliNgrhidpriymmo| jo saMjamesu sahio AraMbhapariggahesu virao vi| so sagacarittabhaTTho mokkhapahaviNAsago saahuu||61|| so hoi vaMdaNIo sasurAsuramANuseloe // 11 // artha : jo sAdhu bAhya liMga se to sahita hai parantu (sUtrapAhur3a) jisake zarIra kA saMskAra (pravartana) AbhyAntara liGga se artha : jo muni saMyama se sahita hai tathA Arambha aura | rahita hai vaha Atma cAritra se bhraSTa hai tathA mokSamArga kA nAza parigraha se virata hai vahI sura-asura aura manuSyoM se yukta | karane vAlA hai| loka meM vaMdanIya hai // 11 // jo vAvIsaparIsaha sahati sattIsaehiM sNjuttaa| uparyukta pramANoM se yaha spaSTa hai ki nirgrantha muniyoM te hoMti vaMdaNIyA kmmkkhynnijraasaahuu||12|| kI pUjA aura pratiSThA jitanI mahattvapUrNa hai, usase jyAdA (sUtrapAhur3a) 'munitva' kI surakSA hai| isIkAraNa AcArya ne Agamokta AcaraNa se rahita muniyoM se saMparka na rakhane kA nirdeza diyA artha : jo bAIsa pariSaha sahana karate haiM, saikar3oM zaktiyoM se sahita haiM, tathA karmoM ke kSaya aura nirjarA karane meM kuzala haiM, aise muni vaMdanA karane yogya haiN| Aja hama dekhate haiM ki bahuta sAre muniyoM meM ghora zithilAcAra vyApta ho rahA hai| unakI caryA aura kriyA AcArya kundakunda ne nirgrantha muni ke svarUpa kA AgamAnukUla nahIM raha pA rahI hai| aise bahuta se upakaraNa jaise nirUpaNa karate hue cAritrabhraSTa muniyoM kA svarUpa bhI 'aSTa mobAIla, paMkhA, kUlara, eyarakaMDIzanara, lepaTaoNpa Adi , jinheM pAhur3a' meM kahA hai aura Adeza diyA hai ki cAritra bhraSTa muniyoM parigraha hI nahIM, vilAsitA kA sAdhana kahA jAtA hai, unakA kI chAyA se bhI dara rahanA caahie| unhoMne darzana pAhaDa meM khullamakhullA upayoga hone lagA hai| bahuta se sAdhu phlaza kI isaprakAra kahA hai : laiTrina meM zauca ke lie jAne lage haiN| AhAracaryA meM bhI ghora je pi paDaMti ca tesiM jANaMtA ljjgaarvbhyenn| visaMgatiyA~ Ane lagI haiN| kucha sAdhu sacitta phaloM kA khuleAma tesiM piNatthi bohi pAvaM annumoamaannaannN||13|| bhakSaNa karane lage haiN| pattAgobhI, dhaniyA,pudInA Adi kI artha: jo jAnate hae bhI lajjA,garva aura bhaya ke pattiyA~ evaM tarabUja Adi abhakSya padArthoM kA AhAra meM lenA kAraNa una mithyAdRSTiyoM ke caraNoM meM par3ate haiM unheM 'namostu' | prArambha ho gayA hai| sAdhu saMsthA meM bar3hatI huI artha lipsA bhI cintanIya hai| koI sAdhu to nizcita rAzi ekatrita karake dene Adi karate haiM, pApa kI anumodanA karane vAle una logoM ko kA AzvAsana milane para hI cAturmAsa karate haiN| kucha sAdhuoM bhI ratnatraya kI prApti nahIM hotii|| 13 // akTUbara 2005 jinabhASita 25 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne to pUre deza meM apane galata kAryoM se 'jaina dharma' kI mahAn / AcAryoM evaM muniyoM dvArA zithilAcArI sAdhuoM se dUrI banAe nindA kA bhI prasaMga upasthita kara diyA hai| anya bhI aneka | rakhanA kahIM se bhI Agama virUddha pratIta nahIM hotaa| prakAra kI visaMgatiyA~ muni saMsthA meM praviSTa ho cukI haiN| gaNDA apitu mujhe to isameM unake dvArA Agama kI AjJA kA pAlana tAbIja, TonA-ToTakA jaisI Agama virUddha vikrata paramparAyeM aura unakI vyavahArakuzalatA hI dikhAI par3atI hai| bhI pracalita ho gaIM haiN| 1/205, prophesarsa kaoNlonI, uparyukta paristhitiyoM meM AgamAnusArI caryA rakhane vAle | AgarA - 282 002 namaka kA sakaTa pulaka goyala yaha koI lekha nahIM hai, jo lambI-caur3I bhUmikA | anajAne meM uThAyA gayA bhAratasarakAra kA yaha kadama likhanI par3e , yaha eka cetAvanI hai, jo saMkSipta zabdoM meM | | jainadharma kI paramparAoM evaM saMskRti para bAdhA utpanna kara likhI jAnI cAhie aura bAra-bAra jainasamAja ko isa saMkaTa | rahA hai| yaha kadama jainasamAja kI dhArmika svataMtratA kA hanana se avagata karAnA caahie| hAla hI meM bhAratasarakAra ne | | karatA huA gaMbhIra mAmalA bana jaaegaa| isa pAbaMdI ke virodha AyoDIna rahita namaka kI bikrI para roka lagA dI hai| aba | meM zrI goviMdAcArya ne dezavyApI AMdolana calAne kA AhvAna bhArata kI kisI bhI dukAna meM yadi namaka bikegA to vaha kiyA hai| jai nasamAja kI tathAkathita pratinidhi AyoDIna yukta hI hogaa| Apa soca rahe hoMge isameM saMkaTa saMsthAoM/sabhAoM/samitioM ko bhI isa prakaraNa para jarUrI