Book Title: Jinabhashita 2002 03
Author(s): Ratanchand Jain
Publisher: Sarvoday Jain Vidyapith Agra
Catalog link: https://jainqq.org/explore/524260/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinabhASita sahasra stambha maMdira mUDabidrI vIra nirvANa saM. 2529 mArca 2002 * vrata: mAnavajIvana kI zobhA * AhAradAna kI visaMgatiyA~ phAlguna, fa. H. 2058 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raji. naM. UP/HIN/29933/24/1/2001-TC mArca 2002 jinabhASita mAsika varSa 1, aMGka 2 sampAdaka pro ratanacandra jaina antastattva kAryAlaya 137, ArAdhanA nagara, bhopAla-462003 ma.pra. phona naM. 0755-776666 . - sahayogI sampAdaka paM. mUlacanda luhAr3iyA paM ratanalAla bainAr3A DaoN. zItalacandra jaina DaoN. zreyAMsa kumAra jaina pro. vRSabha prasAda jaina DaoN. surendra jaina 'bhAratI' ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla ka~varIlAla pATanI (me, Ara.ke mArbalsa li.) kizanagar3ha (rAja.) zrI gaNeza rANA, jayapura Apake patra : dhanyavAda sampAdakIya : pAThakoM se nivedana pravacana : mamakAra aura ahaMkAra ...AcArya vidyAsAgara jI lekha * muni zrI samatAsAgarakRta bhaktAmara dohAnuvAda pro. ratanacandra jaina vrata : mAnavajIvana kI zobhA : prAcArya narendraprakAza jaina . dravyaliGga aura bhAvaliGga : sva. paM. lAla bahAdura zAstrI 11: AhAradAna kI visaMgatiyA~ : bra. maheza jaina AryikA navadhAbhakti prakaraNa : paM. mUlacanda luhAr3iyA sugandhAkaramasti sadA hi zAstram: vRSabha prasAda jaina 18 rASTrapati puraskAra... : pro. rAjArAma jaina pazu rakSA : zrImatI suzIlA pATanI 24 . prazna AsthA kA : maNika candra jaina pATanI 25 jijJAsA-samAdhAna : paM. ratanalAla bainAr3A vyaMgya : par3ausI purANa : zikharacandra jaina bAlavArtA : vipatti meM mitra kA... : DaoN. surendra 'bhAratI' dravya-audArya zrI azoka pATanI (me, Ara ke mArbalsa li.) kizanagar3ha (rAja.) prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) phona : 0562-351428, 352278 kavitAe~ 15 sadasyatA zulka ziromaNi saraMkSaka 5,00,000 ru. parama saMrakSaka 51,000 ru. saMrakSaka 5,000 ru. AjIvana 500 ru. vArSika 100 ru. eka prati 10 ru. sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| * jyoM-jyoM umareM bar3hane lagatIM : azoka zarmA * rAjula gIta .: zrIpAla jaina divA' * cintA nahIM cintana karo : paM. lAlacandra jaina rAkeza' 29 * jina para likhA sahAroM ke ghara : RSabha samaiyA 'jalaja' * sahI puruSArtha : AcArya vidyAsAgarajI AvaraNa 3 * motI : saroja kumAra AvaraNa 3 samAcAra 5,10, 17,23,31.32 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apake patra, dhanyavAda : sujhAva zirodhArya ____ 'jinabhASita' meM aisI uccastarIya sAmagrI Apa disambara 2001 evaM janavarI 2002 ke aGka prApta prakAzita kareMge, aisA hamane kabhI nahIM socA thaa| yaha | hue| etadartha dhnyvaad| donoM aGkoM meM prakAzita sampAdakIya patrikA sacamuca hI digambara jainadharma evaM samAja kA apane-apane viSayoM para zodhaparaka lekha haiM jo janasAmAnya pratibimba bahuta hI AkarSaka evaM sundara DhaMga se prastuta | kI bhrAMtiyoM aura mithyAdhAraNAoM ke samAdhAnArtha prakAzastaMbha karane kI dizA meM acchA kadama hai| tulya haiN| ApakI painI dRSTi ne disambara ke aMka meM Apake dvArA likhita sampAdakIya, bAharI AvaraNa | prakAzita 'aryikA mAtA pUjya, muni paramapUjya' sampAdakIya pRSTha evaM AcArya zrI vidyAsAgara ke sasaMgha samAcAra va meM sammAnapUjA aura bhaktipUjA meM bheda darzAte hue arghya pravacana isakI upayogitA ko aura bar3hA dete haiN| saca pUchA | aura vaMdanA-stavana ke aMtara ko spaSTa kiyA hai, vaha jAye to aisI patrikA kI AvazyakatA nitAnta anubhava sarvathA saMgata hai| kI jA rahI thI jo ki samasAmayika jarUratoM ke / DaoN. zItalaprasAda jI ne jainadarzana aura nyAya ke sAtha-sAtha Agamasammata siddhAntoM para AdhArita ho aura | prakANDa vidvAna A. DaoN. darabArIlAla jI koThiyA ke hamAre pUjya guruvaroM ke AzIrvAda va mArgadarzana ko isameM | | vyaktitva evaM kRtitva para saMkSipta lekha meM mahattvapUrNa samAhita karatI ho| sAmagrI dI hai| isI prakAra DaoN. zrIraMjana sUrideva kA "jaina saMskRti meM paryAvaraNa cetanA" nAmaka lekha meM jaina saMskRti manISa caudharI viSayaka 'svataMtra vanaspatizAstra' se paricaya karAyA hai| 1244, manihAroM kA rAstA aneka AgamagranthoM ke uddharaNoM dvArA viSaya ko acchI taraha kizanapAla bAjAra jayapura (ma.pra.) | suspaSTa suspaSTa kiyA gayA hai| darzana aura saMskRti ko vijJAna kI kasauTI para kasa kara dekhanA stutya hai| 'jinabhASita' patrikA ke apraila-jUna 2001 ke do paM. ratanalAla bainAr3A kA zaMkA-samAdhAna staMbha to aGka prApta hue haiN| patrikA 'satyaM zivaM sundaram' anubhava atyanta upayogI saMdarbha grantha kA kAma kara rahA hai| huI hai| vaijJAnika aura buddhiyuga meM Apake sampAdakIya lekha ___ janavarI 2002 ke aGka kA sampAdakIya 'zAsana prazaMsanIya va upayogI haiN| vyavahAra samyagdarzana kI kriyAnviti devatA sammAnya, paMca parameSThI upAsya' to traikAlika meM yaha patrikA preraka aura sahayogI hogii| sAmayika hai| pratiSThA granthoM meM vighnavinAzanArtha zAsana apraila 2001 ke aMta meM DaoN. pannAlAlajI va devI-devatAoM ke pUjana vidhAna kI vyavasthA yA unheM OM varNItrI tathA ciroMjAbAI ke ullekhoM ko dekhakara mujhe hIM Adi zabdoccAra dvArA arghya samarpita karane kI utsAha milA hai ki isa ciMtana prasAra ke ciMtaka abhI vyavasthA ne jana sAmAnya meM kucha mithyAdhAraNAe~ utpanna kI jAgrata haiN| haiM ki ve bhI ina devI-devatAoM/yakSa-yakSaNiyoM kI pUjA arcanA se unheM prasanna kara aneka laukika/bhautika lAbha paM. premacandra jaina / | prApta kara sakate haiN| Clo sureza mila, DImApura(nAgAlaiMDa)- 797112 sampAdakIya meM Apane yaha suspaSTa kara diyA hai ki sukha-samRddhi kinhIM devI-devatAoM kI bhakti se nahIM, .. 'jinabhASita' patrikA ke tIna aMka prApta hue, apitu paMca parameSThI kI bhakti se hone vAle zubha karmoM pratyeka aGka pichale aGka kI tulanA meM uttarottara vicArottejaka ke bandha se hI saMbhava hai| prakArAntara se kArtikeyAnuprekSA evaM AkarSaka va paThanIya sAmagrIyukta lgaa| jUna ke aGka meM bhI 'parasparograhojIvAnAm' kI vyAkhyA karate hue kahA meM 108 muni pramANasAgara jI kA lekha par3hA, unake | gayA haisadvicAra yathArtha ke dharAtala para amiTa satya haiM ki jaba jIvA vidu jIvANaM, uvayAraM kuNadi savva pcckkhN| mahIne ke anta meM patrikA AtI hai taba aisA mahasUsa hotA tathya vi pahANa-heU puNNaM ca NiyameNaM // 210 hai ki mA~ jinavANI kI ciTThI AI hai| patrikA kA arthAt jIva bhI jIvoM para upakAra karate haiM, yaha sampAdana, Alekha, sAmagrI sarAhanIya haiN| maiM patrikA kI sabake pratyakSa hI hai, kintu usameM bhI niyama se puNya aura uttarottara pragati kI kAmanA karatA huuN| pApakarma kAraNa haiN| puNya aura pApakarma hamAre zubha-azubha bhAvoM para nirbhara hai| ataH mukhyataH paMcaparameSThI ke mA~gIlAla 'mRgeza' ArAdhana, arcanA aura pUjA se hI zubha karma baiMdheMge, jinase kAlApIpala (ma.pra.) | pAralaukika ke sAtha-sAtha laukika hita bhI sdhaiNge| vicArAta meM bhI -mArca 2002 jinabhASita Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhautika sukha-suvidhAoM kA srota zAsana devI-devatAoM kA dUsarA koI mAdhyama nahIM hai| dhArmika kriyAoM meM ko mAneMge to usakA pariNAma jaina darzana ke prANabhUta karma | AtaMkavAda ko panAha denA bhI pApa kI zreNI meM AtA siddhAnta para avizvAsa karanA hogaa| aneka AgamagranthoM | hai| svastha lekhana ke lie badhAI tathA hArdika shubhkaamnaa| , ke uddharaNoM dvArA Apane siddha kara diyA hai ki zAsana devI-devatAoM kI pUjA yA arghya samarpaNa paMcaparameSThI yA satIza candra jaina nAyaka jinendradeva ke pUjA vidhAna ke samatulya nahIM hai| ve sAdharmI 30/46, cuMgI skUla ke sAmane hone se hamAre sammAna ke pAtra haiM, jinake sammAnArtha hama chIpITolA, AgarA (u.pra.) upahAra svarUpa pUjAdravya to samarpita kara sakate haiM, kintu pUjA dravya/argha samarpaNa ke sAtha-sAtha stuti, vaMdanA unake mujhe jinabhASita patrikA ke 4-5 aGka par3hane ko guNa-garimA gAyana Adi ke adhikArI to mAtra jinendra deva mile; mana ko aisA lagA ki vAstava meM aura patrikAoM yA paMcaparameSThI hI haiN| ke mukAbale isameM jJAnavardhaka lekha, sampAdakIya TippaNI, isI aGka meM ailaka zrI nirbhayasAgara jI kA lekha | pramANasahita paDhane ko milii| 'dahI meM baikTIriyA (jIvANu) haiM yA nahIM' pUrNata: Apake sampAdakIya lekha Aja ke bhaTake hue samAja vijJAnasammata lekha hai| jo loga dUdha-dahI meM jIvANu ke lie saphala pathapradarzaka haiN| janavarI aMka meM "zAsana batAkara jaina zrAvakoM, AryikAoM aura muniyoM kI | devatA sammAnya, paMcaparameSThI upAsya" lekha pramANasahita AlocanA karate haiM, unako yaha tarkayukta lekha apanI | paDhane ko milA, paDhakara mana ko saMtuSTi hii| mAnyatAoM, durAgraha aura haThadharmitA chor3ane ko taiyAra ___"dahI meM jIvANu haiM yA nahIM" lekha ailaka zrI kregaa| dUsarI ora jaina samAja ko dUdha-dahI kA nirbhaya sAgara jI kA paDhane ko milA, jisa taraha se hiMsArahita upayoga karane kI vidhi se paricita karAkara samajhAyA gayA vaha atyAdhika prabhAvazAlI hai| unakA pramAda dUra karane meM sahAyaka hogaa| isI prakAra bra. motIlAlajI ke mora paMkhoM ke sambandha meM lekha ne pracalita pramoda kumA jaina bhrAMtiyoM kA bhalI prakAra nivAraNa kiyA hai| DaoN. adhyakSa- jaina navayuvaka maNDala vRSabhaprasAda jaina ne atyanta saMkSepa meM jJAna kI mahimA phatehapura-zekhAvaTI (rAjasthAna) maMNDita kara gAgara meM sAgara bhara diyA hai| niSkarSata: jinabhASita ke sabhI lekha/sAmagrI atyanta __ 'jinabhASita' meM prakAzita lekhoM ke mAdhyama se upayogI aura sarvatra bhrAMtiyoM, durAgrahoM aura ekAntavAdI Apane paramapUjya vidyAsAgara jI ke vRhad vyaktittva ke dRSTikoNa ko parimArjita karane meM sahAyaka hai| vibhinna AyAmoM ko udghATita kiyA hai| maiM gata 25 varSoM bahucarcita sAmayika viSayasAmagrI kA cayana karake se satata anubhava kara rahA hU~ ki unakA vyaktitva sadabhAva itanI ucca koTi kI patrikA prakAzita karane ke lie | evaM maMgalakAmanAoM se otaprota hai| jaba ve kAyotsarga Apako koTizaH bdhaaii| karate haiM, pratikramaNa karate haiM, sAmAyika karate haiM taba unake vyaktitva meM adbhuta zakti aura UrjA kA saMcAra hotA DaoN. pI.sI.jaina | hai| unake pratyakSa/apratyakSa hai| unake pratyakSa/apratyakSa AzIrvAda se sabhI jIvoM meM priMsIpala-je.ena.kaoNleja oNpha ejukezana | guNAtmaka parivartana ho jAtA hai| nainAgirI meM merI mAtAjI gaMjabasaudA (ma.pra.) ne unakI caraNa raja se pavitra jala (gaMdhodaka) ko bIjoM para chir3aka kara siddha kiyA hai ki aise bIja zIghra hI ApakI patrikA ke aGka samaya para prakAzita hokara | aMkurita ho jAte haiM aura paudhe adhika svastha aura vRddhigata prApta ho rahe haiN| svastha vicAroM se ota-prota patrikA kA | ho jAte haiN| samAja meM abhAva khala rahA thaa| Apake tathA sampAdaka maNDala ke satata prayAsoM aura jAgarUkatA se eka bar3I sureza jaina AI.e.esa. kamI dUra huI hai| 30, nizAta kAlonI bhopAla (ma.pra.) patrikA ke par3hane se aba lagatA hai ki jaina samAja meM dharma ke sAtha-sAtha ADambara ke pradarzana se dhArmika | dikhAne ke haiM saba ye duniyA ke mele / baMdhuoM kI dharma ke prati AsthA aura zraddhA gira rahI thI, bharI bajma meM hama rahe haiM akele // usa para eka aMkuza-sA lagatA pratIta ho rahA hai| Apa nirantara apane spaSTa vicAroM ko niDaratA ke umra pAnI hai, to phira mauta se DaranA kaisaa?| sAtha samAja ke samakSa prastuta karate raheM, hAlA~ki yaha kArya ika na ika roja ye haMgAmA huA rakkhA hai // kaThina hai; lekina dharma ke svarUpa ko badalane se bacAne mArca 2002 jinabhASita meM dhana kI dharma ke prAsA lagatA pratAroM ko niDaratAmArya || ika na i Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | sampAdakIya pAThakoM se nivedana Apane 'jinabhASita' ko bahuta sarAhA hai| isakI vArSika aura AjIvana sadasyatA grahaNa kI hai| isake lie hama Apake AbhArI haiN| hama cAhate haiM ki Apa apane sambandhiyoM, par3osiyoM aura iSTamitroM ko bhI isakI sadasyatA grahaNa kraayeN| yaha jinavANI mA~ kI ciTTI hai, jinavANI mA~ kA dUradarzana hai, jinavANI mA~ kI pAThazAlA hai, jinavANI mA~ kA vizvavidyAlaya hai, jo hara mAha Apake ghara jJAna aura sadvicAra kI saugAta lekara pahu~catA hai| yaha mAtra eka akhabAra nahIM hai| yaha bahumukhI sAhitya kA koza hai| isake mAdhyama se jo jJAna aura udAtta vicAra Apake ghara ke atithi baneMge, ve ApakI kizora aura yuvA pIr3hI meM dhArmika abhiruci, sAhityika abhiruci, vaijJAnika abhiruci evaM kalAtmaka abhiruci kA nirmANa karane meM amogha maMtra siddha hoNge| DrAiMga rUma kI Tebila para jaba yaha patrikA rakhI huI bAra-bAra dikhAI degI, to ghara ke bAlaka-bAlikAoM, yuvA-yuvatiyoM meM kabhI na kabhI ise chUne aura ulaTane-palaTane kI icchA avazya utpanna hogI aura yahI vaha svarNima kSaNa hogA, jaba patrikA kA koI pravacana, koI lekha, koI gIta, koI gajala, koI kavitA, koI vyaMgya, koI AdarzakathA, koI sUkti unakI najara ko khIMca le aura usameM vyakta udAtta vicAra mana meM kisI naitika yA dhArmika saMskAra kA bIja Aropita kara de| yaha binA upadeza diye, binA DA~Ta-phaTakAra lagAye, binA pratAr3ita kiye, binA lAkhoM kA kharca kiye, apanI santAna meM samyak dRSTikoNa, samIcIna jIvana darzana ke vikAsa evaM use vAMchanIya dizA meM mor3ane kA anAyAsa upAya sAbita hogaa| kyoMki udAtta vicAroM ko mastiSka meM praveza milanA hI jIvana ke pavartana kA manauvaijJAnika hetu hai| Aja udAtta vicAroM ko mastiSka meM pahu~cAnevAle sAdhana durlabha ho gaye haiN| kutsita vicAroM kA hI prasAra vibhinna vaijJAnika mAdhyamoM se caturdik ho rahA hai, aura vaisI hI pravRttiyA~ bAlaka-bAlikAoM meM vikasita ho rahI haiN| hama sabane TI.vI. ke vibhinna cainaloM ke mAdhyama se apanI santAna ke mastiSka meM kuvicAra bharane kI pukhtA vyavasthA kara rakhI hai| isake lie hama moTI rakameM kharca karate haiN| pacAsa-pacAsa hajAra ke TI.vI. seTa, vI.sI.Ara. aura myUjika sisTama kharIdate haiN| do-do sau rupaye mahIne kebila kA kirAyA dete haiN| isa taraha apanI santAna ke mastiSka meM bharane ke lie bar3e ma~hage dAmoM meM kuvicAra kharIdate haiN| 'jinabhASita' patrikA dvArA prApta hone vAle sadvicAra to kuvicAroM kI tulanA meM bar3e saste dAmoM meM mila rahe haiN| 'jinabhASita' uccakoTi ke vyaMgya aura vyaMjanApradhAna zreSTha kavitAoM ke mAdhyama se sAhityika abhiruci jagAne kA uttama sAdhana hai| yaha santoM ke AdhyAtmika pravacanoM, manISiyoM ke zodhapUrNa saiddhAntika AlekhoM aura jijJAsAoM ke samAdhAna dvArA ghara-baiThe svAdhyAya kA svarNima avasara upasthita kara detA hai| hara taraha se yaha upayogI aura AtmonnAyaka hai| 'jinabhASita' ke pracAra-prasAra hetu hameM Apake bahumUlya sahayoga kI lAlasA hai| ratanacandra jaina -mArca 2002 jinabhASita Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mamakAra aura ahaMkAra choDane kA nAma hai dIkSA, mudrA isa vItarAga ko abhizApanakI dRSTi nAma (chapArA (ma.pra.), 19 janavarI 2001, dIkSA kalyANaka ke dina kA pravacana AcArya zrI vidyAsAgara jI Apake sAmane vairAgya kA dRzya pradarzita kiyA / hamAre tIrthaMkara svayaM dIkSita hote haiM, ve svayaMbhU hote gyaa| eka vaibhavazAlI vyaktitva apane vaibhava ko vai-bhava | haiN| unheM koI dIkSA nahIM detA hai, na hI ve kisI se dIkSA yAnI bhava kA kAraNa samajhakara pITha dikhAkara cala diyA, | lete haiM aura ve kisI ko dIkSA nahIM dete haiM, koI le yAnI chor3a kara cala diyaa| yA yaha kaheM ki unhoMne usa letA hai to ThIka hai, nahIM le to bhI ThIka hai| tIrthaMkara bar3e vaibhava ko apanI pITha dikhA dI aura Atmavaibhava ko | kA jIvana aisA jIvana hotA haiM jisake bAre meM hama kucha apane sammukha rakhakara usako pAne ke lie apane kadamoM nahIM kaha sakate haiN| bhagavAna ke paMcakalyANaka svargoM ke ko bar3hAyA thaa| eka hama haiM eka choTI sI kuTiyA hotI deva saudharma indra ke netRtva meM bar3e mahotsava ke rUpa meM hai, barasAta meM Tapa-Tapa karatI hai, usako chor3A nahIM jA manAte hai, lekina tIrthaMkara bhagavAna usake usa kArya se rahA hai| divya vastroM ko apanI zarIra para dhAraNa karane prabhAvita nahIM hote haiN| unakA vairAgya caramotkarSa ke lie vAle AdikumAra saba tyAga kara digambaratva ko svIkArane hotA hai, unheM jaba vairAgya hotA hai to koI roka nahIM cale gye| hamArA eka vastra hotA hai, jo purAnA ho gayA sktaa| jaise jo abhI mAtA-pitA bane the ve hama se kaha hai, usako sila-sila kara pahanate rahate haiN| eka purAne rahe the-mahArAja AdikumAra ko roko, ye saba moha ke kapar3e ko nahIM chor3A jAtA hai| Akhira yaha saba kyoM vazIbhUta hokara kaha rahe the| lekina AdikumAra kA moha chor3A unhoMne? isalie choDA ki unheM jo bAharI vaibhava saMsAra se nahIM rahA, isaliye unheM aba koI nahIM roka milA thA usa vaibhava meM sArabhUta tattva kI prApti nahIM huii| sakatA hai| saMsAra kI dazA ko batAne vAlI muni kI Atma vaibhava jo sArabhUta tattva hai, vaha unheM prApta nahIM huA | mudrA hai jo saMsAra kI sAratA aura asAratA ko 'latAtI isaliye usa bAharI dhana saMpadArUpI vaibhava ko asArabhUta hai| isa vItarAga mudrA ko dekhakara baccA bhI samajha jAtA samajhakara bhavana se vana ko cale gye| aba vana meM baiThakara hai| yaha mudrA kisI ko abhizApa nahIM detI, azIrvAda bhI samasta AraMbha, parigraha se mukta hokara apane vaibhava ko tIrthaMkara bhagavAna nahIM dete haiM, unakI dRSTi nAsAgra hotI dekha raheM haiM, Atma vaibhava kA rasa le rahe haiN| isa Atma hai| tIrthaMkara bhagavAna bihAra karate haiM, to usa samaya bhI vaibhava ko pIne ke lie saMsAra ke rizte-nAtoM ko tor3akara | nAsAgra dRSTi rahatI hai, ve kisI kI tarapha nahIM dekhate haiM, eka apane AtmA se nAtA jor3a liyaa| para duniyA unako dekhatI hai| tIrthaMkara bhagavAna kI adbhuta isa saMsAra ke bhogoM ko kitanI bAra bhogA aura caryA hai. to yaha duniyA bhI bar3I adbhuta hai| isake bAre kitanI bAra ina bhogoM ke hI hama bhoga banakara raha gaye se meM kisI ne khaahaiN| anAdikAla se hama ina indriyoM ke viSayoM ke kAraNa duniyA duraMgI, maravAye sraaye| isa saMsAra ke cakra meM pha~se hai| yadi hama cAheM to rAgamaya kahIM khaira khUbI, kahIM haay-haay|| vAtAvaraNa meM bhI virAgamaya dRSTi banA sakate haiM jaise abhI yaha duniyA~ kA sAra hai, isameM kahIM para bhI sArabhUta Apane dekhA hogA ki nIlAMjanA kA nRtya to sabake lie bAta nahIM hai| sArabhUta yadi hai to hamArI AtmA meM hai| rAgamaya dRSTi banAne ke lie kAraNa banA thA, lekina Apa logoM ne dekhA hogA baccoM ko vaha bahuta acchI AdikumAra ke liye vaha nRtya virAga kA kAraNa bana gyaa| lagatI hai, use baMbaI kI miThAI kahate haiM, vaha dekhane meM saMsAra kI asAratA kA bhAna unako ho gayA aura cala to bahuta acchI aura bar3I dikhatI hai, lekina mu~ha meM diye isa saMsAra ko chor3akara aura Aja unhoMne dIkSA le DAlate hI vaha pAnI-pAnI ho jAtI hai, phira bhI usakA lI hai| unhoMne jaba saMsAra ko asAra jAnA to ve kisI AkarSaNa banA rahatA hai, vaisI hI dazA Apa