Book Title: Buddhiprakash 1969 07 Ank 07
Author(s): Yashwant Shukl, Madhusudan Parekh
Publisher: Gujarat Vidyasabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/522413/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhiprakAza : saMpAdaka : yAvanta zukala madhusUdana 5 pustaka 16 muM ) . julAI 1969 [ aMka 7 mA Atmagaurava pArakA lakoe ApelA dAna para jIvavA karatAM ApaNI dharatI ApaNane je kaI Ape, tenA para jIvI nIkaLavAnI ApaNI tAkAta ane hiMmata hoya. tema na karIe, te svataMtra mulaka tarIkenI ApaNI hastIne ApaNe lAyaka na rahIe. paradezI vicArasaraNIonuM paNa AvuM ja che. huM jeTalA pramANumAM evI vicArasaraNIone pacAvI zakuM' ane hiMdanI bhUmine anukULa karI zakuM, teTalA pramANamAM temane svIkAra karuM. paNa temanAthI aMjAI jaI temAM AMdhaLA thaI jhaMpalAvavAnuM mArAthI nahi bane. - gAMdhIjI mukhyata niyAma 0. pI. 4. 4. bAra ma gema gujarAta vidhA sabhA : C/o zrI. ha. kA. Arsa kaeNle ja : amadAvAda-9 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16] prAsaMgika noMdha buddhiprakAza julAI : 1969 anukramaNikA vyAkaraNa vicArageSThinI phalazruti bihAramAM rAjakIya asthiratA maMdarAnA purAvazeSo 'philasUph' ( zrI cInubhAI paTavA )nI gheADAMka hAIka jala varase avirAma (kAvya) carcApatra deza ane duniyA pustaka paricaya Atmagaurava mathurAdAsa pArekha hasamukha paDayA yatIndra I. dIkSita mahAtmA gAMdhIjInI gujarAtI sAhitya para asara [ aMkamA vidAya madhusUdana pArekha uzanasa zAyara mULa lekhaka : salila sena sa MkSepa-anu. : rajanIkAnta rAvaLa 241 241 242 DAuna Trena prAcIna ane madhyakAlIna gujarAtamAM dhajIvana bhAgIlAla ja. sAMDesarA gAMdhI-bApune ! (kAvya) Izvaracandra bhaTTa gAMdhIjInI AtmakathA : ceADI pAhacaryA nagInadAsa pArekha ramaNabhAInI tattvamImAMsA jayendrakumAra `yADriMka 270 carcApatra -- 'vigata' gajendraza'kara lAlazaMkara paMDayA 272 - candrakAnta mahetA gaMbhIrasiha geAhila 243 244 244 245 258 267 268 203 275 devavrata pAThaka 206 ke. kA. zAstrI; madhusUdana pArekha 278 gAMdhIjI pUThA upara sUca nA - A mAsikanA aMka dara aMgrejI mAsanI 21mI tArIkhe bahAra paDe che. # prasiddha thayelA lekhA,dhiA ane abhiprAyA mATenI javAbadArI te te lekhakanI raheze. " mAsikanI ravAnagI, vyavasthA, lavAjama tema ja jAherakhakhara aMge patravyavahAranuM saranAmuM : gujarAta vidyAsabhA, C/, ha. kA. ArTsa *oNleja, ra. che. mArga, amadAvAda- = lekha aMge saMpAdA sAthe patravyavahAranuM saranAmuM : zrI. ha. kA. ArTsa krAleja, 2. che. mArga, amadAvAda-9 - lavAjamanA dara vArSika lavAjama : ATha rUpiyA vidyArthI e mATe vArSika lavAjama : pAMca rUpiyA chUTaka nakala 75 paisA = jAherakhabaranA dara pAlluM pUDuM 120 rUpiyA aMdaranuM pU uN 90 rUpiyA AkhuM pAtuM 60 rUpiyA aradhuM pAnuM 40 rUpiyA pA pAnuM 25 rUpiyA mAlika : gujarAta vidyAsabhA vatI prakAzaka : yazavanta zukala, gujarAta vidyAsabhA, C/ozrI. ha. kA. ArTsa kaoNleja, amadAvAda-9 mudraka : maNibhA pu. mistrI, Aditya mudraNAlaya, rAyakhaDa, amadAvAda - 1 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhiprakAza prAsaMgika noMdha vyAkaraNa vicAragoSThinI phalazruti tA. 6, 7 ane 8 