kI kyA bAta hai? yaha to jarUrI hai| bhAratasarakAra isa mAdhyama prayAsa karanA caahie| sAdhakavarga to ise upasarga mAnakara se gheghA roga kA saphAyA karanA cAhatI hai| sahana kara legA paraMtu munibhakta varga bhI mauna rahe yaha ucita AyoDIna rahita namaka para pAbaMdI kA matalaba hai ki | | nhiiN| aba jainasAdhu,tyAgI,vratI va zuddhaAhAra karane vAle zrAvaka ullekhanIya hai ki pUrva meM bhI jainasamAja ke sammilita varga ko bhI seMdhAnamaka upalabdha nahIM ho skegaa| seMdhAnamaka | prayAsoM ko saphalatA prApta huI hai| kucha mAha pUrva jaba relavibhAga bhI AyoDIna rahita hone ke kAraNa pAbaMdI ke aMtargata A | ne relayAtrA ke daurAna ghara se lAI haI khAdya sAmagrI ke prayoga gayA hai| bhAratasarakAra kA yaha nirNaya sAdhakavargava zrAvakavarga | para roka lagAI thI, taba relavibhAga ko jainasamAja kA AMdolana para upasarga se kama nahIM hai| jo seMdhAnamaka Aja prAyaH | sahanA par3A,phalasvarUpa roka haTA lI gii| AsAnI se upalabdha ho jAyA karatA hai,usakA darzana bhI aise hI kucha sammilita prayAsa jaina manibhakta samAja durlabha ho jaaegaa| isa paristhiti meM jainasAdhu va zrAvakavarga | ko punaH karanA caahie| hameM rAjanItika stara para uparyukta namaka kA tyAga kara rasaparityAga nAmaka tapa ko AjIvana | bAta paha~cAne ke vyaktigata tathA saMsthAgata kArya karane caahie| svIkAra karane ke lie majabUra ho jaaegaa| athavA uttama mArga | deza kI sarvocca nyAyapAlikA meM uparyukta prakaraNa para eka ko choDakara bAjAra ke AyoDIna mizrita kaMpanI paika namaka | janahita yAcikA dAkhila karAnI caahie| aneka sammelanoM kA prayoga prAraMbha kara zithilAcAra kA kalaMka svIkAranA | ko Ayojita kara AyoDIna kI anivAryatA va AvazyakatA pdd'egaa| para carcA karavAkara ise dezavyApI bahasa kA muddA banAkara ___yaha saMkaTa iMgita kara rahA hai, Agama meM varNita | isa pAbaMdI ko radda karAne kA prayAsa kiyA jAnA caahie| paMcamakAla ke aMta vAlI kathA para jaba rAjA/zAsaka kara ke anyathA Age Ane vAle samaya meM sacce rUpa meM aMtima munirAja ke hAtha se prathama grAsa hI chIna legA | jainamuniyoM/sAdhakoM ke darzana bhI durlabha ho jaaveNge| munibhakta aura phira caturvidha saMgha ke sAtha muni bhI samAdhimaraNa | jainasamAja ke lie yaha eka cetAvanI hai| svIkAreMge tatpazcAt rAjA, agni Adi kA nAza ho jAegA zrI digambara jaina zramaNa saMskRti saMsthAna, sAMgAnera aura dharma vihIna chaThA kAla A jaaegaa| 26 akTUbara 2005 jinabhASita Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa C 21 ka * jilA di0 jaina samAja jainam jayatu zAsanam murzidAbAda mohanalAla ajamerA, dhuliyAna ratanalAla seThI, aDaMgAbAda adhyakSa bhAgacanda chAbar3A, lAlagolA (03483) 274267, 94340 23822 mahAmaMtrI vijayakumAra bar3ajAtyA, dhuliyAna (03485) 252252, 94340 20569 // zrI jinAya namaH // murzidAbAda jilA di0 jaina samAja (pa0 baM0) adhyakSa kAryAlaya : sTezana roDa, po0 lAlagolA, jilA gurzidAbAda - 742 148 (Regd. No S/1L/30187 under West Bengal Societies Registration Act XXVI of 1961) caMdanamala bar3ajAtyA, jiyAgaMja kapUracaMda seThI, sangatinagara upAdhyakSa zAnticanda chAbar3A, jiyAgaMja (03483) 255227, 97325 09657 tArAcanda seThI, aDaMgAbAda (03485) 262778, 97325 68669 sevAle zrI ratanalAla benAr3A gar3A madanalAla kAlA, khagar3A suvAlAla ajamerA, mirjApura upAdhyakSa ajitakumAra ajamerA, dhuliyAna (03485) 265153, 94340 14762 azokakumAra kAlA, baharamapura (03482) 252707, 94340 00947 kapUracanda TholyA, jaMgIpura dAnamala gaMgavAla, lAlagolA saMyuktamaMtrI prakAzacanda kAlA, dhuliyAna (03485) 265511, 94341 32233 virendrakumAra TholyA, khagar3A (03482) 251620. 