logoM kI se bole nhiiN| apane putra bharata ko rAjya kA bhAra sauMpa hai| saba jAnate haiM duniyA meM zAnti nahIM hai, phira bhI Apa diyA aura vana kI ora cale gye| unhoMne socA hogA loga isa saMsAra ke asAramaya vAtAvaraNa meM race pace haiN| ki jaba saba saMsAra asAramaya hai, to hama kisake sAtha yaha saba dazA moha ke kAraNa hai| bhagavAna to vana cale boleM jo bAhara dikha rahA hai vaha maiM nahIM hU~ aura jo maiM gaye, isIliye ve bhagavAna bana gye| itanA sArA vaibhava saba hU~ vaha dikhatA nahIM hai, isalie bolU~ to kisase bolU~? kucha chor3akara gaye haiN| thor3A nahI, bahuta chor3A hai| eka jisakI tattva kI ora dRSTi rahatI hai, vaha bAhara kI ora Apa haiM phaTe kapar3oM ko sila sila kara pahanate hI jA nahIM dekhtaa| Aja tattva dRSTi nahIM hone ke kAraNa duniyA rahe haiM, chor3ane kI bAta hI nahIM hai| yadi thor3A sA kucha kI aura dRSTi jA rahI hai| jaise Apane par3hA sunA hogA, tyAga kiyA to duniyA ko dikhAnA cAhate haiM, apane tyAga thoDI sI dharatI ke kAraNa Aja bhArata aura pAkistAna ko| Atmatattva ko dekhane kI cAha rakhane vAlA daniyA kI kyA dazA hai? donoM tarapha janahAni aura dhana hAni ko dikhAne kI cAha nahIM rakhatA hai| munivrata ko dhAraNa ho rahI hai| karanA bahuta bar3A kArya hai use asidhAra vrata bhI kahA 4 mArca 2002 jinabhASita - Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtA hai, yaha vrata nijAnubhava kA hetu hai jisakI dRSTi isa vrata kI hai aura satata bhAvanA isako prApta karane kI hotI hai, vahI vrata ko prApta kara sakatA hai| mamakAra aura ahaMkAra ko chor3akara jo apane Apa ko dekhatA hai, vahI isa dIkSA ko le sakatA hai yA yaha kaheM mamakAra aura ahaMkAra ko chor3ane kA nAma hai dIkSA, to atizayokti nahIM hogii| abhI kisI ne kahA ki sArabhUta pravacana kareM ge| to hameM samajhanA hai, sArabhUta kyA hai? to asArabhUta ko chor3a denA hI sArabhUta bAta hai| aba dekhanA kyA hai? sArabhUta tattva ko dekhanA hai, yaha saMsAra to asArabhUta hai| kyoMki kahA gayA hai "jo saMsAra viSai sukha hotA, tIrthaMkara kyoM tyAge" isa saMsAra ko asAramaya samajhakara vRSabhanAtha bhagavAna saba chor3a kara vana cale gye| hama tIrthaMkara ke bAre meM soceN| eka kathana hai ki tIrthaMkara bhagavAna ko janma se avadhijJAna hotA hai, lekina vaha avadhijJAna dezAvadhijJAna hotA hai| lekina jaise dIkSA lete haiM vaha jJAna paramAvadhi ke rUpa meM ho jAtA hai| Aja ke isa prasaMga se hameM samajhanA hai ki Akhira kaba taka rAga ke thaper3e sahana karate rahoge, vItarAgamaya apane jIvana ko banAne kA prayAsa karanA anivArya hai| sAra to kevala AtmA ke vaibhava ko pAne meM haiM, bAkI saba nissAra hai, jisane isako samajha zrI a. bhA. di. jaina vidvatpariSad dvArA prativarSa pradAna kiye jAne vAle puraskAroM hetu vidvAnoM se prastAva Amantrita kiye jAte haiN| ye puraskAra haiM 1. pUjya kSu. gaNeza prasAda 'varNI' puraskAra (rAzi 5101 rupaye) ( jaina dharma kI prabhAvanA evaM samagra racanAtmaka yogadAna ke liye) 2. guruvarya paM. gopAladAsa varaiyA puraskAra ( rAzi 5101 rupaye) ( utkRSTa zodhakRti ke lie) vizeSa sUcanA : * prathama puraskAra hetu sampUrNa vivaraNa ke sAtha kRtitva ko darzAne vAlI koI cAra pustakeM bhijavAnA anivArya hai| liyA usane hI samayasAra ke sAra ko pA liyaa| hamane Aja taka apane Apake vaibhava ko nahIM jAnA, isaliye saMsAra kI asAratA se hama anabhijJa haiN| hama to bhagavAna ke sAmane yahI socate haiM- he prabhu! hamAre Upara vaha kRpA kaba hogI jisa samaya hama bhI ApakI taraha apane vaibhava ko pA skeNge| hama isa saMsAra ke AkarSaNa se bahuta dUra |ho jaayeN| aba Apa logoM ko rAgaraMga se Upara uThane kA prayAsa karanA caahie| yaha saMsArI prANI Aja taka yaha samajha nahIM pAyA, isalie isa loka meM isakA nAca Aja bhI jArI hai| isIlie to kahA hai yaha saMsAra kaisA hai? to kahA jAtA hai vidvatpariSad - puraskAroM ke lie prastAva Amantrita * dvitIya puraskAra hetu apanI zodhakRti kI cAra pratiyA~ bhijavAnA anivArya hai| puraskAroM hetu prastAvaka athavA lekhaka ke lie 'vidvat pariSad' kA sadasya honA anivArya nahIM hai| puraskAroM kI saMkhyA meM vRddhi saMbhAvita hai| puraskAroM kA nirNaya eka utkRSTa cayana samiti ke dvArA kiyA jAyegA, jisakA nirNaya sarvamAnya hogaa| puraskAra hetu prastAva bhejane kI aMtima tithi 30 mArca, 2002 hai| pUrva puraskRta kRtiyA~ bhI prastAvita kI jA sakatI haiN| "jIva aru pudgala nAce yAmeM karma upAdhi hai" isa saMsAra meM jIva aura pudgala do hI kAraNa haiM jinake kAraNa saMsAra meM yaha jIva nAca rahA hai| jise samyagjJAna ho gayA hai, vaha isa saMsAra ke rAga meM na pha~sakara vairAgya ko dhAraNa karatA hai, use koI nahIM roka sakatA hai| vaha to apane kadamoM ko kalyANa ke mArga para bar3hAtA hai| Apa loga bhI apanA kalyANa kareM, isa bhAvanA ke sAtha virAma letA huuN| ahiMsA paramo dharma kI jy| prastuti: muni zrI ajitasAgara jI * prastAva hetu Ane vAlI kRtiyA~ vApisa nahIM kI jAyeM gii| sabhI kRtiyoM ko 'muni zrI sudhAsAgara zodha granthAlaya, burahAnapura (ma.pra.) meM surakSita rakhA jaayegaa| kRpAyA puraskAra hetu prastAva nimnalikhita pate para bhijavAe~ - DaoN. surendra kumAra jaina 'bhAratI' maMtrI - zrI a.bhA. di. jaina vidvat pariSad, ela 65, nyU indirA nagara, e, burahAnapura (ma.pra.) pina 450 331 kakaravAhA meM vidvatsamAgama - kakaravAhA (TIkamagar3ha) meM 10 divasIya zrI kalpadruma mahAmaNDala vidhAna vizvakalyANa kAmanA mahAyajJa gajaratha mahotsava vividha dhArmika sAMskRtika kAryakramoM ke sAtha sampanna hue| jisameM pramukha rUpa se paM. valdeva prasAda kArITorana kA sammAna paM. dayAcandra zAstrI ajayagar3ha kA amRtamahotsava tathA pratiSThAcArya paM. gulAba candra jI 'puSpa' kA zikhara sammAna Ayojita kiyA gyaa| ina kAryakramoM meM zatAdhika viddhAnoM kA samAgama rhaa| mukhya atithi zrI makkhana lAlajI rohaNI dillI va viziSTa atithi zrI padamacandra jI, zrI rameza jI dillI evaM pUrNacandra jI durga the| kAryakrama kI adhyakSatA phUlacandra jI premI banArasa ne kii| zreyAMsa jaina, patrakAra kakaravAhA (TIkamagar3ha) ma. pra. * mArca 2002 jinabhASita 5 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muni zrI samatA sAgarakRta bhaktAmara - dohAnuvAda pro. ratanacandra jaina zabda dvArA kiyA hai jo bhAvAnuvAda hone se atyanta saMkSipta ho gayA hai aura sarvasAdhAraNa gamya bhI 'sakalavAGmayatattvabodhAdudbhUtabuddhipaTubhiH' itane lambe vizeSaNa ke artha ko 'zrutapAraga' isa choTe se vizeSaNa ke dvArA hI abhivyakta kara diyA gayA hai| 'nAmbhodharodaraniruddhamahAprabhAvaH' ke lie 'megha Dhake na teja' tathA 'spaSTIkaroSi sahasA yugapajjaganti' ke lie 'dyotita bhuvana samasta' bhAvAnuvAda dvArA saMkSiptIkaraNa ke zreSTha udAharaNa haiN| 'yatkokilaH kila madhau madhuraM virauti' meM 'madhuraM virauti' kA anuvAda 'kuhake' zabda dvArA karake to kavi ne bhAvAnuvAda kA zreSThatama nidarzana prastuta kiyA hai, kyoMki isameM vimbAtmakatA kA kAvyaguNa vidyamAna hai| aisA lagatA hai ki dohoM meM antyAnuprAsa bhI binA kisI vizeSa parizrama ke apane Apa ghaTita hotA gayA hai| isane kAvya meM saMgItAtmaka zrutimAdhurya kA samAveza kara diyA hai| pUjya muni zrI samatAsAgarajI dvArA praNIta bhaktAmara stotra kA dohAnuvAda saMskRta se anabhijJa pAThakoM ke lie bahumUlya upahAra hai| isase zabda aura artha donoM sugama ho gaye haiN| aba kAvyAnanda ke sAtha bhAvAnanda kI anubhUti kI jA sakatI hai| dohe munizrI kI kAvya-pratibhA kA unmukta ghoSa karate haiN| unakI bhASA yaha bhAva nahIM detI ki yaha saMskRta padyoM kA anuvAda hai, apitu aisA lagatA hai jaise ve maulika rUpa se hI likhe gaye hoN| isakI pratIti nimnalikhita udAharaNoM se ho jAtI hai| maiM abodha taja lAja tava, thuti karane taiyAra / jala - jhalakata zazi bAla hI, pakar3e binA vicAra // 3 trijaga - duHkha - hara prabhu namU~, namU~ ratana bhUmA~hi / namU~ trilokInAtha ko, namu~ bhavasindhu sukhA~hi // 26 dohoM kI bhASA meM tulasI, rahIma, bhUdharadAsa Adi ke vyaktitva kI jhalaka milatI hai| nizcaya hI kavi ne dohA - sAhitya kA gahana adhyayana kara unakI bhASA ko AtmasAt kiyA hai, tabhI unakI lekhanI se prasUta dohoM meM itanI praur3hatA hai| adholikhita dohA to apanI bhASAtmaka cArutA ke kAraNa hRdaya ko gaharAI taka chU letA hai zata nArI zata suta janeM, para tumasA nahi eka / tArAgaNa saba dizi dhareM, ravi basa pUraba neka 122 munizrI ne dohoM meM paramparAgata loka- zabdAvalI kA bhI prayoga kiyA hai, jaise dhuti, dUjA, beroka, bIra, bakhAna, karahu~, lAja Adi / isIlie unameM loka kAvya jaisI mohakatA aura sarvasAdhAraNa kI bhASA kA svarUpa A gayA hai| dohoM kI ullekhanIya vizeSatA hai gAgara meM sAgara kA samAnA saMskRta padyoM meM jisa bhAva ko prakaTa karane ke lie aneka zabdoM aura aneka vAkyoM kA prayoga kiyA gayA hai, usa bhAva ko munizrI ne kucha hI zabdoM yA atyanta choTe vAkya meM garbhita kara diyA hai, jisase dohoM meM sUtroM jaisI saMkSiptatA A gayI hai aura sampUrNa artha samAsIkRta hokara eka najara meM hRdayaMgama ho jAtA hai| mitAkSaroM meM kahI huI bAta mastiSka meM turanta utaratI hai aura amiTa ho jAtI hai| saMkSiptatA kA yaha camatkAra zabdAnuvAda kI bajAya bhAvAnuvAda karane se utpanna huA hai| koI aura hotA to 'pANDupalAzakalpam' kA anuvAda 'palAza ke patte kI taraha pIlA karatA, jo zAbdika anuvAda hotA, kintu kavi ne usakA anuvAda 'dyutihIna' mArca 2002 jinabhASita 4 kahIM-kahIM saMskRta zabdoM ke sthAna meM prayukta hindI zabdoM ne apanI bimbAtmakatA ke kAraNa ukti ko lAlitya se paripUrNa kara diyA hai, jaise 'traya jaga jagamaga hoM prabho tuhi vara dIpa rahAya' ( 16 ), yahA~ 'prakAza' ke lie 'jagamaga' zabda ke prayoga se ukti meM lAlitya A gayA hai| santa - kavi ne 'analpakAnti' ke lie 'Abha adamya' zabda kA prayoga kiyA hai jo bar3A sazakta hai| 'adamya' zabda bhagavAna ke mukha kI AbhA ko aura adhika atizayitarUpa meM abhivyakta karane kI zakti rakhatA hai| yaha prayoga kavi ke zabdacayana kA utkRSTa udAharaNa hai isa grantha kI eka vizeSatA yaha hai ki isameM choTe-choTe zIrSakoM ke dvArA bhaktAmara stotra ke pratyeka padya kA varNyaviSaya saMketita kara diyA gayA hai, jo padya ke artha meM praveza karane ke lie pravezadvAra ke samAna hai| isase bhI bar3A lokopayogI kArya yaha kiyA gayA hai ki stotra ke pratyeka padya kA zabdaza: hindI anuvAda de diyA gayA hai| jisase pAThakoM ko saMskRta padyoM ke zAbdika artha ko samajhane meM bar3I sahAyatA milegI aura paramparayA ve saMskRta bhASA ko sIkhane meM samartha hoNge| anvayArtha ke anta meM diyA gayA bhAvArtha padya ke bhAva ko samajhane meM sahAyaka hai| bhaktAmara stotra ke hArda ko hRdayaMgama karane ke lie isase zreSTha grantha abhI taka merI dRSTi meM nahIM aayaa| pratyeka zraddhAlu ke liye yaha grantha usI prakAra saMgrahaNIya hai jisa prakAra tattvArthasUtra / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktAmara dohAnuvAda muni zrI samatAMsAgara jI bhakta amara nata mukuTa dyuti aghatama-timira palAya / | netra ramya tava mukha kahA~, upamA jaya jaga tiin| bhavadadhi DUbata ko zaraNa, jinapada zIza navAya // 10 kahA~ malina zazi bimba jo, dina meM ho dyutihIna // 13 // zruta pAraga devendra se saMstuta Adi jineza / candrakalA sama zubhra guNa, prabhu lA~ghe trayaloka / kI thuti aba maiM karahu~ jo manahara hoya vizeSa // 2 // | jinheM zaraNa jagadIza kI, vicareM ve beroka // 14 // maiM abodha taja lAja tava, thuti karane taiyAra / prabhu kA cita na hara sakI, suratiya vismaya kaun| jala jhalakata zazi, bAla hI pakar3e binA vicAra |3|| giri girate para meru nA, hile pralaya pA pauna // 15 // kSubdha magarayuta udadhi jyoM, kaThina tairanA jAna / tela na bAtI dhUma nA, havA bujhA nahiM pAya / tyoM tava guNa dhImAna bhI na kara sakeM bakhAna // 4 // | traya jaga jagamaga hoM prabho, tuhi vara dIpa rahAya // 16 // phira bhI maiM asamartha tava bhaktIvaza thuti lIna / megha DhakeM na teja, nA grase rAhu, nahiM ast| siha sammukha nahiM jAya kyA mRgi zizu pAlana dIna // 5 // | tava ravi mahimA zreSTha hai, dyotita bhuvana samasta // 17 / / hAsya pAtra alpajJa para, thuti karane vAcAla / nitya udita tama moha hara megha na rAhu gmy| pika kuhuke jyoM Ama kA, baura dekha RtukAla // 6 // saumya mukhAmbuja candra vaha jisakI Abha adamya // 18 // zIghra pApa bhava-bhava naze, tava thuti zreSTha prakAra / tamahara tava mukha kAma kyA, nizA canda dina bhAna / jyoM ravi nAze saghana tama. phailA jo saMsAra // 7 // pakI dhAna para artha kyA, jhukeM megha jalavAna // 19 // manahara thuti matimaMda maiM, karatA dekha prabhAva / zobhe jyoM prabhu Apa meM, jJAna na harihara paas| kamala patra jalakaNa par3e, pAte muktA bhAva // 8 // | jo mahamaNi meM teja hai, kahA~ kA~ca ke pAsa // 20 // saMstuti to tava dUra hI, kathA hare jaga pApa / hari harAdi lakha Apa meM atizaya prIti hoya / bhale dUra phira bhI khileM, paMkaja sUrya pratApa // 9 // | isI hetu bhava-bhava vibho mana hara pAya na koya // 21 // kyA acaraja thutikAra ho, prabhu yadi Apa samAna / dInAzrita ko nA kare, kyA nija sama zrImAn // 10 // zata nArI zata suta janeM, para tuma sA nahiM eka / tArAgaNa saba dizi dhareM, ravi basa pUraba neka // 22 // tumheM dekha anyatra na, hota nayana saMtuSTa / amala sUrya tamahara kahata yogI parama pumAna / kauna nIra khArA cahe, kSIrapAna kara miSTa // 11 // | mRtyuMjaya ho pAya tuma, bina ziva patha na jJAna // 23 // prabhu tana jina paramANu se nirmita zAMta anuup| brahmA vibhu, avyaya vimala Adi asaMkhya annt| bhU para utane hI rahe, ataH na dUjA rUpa // 12 // kAmaketu yogIza jina, kaha aneka ika saMta // 24 // -mArca 2002 jinabhASita Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibudhArcita budha buddha tuma, tuma zaMkara sukhakAra / / dharma kathana meM Apa sama, vaibhava anya na pAya / zivapatha vidhikara bahma tuma, tuma puruSottama sAra // 25 // | rahate grahagaNa dIpta para, ravi sama teja na Aya // 37 // trigaja duHkha hara prabhu na,, na, ratana bhU mA~hi / na, trilokInAtha ko, namaiM bhavasiMdhu sukhA~hi // 26 // gaNDasthala mada jala sane, aligaNa guMjeM gIta / matta kupita yU~ Aya gaja, para tava dAsa abhIta // 38 // zaraNa sarva guNa Aya, kyA vismaya jaga nahi thAna / bhide kumbha gaja motiyoM se bhUSita bhU bhAga / svapna na mukha doSahi lakho, Azraya pAya jahAna // 27 // | siha aisA kyA kara sake, jisako tumase rAga // 39 / / taru azoka tala zubhra tana, yUM zobhe bhagavAna / pralaya kAla sI agni dava, ur3ate teja tilaMga / megha nikaTa jyoM sUrya ho, tamahara kiraNa vitAna // 28 // | janabhakSaNa Atura, zame, Apa nAma jalagaMga // 400 siMhAsana para yU~ lage, kanaka - kAnta tana Apa / / jyoM udayAcala para uge, ravi kara - jAla pratApa // 30 // lAla netra kAlA kupita, bhI yadi samada bhujaMga / nAma nAgadama pAsa jisa, vaha nirbhIka ulaMgha // 41|| durate cAmara zukla se svarNima deha suhAya / haya, hAthI bhayakAra rava yuta nRpadala balavAna / candrakAnta maNi meru para mAno jala barasAya // 31 // | nAze, prabhu yazagAna tava, jyoM sUraja tama hAna // 42 // zazi sama zubha motI lage, Atapa hAra dineza / " prakaTa kareM traya chatra tuma tIna loka parameza // 32 // bhAle laga gaja rakta ke, sara tarane bhaTa vyagra / raNa meM jIteM dAsa tava, durjaya zatru samagra // 43 // gUMje dhvani gambhIra daza, dizi triloka sukhadAya / mAno yaza dharmeza kA, nabha meM dundubhi gAya // 33 // kSubdha jaladhi baDavAnalI, makarAdika bhayakAra / Apa dhyAna se yAna ho, nirbhayatA se pAra // 44 / / manda maruta gandhoda yuta surataru sumana aneka / / tajI Aza, cintita dazA, mahA jalodara roga / girata lage vaca paMkti hI nabha se giratI neka // 34 // amRta, prabhu-padaraja lagA, madana rUpa hoM loga // 45 // trijaga kAnti phIkI kare, bhAmaDala dyutimAna / / sArA tana dRr3ha nigar3a se, kasA ghisa rahe jaMgha / jyota nitya zazi saumya para, dIpti koTizaH bhAna // 35 // nAma maMtra tava japata hI hoya zIghra nirbandha // 46 / / tava vANI patha svarga ziva, bhavijana ko batalAya / gaja ahi dava raNa siMdhu gada, bandhana bhaya mRgajIta / dharma kathana samaratha sabhI, bhASAmaya ho jAya // 35 // | so bhaya hI bhayabhIta ho, jo thuti par3he vinIta // 47 // svarNa kamala se nava khile, dyuti nakhazikha mana bhAya / | vividha sumana jinaguNa racI, mAlA saMstuti rUpa / prabhu paga jaha~-jaha~ dharata taha, paMkaja deva racAya // 360 | kaMTha dhare so zrI lahe, mAnatuMga anurUpa // 48 // alavara meM paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava zivAjI pArka alavara meM navanirmita zrI saMbhavanAtha digambara jaina maMdira dvArA Ayojita zrI AdinAtha digambara jinabimba paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava rASTrasaMta, zAkAhAra pravartaka, sarAkoddhAraka pa.pU. upA. zrI jJAnasAgarajI mahArAja sasaMgha ke pAvana sAnnidhya meM prakhyAta pratiSThAcArya vANI bhUSaNa paM. DaoN. vimalakumAra jaina zAstrI evaM paM. DaoN. zItalacandra jaina jayapura ke nirdezakatva meM sAnanda sampanna huaa| ananta kumAra jaina zivAjI pArka, alavara mArca 2002 jinabhASita Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata : mAnavajIvana kI zobhA na rahA hai| usI dekho, prasiddha hai| prAcArya narendraprakAza jaina padmapurANa meM eka prasaMga kiyaa| jAo, vApisa jaao| prAcArya zrI narendraprakAza jI jaina eka aisA nAma hai, AtA hai ki vanavAsa se lauTane |mare bhAgya meM yahI likhA hai| jo apanI rocaka, hRdayasparzI evaM vicArottejaka pravacanazailI, para AyodhyA meM zrI rAmacandrajI vidvattApUrNa patra-sampAdana, akhila bhAratavarSIya di. jaina| | use ha~sakara bhoguuNgii| du:kha rAjagaddI grahaNa kara cuke haiM zAstrIpariSad ke saphala saMcAlana, nirabhimAna pANDitya, | to jIvana meM AtA hI hai, aura sArA kAma ThIka taraha se |kucha rokara bhogate haiM aura aparigrahI, sarala, nirbhIka aura zraddhA vAtsalya se| paripUrNa vyaktitva ke lie deza-videza ke jainasamAja meM| kucha ha~sakara bhogate haiN| jo carcA calatI hai ki dekho, |du:khoM ko ha~sakara jhelate haiM, suprasiddha hai| 'jainagajaTa' ke dIrgha sampAdana kAla meM rAmacandrajI ne sItA ko ghara meM |unake karmoM kI nirjarA hotI | unakI lekhanI se mArmika sampAdakIya Alekha prasUta hue| baiThA liyA, jabaki vaha itane hai aura jo du:khoM ko rokara haiN| unakA eka saMkalana 'cintana pravAha' ke nAma se| varSa rAvaNa ke yahA~ raha aaii| prakAzita huA hai| vaha pratyeka jJAnapipAsu, svAdhyAyapremI bhogate haiM unakA saMsAra bar3ha jaba ayodhyA kA rAjA isa | jAtA hai| sItA ne kahA ki aura zaMkAmumukSu ke lie paThanIya hai| ukta saMkalana se taraha kA kAma karegA to dUsare| tuma jaao| senApati ne kahA eka lekha sAbhAra prastuta hai| loga bhI isI taraha zIla se | ki mA~, maiM jAtA huuN| kyA DigI huI striyA~ ko svIkAra svAmI rAma ke prati ApakA karane lgeNge| aisI dazA meM maryAdA kahA~ rahegI? isa taraha | koI saMdeza hai? sItA ne kahA-hA~, hai| yahI kahanA svAmI kI carcA ayodhyA meM calI to rAmacandrajI ko