julAI, 1969nA traNa divase e saradAra parela yunivarsiTInA kUpame vAdyiAnagara khAte vyAkaraNa viSayaka vicAra hI cAjavAmAM AvI hatI temAM pahele divase vyAkaraNanA vividha prakArone vicAra karI ziSTamAnya gujarAtI bASAnuM pratmakSa prayAganiSTha sadasa vyAkaraNa racavuM joIe evA niya levAyA hatA. atyAre lakhAyelAM vyAkaraNanI paddhatinI sAmAnya carcAne te evuM nakkI thayuM hatuM ke paraMparAgata vyAkaraNeAmAM je keTalIka asa...gatatA jovAmAM Ave che te nivAravAnI ane je keTalIka bAbatA rAMdhAmA vagaranI rahI che te badhI noMdhIne tenI vyavasthA doMtavAnA A navA vyAkaraNamAM pratyana kAyA. parmiSThAbAnI bAbAmAM evA abhiprAya thayA hatA ! cAane vaphAdAra rahevA prAcIna parisAyAmAM jyAM tyAM aniA lAge tyAM tyAM pheraphAra karavo ane jyAM jara lAge tyAM navI paribhASA yAjJa levI, vicArADI mATe cAra karavAmAM AvelA vigatavAra kAryakramamAM dAvA cAraNano badhA muddAnI ane tene lagatI bIjI bAbatanI paNa muktamane carcA karavAmAM AvI hatI ane kyAkaraNavyavasthAmAM je je praznonA sAmanA karavAnI Ave ema che te badhAnA paNa vicAra karavAmAM AthI hatA. pariNAme aneka muddAonA svarUpanI spaSTatA thA pAmI hatI ane navA cAnA pAkamAM e carcAne anulakSIne nirUpaNa karavAmAM Ave evI icchA vyakta karavAmAM AvI hatI. mathurAdAsa pArekha bihAramAM rAjakIya asthiratA pahelI julAInA rAja bihAramAM zrI mAlA pAsanAna zAstrInA pradhAnama`DaLane peAtAne TekA nathI evI janasa dha pakSanI jAherAta pachI tarata ja mukhya pradhAne pAte bahumatI gumAvI che evI jAherAta vidhAnasabhAmAM karIne potAnI sarakAranuM inAmuM. zamapAkane suparata karyuM" che, A rIte saMyukta maracA dvArA zrI zAstrInI sarakAra buddhiprakAza, julAI 14 ] julAI : 1969 mAtra dasa ja diSasa sattA para rahI zakI, A pahelAM kaoNMgresanA netRtta nIcenI mitra sarakAra sattA para hatI. hira sahanA mukhya pradhAnapada nIce te 114 divasa sudhI sattA para rahI. A sarakAranuM patana 20 junanA rAja bhaya paranI carcA daramyAna zAbiMdaLanA e sabhyAe tathA jhAkhaDa pakSanA be sabhyAe bajeTa para nadAna thatAM sarakAranI virUddhamAM matadAna karIne tenu pattana karAvyuM. A pramANe rAjakIya takavAdIonA kAraNe bihAramAM mAtra khAra divasamAM e sarakArAnuM patana thayuM che te khUba ja ciMtAjanaka che. ceAthI sAmAnya cUMTaNI pachI pakSapalaTAnA rAjakAraNano je prabhAva rAka karyeA che tene anulakSIne bihAranA vicAra karIe tA. 16nI sAmAnya cUMTaNIo pachI tyAM cha vakhata sarakAra racavAmAM AvI, jemAM mAtra mahAmAyAprasAdasiMhAnA mukhya pradhAnapade racAyelI mizra sarakAra dasa mahinA sudhI sthiratApUrvaka zAsana karI zakI, bAkInI sarakAranuM AyuSya 4 divasathI 114 divasa sudhInuM zuM che, bihAramAM sAmAnya cUMTaNI pachI rAjakIya asthiratAe vega pakaDatAM hakamAM badha-satra cUMTaNI rAjavAmAM AvI paraMtu tenuM dhAyuM" pariNAma maLI zakyu" nathI, zrI zAstrInI sarakAra rAjInAmuM ApatAM rAjyapAla zrI kAnungAe paristhipinA kayAsa kADayA pachI sarakArane rASTrapramukhanA zAsananI bhalAmaNa karI, jene anulakSIne 4 thI julAinA roja kAryakArI rASTrapramukha zrI vI. vI. girIe bhadhAraNanI kalama 365 mujaba bihAramAM rASTrapatinA zAsananI naherAta karI