97325 04503 mAnyavara mahodaya, sAdara jaya jinendra / bar3e hI aphasosa evaM duHkha ke sAtha likhanA par3a rahA hai ki hAla ke 'kucha varSoM se kucha mahAvratiyoM dvArA asAmAjika AcaraNa kiyA jA rahA hai| giraDIha dharmazAlA va madhuvana (zikharajI) meM dekhA gayA hai ki eka di. sAdhu hAtha meM thailA lekara bAjAra meM sabjI, phala Adi mA~gakara bhikSAvRtti para utara Aye haiN| koI sAdhu darzana karane Aye zrAvakoM se apane AhAra kI vyavasthA meM dAna puNya karane ko prerita kara rahe haiN| akelI mahilA ke sAtha vicaraNa, ekAMta meM vArtAlApa, ghaniSThatA Adi se jaina- jainetara samAja meM inake AcaraNoM para prazna kiye jA rahe haiN| abhI hAla meM hI AcArya sammAnasAgara jI mahArAja AsAma se vihAra kara kAnakI, bArasoI pahu~cakara pazcima baMgAla prAnta ke murzidAbAda jile meM Ane ke lie sthAnIya samAja ke padAdhikAriyoM dvArA hameM sUcanA bhijavAI thii| hamalogoM ne unakI caryAoM ke bAre meM adhikRta sUtroM se sunA thA / unake sAtha kevala eka mahilA nAma candAbAI rahatI hai / saphara meM gAr3I calAtI hai, AhAra kI vyavasthA karatI hai tathA mahArAjajI ke AdezAnusAra candA dAna bhI saMgraha karatI hai| murzidAbAda jilA di. jaina samAja kI kAryakAriNI sabhA meM upasthita sabhI sabhAsadoM ne ekamata hokara nirNaya diyA thA ki aise mahArAjajI jinake AcaraNoM para prazna cinha haiM hama unheM saiddhAMtika aura mAnasika rUpa se grahaNa karane meM asamartha haiM tathA isaprakAra kI galata kriyAoM vAle sAdhu ko muni mAnane meM bhI paraheja hai / dinAMka 15.08.2005 hamaloga pUrvAMcala vAsI vyApAra ke silasile meM yahA~ ke adhivAsI haiN| deza, kAla, samaya, paristhiti ko dhyAna meM rakhakara prazAsana, prabhAvazAlI vyaktiyoM kA sahArA lenA par3atA hai / sthAnIya loga di. muniyoM ke sarvasAdhAraNa meM vicaraNa para TIkA-TippaNI va tarka-vitarka karate hue hamezA dekhe jAte haiM / hamaloga alpasaMkhyaka haiM yA kaheM ki aNusaMkhyaka haiN| sthAnIya logoM se sadbhAva mitratA kA vyavahAra kara dharmapAlana meM anurakta rahane kA prayAsa karate haiN| hamAre kSetra meM Ane vAle mahAvratI hamAre Adarza hone cAhiye tAki unase preraNA lete hue samAja kA uddhAra va apanI AtmA kA kalyANa kara skeN| sAtha-sAtha jainadharma kI prabhAvanA idhara bar3ha sake / akTUbara 2005 jinabhASita 27 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamalogoM ko uparyukta varNita viSayoM para gahana cintana karanA hogaa| mahAsabhA, mahAsamitiyA~, saMgaThana, buddhijIvI varga isa viSaya para mAnasa taiyAra kareM, tathA pUjya AcAryoM ke sAnnidhya meM saMgoSThI kara carcA kareM phira nirNaya deveN| yahI hamArI vinatI hai| nivedaka maoranas) (bhAgacanda chAbar3A) adhyakSa sampAdakIya TippaNI: ApakI cintA ucita hai aura uparyukta prakAra kA AcaraNa karanevAle kumuniyoM ko muni na mAnane kI ApakI dRSTi AgamAnukUla hai| AcArya kundakunda kA Adeza hai, 'asaMjadaM Na vnde|' aise kumuniyoM kI vandanA na kI jAya, yahI unakI bADha ko rokane kA ekamAtra upAya hai| ratanacandra jaina zrI 1008 bhagavAn saMbhavanAtha jI jambUdvIpa saMbaMdhI bharatakSetra kI zrAvastI nagarI meM mahArAjA dRr3ha rAjya karate the| suSeNA unakI mahArAnI kA nAma thaa| kArtika zukla pUrNamAsI ke dina usa mahArAnI ne prathama graiveyaka ke sudarzana vimAnavAsI ahamindra ko tIrthaMkara suta ke rUpa meM janma diyaa| bhagavAn ajitanAtha ke mukta ho jAne ke anantara jaba tIsa lAkha karor3a sAgara kA samaya bIta cukA taba saMbhavanAtha bhagavAn kA janma huaa| sATha lAkha pUrva kI unakI Ayu thI, cAra sau dhanuSa U~cA zarIra thaa| jaba unakI Ayu kA eka cauthAI bhAga bIta cukA taba unheM rAjya pada prApta huaa| isaprakAra sakhopabhoga karate hae jaba cavAlIsa lAkha parva aura cAra parvAMga vyatIta ho cake taba kisI eka dina prabha apane mahala kI chata para baiThe hue the| tabhI AsamAna meM dikhAI dene vAle megha ekAeka na jAne kahA~ vilIna ho gye| vinaSTa hote isa dRzya ko dekhakara Atma-jJAna prakaTa hote hI ve usI samaya virakta ho gye| bhagavAn ne apane putra ko rAjya dekara magasira zuklA pandrasa ko sahetuka vana meM sAMyakAla ke samaya eka hajAra rAjAoM ke sAtha saMyama dhAraNa kara liyaa| pAraNA ke dina bhagavAn ne zrAvastI nagarI meM praveza kiyaa| vahA~ surendradatta nAmaka rAjA ne AhAra dAna dekara paJcAzcarya prApta kiye| tapazcaraNa karate hue caudaha varSa taka bhagavAn chadmastha avasthA meM rhe| tadanantara apane hI dIkSAvana meM pahu~cakara zAlmalI vRkSa ke nIce kArtika kRSNa caturthI ke dina belA kA niyama lekara dhyAnArUr3ha hue aura ghAtiyA karmoM kA nAzakara ananta catuSTaya ko prApta hue| bhagavAn ke samavazaraNa kI racanA huii| jisameM do lAkha muni, tIna lAkha bIsa hajAra AryikAyeM, tIna lAkha zrAvaka, pA~ca lAkha zrAvikAyeM, asaMkhyAta deva-deviyA~ aura saMkhyAta tiryaMca