yahI ucita | rAma se ki jaise logoM ke kahane se unhoMne mujhe chor3a lagA ki rAjanIti kI zuddhatA ke lie sItA ko chor3anA | diyA hai, vaise hI logoM ke kahane se apanA saMyama nahIM caahiye| unhoMne eka kaThora nirNaya le liyaa| chor3a deN| logoM ke kahane se mujhe chor3a diyA, isameM koI zrIrAma ne apane senApati kRtAntavakra ko bulAyA Apatti kI bAta nahIM hai| mere bhAgya kA yahI lekha thA, aura usako Adeza diyA ki senApati, sItA garbhavatI hai| use maiM bhogUMgI, lekina yadi unhoMne vrata-saMyamarUpI dharma ko use yaha dohalA huA hai ki tIrthayAtrA kre| tuma ratha chor3a diyA to pralaya ho jAyegI , kyoMki 'yathA rAjA sajAo aura sItA ko usameM baiThAo aura tIrthayAtrA ke | tathA prajA' / rAjA agara dharma ko chor3egA to prajA meM bahAne yahA~ se le jAo aura ghane viyAvAna jaMgala meM use | dharma nahIM raha skegaa| isaliye logoM ke kahane se apane chor3a aao| yaha kaThora Adeza sunakara senApati kI niyama-dharma ko nahIM chor3a deN| A~khoM meM A~sU A gye| usane kucha sAhasa kiyA, | padmapurANa kA yaha prasaMga maiMne Apako sunaayaa| virodha karane kaa| rAmacandrajI unake bhAvoM ko bhA~pa gye| hajAroM sAla pahale kI yaha ghaTanA Aja phira hamAre kAnoM kar3akakara bole-'senApati, mujhe uttara nahIM sunnaa| tumheM | meM gUMja kara kaha rahI hai ki bIsavIM sadI meM jaina kula vahI kArya karanA hai, jo ki merI AjJA hai|" aura, taba meM janme insAna! Aja loga dharma kI viparIta paribhASAe~ vaha sItA ko ratha meM baiThAkara ghane viyAvAna jaMgala meM le kara rahe haiM, kintu tuma unake kahane se saMyama ko mata chor3a gayA, jahA~ jaMgalI pazuoM kA cItkAra sunAI par3a rahA thaa| | denA, tuma unake kahane se deva-pUjA ko mata chor3a denA, usane ratha roka diyaa| sItA ne pUchA-'senApati! yahA~ to | tuma unake kahane se caritra ko mata chor3a denaa| koI mandira nahIM hai, tumane ratha ko yahA~ kyoM rokA? kheda kI bAta hai ki Aja dharma ko vivAda kA senApati kI A~khoM se A~suoM kI dhArA baha nikalI, viSaya banA diyA gayA hai| dharma kA kAma vivAdoM ko hicakiyA~ ba~dha gaI, rote hue senApati bolA -'mA~, maiM miTAnA hai| dharma kA kAma samatA utpanna karanA hai| adhama huuN| mujhe aisA Adeza huA hai ki Apako jaMgala | rma kA kAma nirAkulatA kA upArjana karanA hai| dharma kA meM chor3a duuN| maiM nIca hU~ aura pApI huuN|' taba mahAsatI sItA | kAma zAnti kA udbhava karanA hai| isaliye jina kAmoM ne DhA~r3hasa ba~dhAyA aura kahA ki roo mata senApati, tuma se pariNAmoM meM samatA AtI ho, jina kAmoM se du:kha kama svAmI rAma ke sevaka ho| sevaka kA kartavya svAmI kI | hote hoM, una kAmoM ko karane kA nAma 'dharma' hai| jaba AjJA kA pAlana karanA hotA hai| tumane kartavya pUrA | taka dharma hamAre jIvana meM nahIM utaregA, taba taka kalyANa -mArca 2002 jinabhASita Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahIM hogaa| aura (2) AcaraNa yA vyavahAra kaa| zabdoM kI mahimA bhagavAna mahAvIra kA jIva apane saikar3oM bhava pahale | ko mAnane vAloM kI saMkhyA hamAre samAja meM nirantara bar3hatI bhIla kI paryAya meM thaa| pururavA bhIla thA usakA nAma | jA rahI hai, parantu jo usa mahimA ko apane meM utAra sakeM aura kAma zikAra karanA thaa| eka dina zikAra karane |, aise logoM kI saMkhyA nagaNya hai| bakaula bAbA gyaa| tIra taanaa| chor3ane hI vAlA thA ki bhIlanI ne | tulasIdAsa 'para upadeza kuzala bhutere| je AcarahiM, te kaMdhA jhakajhora diyaa| bolI-'kyA karate ho, gajaba ho | nara na ghnere|' paropadezaka Dhola kI taraha hote haiM aura jAyegA?' yaha tIra kisa para calA rahe ho? vaha bolA ki | sadAcArI hote haiM puSpa kI sugandha kI trh| Dhola ke bAre dekhatI nahIM ho, vaha jhAr3I ke pIche do A~kheM kisI hiraNa meM kahAvata hai 'dUra ke Dhola suhAvane', kintu puSpoM ko kI camaka rahI haiN| to loga gale ke hAra banAkara pahanate haiN| vratI hI samAja 'are bAbale, vaha hiraNa nahIM, vItarAgI muni haiN| ye kI zobhA haiN| Aja kucha loga vratoM kI aura vratiyoM kI kyA pApa karane jA rahe ho tuma? bhIlanI ne use smjhaayaa| mahimA ko nakArane kI koziza kara rahe haiM, lekina vaha turanta tIra nIce ho gyaa| pururavA bhIla munirAja | vakta jaldI hI AyegA jaba aise loga samAja dvArA nakAra ke caraNoM meM gira gyaa| usane kahA-mujhe dharma kA kucha | diye jaayeNge| upadeza dIjie, mahArAja! Aja samAja meM do taraha ke loga haiM - (1) jo ____ pAsa jAkara usa samaya agara vaha munirAja isa | svayaM kisI majabUrI se athavA karmodayavaza vrata dhAraNa nahIM cakkara meM par3a jAte ki pahale ise pUre 'samayasAra' kA | kara pA rahe haiM, kintu jo vratadhArI haiM, unakI samucita jJAna karA deM, taba usake bAda ise kucha upadeza deM to vinaya karate haiM, unheM yathocita satkAra dete haiM aura (2) pururavA bhIla kA bhI uddhAra hone vAlA nahIM thaa| usa jo jAna-bUjhakara ailAna karate hue svayaM vrata dhAraNa na bhIla ko una munirAja ne kevala itanA hI kahA ki tuma | karane meM khuzI mAnate haiM tathA jo vratI haiM, unakI khillI zarAba pInA chor3a do, mAMsa khAnA chor3a do aura zahada | ur3Ate haiN| ye dUsarI taraha ke loga hamArI cintA kA viSaya khAnA chor3a do| madya-mAMsa-madhu ina tIna kA tyAga karo, | haiM aura hama samAja se apIla karate haiM ki inase basa itanA usa bhIla se khaa| bAkI AtmA kA jJAna | sAvadhAna rheN| koI kitanA hI jJAnavAna ho, kintu vratI karAne ke cakkara meM vaha nahIM pdd'e| agara AtmA kA pUrA ke sAmane vaha tuccha hai| jisakA sira vratiyoM ke caraNoM jJAna karAne ke cakkara meM par3a jAte to bhIla kA itanA meM nahIM jhukatA, vaha ahaMmanya hai, usakI honahAra acchI nahIM kSayopazama thA hI nahIM ki vaha samayasAra to kyA, | hai| aise logoM ko Adara dene se jinakI honahAra acchI bAlabodha bhI samajha paataa| isaliye madya-mAMsa-madhu ke | hai, unakA bhI bigAr3a ho sakatA hai, ho rahA hai| AcAryoM tyAga rUpa jo thor3A sA saMyama pururavA bhIla ne dhAraNa | ne kahA hai -"svayaM yathAzakti vratAdika dhAraNa karo, yadi kiyA, usake prabhAva se vaha mahAvIra bnaa| isase spaSTa hai | dhAraNa nahIM kara sako to unameM zraddhA to avazya rkho|" ki jarA-sA vrata yA tyAga tIrthaMkara bhI banA sakatA hai| | jo svayaM vrata dhAraNa nahIM karate aura na unameM zraddhA rakhate tyAga kI mahimA paise se bar3hakara hai| haiM, aise logoM ko sadbuddhi prApta ho, hamArI to yahI tyAga bhI do taraha kA hotA hai- (1) zabdoM kA | kAmanA hai| 104 naI bastI phIrojAbAda- : sudAmAnagara indaura meM mahAvIradvAra bevasAiTa taiyAra ___ indaur| 28 pharavarI 2002 / bhagavAna mahAvIra sabhI ko jJAtakara ati prasannatA hogI ki ||2600vA~ janmajayantI mahotsava varSa meM indaura kI prasiddha kaoNlonI sudAmAnagara meM bhavya mahAvIra dvAra kA nirmANa | anekAnta jJAnamaMdira zodhasaMsthAna, bInA kI saMcAlita kiyA jA rahA hai| isakA zilAnyAsa paramapUjya upAdhyAya gatividhiyoM evaM pANDulipiyoM kI sUciyoM, anekAntadarpaNa, zrI nijAnandasAgarajI isa avasara para mahatI dharmasabhA ko sambodhita karate hue pUjya upAdhyAyazrI ne kahA ki saMsthAna samAcAra Adi viSayaka jAnakArI prApta karane vyakti ko dUsaroM kI pragati ke liye dvAra bananA cAhiye, hetu saMsthAna kI bevasAiTa taiyAra huI hai jisako isa dIvAra nhiiN| ahiMsA varSa meM banane vAlA yaha mahAvIra dvAra jana-jana meM ahiMsA kA saMdeza dete hue mAnava mAtra kI nAma se kholA jA sakatA hai- www.Shrutdham.com pragati kA patha prazasta kregaa| padamacandra modI, mahAmaMtrI mArca 2002 jinabhASita 10 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaliGga aura bhAvaliGga na taka hI thA bhI hotI kahA~ rahA? svaM. paM. lAlabahAdurajI zAstrI dravyaliMga zabda kA artha bAhya veSa se hai, mithyAtva isa kathana meM bhI abhavya zabda kA hI prayoga kiyA aura samyaktva se nahIM hai| dravyaliGgI sAdhu mithyAdRSTi bhI hai| dravyaliGga zabda kA prayoga nahIM kiyA hai| vAstava meM ho sakatA hai aura samyagdRSTi bhI hotA hai| yadi mAtra | jisakA dravyaliGga surakSita (AgamAnumodita) hai vaha sAdhu mithyAdRSTi hI hotA, to dravyaliGga kA paryAyavAcI zabda | ke ucita bhAvoM se kiMcit hIna bhI ho, taba bhI use mithyAdRSTi ho sakatA thaa| hama dravyaliGga kA paryAyavAcI | dravyaliGgI nahIM kahA jA sktaa| kAraNa spaSTa hai, mithyAdarzana ko samajheM, taba jo sAdhu dravyaliGga aura pariNAmoM kA utAra-car3hAva itanA sUkSma hai ki use chadmastha bhAvaliGga donoM se saMyukta hai, use hameM mithyAdarzana aura | vyakti grahaNa nahIM kara sktaa| jo muni veSa aura samyagdarzana donoM se saMyukta mAnanA caahie| tadanukUla AcaraNa kA nirdoSa pAlana kara rahA hai, vaha zaMkA - bhAvaliGga se nirapekSa dravyaliGga mithyAdRSTi | kadAcit antaraMga ke bhAvoM se hIna hone para bhI sthUla ke hI hotA hai? RjusUtra naya kI dRSTi se bhAvaliGgI hI kahA jaayegaa| isa samAdhAna- nahIM, jisa muni ke chaThe guNasthAna jaise | sambandha meM yahA~ hama eka udAharaNa dete haiN| pulAka, vakuza, bhAva nahIM haiM, vaha paMcama guNasthAna yA caturtha guNasthAna jaise | kuzIla, nirgrantha, snAtaka ina sabhI sAdhuoM ko Agama meM bhAva bhI rakha sakatA hai, lekina dravyaliGga muni jaisA hI | bhAvaliGgI batAyA hai| sAtha hI jahA~ saMyama, zruta, pratisevanA hai| ata: dravyaliGgI hokara bhI vaha samyakdRSTi hai| Adi se inakA vibhAjana kiyA hai, vahA~ pulAka meM chahoM zaMkA- yadi aisA hai to zAstroM meM aisA kyoM lezyAe~ batalAI haiN| prazna yaha hai ki chahoM lezyAoM kA likhA hai ki dravyaliGgI mithyAdRSTi bhI mara kara graiveyakoM | sadbhAva caturtha guNasthAna taka hI batalAyA hai, usake bAda meM utpanna ho sakatA hai| nhiiN| yadi pulAka ke kRSNa lezyA bhI hotI hai, to vaha samAdhAna -jahA~ dravyaliGgI mithyAdRSTi yA kevala | caturtha guNasthAna meM A gayA, phira bhAvaliGgI kahA~ rahA? dravyaliGgI kI carcA AtI hai ki vaha AtmajJAna se zUnya aura yadi vaha bhAvaliGgI hai to usake kRSNa lezyA nahIM hotA hai, vahA~ abhavya dravyaliGgI se abhiprAya hai| kyoMki honA caahie| isakA samanvaya yahI hai ki karaNAnuyoga kI abhavya ko kabhI samyagdarzana nahIM hotaa| ataH usakA | apekSA muni kA lekhA-jokhA kareM to usake kRSNa lezyA mithyAdRSTipana nizcita hai| sambhava hai aura caraNAnuyoga kI apekSA to vaha mahAvratI paMDita daulatarAma jI ne cha:DhAlA meM jo likhA hai muni hai, kyoMki muni kA vaha AcaraNa pAlana kara rahA 'munivratadhAra ananta vAra grIvaka upajAo .......' vaha hai, phira bhale hI vaha truTi pUrNa hI kyoM na ho| abhavya ko lakSya meM rakhakara hI likhA hai| jo bhavya hai| uttarapurANa meM eka kathA AI hai| koI muni kahIM vaha anantavAra munivrata nahIM dhAraNa krtaa| adhika se dhyAna meM baiThe hue the| unake bAre meM samavazaraNa meM bhagavAna adhika vaha 32 bAra hI munivrata dhAraNa kregaa| 32vIM bAra se pUchA gayA, to unhoMne kahA ki isa samaya una muni to vaha avazya hI mukti prApta karegA, aisA zAstroM kA | ke aise nikRSTa pariNAma hai ki yadi Ayu kA bandha ho ullekha hai| jAya, to sAtaveM naraka cale jaayeN| dUsare kSaNa meM unake samayasAra meM to AcArya kundakunda ne jisa mithyAdRSTi sAtaveM naraka ke bhAvoM kI tIvratA kama huI, to kevalI ajJAnI kI carcA kI hai, use dravyaliGgI na likhakara ne vaisA btlaayaa| dhIre-dhIre unake bhAvoM kI vizuddhi abhavya zabda se hI uccarita kiyA hai| yathA bar3hatI gaI, to vaisA hI sarvajJa ke dvArA unakA utkRSTa phala vadasamidIguttIo sIlatavaM jiNavarehi paNNattaM / / hone kI sambhAvanA prakaTa kI gii| isa kathA se yaha kuvvaMtovi abhavvo aNNANI micchadiTTho du // 273 niSkarSa nikalatA hai ki antarmuhUrta meM bhAvoM kA utAra-car3hAva jinendra bhagavAn dvArA pratipAdita (manamAne DhaMga se kahIM se kahIM jAtA hai aura utAra-car3hAva ke sAtha hI sadoSa nahIM) pA~ca samiti, tIna gupti isa taraha 13 prakAra | sAtha sAdhu ke guNasthAna bhI badalate rahate haiN| taba kauna ke cAritra kA pAlana karatA huA bhI abhavya ajJAnI aura kaba dravyaliGgI huA aura kauna aba bhAvaliGgI huA? mithyAdRSTi hai| isake Age punaH likhA hai ki abhavya 11 | isakA nirdhAraNa nahIM kiyA jA sktaa| aMgoM kA pAThI hone para bhI jJAnI nahIM hai - koI muni jaba 11veM guNasthAna se giratA hai to mokkhaM asaddahaMto abhaviyasatto du jo adhiiejj| kramazaH vaha girate-girate pahale guNasthAna meM bhI A sakatA pATho Na karedi guNaM asaddahaM tassa NANaM tu // 274 hai| dhyAna meM baiThe hI baiThe usakA yaha patana ho rahA hai aisI mokSatattva kA zraddhAna na karane vAlA abhavya jIva sthiti meM hameM vahA~ yaha AzaMkA karane kA adhikAra nahIM yadi 11 aMga kA pATha bhI kare to usase lAbha nahIM hai| / hai, ki kahIM isa samaya vaha mithyAdRSTi na ho? yA -mArca 2002 jinabhASita // Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM dravyaliGgI na ho? ise namaskAra kareM yA nhiiN| vahA~ nahIM, pratyuta dravyaliGga se bhI atyadhika gire hue haiN| nava to use bhAvaliGgI samajhakara namaskAra karanA hI hogaa| graiveyaka taka pahu~cane vAle dravyaliGgI sAdhuoM kA bAhya vahA~ hamArI dRSTi caraNAnuyoga kA hI Azraya legii| / AcaraNa bhI bar3A hI sadhA huA hotA hai, ve upasarga bhI vAstava meM jisa bhAvaliGga kA hama abhinandana karate | sahana karate haiM, vicalita nahIM hote, kAyakleza bhI haiM vaha bhAvaliMga bhI dravyaliMga para hI nirbhara karatA hai| asAdhAraNa karate haiM, tabhI to unakA navagraiveyaka meM pahu~canA yadi bhAvaliMga ke binA dravyaliGga vyartha hai to dravyaliGga | sambhava hai, anyathA bhraSTa muni to naraka nigodAdi ke pAtra ke binA bhAvaliGga kA to astitva hI nahIM hai, vyarthatA hI hote haiN| samayasAra kI gAthA 273 jise hama Upara to bahuta dUra kI bAta hai| vyartha to vaha hai jisakA likhe Aye haiM, usakI TIkA meM amRtacandra AcArya ne astitva to ho, para apekSita lAbha na ho| vahA~ dravyaliGga kA astitva to hai para bhAvaliGga kA to astitva bhI "paripUrNazIlatapaH triguptipaMcasamiti parikalitamahiMnahIM hai| sAdipaMcamahAvratarUpaM vyavahAracAritrabhavyo'pi kuryAt" ukta carcA kA niSkarSa yaha hai ki abhavya jIva yadi yahA~ rekhAMkita zabda 'paripUrNa' isa bAta kA dyotaka muni banatA hai, to vahI dravyaliGgI muni hai| di. jaina | hai ki dravyaliGga, abhavya mithyAdRSTi kA dravyaliGga bhI zAstroM meM jina jainAbhAsoM kI carcA kI hai, ve dravyaliGgI bar3A nirdoSa hotA hai, usameM pola nahIM hotii| ataH jo nahIM hai| kyoMki bAhya veSabhUSAe~ dravyaliMga ke anukUla nahIM loga dravyaliGga kA sambandha AcaraNahInatA, sadoSa AcaraNa haiN| jainetara sampradAya ke kuTicaka, bahUdaka, haMsa, paramahaMsa yA mithyAdarzana se jor3ate haiM vaha ucita nahIM hai| bhavya jIva sAdhu bhI dravyaliGgI nahIM hai, kyoMki vahA~ jainatva kA | to muni banakara pariNAmoM kA utAra-car3hAva karatA hai, AbhAsa nahIM hai| sacce devazAstraguru kA zraddhAlu yathAvat usakI dravya bhAvaliGgatA kA nizcaya na hone se vaha nirgranthadIkSA lene vAlA jo apane mUlaguNoM meM bhI doSa bhAvaliGgI hI sAdhu hai| cUMki abhavya kabhI samyagdarzana lagAtA hai, vaha bhI dravyaliGgI nahIM hai| kyoMki usa prakAra dhAraNa nahIM kara sakatA, ataH usake pariNAmoM kA ke pulAkAdi muni sabhI zAstroM meM bhAvaliGgI batAye haiN| guNasthAnAnusAra koI utAra-car3hAva nahIM hai| yadi hai to isI prakAra adha:karma karane vAle, maMtra taMtrAdi se AjIvikA | kevala mithyAtvaguNasthAna ke andara hI hai| basa usI kA karane vAle tathA dUsare prakAra ke bhraSTa muni bhI dravyaliMgI | muni bananA dravyaliGga hai| ho, para apekSitaca to vaha hai jihI hote haiN| bhraSTa muni to naraka kA to astitvAlaGga | likhA bhAva haiM, usakI gAthA 273 jyoM-jyoM umareM bar3hane lagatI azoka zarmA jyoM-jyoM umareM bar3hane lagatI, tyoM-tyoM lagatA aisA | sataraMgI sandhyA ke AMgana kucha jUr3oM meM phUla TA~kanA zaMkha-sIpiyoM ko baToratI nAbAliga thI umara hmaarii| raMgoM ke A~cala laharA kara nayanoM meM unmAda aaNjnaa| bahuta bhalA lagatA thA hamako TUTe ghara kI nIMva hilaanaa| | jyoM-jyoM raMga dhuMdhalane lagate tyoM-tyoM lagane lagatA aisaa| zIza kisI ke dhaula jamAnA aura kisI ko jIbha cir3hAnA vaya-saMdhi ke RtudvAra para kyA khumAra thI umara hamArI // 2 // kAgaja, miTTI aura kA~ca ke khela khelanA, todd'-sjaanaa| | aba hai sadhiyoM ke A~gana meM bIte kala kI chalanA dhUla sane cehare pA~voM kA, marma batAte jhUTha jtaanaa|| pA~kha-pA~kha phUloM kA jharanA zAkha-tanoM kA galanA khela-khilaune, chuTane lagate tyoM-tyoM lagane lagatA aisA raMga nahIM cAhe canara meM aura nayA aba cddhnaa| mana mastI meM raMga jamAtI bar3abolI thI umara hmaarii| // 1 // | Ayu ke isa zveta-patra para kucha likhanA kucha pddh'naa| bahuta bhalA lagatA thA hamako darpaNa meM kucha bimba ugAnA zveta umara kI phasaleM pakatI tyoM-tyoM lagane lagatA aisA zaMkha bInanA nadI kinAre aura bAlU ke bhavana banAnA | jor3a-ghaTe kA gaNita lagAtI hai bAliga yaha umara hamArI // 3 // abhyudaya nivAsa 36,bI maitrI bihAra bhilAI (durga), chattIsagar3ha 12 mArca 2002 jinabhASita Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhAra dAna kI visaMgatiyA~ bra. maheza jaina sunA jAtA hai ki Aja se 200/300 varSa pUrva | bAlTI dvArA sIdhe usI kue meM kSepaNa kare, jahA~ se pAnI apane kSetroM meM jaina sAdhuoM kA abhAva sA thA, kahIM lAyA gayA ho| pAnI ko sApha evaM moTe channe se chAnA dakSiNa bhArata meM eka-do sAdhu dekhe jAte the, usa samaya | jAnA caahie| lekina vartamAna meM aisA bilkula bhI nahIM jo bhI jaina vidvAna the, ve digambara sAdhuoM ke darzana ke | ho rahA hai| zrAvaka jo channA pAnI chAnane meM prayoga karatA lie tarasate hI raha gye| samaya bItatA gyaa| isa sadI | hai vaha patalA evaM chirachirA hotA hai| usase pAnI chAnane meM eka siMhavRtti ke sAdhu hue, jinakA nAma thA AcArya | kI vidhi banatI hI nahIM hai| yadi channA moTA bhI hai to zAntisAgara jI mhaaraaj| unakI anukaMpA se Aja taka usakI jivAnI yathAsthAna kSepaNa nahIM kI jAtI hai| vaha paramparA satata cala rahI hai| Aja hamAre saubhAgya se | adhikatara kue ghara se dUra hote haiN| vahA~ se pAnI lAyA vartamAna meM 800/900 sAdhu va AryikA Adi bhArata meM jAtA hai aura usakI jivAnI ko nAlI meM bahA diyA yatra-tatra bihAra kara rahe haiN| tathA dharma kA pracAra-prasAra | jAtA hai| haiNDapaMpa ke pAnI kI jivAnI ko yathAsthAna pracuratA se ho rahA hai| pahu~cAne kA prazna hI nahIM utthtaa| ataH trasa jIvoM kI pahale sAdhuoM kA abhAva hone ke kAraNa gA~va evaM rakSA nahIM ho pAtI hai va channA patalA hone se sAdhu ko zaharoM meM sAdhuoM ke darzana hI nahIM hote the va hameM AhAra | diye gaye bhojana meM trasa hiMsA kA doSa lagatA hai evaM jIvoM vidhi Adi kA koI jJAna nahIM thaa| yahI kAraNa thA ki | kI ghora hiMsA hotI hai| AcArya zAMtisAgara jI mahArAja ne dIkSA lene ke uparAnta | 2. dUdha - Aja kA zrAvaka sAdhuoM ke lie zuddha kaI varSoM taka mAtra dUdha va cAvala hI liyaa| jaba isa | dUdha kI vyavasthA kara hI nahIM pAtA hai| maiMne kaI saMghoM saMbaMdha meM unase pUchA gayA to pUjya AcAryazrI ne batAyA | meM jAkara dekhA hai ki loga sAdhuoM ko azuddha dUdha ki AhAra dAtAoM ko zuddhi viSayaka jJAna hI nahIM hai, pilAte haiN| eka kSetra para 15/20 sAdhuoM