che. Ama, mAtra traNa varSanA gALAmAM bihAmAM be vakhata patinuM cAsana dAkhala karavAmAM AvyuM te uparathI tyAM pravartatI rAjakIya asthiratAneA khyAla AvI zake che, nedha levA jevI bAbata e che ke sajogovazAt banne vakhata zrI zAstrI mukhya pradhAnapade hatA tyAre ja rASTrapatinuM zAsana dAkhala karavAmAM AvyuM che. A vakhate mAtra be mahinA mATe ja rASTrapatinuM zAsana dAkhala karAyuM che ane vidhAnasazAnuM visarjana 241 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karavAmAM AvyuM nathI. te uparathI evI dhAraNA baMdhAya che ke rAjya pAlazrInA maMtavya mujaba A gALA daramyAna bihAranA rAjakAraNIo sthira sarakAra racanA jeTalI saddabuddhi keLavaze, paraMtu A AzA ThagArI nIvaDe te navAI nahIM, kAraNa ke koI paNa pakSanI saMpUrNa bahumatI na hoya tyAre mizra sarakAra racavAnA ane thAya che. AvA prasaMge mAtra sattA meLavavA ja pa sarakAramAM joDAyA che. ane AvA hetu mATe racAyelI sarakAranuM jIvana kSaNika hoya che. tenuM daSTAMta cethA prajAsattAka sudhInuM kaMsa ApaNane pUruM pADe che. atyAre pharIthI koMgresa pakSe potAnI bahumatIne dAvo raju karyo che, paraMtu te para vizvAsa mUkI zakAya tema nathI. pariNAme evuM jaNAve che ke rASTrapatinuM zAsana kadAca che. mahinA ane thI AgaLa vadhIne pAMcamI sAmAnya cUMTaNI sudhI laMbAvAya. kAraNa ke pharIthI sAmAnya cUMTaNI kharca ane paravaDe tema nathI. Ama, rAjakAraNIonAM svAthI tenA kAraNe ghaNAM bhAratIya ekama rAjyamAM rAjakIya asthiratA jamI che. tethI moTAmAM moTuM nukasAna dezane che, kemake sarakAranA AvA jhaDapI patananA kAraNe saMsadIya sarakAramAMthI ane chevaTe lokazAhImAMthI prajAne vizvAsa UDI jAya tevI paristhitinuM teo nirmANa karI rahyA che. hasamukha paMDayA baMdaranA purAvazeSa baMgALanA akhAtamAM palara nadI mAM maLe che tyAM, madrAsanA samudrakinArAthI pacAsa mAIlanA aMtara vasavasamudrama nAmanuM nAnuM gAma AveluM che. A sthaLe AMtararASTriya vepAramAM ghaNuM ja mahatvane bhAga bhajavyo hato tevA, dhaNI sadIo pahelAMnA baMdaranA avaze prApta thayA che. A zodhathI 5llAnAM prAcIna baMdarAno prazna hala thaI jAya che. A zodha akasmAta ja thaI A sthaLanI jamInanA mAlike zaMkhacU cUta (shelllime)nI zodhamAM, samudrathI be pharlA ga dUra AvelA , saheja UMcA bhAgane samatala karavA khodakAma karyuM. jamIna khedatAM tene mATInI ThI-rIo vagere hAtha lAgyuM. A samAcAra tahasIladArane jaNAvavAmAM AvyA ane teNe sTeTa Akilojikala DipArTamenTa te samAcAra ApyA. A sthaLethI emphara (A mphorae = dArUnA kuMja) ke be hAthAvALAM pAtro ane bIjI keTalIka vastuo maLI AvI. A gAma 5lara nadIne uttara kinAre AvelA aitihAsika vayajura Vayalur ) najIka AveluM hovAthI, 5llAnuM prAcIna baMdara Aja haze te matane vadhAre samarthana maLyuM. kAverI nadIne mukha AgaLa AveluM, cela samayanuM eka baMdara " kAverIpUrapaTTInam" (Kaveripoompatinam ) "senTrala elijikala sarve ' dvArA bedI kADhavAmAM AvyuM hatuM. A baMdarane ulalekha prAcIna hiMdanA sAhitya ane te samaye hiMdanI mulAkAte AvelA ziSTa bhUgoLavettAoe karyo che. thambarabarphI (Thambarabarai ) nadInA mukha AgaLa AvelA pAMDenA prAcIna baMdaranA avaze " tAmilanADu