the| isaprakAra divya dharmopadeza dete hue bhagavAn ne samasta Arya dezoM meM vihAra kiyaa| anta meM jaba Ayu kA eka mAha avaziSTa raha gayA taba sammedAcala pahu~cakara unhoMne eka hajAra muniyoM ke sAtha pratimAyoga dhAraNa kiyaa| tadanantara caitra zukla SaSThI ke dina prAta:kAla ke samaya eka hajAra muniyoM ke sAtha mokSa prApta kiyaa| 'zalAkA puruSa' (muni zrI samatAsAgara jI) se sAbhAra 28 akTUbara 2005 jinabhASita Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAcAra rAMcI meM vidyAsAgara kampyUTara ejukeyara kA zubhAraMbha / ke jugula, zAhapura, maMgAvatI, mAMjarI, molavAr3a, iMgalI Adi AcArya zrI 108 zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke | gAMvoM ke loga apane bacAva ke lie ziraguppI gA~va ke skUloM yazasvI evaM AjJAnuvartI ziSya pUjya munizrI pramANasAgara jI | meM Azraya pAne ke lie hajAroM-hajAroM loga bhAga aaye| yaha kI preraNA ke phalasvarUpa samAja ke adhyakSa dharmacaMda jI rArA | dRzya bar3A hI dukhada dRzya thaa| prakRti kA khela bar3A hI evaM maMtrI zrI pradIpa jI bAkalIvAla ne samasta samAja ke | ajIba thaa| dekhate-dekhate hI kRSNA maiyA kA pravAha eka sAtha nirNaya lekara vidyAsAgara kampyUTara ejukeyara prAraMbha karane | sAgara ke rUpa meM badala gayA, jaMgalI jAnavaroM aura pakSiyoM kA kI yojanA bnaayii| isa pariyojanA kA saMyojaka zrI vijaya | hAla to kauna pUche? jaina pAMDyA evaM zrI gautama kAlA ko manonIta kiyA gyaa| janatA kI yaha durdazA, asahAyatA aura unakI dukhada isa kendra ke sabhI korsa ena AI AI TI ke paiTarna para parezAnI dekhakara ziraguppI gA~va | parezAnI dekhakara ziragappI gA~va meM cAtarmAsa AcaraNa karanevAle AdhArita evaM sArTiphAiDa haiN| samAja ke navayuvaka evaM | muni zrI 108 akSayasAgarajI aura munizrI 108 namisAgara navayuvatiyA~, puruSa evaM mahilAyeM isa kendra para kampyUTara | | jI mahArAja ne apane pravacana ke samaya ziraguppI gA~vavAsiyoM zikSA grahaNa karane meM gaharI ruci le rahe haiN| se pravAha-pIr3ita aura nirgatika logoM ke akSaya aura unake ____ munizrI kI preraNA se di. jaina paMcAyata rAMcI ne milakara | khAne-pIne kI vyavasthA ke lie cunautI dii| munimahArAja jI phaisalA liyA hai ki samAja meM rAtri meM vivAha-saMskAra evaM kI cunautI sunakara logoM ne saharSa svAgata kiyaa| tatkSaNa hI sAmUhika bhoja kAryakrama saMpanna nahIM kiye jaayeNge| 100 kAryakartA sevAkArya meM nirata ho gye| pravacana sunane meM munizrI kI preraNA se samAja aneka anya yojanAoM | vyasta logoM ke manapara munizrI akSayasAgarajI kI vANI kA para bhI gambhIratA se vicAra kara rahI hai, jinameM samAja dvArA | pariNAma hokara unake mana meM dharma jAga utthaa| kevala 15-20 pUrva se saMcAlita jaina cikitsAlaya evaM lAibrerI kA | minaTa meM hI 50,000/- rUpayoM kI dhanarAzi dAna ke rUpa meM vistArIkaraNa karake Adhunika banAnA zAmila hai| rAMcI eka | jamA ho gyii| bUMda-bUMda se sAgara banatA hai aura jhare-jhare se phaadd| dAnI logoM ke isa dAna se "zrI 108 AcArya meM rahakara zikSA prApta karanevAlI jaina lar3akiyoM ke lie | vidyAsAgara annapUrNA sevA kendra" zurU huaa| ziraguppI gAMva eka garlsa hosTala AraMbha karane kI yojanA para bhI vicAra | ke samasta digaMbara jaina loga vIra sevAdala, vidyAsAgara yuvaka cala rahA hai| munizrI pramANasAgara jI mahArAja kA rAMcI pravAsa | maMDala, mahilA maMDala ke 100 kAryakartA loga 8-10 dinoM samAja ko eka varadAna sAbita huA hai| | se rAta aura dina pUragrasta logoM ke khAne-pIne kI aura Azraya paM. paMkaja jaina 'lalita',rAMcI | kI vyavasthA arihaMta zikSaNa saMsthA, siddhezvara vidyAlaya, ziraguppI ke A. vidyAsAgara annapUrNA keMdra dvArA pAMca | vidyAnaMda prAthamika skUla aura sarakArI prAthamika skUloM meM kii| hajAra bAr3ha-grastoM ko AdhAra gata 100 sAla se na sunA, na dekhA huA bhayAnaka nadI ke pUragrasta meM phaMse hue gA~voM ke jAnavaroM ke pUragrasta karnATaka ke belagAma jilA aura mahArASTra ke sAMgalI | lie gA~va ke loga apane khetoM se gannoM kI phasala kATakara aura kolhApUra jile ke taTavartI logoM ko kaSNA nadI ke bAr3ha meM hI apane sarapara cArA lekara nAva meM DAlakara jagala. pravAha kA kaDuvA anubhava huaa| phasala, jAna-mAla kA zAhapura, maMgAvatI ke