kA saMgha rukA anya vastue~ kaise grahaNa kI jAya~? vartamAna meM paristhitiyoM | huA thaa| vahA~ ke kSetra prabandhaka tIna-cAra kilomITara dUra ne bahuta palaTA khAyA hai| Aja bhArata meM hara 100/50 se 25/30 lITara dUdha kar3havAkara ma~gavAte the aura dUdha sAre ki.mI. kI dUrI para koI na koI sAdhu saMta hameM mila | caukoM meM bA~TA jAtA thaa| dUdha kA kar3hanA prAta: 5.30 jAte haiM va hamAre zahara-gA~voM meM padhArate rahate haiN| zrAvaka baje zuru ho jAtA thA aura zrAvaka ke yahA~ pahu~cate pahu~cate jana apanA karttavya samajhakara sAdhuoM lie AhAra banAte ATha baja jAte the| aise dUdha ko kaise AhAra ke yogya haiM, para aisA dekhA jAtA hai ki AhAra saMbaMdhI zuddhi kA kahA jA sakatA hai? kacce dUdha kI maryAdA mAtra antarmuhUrta pravacana sunakara va pustakoM ko par3hakara bhI, Alasya se (48 miniTa) kI hai| itane samaya meM dUdha garma ho jAnA bharA huA zrAvaka, apanI suvidhAnusAra sAdhu ko AhAra | caahie| lekina jisa prakAra dUdha ma~gAyA jAtA hai usameM detA hai, na ki Agama va prvcnaanusaar| kyoMki maiM kaI | maryAdA kA pAlana nahIM hotaa| eka sthAna para yaha dekhakara bAra muni saMghoM ke darzanArtha jAtA rahatA hU~ va hamAre zahara | atyanta dukha huA ki zrAvaka DeyarI kA thailIvAlA dUdha meM bhI muni saMgha Ate rahate haiN| maiMne Ahara zuddhi ke viSaya hI garma karake AhAra meM de rahe the| meM zrAvakoM ke caukoM kA nirIkSaNa kiyA va unakI maiM samajhatA hU~ ki zuddha dUdha prApta karane kI kriyAoM ko dekhA evaM unase carcA kI, mujhe vahA~ bahuta samasyA sahI hai, lekina yadi hama thor3A sA Alasya chor3a sI azuddhiyA~ dekhane-sunane ko milIM, jisase citta meM bar3A sakeM to dUdha kI zuddhi bana sakatI hai| sarvazreSTha to yahI santApa huaa| taba yaha lekha likhane kI bhAvanA banI hai| hai ki hara caukevAlA svayaM garma jala lekara jAye evaM zuddha hameM vicAra karanA hai ki sAdhuoM ko diyA jAne vAlA dUdha kar3havAkara laaye| evaM jahA~ para pIchiyA~ adhika hoM Ahara kahA~ taka Agama sammata hai? aura kSetra para ThaharI hoM aura dUdha kahIM anyatra se sabhI 1. jala - AhAra meM jo jala upayoga meM liyA caukoM vAloM ke lie lAnA par3atA ho, vahA~ prabandhakoM ko jAtA hai, vaha kue kA yA kinhIM saMghoM meM haiNDapaMpa kA cAhie ki ve jahA~ dUdha nikAlA jA rahA ho, usI sthAna liyA jAtA hai| (hama isa viSaya para carcA nahIM kareMge ki / para bar3A bhagaunA evaM eka bar3A gaisa kA cUlhA rkheN| haiNDapaMpa kA jala upayoga meM liyA jAya yA nahIM) zrAvaka jaise-jaise dUdha napatA jAe, use chAnakara vahIM bhagaune meM garma kA kartavya hai ki pAnI chAnakara jivAnI ko kunDevAlI kara leM aura phira zrAvakoM ko vitarita kara deN| aisA karane -mArca 2002 jinabhASita 13 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se dUdha zuddha prApta kiyA jA sakatA hai| Adi kampanI kA ghI kharIdakara AhAra meM dene lage haiN| 3. ghI - zuddha ghI kA prApta karanA vartamAna meM | unakA kahanA hai ki aThapaharA ghI to, milatA nahIM aura eka dama asaMbhava hai| cAritracakravartI graMtha meM pUjya AcArya mahArAja ko ghI denA hI hai to kyA kareM? eka sthAna zAntisAgara jI mahArAja se yaha prazna kiyA gayA ki ghI para to cAturmAsa samiti vAle DerI kA nikalA huA ghI zuddha nahIM miltaa| kyA karanA cAhie to AcArya zrI (azuddha samajhate hue bhI) pUre cAra mAha taka saMgha ko kahate haiM ghI zuddha na mile to tela kA intajAma karanA | AhAra meM zuddha kahakara khilAte rhe| (yaha maiM bilkula caahie| parantu na mAlUma kyoM hama jainabhAiyoM ke digAma | satya ghaTanA likha rahA hU~) jo nitAMta azuddha hai| meM yaha bAta acchI taraha jamI huI hai ki yadi sAdhuoM isa samasyA ke tIna samAdhAna ko ghI nahIM diyA jAyegA, to unheM saMyama sAdhana karane 1. sarvottama to yahI hai ki bajAya ghI ke zuddha ke lie zakti kaise prApta hogI? jabaki yaha akATya tela apane sAmane kisI eksapelara ko dhulavA kara satya hai ki dakSiNa bhArata, gujarAta, mahArASTra, baMgAla Adi nikalavA liyA jAya, (eka bAra kA nikalA huA tela pradezoM meM adhikAMza janatA ne to ghI kA svAda cakhA hI kaI mAha taka zuddha rahatA hai) aura use hI AhAra banAne nahIM hai| ve tela para AdhArita haiM, aura svastha evaM dIrghAyu | | meM prayukta kiyA jaae| haiN| ataH isa dhAraNA ko hameM nikAla denA caahie| jahA~ | 2. ghI se jyAdA zakti bAdAma meM batAyI jAtI taka zuddha ghI kA prazna hai vaha kevala usI parivAra ko | prApta ho sakatA hai, jisake ghara meM svayaM ke pazu hoM, | hai| bajAya 100 grAma ghI ke yadi sAdhu ko AhAra meM 5/7 bAdAma ghisakara de diye jAyeM to hara dRSTi se zreSTha lekina aise ghara vartamAna meM dekhane meM nahIM Ate haiN| Aja-kala jo ghI istemAla hotA hai, vaha kaI prakAra se rahate haiM, tathA azuddhi kA bhI koI prazna nahIM utthtaa| ye prApta kiyA huA hotA hai| . bAdAma dUdha meM milAkara diye jA sakate haiN| 1. zrAvaka apane ghara meM jisa zuddha dUdha kA prayoga 3. jaina samAja ko eka aisI dugdha sosAyaTI banAnI karatA hai, usakI malAI ekatrita karatA jAtA hai| jaba cAhie jo zuddha ghI (Agama kI maryAdA ke anusAra) malAI 5-7 dina kI ekatrita ho jAtI hai taba usako garma banAkara zrAvakoM ko AhAra ke liye saplAI kiyA kre| karake ghI nikAlatA hai| ghI nikAlate samaya atyanta 4. ATA - AhAra ke lie jo ATA prayukta kiyA badabU bhI AtI hai, jo isa bAta kA lakSaNa hai ki malAI jAe usakA gehU~ acchI taraha dhulA evaM sUkhA huA honA sar3a cukI hai| phira bhI vaha malAI kA ghI nikAlakara caahie| Aja kala zrAvaka maryAdA kA to dhyAna rakhate haiM apane ko "yaha zuddha ghI mahArAja ke lie ThIka hai" aisA para gehU~ dhone evaM sukhAne kA dhyAna nahIM rkhte| Aja bahalAtA huA prasanna hotA hai| jo bilkula galata hai| / vijJAna kA yuga hai| sabhI kisAna khAdoM meM kITANunAzaka azuddha dUdha kI malAI kI to carcA hI vyartha hai| hA~ davAiyA~ kA pracuratA se prayoga karane lage haiN| bAjAra se yadi zuddha dUdha lAkara antarmuharta meM garma kara liyA gayA | jo gehU~ AtA hai, usameM khAda tathA davAiyA~ kA aMza ho, to usakI nikAlI gayI malAI kI mAryAdA adhika maujUda rahatA hI hai, jo azuddha evaM abhakSya hai, evaM vaha se adhika 24 ghaMTe kI hai| isake uparAnta usameM trasa jIva svAsthya ke lie hAnikAraka bhI hai| isalie sabhI DaoN. utpanna ho jaayeNge| sAmAnyataH kisI bhI zrAvaka ke ghara bhI Aja yahI kahane lage haiM ki gehU~ dhokara hI kAma meM meM itanI malAI nahIM nikala sakatI, jisakA ghI banAyA lenA caahie| lekina Aja kA zrAvaka ina kAmoM meM bar3A jA sake, ataH isa prakAra zuddha ghI banAnA saMbhava nahIM hai|| pramAdI hai, vaha gehU~ dhone va sukhAne ke pacar3e meM nahIM par3anA 2. kucha loga ghI vAloM se (hamako zuddha ghI cAhie | cAhatA hai, yadi kucha samajhadArI bhI hai to gehU~ ko gIle mahArAja ko AhAra meM denA hai) aisA kahakara ghI kharIda kapar3e se pocha letA hai| jo ki bilakula anucita hai| lAte haiM aura use zuddha mAnate haiN| una dAtAoM ko socanA | aisA ATA AhAra ke kadApi yogya nahIM hotaa| cAhie ki jina ghIvAloM se Apane ghI liyA hai, ve 5. masAle Adi - bhojana meM prayoga meM lAye jAne ApakI dhArmika sImAoM ko nahIM jaante| ataH usase vAle masAle dhule evaM sUkhe hue hone cAhie aura inakI lAyA huA ghI zuddha kaise ho sakatA hai? kevala ghI vAle | maryAdA ATe ke barAbara hai, isakA bhI dhyAna rakhanA ke yaha kaha dene se ki ghI sole kA zuddha hai", ghI zuddha caahie| Ajakala masAlA dhone kA rivAja bilakula uTha nahIM huA karatA, vaha yaha nahIM jAnatA ki zuddha ghI kise | gayA hai, jo ki anucita hai| usakI zuddhi kA pUrA dhyAna kahate haiM, zuddha dahI kaise jamatA hai? ataH aisA ghI AhAra diyA jAnA caahie| AhAra ke bAda jo maMjana kiyA jAtA dAna ke yogya nahIM hotaa| hai vaha bhI amaryAdita aura azuddha prayoga meM liyA jAne 3. kucha loga ghIvAloM se DerI kA yA glekso lagA hai, isakI maryAdA bhI masAloM ke barAbara hI hai (yadi 14 mArca 2002 jinabhASita - Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghara kA banA maMjana hai to), bAjAra kA to azuddha hI hai| / vibhinna prakAra miThAiyA~ Adi gariSTha bhojana apane caukoM 6. acitta phala - phaloM ko acitta karane kA meM banAne laga jAtI haiM, va banAte samaya har3abar3I karatI tarIkA yaha hai ki phala ko garma pAnI meM 10 miniTa taka haiM, jisase azuddhiyA~ hotI haiM aura AhAra dete samaya par3A rahane diyA jAe, taduparAnta usako nikAlakara phira sAdhuoM ko aksara antarAya A jAtA hai| bhojana kI prayukta kiyA jaae| lekina yaha vidhi loga kAma meM nahIM kaccI sAmagrI kI azuddhi ko bhI anadekhA kara dete haiM, laate| aksara zrAvaka jana kele, seva Adi ko garma pAnI jisase sAdhuoM kI sAdhanA meM sAdhaka siddha na hokara ulTA se dhokara istemAla karate haiM, yA kucha loga phaloM kA bAdhaka bana jAtA hai| hama apane gharoM meM, apane lie eka chilakA haTAkara Tukar3e-Tukar3e karake eka-do miniTa Aga dAla, do sAga, aura salAda banAte haiM, lekina sAdhu ko ke Upara rakhakara zuddha mAna lete haiM, jo vidhi Agama gariSTha AhAra karAte haiM va vibhinna pakavAna khilAte haiM, sammata nahIM hai| phala 10 miniTa taka garma pAnI meM DAlane jisase ki sAdhu ko Alasya va pramAda ghera letA hai aura ke bAda hI acitta hotA hai| kucha loga kahate haiM garma pAnI vaha AhAra sAdhu ke sAmAyika, svAsthya Adi meM bAdhaka meM DAlane se phala mulAyama par3a jAte hai va unameM svAda siddha ho jAtA hai| hameM cAhie ki hama sAdhuoM ko nahIM rahatA hai, unase merA nivedana hai ki ve svAda ko dRSTi halkA-phulkA zuddha maryAdita bhojana karAveM, jo ki hamAre meM na rakhakara bhojana zuddhi ko dRSTi meM rkheN| anyathA lie puNyopArjana meM sAdhaka ho tathA sAdhu ko bhI apanI ahiMsA mahAvrata nahIM pala skegaa| sAdhanA meM sAdhaka ho| 7. vastra zuddhi saMbaMdhI - AhAra ke liye prayoga nivedana - vibhinna saMghoM meM nirantara jAte rahane se meM lAye jAne vAle vastra dhule hue zuddha hone caahie| mere mana meM bhojana kI azuddhi ko lekara jo vedanA huI Ajakala dekhA jAtA hai ki jitane dAna denevAle haiM, ve hai, maiMne yahA~ usI kA varNana kiyA hai mujhe AzA hI nahIM aksara apane pahane hue vastra utArakara dhotI-dupaTTA pahina pUrNa vizvAsa hai ki zrAvakajana bhojana kI zuddhi kA lete haiM, jo ki anucita hai| hameM zarIra se sAre vastra | pUrNarUpeNa dhyAna rakhane kA prayAsa kreNge| maiMne to guruoM utArakara gIle aMgoche se zarIra pochakara phira zuddha kapar3e se yaha sIkhA hai ki jo azuddha vastu hai, use na denA pahanane caahie| evaM jina kapar3oM se hama kabhI bhI | acchA hai| yadi AhAra denA hai to kama sAmAna banAyeM, laghuzaMkA Adi gaye hoM una kapar3oM ko pahanakara kabhI | lekina zuddha banAveM aura uparyukta ghI Adi vastue~ zuddha AhAra nahIM denA caahie| hoM tabhI deM anyathA nhiiN| eka bAta aura dekhI jAtI hai, AhAra banAte samaya saMghIjI jaina maMdira mAtAe~ bahuta sAre vyaMjana jaise-golagappA, rasagullA va sAMgAnera (jayupara) rAjala gIta zrIpAla jaina 'divA' sakhI rI antara a~khiyA~ roy| rAjula mana mAne kI baat| sakhI suna antara a~khiyA~ roy| sakhI rI mana mAne kI baat| motI jharate jhape palaka nahiM nayanA kaisa soya? | jina ko aba taka rAga rijhAyA, madhurasvapna dina raat| cintana kA ArAdhya niraMtara, Tapa-Tapa motI dhoy| mana pagalA rAjulamaya hokara, lAye nema braat| prakSAlana se nava chavi nikhare, apalaka a~khiyA~ joy| pazu-pukAra kI beTI karuNA, jIta de gaI maat| aSTa dravya bhAvoM ke lAI, pala-pala pUjana hoy| mana to kahatA hAra ho gaI, Atama mata anjaat| karuNA jaba sAkAra ho gaI, samatA pulakita hoy| jhUla rahA jhUlA mana vedana, vaibhava sukha murjhaat| nidaya hRdaya kaisa kaha dU~ maiM, jaga tAraka jo hoy| para Atama sa~ga mana phira kahatA, asala virAgI jaat| zAkAhAra sadana ela. 75, kezara kuMja, harSabarddhana nagara, bhopAla-3 -mArca 2002 jinabhASita 15 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryikA-navadhAbhakti prakaraNa paM. mUlacanda luhAr3iyA ukta prakaraNa para likhe gae mere eka laghu lekha | mAnA jAyegA aura zAstra surakSAdi kArya ke lie pradatta ko jaina gajaTa ke 51veM aMka meM moTe akSaroM meM kI gaI vastroM ko upakaraNa kahA jaayegaa| zvetAmbara evaM digambara bRhat saMpAdakIya TippaNI ke sAtha prakAzita kiyA gayA mAnyatAoM meM yahI maulika antara hai| zvetAmbara graMthoM meM hai| patrikA ke vidvAna sampAdaka jI ne apanI TippaNI sAdhu ke lie 14 upakaraNa grAhya mAne gaye haiM, jinameM dekara vivAdAspada viSayoM para Agama ke AdhAra para vastra bhI eka hai| ve kahate haiM ki sAdhu vastra upakaraNa vItarAga carcA ke dvAra khole haiN| maiM unheM isa mahAnatA ke | ke rUpa meM pahanate haiM isalie vastra unakA parigraha nahIM hai| lie sAdhuvAda detA huuN| jisa prakAra pIchI kamaMDala upakaraNa hone se parigraha nahIM yadi aise dhArmika viSayoM para likhe gae lekhoM meM hai, usI prakAra vastra bhI upakaraNa hone se parigraha nahIM kadAcit paraspara Aropa pratyorApa evaM nidAtmaka/ vyaMgAtmaka | hai| zabdoM kA sahArA liyA jAtA hai to vaha visaMvAdinI kathA / sampAdakIya TippaNI kA yaha aMza "AryikA kI kA rUpa le letA hai, jo avAMchanIya to hai hI sAtha hI | sAr3I parigraha nahIM upakaraNa hI hai, kyoMki Agama meM dharma kI aprabhAvanA kA bhI kAraNa ho jAtA hai| kAza, zakyAnuSThAna ke rUpa meM unake lie usakI anumati dI hama loga pakSAgraha se Upara uTha kara nayasApekSa dRSTi se hai" par3hakara kisa digambara jaina dharma ke zraddhAlu vyakti vastu svarUpa ko dekhane, prarUpaNa karane evaM grahaNa karane ke ko Azcarya evaM du:kha nahIM hogA? yadi AryikA kI abhyAsI baneM, to aisI carcAe~ paraspara saMvAdasarjana meM samartha sAr3I upakaraNa hai, taba to AryikA bhI munivat aparigrahamahAvratI ho skeNgii| arthAt sakala saMyamI ho gii| prakArAMtara se yaha zvetAmbara Aie hama sammAnanIya saMpAdakajI dvArA kI gaI mAnyatA kI sthApanA evaM digambara mAnyatA kA uccheda hai| TippaNI para Agama ke pariprekSya meM vicAra kreN| apane pakSa ke aMdhasamarthana meM kabhI-kabhI hama apane maulika yaha ThIka hai ki jayodaya kAvya ke zloka 2/95/ siddhAMtoM ke saMrakSaNa kI bhI avahelanA kara baiThate haiN| kI TIkA meM "dharma pAtra digambara sAdhvAdi" likhA hai| jisa vastu se AtmA kA (saMyama kA) upakAra hotA yaha bhI ThIka hai ki isa meM 'Adi' zabda se AryikA | hai usako upakaraNa kahate haiN| kisI bhI vastu ke parigraha kA grahaNa hotA hai| yahA~ kevala AryikA hI nahIM, apita hone athavA upakaraNa hone kA nirNaya usake upayoga ke kSullaka, brahmacArI, dezavratI Adi ke sAtha-sAtha samyagdRSTi AdhAra para hotA hai| yadi zArIrika suvidhA pradAna karane kA bhI grahaNa hotA hai| ye sabhI dharmapAtra mAne jAte haiN| | vAlI vastuoM ko bhI upakaraNa mAna liyA jAyegA, to kintu ina sabhI dharmapAtroM kA saMtarpaNa eka hI prakAra kI sabhI bhogopabhoga kI sAmagrI upakaraNa kI paridhi meM A sAmagrI se evaM eka hI prakAra kI vidhi se nahIM kiyA jaayegii| pIchI-kamaMDalu kA upayoga kevala jIvarakSA evaM jAtA hai| gRhastha ko svaviveka se pAtroM ke padAnukUla malazuddhi ke lie kiyA jAtA hai, isIlie ve upakaraNa yathAyogya vidhi se tathA yathAyogya sAmagrI se saMtarpaNa kI zreNI meM Ate haiN| kintu yadi pIchI kA upayoga saphAI karanA caahie| isa zloka meM sabhI dharmapAtroM tathA ke lie jhADU lagAne evaM kamaMDalu ke jala kA upayoga kAryapAtroM ke saMtarpaNa kI bAta likhI hai, kintu yaha kahIM pIne athavA zarIra kA maila dUra karane meM kiyA jAyegA, nahIM likhA hai ki sabakA samAna prakAra se saMtarpaNa karanA to ve parigraha mAne jaayeNge| muniyoM ke lie tIna prakAra | ke upakaraNa grAhya batAe gae haiN| saMyamopakaraNa (pIchI), zloka saM. 95 meM kevala yatiyoM (muniyoM) ko | zaucopakaraNa (kamaMDalu) tathA jJAnopakaraNa (shaastr)| ata: navadhA bhakti pUrvaka dAna dene kI bAta kahI gaI hai| | muni mahArAja ko bheMTa kie jAne vAlA vastropakaraNa kevala svopajJa TIkA meM spaSTataH "yatiSu" "yAtinAM sAdhUnAM zAstra ke veSTana ke rUpa meM hI grahaNa ho sakatA hai| isake gaNaH samUho" likhA hai| yahA~ aryikAoM kA koI prasaMga atirikta zloka 95 meM AryikAoM kI sAr3I to zarIra nahIM hai| yatiyoM ko bhojana tathA vastrapAtrAdi upakaraNa | ke AvaraNa evaM surakSA ke lie pahanI jAtI hai ataH vaha pradAna karane kA upadeza diyA gayA hai| vastra muniyoM ko | to nirvivAda rUpa se parigraha hI hai, upakaraNa kadApi nhiiN| zAstra surakSA ke lie hI diyA jA sakatA hai, pahinane ke | yadi vastra ko upakaraNa mAna liyA jAye, to savastra sAdhu lie nhiiN| zarIra Dhakane ke lie liyA huA vastra parigraha | ko sakala saMyama evaM pariNAma svarUpa mukti kI siddhi hai| mArca 2002 jinabhASita Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svayameva ho jAyegI aura taba digambara jaina dharma ke maulika samAdhAna - upacAra meM AryikA ko (unakI siddhAMtoM kA mUloccheda ho jaayegaa| antima yogyatA se unake yukta hone se) mahAvratI kahA vastraparigraha-grahaNa AryikAoM kI paryAyagata bAdhyatA jA sakatA hai| vAstava meM dezavratI haiN| hai| isIlie ve vAstava meM mahAvratI nahIM ho sktiiN| savastra dazA meM saMyama kA niSedha prakArAMtara se sacelatva ke kAraNa unheM sakalasaMyama nahIM ho sktaa| savastra mukti kA niSedha evaM strI mukti kA niSedha sakalasaMyama ke abhAva meM digambara mAnyatA meM strI mukti digambara mAnyatA ke mUlabhUta siddhAMta haiM, jinakI kisI bhI svIkRta nahIM hai| kiMtu vastra ko upakaraNa mAnane vAle mUlya para sthApanA evaM surakSA pratyeka digambara jaina zvetAmbara sacela dazA meM bhI sakala saMyama kA sadbhAva dharmAvalambI kA kartavya hai| bhagavAna AdinAtha se lekara mAnakara savastra mukti evaM strI mukti kA samarthana karate bhagavAna mahAvIra taka tIrthaMkara bhagavaMtoM dvArA pratiSThApita evaM isa yuga ke AcArya kuMdakuMda, samaMtabhadra, vidyAnaMda, saMpAdakIya TippaNI ke Age kA vAkya "uttama | akalaMka, amRtacaMda prabhRti mahAna prabhAvaka AcAryoM dvArA pAtra ke rUpa meM gaNanIya AryikA ke Adara satkAra ke pracArita digambara jaina dharma ke mUla siddhAMtoM para kisI pakSa bAre meM isa kathana ke bAda koI uhApoha honA hI nahIM vizeSa ke vyAmoha meM hama svayaM AghAta karane lageMge, to cAhie" punaH digambara jaina dharma kI mAnyatA ke sarvathA yaha AtmaghAtI pravRtti apane Apa ko naSTa kara dene kA viparIta hai| pAtroM ke bheda vibhAjana meM sabhI digambara udyama siddha hogii| paraMparA ke graMthoM meM mAtra digambara jaina muni ko hI uttama AryikAoM kI navadhA bhakti kA Agraha rakhane pAtra kI zreNI meM parigaNita kiyA gayA hai| AryikA vAle pakSa se unake prati yathAyogya bhakti kI vyavasthA vastutaH dezavratI hai, paMcama guNasthAna vartI hai ataH ve madhyama kA samarthaka pakSa AryikAoM kI bhakti evaM unake pAtra kI zreNI meM AtI haiN| AryikA ko uttama pAtra sammAna-satkAra meM kisI bhI prakAra pIche nahIM hai| balki banAkara kyA hama prakArAMtara se strImukti kI siddhi nahIM satya to yaha hai ki dvitIya pakSa isa dizA meM prathama pakSa kara rahe? savastramukti-niSedha evaM strImukti-niSedha ye do se adhika jAgarUka hai| tathApi dvitIya pakSa para AryikAoM