DipArTamenTa opha ArkiyolojI"ne prApta thayA hatA, rAjadhAnI kAMcIpuramathI vegavanI (5vara nadInI zAkhA)ne kinAre kinAre vahANa vahana karatAM palara nadInA mukhamAMthI parAra thaI duniyAbharanI saphara karatAM ema kahevAmAM atizayokti nathI. I. sa. 640mAM prasiddha cInI musAphara hyuena sAMge kAMcIpuramanI mulAkAta lIdhI te samaye teNe A baMdarane ullekha karyo che, A zodhanuM etihAsika mUlya ghaNuM che, kAraNa ke prathawvAra ja thenDamanDalama (Thandamandalam)mAM palara nalInA mukhamAM AvelA A baMdara vize mAhitI prApta thAya che, purAvAo dvArA jaNAya che ke saMgama sAhitya samayanA (I. sa. pU. 3 jI sadIthI I. sa. 2cha sadI ) thenDamana elethI raiyane (Thondaman Elanthiraiyan) A samaye rAjya karyuM hatuM. tAmilabhASAnuM eka varNanAtmaka kAvya perumbanavupadaImAM (Perumbapatrupadi), elethI paiyananA rAjyaamala dara myAna, nirdecara(Nirpyar) gAma najIka eka baMdarano ' ullekha che. A baMdara te mAmalapuram (Mamallaparam)-Adhunika mahAbalipurama -je sAta pegaDAthI prasiddhi pAmyuM che, te ja che ema nakkI thayuM che. aryam (Aryankuppam) nadInA mukha pAse penDIcerI najIka arImada (Arikkamedu)mAMthI AvI jAtanI vastuo maLI AvI che. temAM ezkerA (ampborae) 249 24521824-92 (Arretine-ware) I. sa. 5. 1lI sadI sudhImAM bhUmadhya samudramAM lokapriya hatAM te maLI AvyAM che. keTalIka mATInI ThIkarIo (Potsherds) rAmana mRtabhAnDanA civALI che. vasavasamudranI sauthI mahatvanI zodha e ezlerAnI che, jenI UMcAI 18 che ane te sArI hAlatamAM maLI AvyuM che, I. sa. nI bIjI sadI ke tyAra pachInuM lAge che, ghaNA vistAromAM vistarelI paDelI moTA kadanI 242 [ buddhiprakAza, julAI '69 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I paNa bhegI karavAmAM AvI che. A ITa 15 lAMbI, 10 pahoLI ane ka UMcAIvALI che, ane te kero- maMDala samudranA kinArAnI dakSiNa tarapha AvelA pupura (Pumpukar)mAM maLI AvelI che jevI che. gaTara kAma mATenI pakavelI mATInI naLIo, bhikSApAtro (Bowls), tAsake ane hADakAnA kakaDA paNa maLyA che. arIkamehunA jevA ja aTAIna-veranA avazeSo AjubAjunA vistAramAMthI verAyelA maLI AvyA che. rAmanAM A aTAIna-vera e "ra sIjhalaTA" (terra sigillata = Hilla yang2=Stamped pottery)nA varganAM che. 'TerA sIjhalaTA'nuM mULa bhUmadhya samudramAM ejiyana samudranI AsapAsanA vistAramAM raheluM che, A mRtabhADane samaya I. sa. pU.nI pahelI sadI che. A sAthe eka valayAkAra kavo (Ring Well) paNa prApta thayo che. te sAbita kare che ke A sthaLe vasavATa hatA. - A badhA purAvAo uparathI nakkI zake che ke mahAbalipuramamAM eka alaga baMdara hatuM ane teno ulekha sAhityamAM maLI Ave che. I. sa. nI 8 mI sadImAM thaI gayelA vaiSNava saMpradAyanA aneka saMtomAMnA eka sauthI mahAna saMta thI ramage vare mAmallapuramane ullekha eka vepArathI dhIktA baMdara tarIke karyo che, tya thI vahANo kiMmatI jhaverAta, azvo, hAthIe va. laI jatA hatA. palaranA vistAramAM zaiva saMpradAyanI paNa sArI asara hatI, vacaluranA zivamaMdiramAMnA abhilekhe, je pallava rAjA rAjasiMhanA samapanA che (I. sa. 700 728) temAM pacAsa paddha rAjAonI yAdI ApavAmAM AvI che ane temAM jaNAvavAmAM AvyuM che ke