jAnavaroM kI jAna bcaayii| cArA dekara nukasAna aura jAnavaroM kI to khUba barabAdI huii| do dinoM ke | ziraguppI gA~va ke logoM ne mAnavatA dharma nibhaayaa| aMdara hI aMdara nadI kA pravAha khetoM, tAlAboM, gAMvoM kI bAr3ha meM phaMse jAnavaroM ke cAre ke bAre meM munijI ne galiyoM meM aura gharoM meM bhara gyaa| pAnI kI lIlA bar3I hI apane pravacana meM kahA, yaha bAta sunakara eka mahilA ke mana ajIba hai| ise dekhakara logoM ke hoza ur3a ge| nadI-taTa ke meM dharma jAga utthaa| tatkSaNa hI usa mahilA ne apane gale meM gA~voM ke loga apane aura jAnavaroM ke bacAva ke lie asahAya pahanA huA 10 grAma kA sone kA hAra nikAlakara dete hue bana ge| mahArASTra rAjya ke khidApara rAjApara aura karnATaka | kahA ki, 'ise becakara bhUkhe jAnavaroM ko khAdya khilAo. akTUbara 2005 jinabhASita 29 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekina merA nAma mata btaao|' mahilA ke mana meM mAnavatA | zilpa-gaNita ke anusAra lAla pattharoM ke bhavya zikharabaMda jAga uThane kA kAraNa munizrI ke pravacana kA prabhAva thaa| | maMdira kA nirmANa karAyA jA rahA hai| paramapUjya zrI akSayasAgara munimahArAjajI ne bAr3hagrasta | maMdira parisara meM mAnastambha kA nirmANa bhI kiyA logoM se mulAkAta kI aura bAr3hagrasta duHkhI logoM ko sAMtvanA | jaayegaa| sAtha hI yAtriyoM ke Thaharane hetu suvidhAyukta eka dI aura dharma ke AcaraNa se apane du:kha ko bhUlakara jIvana | vizAla dharmazAlA evaM bhojanazAlA kA nirmANa bhI kiyA meM Age AnevAle dinoM meM himmatavAna banakara rahane kI bAta | jaayegaa| khii| annapUrNA sevAkeMdra meM koI bhI khAnA na milane se maMdira-nirmANa hetu zilAnyAsa evaM bhUmipUjana pratiSThAcArya bhUkhA rahA to maiM bhI usa dina upavAsa kA vrata rkheNgaa| yaha | kAntilAlajI pagAriyA ke tatvAdhAna meM 30 janavarI 2005 upadeza sunakara bAr3hagrasta loga apane manodharma ko jAgata | ko sampanna huA thaa| ATha mAha ke alpakAla meM hI maMdira banAkara mana kI zAMti paaye| apane nirmANa ke antima caraNa meM hai| nirmANasamiti ke saciva vijaya pATila evaM koSAdhyakSa kizanagar3ha meM mahatI dharma-prabhAvanA parama pUjyanIyA AryikA gaNinI bAlayoginI 105 | | mahAvIra jagadeva ne batAyA ki maMdiranirmANa hetu pUre deza kI | jainasamAja se Arthika sahayoga prApta ho rahA hai| zrI syAdvAdamatI mAtAjI ke pAvana maMgalamayI cAturmAsa meM | maMdirasambandhI jAnakArI hetu samparkasUtra : bhArata rAmacandra kizanagar3ha nagara meM mahatI dharma-prabhAvanA ho rahI hai| vividha dozI, ma.naM. 233, mAlabhATha, po. maDagAMva, pina 403601 prakAra ke kAryakrama pratidina Ayojita kiye jA rahe haiN| jainadharma ke 23 veM tIrthaMkara pArzvanAtha bhagavAn kA zrAvaNa (govaa)| sudI 7 ko mokSakalyANaka bar3e dhUmadhAma se vidhAna pUjanapUrvaka santanivAsa kA zilAnyAsa sampanna Ayojita kiyA gyaa| dasaveM tIrthaMkara zItalanAtha bhagavAna ke garbha, janma, tapa pArasamala bAkalIvAla | kalyANakoM se pavitra vidizA nagara meM AcArya zrI vidyAsAgara zrI siddhacakra mahAmaMDala vidhAna evaM vizvazAMti / jI mahArAja ke maMgala AzIrvAda evaM unake paramaziSya munizrI ajitasAgara jI mahArAja evaM ailaka zrI nirbhayasAgara jI mahAyajJa sAnanda saMpanna mahArAja ke sAnnidhya meM zItala vihAra nyAsa dvArA bhavya kolakAtA, zrI digambara jaina samAja kolakAtA dvArA Ayojita zrI siddhacakra mahAmaMDala vidhAna evaM vizvazAMti samosaraNa mandira, santanivAsa evaM vizAla dharmazAlA kA mahAyajJa sAnaMda sampanna huaa| isa vidhAna kA Ayojana dinAMka nirmANakArya prArambha kiyA jAnA hai| prathama caraNa meM bhavya evaM 14.7.2005 se 22.7.2005 aSTAhnikA parva para zrI digambara vizAla santanivAsa kA nirmANa kA zilAnyAsa bra. zrI pradIpa bhaiyA azokanagara ke mArgadarzana meM di. 11 agasta 05 ko jaina nayA mandira jI meM kiyA gayA thaa| samIra kumAra jaina sampanna huaa| govA rAjya ke prathama digambara jainamaMdira kA nirmANa vidizA ma.pra. meM a.bhA.di. jaina pAThazAlA zikSaka kArya pragati para prazikSaNa evaM saMgoSThI samAroha sampanna araba sAgara ke taTa para sthita bhAratavarSa kI svarNabhUmi paramapUjya AcArya guruvara vidyAsAgara jI mahArAja ke parama prabhAvaka ziSya paramapUjya munizrI ajitasAgara jI evaM suprasiddha