hI digambara jaina dharma ke prANarUpa siddhAMta haiN| kyA vastra ko apUjya ThaharAne kA mithyA Aropa eka atyaMta ko upakaraNa kahakara evaM AryikA ko uttama pAtra batAkara avAMchanIya chala pUrNa pravRtti hai aura janasAdhAraNa ke samakSa hama apane pAvoM para kulhAr3I mArane kA aparAdha nahIM kara mithyA citraNa prastuta kara dvitIya pakSa kI chavi dhUmila rahe haiM? karane kA duSprayAsa hai jisase hameM bacanA caahie| AryikA mAtAoM ke Adara satkAra ke saMbaMdha meM | suyogya saMpAdakajI ne jo saMvAdaparaka carcA kA mArga kisako UhApoha hai? Adara satkAra to sabhI pAtroM kA kholA hai usakA hama saba ko svAgata karanA cAhie aura yathAyogya vidhi se Agama sammata hai| vastataH vivekaparNa isa dizA meM vItarAga carcA ke mAdhyama se vicAroM kA bhakti hI samIcIna bhakti hai| pAtroM kI yathAyogya bhakti AdAna-pradAna karate rahanA caahie| na karanA jisa prakAra vArchanIya nahIM hai, usI prakAra bhakti luhAr3iyA sadana jayapura ror3a kA atireka bhI vArchanIya nahIM kahA jA sakatA hai| madanagaMja-kizanagar3ha-01 (rAja.) muni mahArAja kA guNasthAna chaThA-sAtavA~ hai jabaki AryikA mAtAjI kA guNasthAna 5vA~ hai| jaba eka hI guNasthAna vAle zrAvaka, brahmacArI, kSullaka, ailaka, AryikA Adi meM pUjA satkAra kI vidhiyoM meM aMtara rakhA jAtA zrI mahAvIrajI meM virAjamAna hai, to kyA pA~caveM guNasthAna vAlI AryikA aura 6-7veM guNasthAna vAle muni mahArAja kI pUjA satkAra kI vidhi meM aMtara nahIM kareMge? muni mahArAja kI gaNanA paMca paramapUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI parameSThiyo meM hai| jabaki AryikAe~ to dezavratI hotI haiN| mahArAja ke suziSya pUjya muni zrI kSamAsAgarajI ataH ve parameSThI nahIM mAnI jaatiiN| AryikAoM ko upacAra digambara jaina atizaya kSetra zrI mahAvIrajI meM se mahAvratI kahA gayA hai| upacAra se kahane kA artha hai ki ve vAstava meM mahAvratI nahIM haiN| bRhajjinopadeza (lekhaka virAjamAna haiN| paM. javAharalAlajI zAstrI) meM zaMkA samAdhAna saM. 558 sureza jaina nimna prakAra hai - AI.e.esa. 558 zaMkA-AryikA to mahAvratI hai na? -mArca 2002 jinabhASita ___ muni zrI kSamAsAgarajI Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sugandhAkaramasti sadA hi zAstram vRSabhaprasAda jaina mAnyatA hai ki "zastra se rakSA hotI hai", para yaha | hai| jaba-jaba patra saMkaTa meM par3atA hai to mA~ use kisI kathana sArvakAlika satya nahIM hai; zastra jahA~ rakSA karatA na kisI rUpa meM yAda AtI hai aura mA~ bhI usakI rakSA hai para vahIM usakA samyak sthAna para prayoga na ho, samyak hI ke lie khar3I ho jAtI hai| itanA nahIM, jaise pyAse bodha ke sAtha usakA calanA cUka jAe to vahI ko jala pilA diyA jAe, to usakI pyAsa hara lI jAtI rakSaka-zastra prANahantA bhI bana jAtA hai, isIlie zastra hai, vaise hI vaha apane putra ke sAre santApa ko apane hAtha rakSaka hone ke sAtha-sAtha kabhI-kabhI bhakSaka bhI banatA ke sparza se dUra kara detI hai| isIlie mA~ kA hasta-sparza hai, para zAstra kI sthiti zastra ke isa svarUpa se ThIka | pyAse vyakti ko prApta huI jaladhArA ke samAna hai| yahI ulTI hai| isIlie hamArI bhAratIya manISA ne zAstra ko | kAraNa hai ki hamArI paraMparA meM kumAtA kI saMkalpanA hI zastra se bar3A mAnA aura ise sarvathA rakSaka, uddhAraka tathA | nahIM hai aura jahA~ bhI yaha kumAtA huI to mAtA hI nahIM unnatikAraka mAnA hai, kyoMki zAstra kabhI bhI kisI bhI raha gyii| jaina padmapurANa ke racayitA AcArya raviSeNa kahate varga kI hAni ko kendra meM rakhakara racA nahIM jAtA, balki | zAstra banatA hI taba hai, jaba vaha varga-bheda, jAti bheda, | "zAstramucyate taddhi yanmAtRvacchAsti sarvasmai jagate hitm|" janma bheda, rUpa-bheda, Adi-Adi bhedoM se Upara uThakara/rahita padmapurANa, 11/209 hokara sAmAnya janamAnasa kI samRddhi kI bAta kare, Aja zAstra vaha kahalAtA hai, jo mAtA ke samAna sAre ese zAstroM ke race jAne kI paramparA durlabha hotI jA rahI | saMsAra ke hita ke lie upadeza de, jisane kisI bhI hai| usake unnayana kI bAta kare, Aja aise zAstroM ke | khemevizeSa kI bhalAI kI bAta kI aura bAkI ke race jAne kI paramparA durlabha hotI jA rahI hai| zAstra akalyANa kI to vAstava meM usane usa kheme kI bhalAI jor3ane ke lie nahIM, khemoM meM bA~Tane ke lie race jAne kI bhI bAta nahIM kI hotI hai; kyoMki mAnava kA koI laga gae haiM, AdamI ko AdamI se alaga karane ke liye | bhI samudAya dUsare samudAya se pUrI taraha alaga hokara raha race jA rahe haiM, isIlie to sahI mAyane meM pUchiye to ve | hI nahIM sakatA, usakI sattA, asmitA sabake sAtha hai, zAstra haiM hI nahIM, para barAbara unake zAstra hone kA | dUsaroM ke sAtha hai, mAnava jagat hI nahIM, kaI bAra jar3a udghoSa kiyA jA rahA hai| 'jJAnasAgara' meM zAstra kA | jagat ko bhI sAtha lekara use calanA hotA hai| rUpaka dIpaka se dikhAyA gayA hai aura kahA gayA hai ki | jaina paramparA meM jo tIna upAsya mAne gaye haiM ve haiM jaise kisI lakSya para pahu~cane ke lie jJAnIjana ko samyak deva, zAstra aura guru| isa upAsyatrayI ke madhya meM zAstra prakAza meM dikhane vAle samyak mArga se jAnA par3atA hai, hai, aisA kyoM? mujhe lagatA hai ki isakA eka hI uttara ThIka vaise hI zAstra dIpaka ke binA jar3a ajJAnI jIva | hai; vaha yaha ki zAstra hI nikaSa ke ve paimAne sujhAtA ajJAta mArga para daur3ane laga jAte haiM, isakA pariNAma yaha hai yA jisameM ve mAnaka surakSita haiM, jinake AdhAra para deva hotA hai ki unheM sthAna-sthAna para Thokara khAnI par3atI hai ko hama "deva" yA guru ko "guru" mAna pAte haiM, anyathA aura eka samaya aisA AtA hai ki ve parama kaSTa/kleza | hama aise bhaTakate haiM ki bhaTakate raha jAte haiM; isIliye aura duHkha ko prApta karate haiM aura phira usase kabhI ubara zAstra ke AdhAra para deva aura guru donoM kI pahacAna hotI nahIM paate| yathA hai| yahI kAraNa hai ki jaina paramparA meM zAstra ko adRSTArthe'nudhAvanta:, zAstra-dIpaM binA jddaaH| upAsyatrayI ke bIca meM rakhA gayA hai| vahA~ to kavivara prApnuvanti paraM khedaM, praskhalantaH pade pde|| dyAnatarAya aura bhI kahate haiM - jJAnasAgara, 24/5 ravi zazi na harai so tama harAya, hamArI paraMparA meM zAstra kI upamA "mA~" se dI so zAstra namoM bahu prIti lyaay| gayI hai| AcAryoM ne kahA hai ki jisa prakAra mA~ bacce sArA saMsAra aMdhakAramaya hai, jahA~ dekheM vahA~ taka kA lAlana-pAlana karatI hai, poSaNa karatI hai aura nirantara | hI tama ghirA huA hai, laimpa jala rahe haiM, lAiTeM jala rahI apane putra ko bar3A banAne ke liya yatna karatI hai, ThIka haiM, bhA~ti-bhA~ti ke prakAzaka jala rahe haiM, para ve saba baune vahI kAma zAstra ko karanA hotA hai aura jo zAstra yaha | haiM-sUrya aura zazi ke prakAza ke sAmane, lekina sUrya aura kAma nahIM karatA zAstra kahalAe jAne kA adhikArI nahIM | zazi kA prakAza bhI choTA ho jAtA hai zAstra ke 18 mArca 2002 jinabhASita Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aloka ke saamne| cU~ki sUrya to kevala dina meM prakAza meM haiN| yahIM Age maharSi aura kahate haiM ki svacchandatA rUpa phailAtA hai aura candramA cA~danI meM hI/rAtri meM hIM, para | jvara ko dUra karane ke lie hamAre zAstra upavAsa kI taraha zAstra to aisA hai ki jaba usake sAnnidhya meM baiTha jAyA | haiM aura dharma-dhyAna ko sIMcane ke lie amRta-saraNi ke jAe, tabhI ujelA bikherane lagatA hai, tabhI apanI kiraNoM smaan| upavAsa kA koI dhArmika mahattva mAnA jAya yA se ajJAnAMdhakAra ko dUra karane laga jAtA hai; na rAta use | na mAnA jAya, para Aja cikitsaka yaha mAnane lage haiM ki bA~dha sakatI hai, na dina use roka sakatA hai, isIlie madhumeha jaisI asAdhya bImArI meM bhI yadi do-cAra dina bhI zAstra kI vandanA karanA anivArya hai| bar3I prIti ke sAtha | upavAsa kara liyA jAya to vaha upavAsa ekadama rogI ke usake sAtha jur3anA jarUrI hai| tabhI kalyANa hai| hamArI | rakta-zarkarA aMza ko nIce lAkara girA detA hai aura paramparA meM zAstra ko zruta kahA gayA hai, jinavANI bhI | usase hone vAle sAre saMtApa dUra hone lagate haiMkahA gayA hai aura sarasvatI bhii| isIlie eka bhakta ajJAnAhi mahAmantraM, svAcchandyajvaralaGghanam / zAstra ko mUrta rUpa meM dekhatA hai aura kahatA hai dharmArAmasudhAkulyAM, zAstramAhurmaharSayaH / / devi zrI zrutadevate bhagavati tvatpAda-pakeruha jJAnasAra, 24/6 dvandve yAmi zilImukhatvamaparaM bhaktyA mayA prArthyate / eka ullekha AtA hai-'pustakI bhavati paNDita:' mAtazcetasi tiSTha me jina-mukhodbhUte sadA trAhi mAM kA, jisakA mantavya hai-jisake pAsa pustakeM hoM vaha dRgdAnena mayi prasIda bhavatI saMpajUyAmo'dhunA // paNDita hotA hai; para yahIM savAla uThatA hai-pustakAlaya devazAstraguru-pUjana pustakeM rakhate haiM to kyA pustakAlaya ko paNDita mAnane he devi! he bhagavati! jisa prakAra bhauMrA kamala ke laga jAe~ yA koI vAhaka pustakeM apanI pITha para lAde cahu~ ora bhaTakatA rahatA hai, usI prakAra tere caraNakamaloM hue ho to use paNDita mAnane laga jAe~? vAstava meM zAstra ke prati mujhe AsAkti hai; he mAtA! merI prArthanA hai ki ke bhItara Alor3ana kI jarUrata hotI hai, kevala dekhane-bhara tuma sadA mere citta meM banI raho; he jina-mukha se utpanna se kAma nahIM cltaa| isIlie to hitopadeza meM yaha kahA jinavANI! tuma sadA merI rakSA karo aura merI ora gayA hai ki acchI taraha se vicArI gaI auSadhi ke dekhakara mujha para prasanna hoo, maiM ApakI pUjA karatA hU~, nAmoccAraNa mAtra se, jisa prakAra rogI kA roga naSTa nahIM upAsanA karatA huuN| hanumannATaka meM ullekha AtA hai - / hotA, ThIka vaise hI zAstra ko lAdane bhara se roga kA yadyapi kSitipAlAnAmAjJA sarvatragA svayam / parihAra nahIM hotA, usake bhItara Alor3ana kI jarUrata hai, tathApi zAstra-dIpena saMcalantyavanIzvarAH / Alor3ana ke bAda jo rasa nikale vaha usa ke pAna kI hanumannATakam, 11/19 arthAt kSitipAloM, bhUpAloM, rAjAoM kI AjJA jarUrata hai, jisa kriyA se rasa nikale usa kriyA ko karane sarvatra pramANa mAnI jAtI hai, para nATakakAra kahate haiM ki kI jarUrata hai| yadi vaha kriyA na kI gaI to sArA rAjA ke lie yahI ucita hai ki vaha zAstra kI AjJA Alor3ana vyartha hai, sArA saMparka vyartha hai| se cale; para jo rAjA zAstra kI AjJA meM nahIM calatA, zAsvANyadhItyApi bhavanti mUrkhA: yastu kriyAvAnpuruSaH sa vidvAn / usakA vinAza sunizcita hai, kyoMki zAstra meM kisI eka sucintitaM cauSadhamAturANAM na nAmamAtraiNa karotyarogatAm // jIvana kA nahIM, kisI eka zAsanataMtra kA nahIM, jIvanoM hitopadeza, 1/63 kA/zAsanataMtroM kA, unakI zrRMkhalA kA nicor3a nibaddha hai aba savAla uThatA hai ki zAstra meM praveza kaise ho? aura manuSya kI buddhi kI sImA hai, vaha eka janma meM kiye kyA hara vyakti kA zAstra meM praveza ho jAtA hai yA gaye anubhava ke AdhAra para aneka janmoM ke/anekataMtroM ke hara vyakti zAstra meM praveza kara sakatA hai? zukranIti anubhavoM ko kaise anubhUta kara pAegA arthAt nahIM kara kahatI hai ki nahI, yaha saMbhava nahIM, kyoMki nIti kA paaegaa| mUla vinaya meM hai, zAstra meM zraddhA hone se, AsthA hone maharSiyoM ne zAstra kI tulanA eka aise mahAmaMtra se se vinayazIla vyavahAra AtA hai; aura vinayazIla vyavahAra kI hai, jo sarpadaMza ke viSa ko utArane ke lie prayukta | indriyoM para vijaya prApta karAtA hai| binA iMdriyoM para hotA hai| bhAva yaha hai ki mAnava-jIvana meM kitanA hI vijaya prApta kiye zAstrajJAna saMbhava nahIM, ataH jo bhayaMkara kaSTa kyoM na ho jAe, kitanA hI dAruNa duHkha kyoM na A jAe, kitanA hI tIkSNa viSa kyoM na praveza iMdriyavijayI hai, use hI zAstrajJAna saMbhava hai, anya ko pA jAe, para jaise hI samyak mahAmaMtra rUpI auSadhi kA nhiiN| isalie pahale apanI iMndriyoM para vijaya prApta kareM, prayoga usa para hotA hai, vaha viSa, duHkha, kaSTa kSaNamAtra apanI iMdriyoM ko apane sAtha calAnA sIkheM, tabhI zAstra meM dUra ho jAtA hai| hamAre zAstra isa auSadhi ke rUpa | meM praveza kara pAe~ge, anyathA zAstrajJAna saMbhava nhiiN| -mArca 2002 jinabhASita 19 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayasya vinayo mUlaM vinayaH zAstranizcayAt / zAstra nirantara anta:karaNa meM parizodhana kA kArya vinayasyendriyajayastudyuktaH zAstramRcchati // karate haiM, jisa prakAra jala ke samparka se mailA apane Apa zukranIti, 1/91 kaTa jAtA hai, dUra calA jAtA hai, ThIka vaise hI zAstra cANakya kahate haiM ki zAstrajJa daridra bhI ho to se anta:karaNa dhula jAtA hai| zAstra ke bAre meM eka aura acchA hai, kyoMki usake mana meM jo bAharI artha hai, paisA | mahattvapUrNa mAnyatA hai ki zAstra ke samparka meM jo AtA haiM, usakA bahuta mahattva nahIM hai, isIlie unakI mAnyatA hai, usakI yaza-gandha dUra-dUra taka phaila jAtI hai| yahI hai ki jo dhanika hokara bhI jJAna aura zIla se rahita nahIM, zAstra ko svayaM bhI sugandha kA Akara mAnA gayA hai,vaha acchA nahIM; kyoMki jisa prakAra acche yauvana aura hai, usameM kabhI durgandha nahIM AtI, kyoMki usameM sarvahita rUpavAlA vyakti zarIra para kama vastroM aura AbhUSaNoM ko | kA bhAva hai, sarvakalyANa kA bhAva hai; isIlie AcAryoM dhAraNa karane para bhI zobhA ko prApta ho jAtA hai, para kA mantavya rahA hai ki - isake ThIka viparIta koI andhA hai aura svarNabhUSaNoM se sugandhAkaramasti sadA hi shaastrm| alaMkRta hai to bhI vaha usakI taraha zobhA nahIM pA pAtA hai, isIlie zAstrajJa hone ke mAnaka bar3e tIkhe haiM - e-1/12, sekTara-eca varaM daridraH zrutizAstrapAThako, na cArthayuktaH zrutizIla varjitaH / alIgaMja, lakhanaU sulocana: kSINaparo'pi zobhate, na netrahIna: kanakAdhalakRtaH / / cANakya, 2/8 bodhakathA bhakta kI bhakti bhakta aura bhakti ke madhya koI na koI / karanA cAhatA huuN| bhakta ne socA yaha sacamuca meM bahuta upAsya bhagavAn avazya hotA hai jo bhakti se bhakta | dukhI hai, ise le calanA caahie| usane kutte se para prasanna hotA hai| eka bAra bhagavAn ne bhakta kI kahA-tuma du:kha se mukta honA cAhate ho to calo, bhakti se prabhAvita hokara usase pUchA-bhakta! bolo tuma svarga calo, vahA~ para sukha hI sukha hai| maiM tumheM tuma kyA cAhate ho? bhakta ne uttara diyA bhagavAn! | vahA~ abhI le calatA huuN| maiM apane lie kucha nahIM caahtaa| basa yahI cAhatA hU~ | kutte ne kahA bahuta acchA! para yaha to btaao| ki dukhiyoM ke dukha dUra ho jaayeN| bhagavAna ne kahA ki vahA~ kyA-kyA milegA? bhakta ne sabhI sukha 'tthaastu'| aba aisA karo, jo sabase adhika dukhI ho suvidhAoM ke milane kA AzvAsana diyaa| taba use yahA~ laao| bhakta bahuta khuza thA ki itane dinoM Azvasta hokara kutte ne kahA ki ThIka hai, calate haiN| kI bhakti ke uparAnta yaha varadAna mila gyaa| usane kintu eka bAta aura pUchanA hai| bhakta ne kahA pUcho socA yaha bahuta acchA huaa| aba maiM eka-eka karake | kyA pUchanA hai| kutte ne kahA-yaha to batAo svarga sArI duniyA~ ko sukhI kara duuNgaa| meM aisI nAlI milegI yA nahIM? bhakta ha~sane lgaa| bhakta cala par3A dukhI kI khoja meM / vaha usane kahA-aisI nAlI svarga meM nahIM hai| taba phaurana eka-eka vyakti se pUchatA jAtA hai| saba yahI kahate kuttA bolA ki nAlI nahIM hai to phira kyA phAyadA haiM, aura to saba ThIka hai basa eka kamI hai aura isa svarga jAne se| mujhe yahIM rahane do, yahA~ para jarA kamI meM koI putra kI kamI batAtA, to koI dhana kI ThaMDI-ThaMDI lahareM to AtI haiN| to koI makAna yA dukAna kii| pUrNa kamI hai mujhe, aisA aba sociye kaisI yaha mUrchA hai| hama sukha use kisI ne nahIM btaayaa| cAhate haiM para parigraha nahIM chor3anA cAhate haiM parigraha vaha Age bddh'aa| calate-calate dekhA usane ki meM aura lipaTate cale jAte haiM, aise jaise rezama kA eka kuttA nAlI meM par3A tar3apha rahA hai, vaha maraNonmukha kIr3A lAra ugalakara usase hI nija zarIra ko svayaM hai| usane usake nikaTa jAkara pUchA-kyoM kyA ho gayA AveSTita karatA calA jAtA hai| yadi bhAvoM kI hai? kutte ne kahA maiM bahuta dukhI hU~, bhagavAna kA bhajana | sa~bhAla ho to mUrchA tor3I jA sakatI hai| 20 mArca 2002 jinabhASita - Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rASTrapati sahasrAbdI puraskAra sammAna merA nahIM, balki prAkRta evaM jainavidyA tathA jaina pANDulipiyoM kA sammAna hai sthAna vizva vidyAlayamA ne 30-35 varSA meM naukarI pA gayA ko yAda rakha saka pro. (DaoN.) rAjArAma jaina 30 agasta san 2000 kI vaha tithi mere jIvana | anuzaMsA karatI hai| kI sarvAdhika sukhada ghar3I thI jaba bhArata sarakAra ne / kabhI-kabhI vyakti socatA hai ki usake kArya-kalApoM mAnava saMsAdhana vibhAga ke saMyukta zikSA salAhakAra DaoN. ko koI dekhatA nhiiN| kintu bAta aisI nahIM, zikSaka pI.sI.eca. sethumAdhvarAva kA mujhe hArdika badhAiyoM se bharA | kisa-kisa saMsthA se jur3A hai, kisa rAjanIti se jur3A huA patra milA, jisameM mujhe yaha sUcanA dI gaI thI ki hai, jisa saMsthA kA padAdhikArI hai, usake mUla uddezya bhArata sarakAra kI pravara samiti kI anuzaMsA para bhArata | kyA haiM? usase usakA vyaktitva vivAdaspada banA hai ke mAnanIya rASTrapati jI ne mujhe sahasrAbdI sammAna se athavA vivAda-vihIna, ina sabakA lekhA-jokhA vyakti ke puraskRta evaM sammAnita karane kA nirNaya liyA hai| isakI anajAne meM hI hotA rahatA hai aura jaba kisI viziSTa sUcanA yadyapi sabhI dainika samAcAra patroM evaM samAcAra sammAna-puraskAra pradAna karane ke liye sUcI taiyAra hone mIDiyA se prasArita ho cukI thI kintu maiM unheM par3ha/suna lagatI hai, taba usakI yahI chavi nirNAyaka maNDala ke nahIM sakA thA aura yadi jayapura meM hamAre snehI mitra pro. sammukha pUrNa vivaraNa ke sAtha prastuta kI jAtI hai| DaoN. premacandra jI jaina (rAjasthAna vizva vidyAlaya) evaM merA bhI yahI vyaktigata anubhava hai| lagabhaga banArasa ke mere ananya mitra DaoN. phUlacandra jI premI ne 30-35 varSa pUrva kI eka ghaTanA hai| merA eka chAtra Teliphona dvArA tadartha mujhe tatkAla badhAI na dI hotI, to khuphiyA-vibhAga meM naukarI pA gyaa| hajAroM kI jamAta sambhavataH maiM isa sukhada samAcAra se agale kucha saptAhoM | meM kauna sA guru apane hajAroM ziSyoM ko yAda rakha sakatA taka anabhijJa hI banA rhtaa| hai? maiM bhI use bhUla hI gayA thaa| eka dina vaha mujhe kahIM bhArata sarakAra rASTrapati-puraskAra hetu cayanita | rAste meM mila gyaa| usane Adara pUrvaka mere paira chue| phira prAcya vidyAvid vidvAnoM (saMskRta, prAkRta/pAli arabI evaM | usane apanA paricaya diyA aura kahA ki "maiM ApakA phArasI) ke nAmoM kI ghoSaNA prativarSa svataMtratA divasa garIba ziSya thaa| jIvana bhara ApakA atyanta AbhArI (15 agasta) ke dina karatI hai aura cayanita vidvAnoM ko rhuuNgaa| Apane eka dina kisI prasaMga meM amerikA ke 16veM badhAI-patra preSita karate hue una vidvAnoM ke kRtitva evaM rASTrapati AbrAhama liMkana aura vahIM ke eka nIgro jAti vyaktitva ko ujAgara karane vAle tathyamUlaka sacitra ke mahAna udAra netA bukara Teliphero vAziMgaTana tathA jIvana-vRtta (hindI evaM aMgrejI meM) bhejane kA anurodha baMgAla ke Izvaracandra vidyAsAgara kI atyanta garIbI kA karatI hai, jisase ki unheM sacitra pustakAkAra prakAzita | udAharaNa dete hue unakI AsamAnI pragati kI mArmika