A rAjAonuM zAsana kAMcIthI dUra dUra AvelA lakSadIva (lakSadvIpa)nA TApuo sudhI pravartatuM hatuM. paddha zivamI hatA. te uparAMta zivadharmane saMdeza dUra pUrva sudhI temanA dvArA prasaryo hato. A asarane vistAra ahIM ane bIjA dezomAM A sadIomAM thayo hato, tene abhyAsa karavo e ghaNuM agatyanI bAbata che. ' yatIndra che. dIkSita philasUpha" (zrI cInubhAI paTavA)nI vidAya * pAna sepArI nI haLavI caTAkedAra kalama dvArA gujarAtamAM atyaMta lADIlA banI cUkelA " philasUpha" (zrI cInubhAI paTavA)nuM akALa avasAna karye jAya tema nathI. hRdayaroganA humalA ane bIjA oNpazanamAMthI agAu pAra UtarI cUkelA emane mRtyunI pahecAna to thaI cUkI hatI. eka ja kIDanI para emanI jiMdagI nabhatI hatI te paNa ni iva banI gaI. hRdayaroganI upAdhi te kharI ja chatAM jIva ne aMta sudhI hasate mukhe e jekasa karatA rahyA ane hasatAM hasatAM ja mRtyu sAthe emaNe hAtha milAvI 9. vA, gujarAtane eka vizALa varga temanI lakhAvaTa pAchaLa ghela ha. "gorakha ane macandra"nI zreNi jyAre vartamAna patramAM pragaTa thatI hatI tyAre rAja kAraNanA rasiyA vAcakane te vAMcavAnuM vyasana paDI gayeluM ane sattAdhIza rAjakAraNIomAM halacala macI rahetI. emanI kaTAkSakalA keTalIkavAra aMgata AkramaNa karanArI banatI. paraMtu bahudhA emanI svastha svaccha ane tejasvI kaTAkSadhArA UMcAmAM UMcI kakSAnI bhaktithI mAMDIne sAmAnya janane paNa anerI camakane anubhava karAvatI, emaNe prayojelA "mAnApra" "pAMcamA AThamA vagere zabdaprayoga gujarAtanI prajAnA cittamAM kAyamanA saMgharAI cUkelA che. philasUpha svabhAve ja TIkhaLI, hasamukhA ane raMgIna manovRttivALA eTale emanuM mitramaMDaLa paNa vizALa hatuM. gAMdhIjInAM satyAgrahanI hilacAlamAM paNa temaNe sakriya bhAga lIdhela ane jela bhegavelI. emanA jIvanamAM ane taravarATa hato. zrI philasUphe traNeka dasakA sudhI " pAnasepArI " pIrasyAM ane emAMthI ja emanAM pustako paNa pragaTyAM cAlo soDe sukhI ,e" "avaLe khagethI" vagere. navoDhA" dvArA temane vArtAprayAga karyo; " zakuntalAnuM bhUta" dvArA nATaka. emanAM e kI haLavAM ane takhtA para mojathI bhajavI zakAya tevAM che-vAraMvAra bhajavAyAM paNa che. zrI dilasUphanI lekhaka tarIkenI vizeSatA e ke kyAreya emanI kalama aziSTatAmAM sarI paDI nathI. hAsyarasanAM bhayasthAnodhA emanI kalama dUra ja rahI che. emanAM lakhANe moTe bhAge prAsaMgika chatAM pAnasepArI' tema ja "cAle sajoDe'nI zreNinAM pustakomAM temaNe rajU karelAM gulAbI saMsAra citronuM mUlya sarvakAlIna kahI zakAya tevuM che. philasUphanI kaTAralekhaka tarIkenI nIDaratA, tejavitA temanI madhura bhAvabharI vANI, ramatiyALa zailI, udAra Atithya, manamAM ramatuM che tevuM saujanya, emano gulAbI svabhAva-A sarvanuM ! tIvra smaraNa thAya che. mRtyu temane bahu vahelAmAM aThThAvana varSanI vaye-upADI lIdhA. emanA A akALa avasAnathI gujarAte eka gulAbI hAsyakAra gumAvyo che ane vizALa vAcaka vage eka AtmIya jana khece che. madhusUdana pArekha buddhiprakAra, julAI 19 ] 243 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thoDAMka hAIku / uzanasa 11 gIma hoLIbhaDake AMca havAne lAgI ke grISma zarU... sAmasAmA be vIMjhAya bAhu-kausakauMsamAM