paryaTana kSetra govA rAjya ke vyavasAyika nagara maDagAMva meM nirmita honevAle prathama digambara jainamaMdira kA mahArAja evaM pUjya ailaka zrI nirbhayasAgara jI mahArAja ke pAvana sAnnidhya meM dasaveM tIrthaMkara bhagavAna zItalanAtha prabhu ke nirmANakArya pratiSThAcArya, maMdirazilpa, vAstuzilpazAstrI paM. zrImAn kAntilAlajI pagAriyA nivAsI sAgavAr3A (rAjasthAna) garbha-janma-tapa kalyANakoM se pavitra vidizA (bhaddalapura) nagara meM dinAMka 25 agasta se 28 agasta taka vibhinna ke nirdezana meM pragati para hai| dhArmika AyojanoM ke sAtha sampanna huaa| kAryakrama kA maMdira nirmANa samiti ke adhyakSa bhArata dozI ne batAyA prAraMbha ma.pra.zAsana ke khanija maMtrI evaM vidizA jile ke ki maMdira meM mUlanAyaka ke rUpa meM devAdhideva AdinAtha prabhArI maMtrI zrI lakSmIkAMta zarmA ke mukhya Atithya meM huaa| bhagavAna kI pratimA sthApita kI jaayegii| muni zrI ajitasAgara jI mahArAja dvArA saMkalita evaM padyAnuvAda 200-200 phiTa ke vargAkAra parikSetra ke madhya 30 akTUbara 2005 jinabhASita Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRti 'tIrthaMkarastavana' evaM zrI nirbhayasAgara jI mahArAja kI | tattva-marmajJa mUlacanda jI luhAr3iyA ke sAragarbhita,ojasvIpUrNa kRti 'vaijJAnikoM kI dRSTi meM upavAsa' kA vimocana sthAnIya | evaM tArkika pravacana hote the| cAroM anuyogoM ke mAdhyama se vidvAn paM. sAgaramala jI jaina dvArA kiyA gayA / vyavahAra aura nizcaya kA vizleSaNa Apake dvArA abhUtapUrva isa saMgoSThI meM madhyapradeza, rAjasthAna, mahArASTra , | hotA thaa| paramaAdaraNIya brahmacAriNI puSpA dIdI kA bhI uttarapradeza se karIba 100 pAThazAlAoM ke 500 zikSakoM ne | eka dina tArkika evaM ojasvI pravacana huaa| sahabhAgitA dekara prazikSaNa prApta kiyaa| cAra divasIya zikSaka zravaNakumAra jaina, kolakAtA prazikSaNa evaM saMgoSThI meM kula ATha satroM meM nimna viSayoM DaoN. surendra jaina jabalapura kaoNleja meM AmaMtrita para prazikSaNa diyA gayA / vartamAna meM jaina pAThazAlAoM kI burahAnapura, sthAnIya sevA sadana mahAvidyAlaya ke hindI AvazyakatA kyoM ? pAThazAlAoM meM vidyArthiyoM ko kaise | vibhAga meM padastha variSTha sahA. prAdhyApaka DaoN. surendrakumAra bulAyeM aura par3hAyeM? pAThazAlAoM meM abhibhAvakoM kI bhUmikA jaina ko dinAMka 16 sitambara, 2005 ko DI.ena. jaina kyA ho? pAThazAlAoM ko sucAru rUpa se kaise calAyeM ? mahAvidyAlaya,jabalapura meM mukhyaatithi ke rUpa meM AmaMtrita Adhunika tarIkoM se hama kaise dhArmika zikSA deM ? samAja kiyA gayA, jahA~ unhoMne mahAvidyAlaya ke hindI vibhAga dvArA evaM zikSakoM kI bhUmikA kaisI ho ? Ayojita hindI saptAha ke antargata Ayojita vAda-vivAda, ukta viSayoM para pUjya mahArAja jI evaM ailaka jI ke nibaMdha, kahAnIlekhana, zuddha hindI Adi pratiyogitAoM ke sAtha zrI DaoN. surendra bhAratI burahAnapura, DaoN. zItalacaMda jI saphala vijetAoM ko puraskRta kiyaa| jayapara. DaoN. kamaleza jI banArasa. DaoN. ratanacaMda jI bhopAla. DaoN. vIrendra svarNakAra, jabalapura bra. bhaiyA pradIpa jI azokanagara, bra.dIdI puSpA jI, DaoN. anekAnta jI dillI, paM. vIrendrazAstrI nAgapura, sunIla zAstrI, pArzvajyoti maMca ke vidvAnoM dvArA dharmaprabhAvanA sAMgAnera, DaoN. ArAdhanA jaina gaMjabAsaudA Adi vidvAnoM ne | burahAnapura, sthAnIya pArzvajyoti maMca saMsthA kI ora prazikSaNa pradAna kiyA / kAryakrama kA saMyojana DaoN. sarendra se digambara jaina dharmAnuyAyiyoM ke pramukha dhArmika utsava bhAratI barahAnapara dvArA kiyA gyaa| jJAta ho ki isa saMgoSThI paryuSaNa parva para deza ke vibhinna sthAnoM para jainasamAja ke kA dvitIya bAra Ayojana ho rahA hai| prathama Ayojana mani | AmaMtraNa para vidvAnoM ko dhArmika tattvopadeza, saMskAra evaM zrI ke sAnnidhya meM gatavarSa jesInagara meM sampanna huA thA / zAkAhAra ke pracAra-prasAra hetu bhejA gyaa| __DaoN. paMkaja jaina vidizA ina sabhI vidvAnoM ne AcArya umAsvAmI viracita paNDitaratna mUlacanda jI luhAr3iyA dvArA dharmaprabhAvanA tattvArthasUtra evaM uttamakSamA, mArdava, Arjava, zauca, satya, saMyama, paramapUjya santaziromaNi AcArya zrI 108 vidyAsAgara tapa, tyAga, AkiMcanya, brahmacarya Adi dharma ke vividha lakSaNoM ko samAja ke madhya pravacana ke mAdhyama