kara rASTrapati bhavana ke azoka-sabhAgAra meM puraskAra-sammAna kahAnI apanI prAkRta kI kakSA meM sunAI thI aura kahA pradAna karane ke avasara para puraskRta vidvAnoM ke sAtha-sAtha | thA ki garIba chAtroM ko apanI garIbI ko kabhI bhI upasthita kendrIya mantriyoM, zikSAvidoM evaM pratiSThita abhizApa nahIM, varadAna mAnakara dRr3ha-saMkalpa banAnA caahiye| nAgarikoM ko ukta pustikA kA vitaraNa kiyA jA ske| ApakA yaha upadeza itanA mArmika thA ki Aja maiM use rASTrapati puraskAra pradAna karane sambandhI bhArata bhUlA nahIM aura Aja ApakI kRpA se maiM acchI sarvisa sarakAra kI eka uccastarIya pravara samiti hotI hai, jo pA sakA huuN| maiM khuphiyA-vibhAga meM huuN|" "yU.jI.sI." tathA "yUnivarsiTIja Apha iNDiyA" kI usakA bhAvabharita kathana sunakara maiM Azcaryacakita Iyara buka (Year Book) meM prakAzita bhArata ke sabhI | raha gyaa| maiMne usase pUchA ki khuphiyA vibhAga meM ho zikSakoM ke zodha-kAryoM Adi kI maulikatA tathA avazya, kintu maiM kyA-kyA karatA hU~, usakI bhI tumheM vizeSatAoM kA adhyayana karatI hai| punaH sambandhita vizva koI jAnakArI hai? kucha batA sakate ho ki maiM kaba-kaba, vidyAlayoM tathA mahAvidyAlayoM se sambandhita zikSakoM kI kyA-kyA karatA hU~, aura maiM usa samaya vismita ho uThA, kArya-praNAliyoM, zikSA-paddhati, saMsthA ke vartamAna saMcAlana | jaba usane kahA ki anya logoM ke sAtha-sAtha vaha mere meM sahayoga, chAtroM evaM zodhArthiyoM ke madhya unakI chavi viSaya meM bhI sabhI jAnakAriyA~ rakhatA hai|" tAtparya yaha, Adi kI jAnakArI prApta karatI hai| punaH khuphiyA-vibhAga ki vyakti svayaM hI apane kArya-kalApoM ko to bhUla tathA pulisa vibhAga se bhI unake caritra kI gopanIya jAtA hai, kintu khuphiyA-taMtra ke khAte meM sabhI ke riporTa prApta kI jAtI hai| sarvAMgINa jA~ca-parakha ke bAda | kArya-kalApa vigatavAra aMkita hote rahate haiN| svayaM santuSTa hokara yaha pravarasamiti sarvasammati se ataH kisI bhI vyakti ko yaha nahIM socanA puraskAra hetu rASTrapati jI ke lie unake nAmoM kI | cAhiye ki unake vivAdagrasta yA vivAdavihIna kAryoM ko -mArca 2002 jinabhASita 21 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koI dekhane-parakhane vAlA nhiiN| kinhIM viziSTa avasaroM jAtI hai| para unakA pUrA lekhA-jokhA avazya hI prakaTa ho jAtA rASTrapati sahasrAbdI puraskAra ke upalakSya meM mujhe hai jo puraskRta athavA daNDita karane ke liye paryApta hote apane snehI mitroM, gurujanoM, ziSyoM, zrImantoM, dhImantoM evaM netAoM ke itane adhika badhAI sambandhI TelIphona, tAra evaM mahAvIra kA sAvadhAnI pUrvaka calane, uThane, baiThane, | patra mile ki maiMne utane kI AzA na kI thii| kucha rahane kArya karane yA socane sambandhI upadeza Aja ke saMsthAnoM ne mere isa sammAna ke upalakSya meM Ayojana bhI sandarbho meM kitane vyAvahArika, upayogI evaM zAzvata koTi | kiye| jaina siddhAnta bhavana, ArA ke kulapati zrI bAbU ke haiM, isakA rahasya aba spaSTa hI merI samajha meM AtA subodhakumAra jI jaina ne viziSTa Ayojana kara nagara ke prAdhyApakoM evaM samAja ke nara-nAriyoM ke madhya "siddhAntAcArya" rASTrapati sahasrAbdI puraskAra rASTrapati jI kI kI upAdhi pradAna kara mujhe svarNasUtra grathita viziSTa zAla asvasthatA ke kAraNa mujhe eka varSa bAda milaa| yaha ur3Akara apanA harSa vyakta kiyaa| kundakunda bhAratI, naI samAroha invesTITyUra seremonI (Investiture Ceremoney) dillI ne isa sammAna ko svayaM apanA tathA prAkRta evaM kahalAtI hai| yaha Ayojana 6 pharavarI 2002 ko sampanna | jaina vidyA kA sammAna maanaa| prAkRta-jagat ne ise durlabha kiyA gyaa| puraskRta vidvAnoM ko unakI apanI-apanI | prAkRta-apabhraMza pANDulipiyoM kA sammAna maanaa| sammAna dharmapatniyoM ke sAtha bhArata sarakAra havAI ur3Ana se / prApti hetu mere tathA merI dharmapatnI ke dillI pahu~cane para Ane-jAne kA anurodha karatI hai tathA unheM "thrI sTAra zrI kundakunda bhAratI ne havAI aDDe para apane pratinidhiyoM hoTala" meM 4 dinoM taka apane sammAnya rAjakIya atithi - DaoN. vIrasAgara jaina Adi ko bhejakara vahIM hamAre ke rUpa meM niHzulkarUpa se rahane kI pUrNa vyavasthA karatI svAgata kI vizeSa vyavasthA kii| mere aneka mitroM ne ise hai| puraskAra-sammAna bhI pUrNa rAjakIya zAna-zaukata ke jaina samAja kA sammAna mAnA aura maine svayaM ise apanI sAtha pradAna kiyA jAtA hai| puraskRtoM ko sabhAgAra meM | janmabhUmi mAlathauna (sAgara) tathA karmabhUmi ArA (bihAra) agrazreNI meM tathA darzakoM kI dIrghA usake bagala meM tathA dillI tathA jaina sandeza (mathurA) kA sammAna maanaa| sammukha hotI hai| rASTrapati ke sabhAgAra meM Ane ke pUrva yaha merA mahAn saubhAgya hai ki rASTrasanta paramapUjya puraskRtoM ko riharsala kI prakriyAoM se gujaranA par3atA hai| | AcArya jI vidyAnanda jI ne mere sira evaM pITha para picchI usameM unheM rASTrapati jI ke sammukha kahA~-kahA~ se, kA sparza karAkara mujhe Age kI vivAdagrasta jhaMjhaToM se dUra kaise-kaise anuzAsana pUrvaka jAnA cAhiye, kaise puraskAra | rahakara prAkRta evaM jaina vidyA tathA durlabha aprakAzita jaina grahaNa karanA cAhiye tathA puraskAra grahaNa kara kahA~-kahA~ pANDulipiyoM para ekAgra mana se pUrvavat hI zodha-sampAdana kaise-kaise lauTakara apanA sunizcita sthAna grahaNa karanA kArya karate rahane kA zubhAzIrvAda diyA aura DaoN. e. ena. cAhiye, yahI batAyA jAtA hai| upAdhye tathA DaoN. hIrAlAla jI ke mArga para calate rahane / ukta prakriyAoM se gujarate samaya mujhe mUlAcAra kI kA maMgala-AzIrvAda diyaa| usa gAthA kA smaraNa ho AyA, jisameM batAyA gayA hai puraskAra grahaNa karate samaya maiM apanI una zikSA ki zrAvaka evaM sAdhu ko kisa prakAra calanA, phiranA, saMsthAoM-papaurA (TIkamagar3ha) gurukula, syAdvAda mahAvidyAlaya uThanA athavA baiThanA cAhiye- kadhaM care kadhaM ciThe Adi banArasa tathA kAzI hindU vizva vidyAlaya tathA vahA~ ke aadi| apane gurujanoM kA bhI smaraNa karatA rahA, jinake dvArA riharsala ke samaya rAjakIya udghoSikA puraskRta pradatta saMskAroM se maiM kucha bana skaa| mujhe apane bacapana vidvAnoM kA pUrNa paricaya prastuta karatI hai| tatpazcAt | ke ve dina yAda Ate rahe, jaba merI mAtA jI prAtaH kAla viziSTa pozAka meM lambe-lambe kada vAle 20-25 meM hI mujhe nahalAkara tathA svayaM rAjasthAnI pozAka dhAraNa haTTe-kaTThe naujavAna aMgarakSaka Ate haiM, jo rASTrapati jI kara mujhe jina-mandira le jAtI thIM aura devadarzanakara kisI ke maMca ko cAroM ora se ghera kara apanA-apanA sthAna | hastalikhita pothI kA manoyoga pUrvaka svAdhyAya karatI thIM grahaNa karate haiN| tatpazcAt bigula bajane ke sAtha hI aura maiM kabhI unakI zraddhAbharita ekAgra mukhamudrA dekhatA sunizcita samaya para rASTrapati jI maMca ko para padhArate haiM | rahatA aura kabhI hastalikhita grantha kA vaha patra, jisakA aura rASTrIya gAna ke bAda kAryakrama prArambha ho jAtA hai| / ki ve svAdhyAya kiyA karatI thiiN| unake dvArA pradatta vahI Ayojana ke bAda puraskRtoM ko rASTrapati jI kI ora se pracchanna-saMskAra mukhara huA san 1956 meM, jaba DaoN. bhoja diyA jAtA hai| ve sabhI sauhArdapUrvaka milate, hAtha upAdhye jI evaM DaoN. hIrAlAla jI ke Adeza se maiMne milAte aura vArtAlApa karate haiN| unake baccoM ke sAtha | mahAkavi raidhU, vibudha zrIdhara, mahAkavi siMha tathA mahAkavi bhI jhukakara pyAra se hAtha milAte evaM manoraMjaka vArtAlApa padma Adi kI hastalikhita prAcIna pANDulipiyoM kI karate haiN| agale dina puraskRtoM ko bhArata sarakAra kI khoja evaM adhyayana evaM sampAdana kA dRDhavrata liyaa| yaha ora se dillI ke viziSTa sthaloM kA bhramaNa karAyA | kArya mujhe aisA rucikara lagA ki pratidina kaoNleja sarvisa jAtA hai aura snehila vAtAvaraNa meM sabhI ko vidAI dI / ke sAtha-sAtha pratidina 14-14, 15-15 ghaNTe kArya karake 22 mArca 2002 jinabhASita - Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI thakAvaTa kA anubhava nahIM karatA thaa| vartamAna meM bhI | Ane lagA hai| merA aisA hI anathaka abhyAsa cala rahA hai| | maine to vyaktigata rUpa se yahI anubhava kiyA hai uccakoTi ke puraskAroM kA apanA bhautika mahattva | aura mujhe pUrNa vizvAsa hai ki merI yahI kArya-kSamatA to hai hI, kintu usakA manovaijJAnika mahattva usase bhI | agale kaI varSoM taka banI rhegii| merI sadbhAvanA hai ki adhika hai| vaha svastha dIrghAyaSyakArI hotA hai, kyoMki / prAkRta evaM jaina-vidyA kI sevA ke kSetra meM jo bhI usase baddhajIviyoM ko vinamratA ke sAtha-sAtha naI urjA-zakti | ekAnta-mana se kAryarata haiM, ve yadi nirvivAda rahakara milatI hai, nayA utsAha evaM vividha preraNAe~ milatI haiM. | maulika avadAna dete raheMge, to ve bhI rASTrapati ke sarvocca vizeSa uttaradAyitvoM ke nirvAha kI bhAvanA bhI prabala hotI puraskAra-sammAna ko prApta karane ke adhikArI bana sakeMge, hai aura yaha bhI anubhava hone lagatA hai ki vRddhAvasthA kI | isameM sandeha nhiiN| gaNanA ulTI arthAt yuvAvasthA kI ora calane lagI hai mahAjana TolI naM. 2, aura vaha binA thakAvaTa ke pratidina 14-15 ghaNTe nirdvandva ArA (bihAra)- 802301 bhAva se sArthaka evaM racanAtmaka kArya karane kI sthiti meM / ahiMsA' zIrSaka zreSTha pustaka para 51000 rupayoM ke puraskAra kI ghoSaNA zrI digambara jaina sAhitya saMskRti saMrakSaNa samiti ne bhagavAna mahAvIra ke 2600veM janma kalyANaka mahotsava varSa ke upalakSya meM bhagavAna mahAvIra ke mUla siddhAnta 'ahiMsA zIrSaka' zreSTha pustaka para 51000 (ikyAvana hajAra rupaye) puraskAra svarUpa pradAna karane kA nirNaya liyA hai| puraskAra prAptakartA ko prazasti-patra evaM smRti-cinha bhI pradAna kiye jaaeNge| puraskAra ke uddezya evaM niyamAvalI isa prakAra haiM :. isa pustaka ko likhavAne kA mukhya uddezya hai ki eka hI pustaka dvArA bhagavAna mahAvIra ke mUla siddhAntoM kA marma abhivyakta ho| pustaka kI bhASA sarala evaM sarasa honI cAhie tathA zailI subodha ho tAki sAmAnya jijJAsu (jaina evaM jainetara) bhI usakA Azaya samajha ske| isa pustaka ke kisI vizeSa jaina sampradAya kA prastutIkaraNa nahIM honA caahie| .prastuta kI jAne vAlI pustaka meM bhagavAna mahAvIra ke sArvabhaumika siddhAntoM kA Adhunika DhaMga se pratipAdana tathA vartamAna yuga kI samasyAoM ke samAdhAna meM usakI upayogitA Adi kA pratipAdana avazya kiyA jAnA caahie| sAmAnyatayA pustaka kI anumAnita pRSTha saMkhyA 200 se adhika nahIM honI caahie| pustaka lekhaka kI maulika tathA aprakAzita kRti honI caahie| lekhaka ko pustaka kI maulikatA kA pramANa-patra bhI bhejanA hogaa| pustaka kA cayana samiti dvArA sthApita vidvAnoM kI eka vizeSa samiti dvArA kiyA jaayegaa| puraskAra hetu kRti kI guNavattA ke bAre meM samiti kA nirNaya aMtima hogA tathA lekhakoM ko mAnya hogaa| yadi cayana samiti dvArA koI bhI kRti puraskAra yogya nahIM pAyI gayI, to aisI dazA meM puraskAra nirasta bhI kiyA jA sakatA hai| samiti ko pustaka ke prakAzana, vitaraNa tathA anya bhASAoM meM anuvAda-prakAzana kA bhI sampUrNa adhikAra rahegA tathA lekhaka ko koI raoNyalTI nahIM dI jaaegii| samiti ko pustaka meM saMzodhana evaM parivarddhana kA bhI pUrNa adhikAra rhegaa| puraskAra vitaraNa AcArya vidyAsAgara jI mahArAja ke pAvana sAnnidhya meM varSa 2003 meM eka bhavya samAroha meM hogA, jisa meM lekhaka ko AmaMtrita karake sasammAna puraskRta kiyA jaayegaa| yadi koI bhI anya pustaka zreSTha samajhI gaI to samiti usake prakAzana kI vyavasthA to karegI hI usa para gyAraha hajAra ke do puraskAra bhI pradAna kara sakatI hai| cayana samiti dvArA vicArArtha pustaka ko pANDulipi kI chaha pratiyA~ pRSTha (e-4 AkAra) ke eka tarapha TAipa karavAkara jamA karAnI hogii| sampUrNa pustaka samiti ko 30.10.2002 taka prApta ho jAnI cAhie kyoMki samiti bhagavAna mahAvIra jayantI 2003 ke avasara para puraskAra vijetA ke nAma kI ghoSaNA karanA caahegii| puraskAra hetu bahuta adhika saMkhyA meM pustakeM prApta hone jaise yA anya vizeSa kAraNoM se puraskAra karane kI tithi meM parivartana bhI kiyA jA sakatA hai| pravINa kumAra jaina zrI digambara jaina sAhitya saMskRti saMrakSaNa samiti DI-302, viveka bihAra, dillI - 110095 -mArca 2002 jinabhASita 23 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazu rakSA saMkalana : zrImatI suzIlA pATanI atyAcAra kA anta karo, bacAo paryAvaraNa "nahIM | Apa apanI AjAdI ke itihAsa ko jarA yAda kareM, bhArata to akAla maraNa" "bacAo pazadhana nahIM to miTa jAyegA | kI AjAdI kA itihAsa hI gau rakSA se prArambha huA thaa| vatana" kAratUsa para gAya kI carbI lagAkara aMgrejI sarakAra ne Thahara gaye zrI vidyAsAgarajI narmadA ke tIra, bhAratIyoM kA dharma bhraSTa karanA caahaa| svayaM narmadA bola uThI ye isa yuga ke mahAvIra jo jalacara, thalacara jIva nabhacara haiM, dUdha kI nadiyA~ lopa ho gaIM dharA khUna se lAla, unakI rakSA karanA hI hamArA kalcara hai| kRSNa kanhaiyA kI gaiyA bhI, ho gaI Aja halAla. sarakAra ko samajhanA hogA, apanI bhAratIya saMskRti kyA kala bUcar3a khAnoM meM, iMsAna ko kATA jAyegA, aura itihAsa kA adhyayana karanA hogaa| pazu mAMsa khAne vAlA kyA, iMsAnoM ko khAyegA? bahuta sahA hamane aba taka katlakhAnoM meM jo pazu kATe jA rahe, unakI behada aba nahIM sahana kreNge| saMkhyA hai| isI raphtAra se pazu kaTate rahe to, eka dina khUna kI dhArA bhArata meM, deza meM pazudhana samApta ho jaayegaa| hama gAya, baila, bhaiMsa, aba nahIM bahane deNge| Adi jAnavaroM ke citra mAtra kaleNDara meM dekheMge aura unake banda karo mA~sa niryAta, nahIM to, nAma zabda kozoM meM pddh'eNge| sthiti bahuta bhayAnaka hai| hindustAna meM nahIM rahane deNge| jisa deza meM kRSNajI kI pUjA hotI hai, usI deza meM vastutaH yaha saMkalpa hai| hamako aba saceta ho jAnA kanhaiyA kI gaiyyA kA katla aura usI kA mA~sa niryAta | hai hamArA deza vIroM kA deza hai, raNavIroM kA bahAduroM kA ho rahA hai| AvazyakatA isa bAta kI hai ki hama janatA deza hai, zahIdoM kA deza hai| hama mauta se Darane vAle nahIM ko isa pazu hatyA kA bodha kraayeN| yadi hamane isa hatyA | haiM, hama to pApa se Darate haiN| kSatriya vahI kahalAtA hai, kANDa ko anadekhA kara diyA to Ane vAle samaya meM jo nirbaloM kI rakSA karatA hai| hamako mahAsaMkaTa se gujaranA hogaa| deza meM koI saMkaTa pazuoM kI rakSA ke khAtira, kurbAna javAnI kara deMge, na Aye, isake pahale hI hama apanI surakSA kara leN| isa dharatI se bUcar3akhAnoM kI, khatma kahAnI kara deNge| vastutaH yadi iMsAna isI prakAra mAMsa kA bhakSaNa karatA rahA are mere bhAI-bahinoM kucha naI bAta kara lo, to eka dina sAre pazu samApta ho jAyeMge, phira bArI isa hindustAna se una bhraSTa netAoM kA niryAta kara do| AyegI iMsAna kii| AdamI AdamI ko na khAye isake bhraSTa netAoM kA niryAta karane meM koI hiMsA bhI lie hameM zAkAhAra krAMti lAnA hai, jisameM hama bhI sukhI | nahIM hai, ve to pazuoM kA katla karake unakA mAMsa niryAta raheM aura pazu pakSI bhI sukhI va surakSita rheN| kara rahe haiM, hamako unakA jindA niryAta karanA hai| jinheM bacAte mahAvIra prabhu, gautama kA deza, eka kalaMka laga rahA hai, AdamI kI jAta ko, unake mAMsa kA niryAta kara diyA bhArata ne videsh| baMda karo bUcar3akhAne, mAMsa ke niryAta ko| soco samajho bhArata mA~ ke mu~ha para Aja muskAna nahIM, kyA ho gayA hai Aja, ye gA~dhI ke deza ko, pazu mAMsaniryAta kare yaha apanA hindustAna nhiiN| rupaye ke badale mA~sa becatA videza ko| bhArata kRSipradhAna, ahiMsApradhAna deza hai yahA~ gAya mA~ kI mRtyu ke pazcAt bacce kA pAlana gau mAtA kI pUjA hotI hai| yahA~ se hIre motI ratnoM kA niryAta | ke dUdha se hotA hai| duniyA meM do hI dUdha haiM pahalA mA~ hotA thaa| yahA~ pazu pAlana hotA thaa| AdibrahmA RSabhadeva | kA, dUsarA gomAtA kaa| Aja gAya bhI khatare meM aura ne yuga ke Adi meM bhAratIya jana mAnasa ko yaha nArA diyA | dUdha bhii| aba kAyaratA ko chor3a do aura pazuhatyA ko thA ki "kRSi karo yA RSi bno"| bhArata ne yaha nArA | rokane ke lie Age aao| bhulA diyA, pazu pAlana karane vAlA deza Aja pazuoM kA Ara. ke. mArbalsa li. katla kara rahA hai| yaha bhArata ke lie kalaMka hai| madanagaMja-kizanagar3ha bhAratIyo jAgo! mA~sa niryAta karanA bhArata kI saMskRti nahIM hai| bhArata kI garimA ko batAte hue eka kavi ne kahA hai| dekho zaMkara terA nandI, katlakhAnoM meM kaTa rahA mumakina nahIM hai koI ghaDI aisI batA de / / ina rAjanIti ke andhoM dvArA, deza miTAyA jA rhaa| jo gujare hue vaqta ke ghaNToM ko bajA de / / maMgala pANDeya ke itihAsa ko, yU~ duharAyA jAtA hai, aura gau mAtA kA khUna, bhArata meM bahAyA jAtA hai| 24 mArca 2002 jinabhASita hameM zAkAlI bhI sukha gautama kAtane vida Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna AsthA kA mANikacandra jaina pATanI mAnyatA evaM AsthA ke viparIta yadi Adhunika | tIrthoM kA zodha calatA rahA, to vaha dina dUra nahIM jaba zodha vaizAlI ko bhagavAna mahAvIra ko janma sthalI mAna | hamAre hAtha se kaI mahattvapUrNa tIrtha kuNDalapura, pAvApurI, rahI hai, to yaha hamArI saMskRti para coTa hai aura anucita Adi bhI nikala jaayeN| hai| kuNDalapura janma sthalI saMbaMdhI prAcIna mAnyatA bhI to zodha kA uddezya to yaha honA cAhiye ki vaha kisI zodha, anusaMdhAna para hI AdhArita thii| zodha apane mUla itihAsa evaM siddhAntoM ko surakSita rakhate hue avazya kI jAye aura vaha svAgata yogya bhI hai para yaha vartamAna ko prAcInatA se paricita kraaye| vaizAlI meM na zodha AsthAoM para kuThArAghAta karane vAlI nahIM honI to mahAvIra svAmI kA koI prAcIna maMdira hai aura na hI caahiye| unake mahala Adi kI koI prAcIna imArata hai jabaki paTanA bihAra prAMta meM kuNDalapura aura vaizAlI donoM jile meM sthita kuNDalapura meM bhagavAna mahAvIra ke garbha, alaga-alaga rAjAoM ke alaga-alaga nagara the tathA janma, tapa, kalyANaka hue the, isa prakAra kI mAnyatA kaI kuNDalapura ke rAjA siddhArtha evaM vaizAlI ke rAjA ceTaka zatAbdiyoM se calI A rahI hai vahA~ bhagavAna kA kA apanA-apanA vizeSa astitva thaa| zikharabaMda maMdira hai aura vArSika melA bhI caitra sudI 12 rAjA ceTaka kI mahArAnI subhadrA se dasa putra va se 14 taka janmakalyANaka manAne ke lie hotA hai| sAta putriyA~ huiiN| inameM priyakAriNI "trizalA" kA | sammedazikhara jI kI yAtrA para jAnevAle sabhI yAtrI vivAha zreSTha nAthavaMzI kuNDalapura nareza siddhArtha ke sAtha kuNDalapura jAnA apanA paramadharma samajhate haiN| sabhI jaina kara diyA gyaa| kisI bhI kanyA kA vivAha ho jAne dharmAvalambI pratidina prAta: bhagavAna mahAvIra ke pUjana meM para usakA vAstavika paricaya susarAla se hotA hai na ki "kuNDalapura meM janma liyo" va sAyaMkAla AratI meM nAnA, mAmA ke vaMza aura nagara se| ataeva mahAvIra kI "kuNDalapura avatArI" kA nAma ullekha karate hue isa pahacAna nanihAla vaizAlI aura nAnA ceTaka se nahIM varan | tIrtha ke prati apanI AsthA prakaTa karate haiN| pitA kI nagarI kuNDalapura evaM pitA siddhArtha rAjA se | digambaraparamparA ke granthoM ko chor3akara anya pramANoM mAnanA zobhAspada hai| ataH mahAvIra ko kuNDalapura kA | ke AdhAra para pramANikatA bhale hI badala jAya, para yuvarAja hI svIkAra karanA hogA na ki vaizAlI kaa| digambara