AMdhI. vimAsaNa tarasyo kyAro, kIDIo bharyo-pANI pAuM? nA pAuM? lImaDA nIce chAyAonI paranuM jhamavA lAgI. aphINa-phUle pAMkha prasArI UThe UMghanuM kUduM. pataMgiyAM beka hiloLe vasaMta cahero ke UDatA chaMda nahera sAMja prImanI maMja baDI DALIe lIlI paMkhI-pAMdaDe ! zizu-kavinA zizira karamAM kaMpe pelA beDI DALIe avyakta sage. upara AkhI rAte AkAza khare. kIDI 13 megha-dhanune vaLagaNI pUla, kaNa le mahemAM DALathI DALe e eka kIDI.. tANyA jALAne tAre sUko sUrya. kaI bAju A vaLI javAyuM ? kyA ge meghadhanuM kAnanachAyA? AMsunI jhINe mAMDe sahasA smRti keI apatya kaMdhe: varSanu cUe. aMgula vAMse phare, saMgIta mIDe. * jala varase avirAma / zAyara jala varase avirAma mauna bharAyAM veNa galImAM he jI re rAma, AtamarAma ! bele na AtamarAma. . he jI re rAma! AtamarAma! dharatA bhIMcha, vyoma bhI jAya bhIMje ThAme ThAma kAla Ujavaze parava hiloLe sIma sakala sariyAma, lahare bhIjI, adhare bhIMjyAM madhuvananI AnaMda sabhAmAM bhIMje na AtamarAma! zuM thAze re rAma ! he jI re rAma ! AtamarAma ! he jI re rAma ! AtamarAma ! rahI rahI merA dUra dUrathI madharA bole rAma, talAva-pALe saMdhyA-DALIo lacI khacI DoDIe ! tarunI Toca cAMne kIDIALe ravaravatI. vaizAkha vaizAkha sUrya parasevAne TIpe-rIpe nItare. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DAuna Trena pAtraparicaya satyabhUSaNu : sTezana mAstara dhoSabAbu : sTezana pAsenA gAmaDAnA eka gRhastha mathurAprasAdaH pAiTamena vrajanAtha : vaiSNava sAdhu (bhikSuka) narena pAla : eka vepArI peAlIsa inspekaTara aparNA: sTezana mAstaranAM patnI khakAH sTezana mAstarane putra prathama dRzya [eka nAnakaDuM' relave sTezana. ra'gama'ca para sTezana mAstaranI AphisanA ardho bhAga, vara'DA tathA 'plaeNTaphaeN'nA thADAka bhAga dekhAya che. 'plaeNTakaoNmanI pAchaLa lekhaDanA saLiyAnI vADa; vacamAM nAnakaDA daravAjo. daravAjA najIka kerAsInanA dIvAvALo thAMbhale. dIvAnA kAca para lAla akSareAmAM sTezananuM nAma lakhyuM che--pA. thAMbhalAnA khIlA para laTakatA relavela'Ta. sTezana mAstaranI AsimAM vacce mATuM, purANuM rekhala. bAjumAM TeligrAphanuM mazIna. pAchaLanA gheADAo para jUnI phrAilA tathA paracUraNa sAmAna. DAbI tarapha TikiTabArI, jamaNI bAjue lAkha DanI tijorI, Tebala para moTA laeNmpa tathA lAla-lIlA kAcavALo cAkhaDA dIveA, lAla-lIlI jhaMDI, cAvIonA gUDA, pANIbharelA glAsa vagere. ] ( TikiTabArI AgaLa eka musAphara mAstarane sAda de che. ) buddhiprakAza, julAI 'ze ] mULa lekhaka : salila sena saMkSepa tathA anuvAda : rajanIkAnta rAvala dhAbAzru : e mAstara, e mAstara-sAheba... satyabhUSaNabAjI... satyabhUSaNu : keNu che.. dhASadA...khAlA, zuM kaheA che ? ( TikiTabArI AgaLa UbhelA dheASadA pAchalA bAraNAmAMthI aMdara Ave che.) ghASabApu : jaMkazana javA mATenI DAuna Trena zuM Aje leITa che ? satyaH nA, leTa teA nathI kema... dheASa: tA mane eka jaMkazananI TikiTa Ape. satya : UbhA raheA. hamaNAM ApuM... ( sTezana mAstara paisA laI, TikriTa pAMca karI Ape che.) gheSa : mAtara sAheba...tamane takalIpha ApI. satya : takalIpha zenI AmAM. TikiTa ApavA mATe teA hu' ahI kheDo chuM. mAre Ameya mArI patnI mATe TikiTa kADhavAnI