se pratipAdita karate jI mahArAja ke paTuziSya paNDitaratna mUlacanda jI luhAr3iyA huye naitika evaM saMskArita jIvana jIne kI AvazyakatA ke pAvana sAnnidhya meM dazalakSaNa parva samAroha bar3e dhUmadhAma pratipAdita kii| evaM AnandapUrvaka utsAha ke sAtha zrI digambara jaina nayA DaoN. surendra jaina maMdira jI meM manAyA gyaa| dazalakSaNa parva ke daurAna pratyeka dina prAta: 6 baje zrI digambara jaina yuvaka samiti ke tattvAvadhAna meM gAje-bAje ke sUcanA sAtha sAmUhika pUjana sampanna huaa| tatpazcAt prAtaH 8.15 sabhI sammAnanIya sadasyoM ko sUcita kiyA jAtA baje se parama zraddheya zrI mUlacanda jI luhAr3iyA ke dvArA hai ki yadi ApakA patA badala gayA ho yA pate meM koI tattvArthasUtra kI vyAkhyA evaM vAcana kiyA gyaa| pratyeka dina kamI ho to patra dvArA prakAzaka/kAryAlaya ko avazya sAMyakAla zrI digambara jaina yuvaka samiti ke tattvAvadhAna meM sUcita kareM, tAki 'jinabhASita' Apako sahI samaya para bhArI saMkhyA meM AvAla-vRddha sAdharmI janoM ne gAje-bAje ke prApta hotI rhe| sAtha AratI kii| rAtri 8 baje se 9 baje taka dazadharmoM para akTUbara 2005 jinabhASita 31 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatAyu yugapuruSa vartamAna ke 'bhAmAzAha' zrI ratanalAla jI pATanI kA nidhana jaba tuma Ae jagata meM, jaga ha~sA tuma roya / aisI karanI kara cale, tuma ha~so jaga roya / deza ke pramukha mArbala audyogika gharAne Ara. ke. mArbala parivAra ke pitAmaha zrI ratanalAla jI pATanI kA svargavAsa bhAdrapada zuklA saptamI ko prAtaH 9 baje huaa| saMyoga kI bAta yaha rahI ki ThIka Aja hI ke dina 106 varSa pUrva bhAdrapada zuklA saptamI ko ApakA janma huA thaa| zrI ratanalAla jI pATanI sampUrNa jaina samAja meM 'bAbA' ke nAma se vikhyAta the| bAbA bAla brahmacArI the| apanI vaMzAvalI calAne ke liye apane jyeSTha bhrAtA zrI bhaMvaralAla jI pATanI ke putra zrI kaMvaralAla jI pATanI ko apanA dattaka putra bnaayaa| zrI kaMvaralAla jI pATanI kI sAta santAneM haiN| cAra putriyA~ (zrImatI anupamA, zrImatI rAnU, zrImatI saMgItA, zrImatI nIlimA) tathA tIna putra (zrI azoka pATanI, zrI sureza pATanI, zrI vimala pATanI ) / karIba 15 varSa pUrva A. zrI vidyAsAgara jI mahArAja se 'bAbA' ne do pratimAyeM grahaNa kara sadagRhastha zrAvaka ke vratoM ko aMgIkAra kiyaa| nijI jindagI ho yA vyApAra unakA kabhI kisI se koI vivAda nahIM huA / lena-dena meM kaisI bhI asahamati ho, Amane-sAmane baiThakara samasyA sulajhAI hai / yahI soca unhoMne apane putra-pautroM ko bhI vasIyata meM sauMpI hai| yahI nahIM, ve khuda to mukta hasta se dAna karate hI the, para apane putra-pautroM ko bhI unhoMne yahI sikhAyA hai| aura Aja pATanI parivAra dAna ke kSetra meM, jaina samAja meM sarvotkRSTa padavI vartamAna ke 'bhAmAzAha' ke rUpa meM suvikhyAta hai| sIkara cAturmAsa meM pU. munipuMgava zrI sudhAsAgara jI mahArAja kI sAkSI meM jaina jainetaroM kI apAra upasthiti meM Apako 'jaina gaurava' kI upAdhi se alaMkRta kiyA gayA thA / karmayogI 'bAbA' kI antima yAtrA abhUtapUrva evaM aitihAsika rhii| unakI pArthiva deha ko bAkAyadA dhyAnAvasthA vAlI mudrA meM candana kI lakar3iyoM se banI vizeSa susajjita pAlakI meM virAjita kiyA gyaa| unake aMtima darzana ke liye jana sailAba umar3a pdd'aa| aMtima yAtrA meM zAmila hue parijanoM va hajAroM logoM ne unheM puSpahAra arpita kara sajala netroM se vidAI dii| 'bAbA' kI aMtima yAtrA dhUma-dhar3Ake se gAje-bAje ke bIca julUsa ke rUpa meM niklii| jisameM Age 3 2 akTUbara 2005 jinabhASita hI Age U~ToM va hAthiyoM se gulAla kI varSA kI jA rahI thii| jisase sabhI loga va pUrA mArga raMgIniyoM se sarAbora najara AyA / eka kilomITara se bhI adhika lambe julUsa ke kAraNa madanagaMja ke mukhya bAjAroM meM vAhanoM kI hI nahIM varan paidala rAhagIroM kI AvAjAhI bhI pUrNatayA bAdhita rhii| yAtrA mArga ke donoM kinAroM para khar3e nara-nAriyoM ne bhI puSpavarSA kI tathA pAlakI meM dhyAnAvasthA vAlI mudrA meM baiThe hue bAbA ke tejasvI svarUpa ko dekhakara zraddhA se zIza nvaayaa| isa daurAna cA~dI ke sikkoM kI bhI bauchAra kI gii| unake aMtima saMskAra se pUrva pAlakI ko kaMdhA dene hetu logoM meM hor3a macI rhii| anta meM muktidhAma meM bAbA kI nazvaradeha ko candana kI