jaina dharmAnurAgI baMdhuoM kI AsthA va mAnyatA to digambara jaina dharma ke ati prAcIna pramANa maujUda haiM jinameM aparivartanIya hI rahegI aura ve kuMDalapura ko hI bhagavAna mahAvIra kA janma sthala kuNDalapura hI mAnA gayA hai| / mahAvIra kI janma sthalI mAnate hue vahA~ jAkara apanA bhagavAna mahAvIra ke nanihAla meM yadi koI avazeSa mAthA Tekate rheNge| digambara dharma ke netRtva evaM upAsakoM mile haiM, to ve janmabhUmi ke pratIka na hokara ye paurANika kA yaha parama kartavya hai ki ve Agama graMthoM meM ullikhita, tathya darzAte haiM ki tIrthaMkara mahAvIra ke astitva ko jana-jana kI AsthA ke kendra kuMDalapura (nAlaMdA) ke vaizAlI meM bhI usa samaya mAnakara unake nAnA, mAmA sabhI vikAsa evaM saMrakSaNa kA dAyitva grahaNa kreN| gaurava kA anubhava karate hue sikke Adi meM unake citra rASTrIya mahAmaMtrI digambara jaina mahAsamiti utkIrNa karAte the tabhI ve Aja purAtattva ke rUpa meM prApta 16-a, nemInagara, indaura -452009 ho rahe haiN| digambara parampazunasAra tIrthaMkara to apanI mAtA-pitA ke ikalaute putra hI hote haiM arthAt unake koI bhAI nhiiN| pothI paDhi paDhi jaga muA, paMDita bhayA na koy| hotaa| ataeva mAtA-pitA ke svargavAsI hone ke pazcAt || DhAI Akhara prema kA, par3he so paMDita hoya // kuNDalapura kI mahimA vaizAlI meM mAmA Adi jAti bandhuoM ne pracArita kara vahA~ koI mahAvIra kA smAraka niMdaka niyare rAkhiye, A~gana kuTI chbaay| banavAyA ho, to atizayokti nahIM hai| saMbhava hai ki usa bina pAnI sAbuna binA, nirmala karata subhAya // smAraka ke avazeSa vahA~ mila rahe hoN| bandhuo ! isa taraha nirAdhAra evaM naye itihAsakAroM ke anusAra prAcIna | -mArca 2002 jinabhASita 25 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jijJAsA digambara muni ko vihAra meM gamana karate hue yadi sUrya asta ho jAye to kyA unako vihAra banda kara vahIM ruka jAnA cAhie? jijJAsA-samAdhana samAdhAna digambara jaina zAstroM ke anusAra digambara muni kA gamana IryAsamiti pUrvaka hI hotA hai| sUryAsta hone para IryAsamiti kA pAlana nahIM ho sakane ke kAraNa, jahA~ bhI sUrya asta hotA hai, munirAja vahIM ruka jAte haiN| prAta: sUrya udaya hone para hI ve Age vihAra karate haiN| AcArya jaTAsiMha nandI ne varAMgacaritra meM isa prakAra kahA hai " yasmiMstu deze'stamupaiti sUryastatraiva saMvAsamukhA babhUvuH / yatrodayaM prApa sahasrarazmiryAtAsto'dhApuravi'prasaMgAH // " 30/47 artha calate-calate jisa sthAna para sUrya asta ho jAtA thA, vahIM para ve rAtri ko ruka jAte the aura jyoM hI sUrya kA udaya hotA thA tyoM hI ve usa sthAna se prasthAna kara jAte the| zrI mUlAcAra gAthA 786 meM bhI isa prakAra kahA hai te NimmamA sarIre jatthatthamidA vasaMti aNiedA ! savaNA appaDibaddhA bijjU jaha diTThaNaTThA || 786 artha ve zarIra se nirmama hue muni AvAsa rahita haiN| jahA~ para sUryAsta huA vahIM Thahara jAte haiM, kisI se pratibaddha nahIM haiM, ve bhramaNa bijalI ke samAna dikhate haiM aura cale jAte haiN| jijJAsA manuSya gati meM ATha varSa kI avasthA meM kama umra vAloM ko samyaktva utpanna nahIM hotA, aisA sunate haiN| kyA isakA koI Agama pramANa hai? samAdhAna zrI akalaMka svAmI ne rAjavartika meM isa prakAra kahA hai- "manuSyA utpAdayantaH paryAptakA utpAdayanti nAparyAptakAH / paryAptakAcA'STavarSasthiteruparyutpAdayanti nAdhastAt" artha manuSyoM meM paryAptaka manuSyoM ke hI samyaktva kI utpatti hotI hai, aparyAptakoM ke nhiiN| paryAptakoM meM bhI ATha varSa kI Ayu se adhika ke hI utpatti hotI hai, ATha varSa Ayu se kama vAloM ke nhiiN| jijJAsA - kyA deva bhI sallekhanA karate haiM yA nahIM? samAdhAna zarIra aura kaSAyoM ko bhalI prakAra kRza karanA sallekhanA hai| jaisA sarvArthasiddhi 7/22 meM kahA hai- 'samyak kAyakaSAyalekhanA sllekhnaa'| devoM meM kaSAyoM kA kRza karanA to maraNa samaya sambhava hai, parantu zarIra kaza karane kA prazna nahIM uThatA, kyoMki unakA AhAra, unake svayaM ke AdhIna nahIM hai| jahA~ taka kaSAya ko kRza karate hue aMtima samaya zarIra chor3ane kA prazna hai, zrI siddhAMtasAra dIpaka adhikAra- 15, zloka naM. 396 se 400 meM isa prakAra mArca 2002 jinabhASita 26 paM. ratanalAla bainAr3A kahA hai - isa prakAra manuSya bhava prApta kara mokSa kA sAdhana karane ke vicAra sahita uttama deva nAnA prakAra se arahaMta deva kI pUjA karake maraNa ke antima samaya meM apane citta ko atyanta nizcala karate hue apane donoM hAtha jor3akara paMca parameSThiyoM kA dhyAna karate haiM tathA isa loka paraloka meM Atmasiddhi dene vAlA namaskAra karate haiN| maraNa belA meM kisI puNya rUpa uttara kSetra meM jAkara baiTha jAte haiM, vahA~ Ayu kSaya hote hI una devoM kA zarIra meghoM ke sadRza zIghra hI vilIna ho jAtA hai| ' zrI AdipurANa bhAga-1, pRSTha 121, zloka naM. 24-25 meM isa prakAra kahA hai 'tatpazcAt vaha aizAna svarga kA lalitAMga deva acyuta svarga kI jina pratimAo kI pUjA karatA huA Ayu ke aMta meM vahIM sAvadhAna citta hokara caitya vRkSa ke nIce baiTha gayA tathA vahIM nirbhaya ho, hAtha jor3akara ucca svara se namaskAra maMtra kA ThIka-ThIka uccAraNa karatA huA adRzyatA ko prApta ho gyaa| zrI AdipurANa bhAga-1, pRSTha 124 zloka 56-57 meM isa prakAra kahA hai- 'tadanantara vaha svayaMprabhA nAmaka devI saumanasa vana sambandhI pUrva dizA ke jina maMdira meM caityavRkSa ke nIce paMcaparameSThiyoM kA bhalI prakAra smaraNa karate hue samAdhipUrvaka prANa tyAgakara svarga se cyuta ho gii| isa zloka meM svayaM AcArya ne usa devI ke maraNa ko samAdhipUrvaka likhA hai) 1 jijJAsA kyA mAnuSottara parvata para manuSya car3ha sakate haiM? kyA usa para sthita caityAlayoM kI vaMdanA manuSya kara sakatA hai? samAdhAna prakAra kahA hai zrI trilokasAra gAthA 937 meM isa aMte TaMkacchiNNo vAhiM kamavahiANi kaNayaNiho / NadiNiggamapahacoddasaguhAjudo mANusuttarago || 937 artha- puSkara dvIpa ke madhya meM mAnuSottara parvata hai| vaha abhyantara meM TaGkachinna aura bAhya bhAga meM kramika vRddhi evaM hAni ko lie hue hai| svarNa sadRza varNavAlA evaM nadI nikalane ke caudaha guphAdvAroM se yukta hai| arthAt mAnuSottara parvata manuSya loka kI tarapha, nIce se Upara taka eka jaisA arthAt dIvAra kI taraha hai| isase yaha spaSTa hotA hai ki isa para kisI bhI manuSya kA car3hanA sambhava nahIM hai| lekina mAnuSottara parvata kI cAroM dizAoM meM sthita jinAlayoM ko AcAryoM ne manuSya loka ke akRtrima jinAlayoM meM mAnA hai, jaisA ki zrI trilokasAgara gAthA 561 meM kahA hai Namaha NaraloyajiNaghara cattAri sayANi dovihINANi / vAvaNNaM cau cauro gaMdIsara kuMDale rucage // 561 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthArtha manuSyalokasambandhI do kama cAra sau (398) jina maMdiroM ko tathA tiryagloka sambandhI nandIzvara dvIpa, kuNDalagiri aura rucakagiri meM krama se sthita bAvana, cAra aura cAra jina maMdiroM ko namaskAra kro| (arthAt mAnuSottara parvata ke cAra jinAlayoM ko naraloka ke jinAlaya mAnA hai) jabaki zrI sidvAntasAra dIpaka adhikAra 10 zloka naM. 281-282 meM isa prakAra kahA hai -- kaivalyAkhyasamudghAtAccopapAdAdvinAGginAm / adrimullaMdhyazaktA nemaM gantuM tatparAM bhuvam // 281 vidyezAzcAraNA vAnye prAptA'nekarddhayaH kvacit / tato'yaM parvato martyalokasImAkaro bhavet // 282 3 artha: kevalIsammuddhAta mAraNAntika samudhAta aura upapAdajanma vAle devoM ke sivAya anya koI bhI prANI isa mAnuSottara parvatase yukta pRthvI ko ullaMghana karake nahIM jA sktaa| vidyAdhara, cAraNaRddhidhArI tathA aneka prakAra kI aura bhI aneka RddhiyoM se yukta jIva bhI isa parvata ko ullaMghana nahIM kara sakate, isIliye yaha parvata manuSyaloka kI sImA kA nirdhAraNa karane vAlA hai| uparyukta pramANa se spaSTa hotA hai ki mAnuSottara parvata para sthita jinAlayoM kI vaMdanA vidyAdhara yA RddhidhArI munirAja bhI nahIM kara skte| aba merA prazna hai ki jaba ina caityAlayoM kI vaMdanA manuSya kara hI nahIM sakatA taba inako manuSyaloka ke akRtrima jinAlayoM meM kyoM ginA gayA hai? AzA hai vidvajjana mere prazna kA uttara mujhe likhane kA kaSTa kreNge| jijJAsA:- kyA dravyAnuyoga se hI samyaktva kI prApti ho sakatI hai yA anya anuyogoM ke adhyayana se bhI samyaktva prApti sambhava hai? samAdhAna:- satya to yaha hai ki cAroM hI anuyogoM ke jJAna se samyaktva kI prApti hotI hai| zrI darzanapAhuDa gAthA 12 kI TIkA meM isa prakAra kahA hai 1. ratnatraya evaM AtmadhyAna ko pradAna karane vAle saThazalAkA puruSa sambandhI mahApurANa ke sunane se (prathamAnuyoga ke upadeza se) jo zraddhAna utpanna hotA hai, vaha upadeza samyagdarzana kahA jAtA hai| 2. muniyoM ke AcAra kA nirUpaNa karane vAle mUlAcAra Adi zAstroM ko (caraNAnuyoga ke zAstroM ko) sunakara jo zraddhAna utpanna hotA hai vaha sUtrasamyaktva kahA jAtA hai| 3. kAlalabdhiyaza mithyA abhiprAya ke naSTa hone para, darzanamoha ke asAdhAraNa upazamarUpa AbhyaMtara kAraNa se kaThinAI se vyAkhyAna karane yogya jIvAdi padArthoM ke bIjabhUta (karaNAnuyoga ) zAstra sunane se jo samyaktva utpanna hotA hai vaha bIja samyaktva kahalAtA hai| 4. tattvArthasUtra Adi siddhAMtagranthoM meM nirUpita jIvAdi dravyoM ke prarUpaka (dravyAnuyoga ke zAstra) anuyoga ke dvArA saMkSepa se padArthoM ko jAnakara, jo ruci hotI hai, vaha saMkSepasamyaktva kahA jAtA hai| aisA hI varNana AtmAnuzAsana meM bhI kiyA hai| mokSamArga prakAzaka (jayapura prakAzana ) adhikAra 9 pRSTha 332 para bhI uparyukta prakAra se hI cAroM anuyogoM ke upadeza se samyaktva honA varNita hai| ataH kevala dravyAnuyoga ke svAdhyAya se hI samyaktva hotA hai, aisI mAnyatA ucita nahIM hai| jayapura se prakAzita mokSamArga prakAzaka pRSTha 200 para isa prakAra kahA hai -" yadi tere saccI dRSTi huI hai to sabhI jaina zAstra kAryakArI haiN| isalie cAroM hI anuyoga kAryakArI haiN| ' samyagjJAna caMdrikA (jayapura prakAzana pRSTha 9) pIThikA meM paM. ToDaramala jI ne dravyAnuyoga ke svAdhyAya meM pakSapAtI ko isa prakAra samajhAyA hai- " bahuri taiM kayA ki adhyAtma zAstrini kA hI abhyAsa karanA so yukta hI hai| parantu tahA~ bheda-vijJAna karane ke arthi sva-para kA sAmAnyapane svarUpa nirUpaNa hai| ara vizeSajJAna binA sAmAnya spaSTa hotA nAhIM tA~ jIva ke aura karma ke vizeSa nIke jAne hI sva-para kA jAnanA iSTa ho hai tisa vizeSa jAnane ko isa zAstra kA (gommaTasAra jIvakANDa kA jo karaNAnuyoga kA grantha hai) abhyAsa karanA / jAtaiM sAmAnya zAstrateM vizeSa zAstra balavAna haiN| " uparyukta sabhI pramANo ke anusAra cAroM hI anuyoga samyaktva kI prApti evaM AtmakalyANa meM kAryakArI haiN| ataH mAtra dravyAnuyoga meM ruci rakhanA va anya anuyogoM meM aruthi honA sahI mArga nahIM hai| jijJAsA:- pUjA evaM abhiSeka ke vastroM ko AhAradAna dene yA bhojana karane meM prayoga karanA cAhie yA nahIM ? samAdhAna:- Aja se bahuta varSoM pUrva taka yahI paramparA dekhane meM AtI thI ki pUjA va abhiSeka ke vastroM se na to pAtroM ko AhAra diyA jAtA thA aura na hIM svayaM bhojana hI hI karate the| parantu vartamAna meM yaha paramparA lagabhaga samApta ho gaI hai| adhikAMza dAtAgaNa maMdira ke dhotI dupadoM ko pahanakara AhAradAna dete hue aura svayaM karate hue dikhAI par3ane lage haiN| kavi kizanacaMda racita kriyAkoSa dohA naM. 1453 meM isa prakAra kahA hai vasana pahira bhojana karai, so jinapUjA mAhi tanu dhAre agha Upajai, yA meM saMzaya nAhiM / / artha :- jina vastroM ko pahanakara bhojana kiyA hai, yadi una vastroM ko jina pUjA meM zarIra para dhAraNa karatA hai to pApa hotA hai| isameM saMzaya nahIM hai| ataH uparyukta zlokArtha ko dhyAna meM rakhate hue pUjA va abhiSeka ke vastroM se koI anya kArya nahIM karanA caahie| jo vastra jala gayA ho, phaTa gayA ho, dUsaroM kA pahanA huA ho, dIrghazaMkA, laghuzaMkA Adi meM prayoga huA ho vaha saMdhita vastra kahalAtA hai, aise vastra se bhI jinapUjA kabhI nahIM karanI caahie| 1 / 205, prophesarsa kAlonI AgarA- 282002 ( u. pra. ) mArca 2002 jinabhASita 27 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ par3ausI se prema karane kI sIkha jo mahAtmAoM ne dI hai, vaha mUlataH isa kAraNa ki isa saMsAra meM bahutere loga par3ausI se prema karanA pasaMda nahIM krte| vaise to mahApuruSa loga, AdamI se jo karane ko kahate haiM, vaha bahudhA asaMbhava kI hada taka muzkila huA karatA hai| isalie Ama AdamI amala meM nahIM lA pAtA / jaise ki AcAyoM kA kahanA hai ki manuSya ko hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura parigraha kA sarvathA parityAga karanA cAhie, kyoMki ye pA~coM pApa kahalAte haiM aura pApa karane para dera-sabera daMDa kA bhAgI avazya hI bananA par3atA hai| aba AdamI se agara yaha sacamuca apekSita hai ki vaha daNDa ke bhaya se pApa na kare, to usa pApa kA daNDa tatkAla die jAne kA prAvadhAna honA caahie| bahuta kucha usI taraha, jisa taraha ki Aga ko chUte hI hAtha jala jAtA hai| yaha nahIM ki laukika nyAya vyavasthA kI mAphika pApa kA daNDa bhugatane kA avasara dazAbdiyoM - zatAbdiyoM ke bAda Ae / taba taka to agale ke mara-khapa jAne kA samaya ho jAtA hai| jabaki purAnI smRtiyA~ nae janma meM "kairI-phAuMDa" hotI nhiiN| aise meM prANI ko yadi pApa aura daNDa kA sIdhA saMbaMdha baiThate najara nahIM AtA, to use pUrNarUpeNa doSI nahIM mAnA jAnA caahie| isa saMdarbha meM, tInoM lokoM ke samasta jIvoM kI ora se maiM sakSama prAdhikaraNa se vinamratA pUrvaka nivedana karanA cAhU~gA ki prANI mAtra ke kalyANa hetu yA to pApa kA daNDa smRti ke rahate taka nipaTA die jAne kI vyavasthA kI jAnI cAhie yA phira janma-janmAMtara taka purAnI smRtiyoM ke sadaiva tAjA bane rahane kA prAvadhAna kiyA jAnA caahie| tabhI loga AcAyoM ke kathana ko samucita mahattva de pAyeM ge| par3ausI purANa par3ausI se prema karane kI sIkha jo mahAtmAoM ne dI hai, vaha mUlataH isa kAraNa ki isa saMsAra meM bahutere loga par3ausI se prema karanA pasanda nahIM krte| vaise bhI mahApuruSa loga, bahudhA asaMbhava kI hada taka muzkila hotA AdamI se jo karane ko kahate haiM, vaha hai| isalie Ama AdamI amala meM nahIM lA paataa| baharahAla, bAta maiM par3ausI kI kara rahA thaa| merI samajha se jisa roja eka svataMtra ghumaMtu vyakti ne ghara banAkara samUha meM rahane kA phaisalA liyA, usI roja usane par3ausI nAmaka musIbata mola le lii| usI dina manuSya ke mana meM IrSyA kI bhAvanA kA AvirbhAva huaa| tabhI se "usakI kamIja, merI kamIja se jyAdA sapheda kaise ?" jaisI tulanAtmaka pravRtti kA janma huaa| usI pala se par3ausI se do aMgula U~cA dikhAI dene kI koziza meM usane sAma-dAma-daMDa-bheda kA sahArA lenA prAraMbha kiyaa| taba se aba taka AdamI ko apane samakakSa athavA apane mArca 2002 jinabhASita 28 zikharacandra jaina se jyAdA vikasita, samartha yA guNI par3ausI phUTI A~khoM nahIM suhaayaa| bhaviSya meM bhI isa sthiti meM kisI vizeSa parivartana kI saMbhAvanA dRSTigocara nahIM hotii| iMglaiNDa aura amerikA bhale kitanI hI koziza kara leM ! yoM to par3ausiyoM ke bIca pratispardhA kA pracalana prAcIna kAla se hI rahA hai, para idhara audyogIkaraNa ke phalasvarUpa jyAdA najadIka rahane lage logoM meM eka-dUsare ke ghara meM tAMka-jhA~ka karane kI pravRtti meM abhUtapUrva abhivRddhi huI hai| aba par3ausI dvArA uThAe gae pratyeka kadama kA prabhAva par3ausI kI cAla para tatkAla dekhA jA sakatA hai| nyUTana kA niyama ki " pratyeka kriyA kI samatulya lekina viparIta pratikriyA avazya hI hotI hai" kA paripAlana par3osiyoM ke paraspara vyavahAra meM bhalI-bhA~ti parilakSita hotA hai| jaba nae kharIde rephrIjareTara meM banAI gaI AisakrIma kA sevana karate hue agale kI chAtI jur3A rahI hotI hai, taba par3ausI ke pUre zarIra meM Aga sulagane lagatI hai| jaba par3ausI kA beTA kakSA meM prathama Ane para puraskAra grahaNa kara rahA hotA hai, taba agalA apane putra kI piTAI karane laga jAtA hai| jaba agale kI patnI kAMjIvarama kI naI sAr3I pahina muhalle meM cakkara lagAne nikalatI hai, taba par3osana purAnI sAr3I pahina apane A~suoM se vartana dhone lagatI hai| isa taraha par3osiyoM ke bIca kriyA-pratikriyA kI A~kha micaunI prati- pala calatI rahatI hai ! abhI kucha roja pahale kI bAta hai, eka mahilA ne apane pati se kahA- "dekho na par3ausI ko pichale kucha dinoM se apane nae sI. DI. pleyara para na jAne kisa bAhiyAta philma kA behUdA gIta joroM se anavarata bajA rahA hai| " aba philmI gIta hai to behUdA to honA hI hai" pati ne kahA, "para jarA patA to lage ki gAnA hai kauna " sA?" "lo macA galI meM zora par3osana pakar3I gii| ye khabara hai cAroM ora par3osana pakar3I gaI." patnI ne kiMcita zarmAte hue gunagunAyA phira kahA-"hAya! mujhe to kahate-sunate lAja AtI hai| aura jaisA ki zikAyata kA uddezya thA, pati ne tatkAla par3ausI ko lalakArate hue, ela.o.sI. arthAt bAunDrI vAla para talaba kiyA aura unheM jI bhara latAr3A / par3ausI bhI hatthe se ukhar3a gyaa| bolA - " kyA bAta karate Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ho jI? jAnate bhI ho yaha gAnA hai kisa philma / ina mAmaloM meM kevala izAroM se hI bAta kI jAtI hai|" kA? are baccU! yaha gIta mahAna deza premI philmakAra "to kucha izArA to kiijie|" manojakumAra dvArA nirmita deza bhakti se prerita philma | "aba yoM samajha lIjie ki yaha bAta hamAre deza 'jayahiMda' kA hai| ke do pradezoM ke bIca kI bhI ho sakatI hai| jaise ki _ 'ho hI nahIM sakatA", pati mahodaya ne pUchA-"manoja baMgAla kI koI prasiddha rAjanetrI yadi sattArUr3ha gaThabaMdhana kumAra kI philmoM meM jo gIta hote haiM unheM sunakara to | meM zAmila ho jAya to bihAra kA koI netA bhI yaha gAnA bhujAe~ phar3akane lagatI haiN| deza para kurbAna ho jAne ko | gA sakatA hai ki par3osana pakar3I gii|" jI macalane lagatA hai| jaise ki 'merA raMga de basaMtI colA "mamatA kI bAta kara rahe haiM na?" o mA~ e merA raMga de basaMtI colA" "phira vahI bAta! maiM mAtra udAharaNa de rahA huuN| "aba hone ko to-'terI do TakiyA~ dI naukarI, mamatA yA jayalalitA kI bAta nahIM kara rahA huuN| kama merA lakkhoM dA sAvana jAya re' jaise gIta bhI manoja se kama spaSTa rUpa se to maiM ise svIkAra nahIM karanA kumAra kI hI philma meM hote haiN| para inakA artha sahI| caahuuNgaa| hA~! eka bAta jarUra maiM ailAniyA kahU~gA ki isa saMdarbha meM dekhanA Avazyaka hotA hai, varanA asaliyata samajha | gIta kA mere par3ausa se koI saMbaMdha nahIM hai|" meM nahIM aatii| acchA yaha batalAie, kyA Apane jayahiMda "to bhAI sAba! yaha to batalA dIjie ki yaha philma dekhI hai?" sI.DI.pleyara Apa kaba, kahA~ se aura kitane kA "jI nahIM! aura Apane?" khriidaa|" "maiMne bhI nahIM dekhii| para maiM kalpanA kara sakatA jAhira hai ki par3osana ko gIta nahIM, balki sI. huuN| aMdAja lagA sakatA hU~ ki yaha gIta saMbhavataH hamAre | DI.pleyara cubha rahA thA! isalie vaha par3ausI ko usakA kisI par3osI deza kI mahilA zAsaka ke saMdarbha meM racA AnaMda uThAte sahana nahIM kara pA rahI thii| gayA hogaa|" kahate haiM ki ve loga jo isa saMsAra ko tyAga kara, . "benajIra ke bAre meM?" patnI ne jo ki vArtAlApa | janma-maraNa ke cakra se nikalane hetu tapasyAlIna honA ko rocaka hote