ja hatI. tene paNa jakazananI haoNspiTalamAM javAnuM che... pa: tame paNa satyabAbu rAjA harizcaMdranA avatAra lAgeA che. relave sTAphanA mANasAnA kuTu'bIjana mATe TikiTa kharIdavAnI ? vAha sAheba vAha ! satya : te zuM relave mArA bApanI milakata che ? TikiTa teA kharIdI joI e ja. dveSa : vAta te| sAcI tamArI, paNa eka vAta kahu', tamArI pahelAM je mAstara hatA te, e tA relavene peAtAnA bApadAdAnA vArasA samajatA hatA. TikiTa-nikiTa na le e te samajyA, paNuM ahI'thI mAla ca DAvavA mATe, ravAnA karavA mATe salAmImAM khAkhe| bharIne rUpiyA vepArIo pAsethI letA. mAla ravAnA karavAmAM evA rAk 245 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dekhADatA jANe meTA upakAra na karatA hoya! ane eka tame che ke... kaLiyuganA harizcandra ! satya : dheASadA, bhAgyamAM hAya eTaluM ja maLe, harAmanuM dhana sahelAIthI hajama nathI thatuM. mArA bhAgyamAM duHkha ane dAridraya lakhyAM che--bhAgave ja chUTakA. bhagavAna duHkha ApI mANusatI parIkSA karatA AvyA che. saMtapuruSA...mahAtmAoe AchAM du:kha sahana karyAM che! are A... mathurAprasAda...mathurA...dhaTa vagADa dhaMTa. gADI AvavAmAM e ja miniTa bAkI che. dhASadA : te mAstara khANu, tamArAM patnIne evI zI khImArI che te TheTha jaMkazananI hospiTalamAM javuM paDe che ? satya : bhAI, DokaTara teA TI. khI kahe che. udharasa Ave che. kokavAra leAhI paNa paDe che. tAvane lIdhe zarIra sAva kamajora thaI gayuM che mane kAI 'rilIva ' karAvI cheDAve ema nathI. eTale bicArIne ekalI ja mephalavI paDaze. chekarAkheAkeA kalakattAmAM zivapura eMjiniyariMga *olejamAM bhaNe che. ene tAra karyAM che. joI e Ave che ke nahIM. dhASadA : satyabApu, tame ci'tA na kareA. hu' jaMkazana jAu chuM eTale tamArAM zrImatIne hospiTala sudhI mUkI AvIza. satya : haiM tame...mUkI Avaze| dheASadA ? tamArI dhaNA AbhAra. bicArI ghaNI azakta thaI gaI che. sAcavIne mUkI Avate. ( aMdarathI TeligrAphanI dhaMTaDIneA avAja sabhaLAya che. satyabhUSaNu risIvara upADI vAta kare che. bAjunA jhAMpAmAMthI mathurAprasAda traNa kukSIe sAthe eka ' inveliDa cera 'mAM eDelAM mAstaranAM patnI- aparNAne upADI pleTaphAnA varaMDAmAM lAve che.) mathurA : (aMdara jaI ne) bApu, mAne laI AbhyA chuM. paNa e te| ja kazana javAnI nA pADe che. 24 satya : TeligrAphranuM risIvara nIce mUkatAM) kema nA pADe che? zuM thayuM pAchuM ene ..vAru tuM jA. huM ene samajAvuM chuM. sAMbhaLa, DAuna TrenanA dhaTa vagADe jaladI, lAina kalIara Apa...jA, jaladI. [mAstara mathurAnA hAthamAM lAina kalIaranI riMga Ape che ane khagalamAM phlaeNga dabAvI, varaMDAmAM khurazImAM kheThelI aparNA pAse Ave che.] satya : prema aparNA zuM thayuM? mane kema eTalAnyA. aparNA : bhAre hospiTalamAM nathI javuM. satya : kema ? vaLI pAchuM zuM thaI gayuM...? aparNA : tame AvI zake ema nathI, evuM sAMbhaLyuM ... kAI cheDAve ema nathI .. satya : paNa me' badhI vyavasthA karI dIdhI che... A ApaNA dheASadA tane TheTha haeNpiTala sudhI mUkI jaze. aparNAM : tamArA vagara huM nathI javAnI... satya : tuM nAhaka jidda kare che...mArAthI AvI zakAya ema nathI. tAre hospiTala javuM ja joI e. DaoNkaTara... aparNA : paNa have