lakar3iyoM para padmAsana mudrA meM virAjamAna kiyA gyaa| muktidhAma parisara meM bAbA kI nazvaradeha ko agni samarpita karane ke samaya baDI saMkhyA meM pramukha rAjanetA, prazAsanika adhikArI, hajAroM jana sAmAnya evaM gaNamAnyajanoM ne zraddhAMjali dii| yuga puruSa ratanalAla jI pATanI ke nidhana para zokasvarUpa mArbala eriyA meM udyamiyoM va vyavasAyiyoM ne tathA TrAMsapoTarsa ne dopahara do baje taka apanA kArobAra baMda rkhaa| vahIM sthAnIya jaina jainetara samAja ke logoM ne bhI svaicchika rUpa se apane vyavasAyika pratiSThAna banda rkhe| bAbA ke pArthiva deha kI aMtima yAtrA ke anupama svarUpa va bhavyatA ko dekhane vAloM ke mukha para yahI bhAva rahA ki saca! duniyA meM virale hI puruSa aise hote haiM, jinheM aisI bhAvapUrNa aMtima vidAI nasIba hotI hai| jIvaTatA ke dhanI va dAnavIra pravRtti ke bAbA deza kI aneka pramukha dhArmika, sAmAjika, svayaMsevI saMsthAoM se parokSa rUpa se jur3e rhe| unakA nidhana samAja ke lie apUraNIya kSati hai / kahAnI banake jIye, Apa to jamAne meM / lagegI sadiyA~ hameM Apa ko bhulAne meM / / TET ke viSaya meM kucha kahanA yA likhanA vAstava meM sUraja ko dIpaka dikhAne ke samAna hai| vIraprabhu se yahI prArthanA hai ki nikaTa bhavoM meM zIghrAtizIghra karmoM kA nAza kara mukti ko prApta kreN| aura isa asIma dukha kI ghar3I meM pATanI parivAra ko duHkha sahane kI kSamatA pradAna kareM / belA jaina, 506, gA~dhI cauka, nasIrAbAda (rAja.) Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdara zraddhAJjali dharmaparAyaNa, niHspRhI, preraNApuMja, 'jaina gaurava' se vibhUSita, zatAyu yugapuruSa Ara.ke. mArbala parivAra ke pitAmaha paramazraddheya zrI ratanalAla jI pATanI 1899-2005 saba ke preraNAsrota jinakA saMyamita, satyaniSTha, samarpita jIvana, sadaiva eka dIpastambha kI taraha sabhI ke jIvana patha ko Alokita karatA rahegA zraddhAvanata sarvodaya jaina vidyApITha evaM jinabhASita parivAra Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka saMgaThana eka maMca eka vicAra dhArA akhila bhAratIya jaina yuvA sammelana hajArIbAga (jhArakhaNDa) priya sAthiyo, bhAratIya zramaNa saMskRti ke rASTra saMta AcAryazrI 108 vidyAsAgara jI mahArAja ke parama prabhAvaka ziSya yuvA taruNAI ke prakhara vaktA pUjya munizrI 108 pramANasAgara jI mahArAja ke sAnnidhya meM hajArIbAga (jhArakhaNDa) meM dvitIya akhila bhAratIya jaina yuvA sammelana kA Ayojana dinAMka 12-13 akTUbara 2005 ko kiyA jA rahA hai| samAja ke sabhI navayuvakoM se sAdara anurodha hai ki Apa apanI saMsthA ke sabhI padAdhikArIgaNoM sahita isa Ayojana meM sammilita hokara yuvA zakti ko jAgRta kara sRjanAtmaka kArya karane meM apanA amUlya samaya pradAna kreN| raji naM. UP/HIN/29933/24/1/2001-TC AcAryazrI 108 vidyAsAgara jI mahArAja dhanavAda Jain Education Intereopaal| (ma.pra.) se mudrita evaM sarvodaya jaina vidyApIThaat/205prophesara kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prkaashit| svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, jona-1, mahArANA pratApa nagara, sammeda zikharajI isarI (pArasanAtha sTezaja) 170 hajArIbAga 65 uddezya akhila bhAratIya stara para yuvA vicAradhArAvAle bandhuvara ko saMgaThita kara eka maMca para laanaa| tIrtha kSetroM evaM anya dhArmika sthaloM kI rakSA evaM prabandhana meM yuvAoM kI bhAgIdArI sunizcita krnaa| 0 yuvA pratibhAoM ko protsAhita kara rASTrIya kSitija para ubhaarnaa| 0 yuvA saMgaThana kA prAMtIya, saMbhAgIya nikAya ko jilA, zahara, gA~va evaM mohallA stara para gaThita krnaa| ahiMsA evaM jIvadayA kA pracAra prasAra krnaa| vyasanoM meM lipta hae yuvAoM kosAtvikatA kI ora jor3ane kA prayAsa krnaa| koDaramA rAmagar3ha -baikA kAnA |100 iTI hajArIbAjA se rela mArga sar3aka mArga darI ki.mI. meM Ayojaka : zrI digambara jaina paMcAyata, hajArIbAga saMyukta tatvAvadhAna : jaina yuvA pariSada, jaina sevA saMgha - hajArIbAga samparka ajaya jaina chAvar3A nirmala jaina gaMgavAla subodha jaina seThI nirmala jaina ToMgyA~ sunIla jaina luhAr3iyA saMjaya jaina ajamerA DAka paMjIyana kra.-ma.pra./bhopAla/588/2003-05 pUjya munizrI 108 pramANasAgara jI mahArAja 09431140022, 09934150344 09431192298 094313 66999 09431394819 09835136685 09431185460