dekha aba taka ela.o.sI. ke najadIka cAhate haiM, ve aisA karane ke lie vana meM cale jAte haiN| A gaIM thI puuchaa|" merI samajha se isakA pramukha kAraNa yaha hotA hai ki, vahA~ "kyoM?" par3ausI ne tatkAla prati prazna kiyA" | unheM taMga karane ko koI par3ausI nahIM hotA! kyA hamAre par3ausa meM eka vahI mahilA zAsaka rahI hai?" 7/56-a, "to kyA hasInA yA candrikA ke bAre meM hogA?" motIlAla neharu nagara (pazcima) "dekhie, rAjanIti meM isa taraha lAMchana nahIM lagAyA bhilAI (durga) cha.ga. - 490020 jaataa| isameM bAta se mukara jAne meM parezAnI hotI hai| cintA nahIM, cintana kro| || jina para likhA sahAroM ke ghara paM. lAlacandra jaina 'rAkeza' RSabha samaiyA 'jalaja jina para likhA sahAroM ke ghara cintA nAgina viSabharI, usako choDo mitr| vaha to nikale khAroM ke ghara cintana amRta-kalaza hai, dhAro parama pvitr|| cahaka mahaka madamastI guma hai cintA jvAlA Aga kI, cintana jala kI dhaar| bhara-madhumAsa bahAroM ke ghara cintana meM zAMti base, cintA base aNgaar|| camaka damaka se dUra raheMge ciMtA nizA amAvasI, ciMtana pUnama cNd| neka-nIyata khuddAroM ke ghara cintA sokhe yoga traya, cintana hulasa amNd|| dikhe nahIM ghara jaisI raunaka Atma hitecchu janana ko, ciMtana kare shaay| samajhe haiM AvAroM ke ghara ciMtA se kucha na mile, jJAna gA~Tha kA jaay|| zItala havA, mahaka caMdana kI ataH vijJa! guNa-doSa nidhi, sakala pakSa ciMtana kro| mile nahIM, aMgAroM ke ghara chor3o dvandva tamAma, cintA nahIM, cintana kro|| nAva tabhI kahalAtI hai vaha jisameM hoM patavAroM ke ghara neharu cauka, galI naM. 4, cAhata ke cirAga rakha denA gaMjabasaudA (vidizA) ma.pra. napharata ke a~dhiyAroM ke ghara -mArca 2002 jinabhASita 29 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlavArtA vipatti meM mitra kA sAtha nahIM chor3anA cAhie 'DaoN. surendrakumAra jaina 'bhAratI' kisI gA~va meM rAjA aura rAjU nAma ke do bAlaka rAjU kA ulAhanA sunakara rAjA ko apanI galatI rahate the| unameM gaharI mitratA thii| ve eka sAtha skUla kA ahasAsa huaa| pazcAttApa meM usake A~sU baha nikle| jAte. eka sAtha khelte| chuTriyoM ke dina sAtha-sAtha | usane rAja se kSamA mA~gate hue kahA ki aba vaha kabhI-bhI bitaate| jaba ve donoM bar3e hue to vyApAra karane lge| | vipatti meM mitra kA sAtha nahIM chodd'egaa| vyApAra meM donoM ne khUba mehanata kii| rAjA ke bhAgya ne rAjA kI kSamA bhAvanA dekhakara rAjU bhI kaThora na sAtha diyA, jisase rAjA kucha hI dinoM meM karor3apati seTha raha sakA, usane rAjU ko gale lagA liyaa| usake mana bana gyaa| idhara rAjU parizrama to khUba karatA, kintu bhAgya | meM vicAra AyA ki "bhUla to sabase hotI hai, bhUla kA ne usakA kabhI sAtha nahIM diyaa| isa viSaya meM jaba bhI prAyazcitta karanA sabase bar3I mahAnatA hai|" donoM kI koI carcA calatI, to rAjU hamezA rAjA se mere pyAre bacco! isa kahAnI se hameM zikSA milatI kahatA ki "lakSmI hamezA puNya ke nimitta se hI prApta hai ki hameM kabhI vipatti meM kisI kA sAtha nahIM chor3anA hotI hai| maiMne pUrva janma meM koI pApa kiyA hogA, jisake cAhie tathA bhUla hone para kSamA mA~ga lenI caahie| kAraNa daridratA merA pIchA nahIM chor3atI hai|" rAjA rAjU ela-65, nayA indirA nagara -'e' ke vicAroM se sahamata bhI hotA, kintu use hatotsAhita burahAnapura-450331(khaNDavA) ma.pra. kabhI nahIM krtaa| vaha vyApAra ke naye-naye rAste sujhAtA aura usakI bharapUra madada bhI krtaa| donoM ke paraspara jAnane yogya bAteM saujanya aura sahayoga ko dekhakara gA~vavAsI unakI mitratA 1. 'mUkamATI' (mahAkAvya) ke racayitA AcArya zrI vidyAsAgara kI misAleM dete| jI haiN| eka dina kI bAta hai ki rAjA aura rAjU vyApAra 2. 'divya jIvana kA dvAra' kRti ke lekhaka muni zrI ke silasile meM nagara jA rahe the| calate-calate ve thakakara pramANasAgara jI haiN| cUra ho gaye the, unheM joroM kI bhUkha bhI lagI thI kintu abhI nagara meM pahu~canA saMbhava nahIM thA, ataH donoM ne vahIM | 3. 'AtmAnveSI' kRti ke lekhaka muni zrI kSamAsAgara jI jaMgala meM vizrAma karanA ucita smjhaa| donoM bhojana sAtha meM liye the| pAsa hI eka kaA~ thA, vahIM se pAnI chAnakara | 4. 'nagnatva kyoM aura kaise' kRti ke lekhaka munipuMgava zrI loTe meM bhara liyA aura premaparvaka bhojana kiyaa| rAste kI sudhAsAgara jI haiN| thakAna aura bhojana ke unmAda meM kaba unheM nIMda A gayI, / 5. 'mahAyogI mahAvIra' kRti ke lekhaka muni zrI samatAsAgara patA hI nahIM claa| jI haiN| idhara rAjU sotA hI rahA, udhara rAjA kI nIMda khula smaraNIya dohe gyii| tabhI rAjA ne dekhA ki eka bhAlU udhara hI A rahA hai| bhAlU ko apanI ora AtA huA dekhakara rAjA sA~ca barAbara tapa nahIM, jhUTha barAbara pApa / turanta per3a para car3ha gayA aura vahIM se bhAlU ko rAjU ke jAke hiradaya sA~ca hai, tAke hiradaya aap|| nikaTa AtA huA dekhane lgaa| idhara rAjU kI bhI A~kha gAlI Avata eka hai, jAvata hoya aneka / khula gayI, usane dekhA ki rAjA pAsa meM nahIM hai, dUsarI jo gAlI phere nahIM, rahe eka kI eka / / ora dekhA to apane pAsa AtA huA bhAlU dikhaa| mauta mitra kSamA sama jagata meM, nahIM jIva kA koy| ko apane samIpa AtA huA dekhakara rAjU ko jaba kucha aru bairI nahiM krodha sama, nizcaya jAno loy|| aura nahIM sUjhA to usane bhI mauta kA varaNa karanA iSTa mAna liyA aura saMyama ke sAtha sA~sa rokakara vahIM kyA Apa jaina haiM ? nizceSTa par3A rhaa| idhara bhAlU AyA aura rAjU ke kAna ke pAsa sUMghakara Age bar3ha gyaa| usake mana meM kyA yadi hA~, to soceM ki kyA Apa pratidina devadarzana AyA; yaha rAjU aura peDa para baiThA rAjA nahIM samajha skaa| | karate haiM? rAtri meM bhojana to nahIM karate haiM? maniyoM kI jaba bhAlU vahA~ se calA gayA, to rAjA ne per3a se vandanA karate haiM? kisI kI nindA to nahIM karate haiM? nIce Akara rAjU se pUchA ki -"rAjU, bhAlU ne tumhAre tIrthayAtrA kA bhAva rakhate haiM? zAstroM kA svAdhyAya karate kAna meM kyA kahA thA?" rAjU ne uttara diyA, "bhAlU | haiM? yadi inake uttara hA~ meM hoM to Apa garva se kahie ne mere kAna meM kahA ki dhokhebAja mitra kA kabhI | ki "maiM jaina huuN|" vizvAsa nahIM karanA caahie| vaha tumheM kabhI bhI mauta ke mu~ha meM pahu~cA sakatA hai|" prastuti: DaoN. surendrakumAra jaina 'bhAratI' 30 mArca 2002 jinabhASita - Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAcAra baNDA (sAgara ma.pra.) meM paMcakalyANaka-gajaratha mahotsava sampanna 22 pharavarI se 28 pharavarI 2002 taka bahupratIkSita / maMdiroM ke the aura kRSi maMDI vAle jagaha nahIM dete, to baMDA paMcakalyANaka traya gajaratha mahotsava vizAla jana-sailAba niSpakSa kArya nahIM ho pAtA, yaha sthAna bIca meM hone se ke bIca gurudeva AcArya zrI vidyAsAgarajI ke sasaMgha | ThIka ho gyaa| samAja meM koI bhI kArya hotA hai ekatA sAnnidhya evaM AzIrvAda se sampanna ho gyaa| 300 se hotA hai| jinabimba pratimAoM kI pratiSThA, rASTrIya stara ke AcArya zrI ne kahA ki hamane ratha bahuta sthAnoM para kAryakrama, AcAryazrI kI AtmakalyANI amRtavANI, sampUrNa dekhe, parantu baMDA meM sabase jyAdA suvidhA yahIM para milii| nagara kI sajAvaTa evaM jainetara baMdhuoM ke jana-sahayoga se Aja to maMDI ke bhItara hI hamArI dukAna laga gii| koI vizva zAMti kI yAcanA sahita baMDA nagara kA mahotsava bhI bAta mana ke anurUpa nahIM hone se acchI nahIM lagatI, sAloM-sAla yAda rakhA jaaegaa| ise baMDAvAsI bhulA na mana caMcala hotA hai, mana ke abhAva meM koI vyakti caMcala paayeNge| nahIM ho sakatA hai| mana kI coTa bhI nahIM lagatI hai, 22 pharavarI se 28 pharavarI 2002 taka nara se jIvana ko sarvAga sundara banAne ke liye kaSTa sahanA par3atA nArAyaNa banane kI jIvaTa prastuti dekhane ke sAtha-sAtha hai| bhAvanA pahale hotI hai, prabhAvanA bAda meM hotI hai| baMDA zikharasaMta AcArya zrI vidyAsAgara jI ke darzana kI vAloM ne gajaba kara diyA, kahane ke liye jyAdA prazaMsA bhAvanA lekara deza ke hI nahIM videzoM se hajAroM dharmapremI to nahIM kara rahe haiN| sAgara ke sAmane baMDA to eka bUMda baMdhu aaye| mahotsava ke daurAna AcArya zrI ne dayA, hI hai| samAja alpa hote hue bhI itanA adhika kiyaa| vAtsalya, ahiMsA evaM sadbhAva ko pratyeka mAnava ke liye kama samUha aura kama samaya meM bRhad kArya ho sakatA hai| apane jIvana meM utArane kA upadeza diyaa| zuru se lekara tana, mana dhana kA sadupayoga dharma kI prApti ke kAryoM meM aMta taka zraddhAlu janoM ke Ane-jAne kA krama anavarata karanA caahie| calatA rhaa| rASTrIya stara ke kaviyoM kI kavitAe~, vIrendra kumAra zikSaka khyAti prApta saMgItakAra rAjendra jaina ke gIta, kendrIya baNDA (belaI) sAgara kapar3A maMtrI bI. dhanaMjaya kumAra kA Agamana, rimoTa se calane vAle vimAna dvArA puSpa varSA, mahotsava ke pramukha rASTrapati sahasrAbdI puraskAra-sammAna AkarSaNa rhe| se sammAnita paMcakalyANAka mahotsava kI samApti ke avasara para paramapUjya AcArya zrI vidyAsAgara mahArAja ne apane ___ gata 6 pharavarI 2002 ko pro. DaoN. rAjArAma jaina AzIrvacana meM kahA ki samyak sukha ke liye samAcIna ArA (bihAra) tathA mAnada nidezaka, zrI kundakunda bhAratI kAraNa honA Avazyaka hai| ekatA ke binA koI bhI zodha saMsthAna, naI dillI ko rASTrapati bhavana ke azoka kArya nahIM ho sakatA hai| samAja meM koI bhI kArya hotA sabhAgAra meM rASTrapati sahasrAbdI puraskAra se sammAnita hai, ekatA se hotA hai| ekatA ke sAtha vAtsalya hotA kiyA gyaa| prAkRta, jaina-vidyA evaM durlabha prAkRta-pANDulipiyoM hai| hamezA-hamezA muskAna kA nAma vAtsalya nahIM kahA ke zramasAdhya evaM dhairyasAdhya sampAdana kAryoM kA mUlyAMkana jA sakatA hai| apane eka lakSya kI ora kaThina kara bhArata sarakAra ne unheM sammAnita karane kA gatavarSa sAdhanA karate rahie, eka dina phala milatA hai| ukta nirNaya liyA thaa| apane kSetra kA bhArata kA yaha sarvocca udgAra AcArya zrI vidyasAgara jI mahArAja ne baNDA nagara sammAna-puraskAra mAnA jAtA hai| ke maMDI prAMgaNa meM Ayojita ravivArIya pravacana ke daurAna dhyAtavya hai ki DaoN. jaina ne vaizAlI ke rAjakIya vyakta kiye| prAkRta zodha saMsthAna meM 6 varSoM taka sevA kArya kara magadha vizva vidyAlayAntargata ha.dA. jaina kaoNleja ArA unhoMne kahA ki paMcakalyANaka ke pUrva, bIca meM (bihAra) meM lagabhaga 30 varSoM taka prAkRta evaM saMskRta ke aura aba vidAI samAroha vAlA ravivAra AyA hai, nyAya zikSaNa kA kAryakara yunivarsiTI prophesara tathA vibhAgAdhyakSa siddhAMta ke anusAra kArya upAdana aura nimitta se hote ke rUpa meM janavarI 1991 meM avakAza grahaNa kiyA thaa| haiN| baMDA paMcakalyANaka traya gajaratha mahotsava samAja meM isa bIca unake lagabhaga 30 grantha tathA 250 zodha ekatA ke kAraNa ThIka DhaMga se sampanna ho gyaa| dRSTi nibandha prakAzita hue| 20 ke lagabhaga pI-eca.DI. evaM doSoM para na jAye, guNoM kI gaveSaNA karanI caahiye| DI. liT stara ke zodha kAryoM meM nirdezana kArya kiyA, prabhAvanA ke liye dhArmika kArya anivArya hote haiM, ekatA | sAtha hI Ala iNDiyA oriyaNTala kAnphreMsa ke prAkRta evaM ke binA kArya nahIM ho sktaa| paMcakalyANaka tIna | jaina vidyA vibhAga kI karnATaka vizva vidyAlaya meM sana -mArca 2002 jinabhASita 31 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1976 meM adhyakSatA kI, yU.pI.sI. evaM ena.sI.I.Ara.TI. | udAramanA vyaktitva ke dhanI zrI saMtoSa kumAra bajAja dillI tathA mAnava saMsAdhana vibhAga (bhArata sarakAra) kI | devarI (sAgara) ne kiyaa| samitiyoM ke mAnada sadasya bhI rhe| inake atirikta bhI | zrIpAla jI 'divA' bhopAla, zrI bAbUlAla jI aneka vizvavidyAlayoM se sambaddha rahakara unhoMne saMskRta | azokanagara ne anekAnta jJAnamaMdira ko eka AdarzapUrNa prAkRta evaM apabhraMza viSaya ke vikAsa tathA use lokapriya saMsthA khaa| saMsthAna ke maMtrI zrI pI.sI. jaina ne varSa kI banAne meM mahattvapUrNa yogadAna kiyA hai| ina upalabdhiyoM ke | riporTa prastuta kii| pro. ratanacandra bhopAla ne anekAnta liye DaoN. jaina ko ananta bdhaaiyaaN| jJAnamaMdira ko mokSamArga ke maMdira kI upamA dI aura kahA gopAla prasAda, vyAkhyAtA-prAkRta vibhAga ki Aja jahA~ cAroM ora paMcakalyANakoM karmakANDoM kA ha.dA. kaoNleja, ArA (bihAra) hI bolabAlA hoM, aise vAtAvaraNa meM bra. saMdIpa jI 'sarala' anekAnta jJAnamaMdira bInA kA ne sabase haTakara mA~ jinavANI kI jo upAsanA karane kA vrata liyA hai, vaha prazaMsanIya evaM anukaraNIya hai| dazama sthApanA samAroha sampanna / . kSu. 105 nizaMkasAgara jI mahArAja kA maMgala bInA (sAgara) ma.pra. san 1992 meM prAcIna, vilupta, pravacana huaa| Apane jJAna kI prabhAvanA ko hI saccI jaina vAGmaya ke saMrakSaNa-saMvarddhana ke lie sthApita anekAnta prabhAvanA btlaayaa| jJAnamaMdira zodhasaMsthAna, bInA kA dasavA~ sthApanA divasa zrutamahotsava ke isa kAryakrama meM sthAnIya jinavANI samAroha 20 pharavarI 2002 ko parama pUjya guruvara zrI 108 | upAsakoM ke atirikta gAjiyAbAda, jabalapura, bhopAla, saralasAgara jI mahArAja ke pAvana AzIrvAda se kSu. 105 azokanagara, piparaI, devarI, lalitapara, maiMgAvalI, gar3hAkoTA nizaMkasAgara jI mahArAja ke sAnnidhya meM evaM saMsthA Adi sthAnoM se bhI zrAvakagaNa padhAre / kAryakrama kA saMsthApaka bra. saMdIpa jI 'sarala' ke kuzala mArgadarzana meM saphala saMcAlana bra. saMdIpa 'sarala' jI ne kiyaa| kAryakrama AzAtIta saphalatA ke sAtha sampanna huaa| lekhakoM ke liye apUrva avasara kAryakrama kA prArambha 19 phara. ko dopa. 1:30, para cintanazIla lekhakoM ke liye yaha jAnakara prasannatA bhaktAmara stotra ke pATha se huaa| 20 pharavarI ko hogI ki zrI di. jaina sAhitya saMskRti samiti ke zrutadhAma meM prAta 9.15 baje sarasvatI pUjana huii| dopahara suzrAvaka zrI zikharacandra jaina, naI dillI ne bha. mahAvIra 2 baje se 'zruta mahotsava kA kAryakrama bra. zailA dIdI ke ke 2600veM janma kalyANa samAroha varSa ko sArthaka banAne maMgalAcaraNa se prArambha huaa| dIpa prajjvalana pro. ratanacandra hetu bha. mahAvIra dvArA pratipAdita 'ahiMsA' viSaya para jI bhopAla ne kiyaa| 10 maMgala kalazoM se mA~ jinavANI sarvotkRSTa grantha para 51000/- rupayoM ke puraskAra kI kI AratI kI gii| kSu. 105 nizaMkasAgara jI mahArAja, ghoSaNA kI hai| yaha pustaka maulika hone ke sAtha-sAtha bra. saMdIpa bhaiyA jI, bra. mahAbala jaina ko zAstra bheMTa kiye ge| kAryakrama kI adhyakSatA pro. ratanacandra jI bhepAla ne rocaka zailI tathA sarala bhASA meM sarvagamya honA caahiye| kii| mukhya atithi ke rUpa meM Agata zrI bAbUlAla jI vartamAnakAlIna viSama samasyAoM ke samAdhAna meM azokanagara ne anekAnta bhavana grantharatnavalI-3 kA vimocana | AhisA kA upayogitA, sAtha hA janatara prAcya eva kiyaa| AmaMtrita atithiyoM meM vaidya zIlacaMda jI, muMgAvalI, pAzcAtya cintakoM dvArA pratipAdita ahiMsA kI paribhASAoM zrI yU.ke. jaina gAjiyAbAda, zrI prabhAta jaina jabalapura, zrI se jaina ahiMsA ke vaiziSTya kA pratipAdana bhI usameM saMtoSa jaina devarI, zrIpAla 'divA' bhopAla, zrI mahendra anivArya hai| isa bAta kA dhyAna rakhanA bhI Avazyaka kumAra jaina paTanAbujurga Adi kA bhI sammAna kiyA gyaa| | hogA ki usameM itara dharmoM ke prati chIMTAkazI na ho tathA mukhya vaktA ke rUpa meM padhArI huI DaoN. nIlama jaina | grantha pUrNatayA nirvivAda ho| gAjiyAbAda ne apanA ojasvI bhASaNa prastuta kara samyakjJAna aneka vidvAnoM ke pAsa sUcaka patra preSita kiye jA ke pracAra-prasAra ke lie samarpita sampUrNa bhArata varSa kI | cuke haiN| phira bhI yadi kisI kAraNa se unake pAsa sUcanA prathama paMkti meM apanA sthAna kAyama karane vAle jJAnamaMdira ! na pahu~cI ho, to nimna pate para patra likhakara vistRta ko jaina samAja kI ziramaura saMsthA khaa| | jAnakArI maMgavA lene kI kRpA kareM anekAnta darpaNa aMka 4 kA vimocana zrI zIlacaMda zrI zikharacandra jaina jI muMgAvalI ne kiyaa| pramANanirNaya grantha kA lokArpaNa DI-302, viveka-vihAra, naI dillI- 110095 32 mArca 2002 jinabhASita Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahI puruSArtha kisI kArya ko sampanna karate samaya anukUlatA kI pratIkSA karanA sahI puruSArtha nahIM hai, kAraNa ki AcArya zrI vidyAsAgara jI vaha saba kucha abhI rAga kI bhUmikA meM hI ghaTa rahA hai, aura isase gati meM zithilatA AtI hai / isI bhA~ti pratikUlatA kA pratikAra karanA bhI prakArAntara se dveSa ko AhUta karanA, aura isase mati meM kalilatA AtI hai / kabhI kabhI gati yA pragati ke abhAva meM AzA ke pada ThaNDe par3ate haiM, dyuti, sAhasa, utsAha bhI Aha bharate haiM, mana khinna hotA hai kintu yaha saba AsthAvAn puruSa abhizApa nahIM hai, varan varadAna hI siddha hote haiM jo yamI, damI haradama udyamI hai| aura suno! mIThe dahI se hI nahIM, khaTTe se bhI samucita manthana ho navanIta kA lAbha avazya hotA hai / isase yahI phalita huA ki saMgharSamaya jIvana kA upasaMhAra niyamarUpa se harSa maya hotA hai, dhanya ! ko 'mUkamATI' se sAbhAra motI munizrI Apa bAra-bAra kahate haiM apanI AtmA meM jhA~ko svayaM ko dekho pahacAno ! maiM bAra-bAra prayatna karatA hU~ para koI khir3akI nahIM dikhatI koI jharokhA nahIM milatA jahA~ se bhItara jhA~ka apane ko khojeM aura pahacAna sakU~ ! mujhe to aba saMdeha hone lagA hai ki mere bhItara koI hai bhI jo prayatna karane para mila bhI sakatA hai ! prayatna nahIM chor3e haiM para yaha bhI jAnatA hU~ ki hara sIpI meM motI nahIM hotA ! saroja kumAra 'manorama' 37, patrakAra kAlonI indaura (ma.pra.) - 452001 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvavidyA jaina tattvajJAna kA vaijJAnika prastutIkaraNa aura sarvAMgINa vivecn| jaina siddhAMta kA vizvakoza mUlya: 125/ jaina dharma aura darzana kI vaijJAnikatA ko udghATita karanevAlA advitIya grantha mUlya : 50/ aMtasa kI AMkheM vinyajIvanakAzara parama pUjya saMta ziromaNi 108 AcAryazrI vidyAsAgarajI mahArAja ke parama prabhAvaka ziSya - 108 munizrI pramANasAgarajI mahArAja dvArA racita adbhuta evaM jJAnavardhaka graMthamAlA zrAvakoM ke liye divya jIvana ke sUtroM kA upahAra mUlya: 25/ samyagdarzana ke ATha aMgoM kI manorama jhA~kI mUlya : 15/ tIrthakara jaina siddhAMtoM kI zikSA hetu saralatama pAThoM kA saMgraha mUlya: 10/ tIrthakara pada kI mahimA aura usakI prApti ke upAyoM kA sarasa, saMkSipta nirUpaNa mUlya: 8/ utsavoM para vizeSa riyAyata sahita upalabdha nirgrantha phAunDezana ahiMsA, 22, purAnA kabAr3akhAnA, jumerAtI, bhopAla. phona : 0755-541689,542346,579183 gApti rAjeza jaina, rAjeza janarala sTorsa, mAdhavagaMja, vidizA. phona : 34235,641290 anilakumAra jaina, bAmbe sAgara roDaveja,ghAsa bAjAra nAgapura (mahArASTra) bAbUlAla sumatakumAra jaina sthAna akhAIvAle, azoka nagara, ma.pra. phona : 07543-226200 zrI digambara jaina udAsIna Azrama, 584, ema.jI.mArga, indaura (ma.pra./kaoNna: 0731-5457440digambara jaina vA gurukula, pisana hArI mar3iyA, jabalapura (ma.pra.)..vijaya jaina vardhamAna kaoNlonI, sUbedAra vArDa, sAgara. phona :07582-21506. azoka zAkAhAra, sTezana roDa, khuraI svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, jona-1 . mahArANA pratApa nagara, bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kAlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prkaashit|