huM khacavAnI nathI. nakAmI che A badhI doDadhAma. satya : nA...nA. aparNA evuM azubha na khela ahIM na maTe te| kalakattAnA meTA DaoNkaTarane batAvIzuM....hi'mata rAkha. aparNA : moTA DaoNkaTarAya have khacAvI zake ema nathI. (jorathI udharasa khAya che.) nakAmAM paisAnAM pANI... satya : nA...nA aparNA, tu haeNspiTala jA. kAku rilIva karAvanAra Avaze ke tarata ja huM ja kazane AvI paheAMcIza . khecAra divasanI rajA para UtarI jaIza...aparNA tuM kheMcI jaIza. huM tane jivADIza aparNA : mane jivADavA mATe DhagalA rUpiyA joI ze. kayAMthI lAvaze| ? kAzIvAsa karatAM sAsune rUpiyA meAkalavA paDe che. kaoNlejamAM bhaNutA [ buddhiprakAya, julAI '69 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAne rUpiyA ApavA paDe che. vidhavA naNuMno mathurA : bAbu...bAIsAhebane kahe A khurazImAM - bhAra paNa tamArA upara che....... pharIthI besI jAya (aparNA khurazImAM bese che. satya : rUpiyA 2. huM game tyAMthI lAvIza. mArI mathurA tathA kulIo UMcakI cAlavA mAMDe che. sAthenA badhA ja corIo kare che. lAMcaruzavata temanI pAchaLa pAchaLa satyabAbu jAya che. le che... ha ekalo ja atyAra sudhI harizcaMdrano hIsalane avAja saMbhaLAya che ne gADI cAlavA avatAra banI savA rUparaDI pagAramAM jIvana mAMDe che. satyabAbu dUra dUra jatI gADI calAvato Avyo chuM. lAge che-satyavAdI bana nippalaka netro vaDe joI rahe che. ) vAne A jamAno nathI, aSaNa! sabhAge mathurA : bAbu, UbhA UbhA zA vicAra karo che ? cAlanAra A jamAnAmAM duHkhI thAya che. zAnI ciMtA kare che ? (gheSabAbu Ave che. ) satya : (cakIne) huM? ciMtA zAnI ? jouM chuM - ghoSabAbu H mahAzaya, pelI naDisTanTa signala pAse | gADI kSitijamAM vilIna thAya che. . . na dekhAya che... - mathurA : DAuna Trena to jatI rahI have apana Avaze ne ? sAya : Ave, Avo ghASabAbu.. apaNuM, jo A satya : Avaze- jarUra Avaze. jA, jA lAIna jemanI huM hamaNAM vAta karato hato e sajajana che. e tane hospiTala sudhI pahoMcADaze. hospi lIara Apa. je Trenano dhumADo dekhAya che. [ satyabhUSaNa TeligrApha mazIna para jAya che. * : TalanA lagabhaga badhAya DokaTarane e oLakhe che. tArI sArI rIte sAravAra karavAnI e TeligrAma kare che. daramiyAna gADI AvavAno avAja saMbhaLAya che. gADI thoDIvAra UbhI bhalAmaNa paNa karaze. cheSadA, A mArI patnI.. rahe che. vahIsala vAge che. gADI UpaDe cheSa : huM oLakhuM chuM....oLakhuM chuM. namaskAra bhAbhI. che. mathurA prasAda satyabhUSaNanI ophisamAM tamArA sAmAnamAM zuM zuM che ? (aparNa javAba Ave che. ] mAM namaskAra kare che.). mathurA : bAbu, A gADImAM bekAbAbu AvyA nathI satya : A eka baeNga ane nAnakaDo bistare. . lAgatA. bIjA eka peseMjara AvyA che. pelA cheSa : acchA... achA. ' ekavAra Apane ghera rAta rokAyA hatA-jamA satya : A vIsa rUpiyA le... hatA... [ AvatI gADIno avAja. thoDIvAramAM gADI satya : keNu e ? mane oLakhANa paDatI nathI. * pleTaphorma para AvI UbhI rahe che. mathurA- cahere kevo che ? prasAda tathA betraNa kalIo "inveliDa cera' mathurA : cahero...le e jAte AvI pahoMcyA. laI AvI pahoMce che. gheSaba bu aparNAnI (AgaMtuka narendra pAla praveza kare che ) - peTI tathA bistare UMcakI gADInA DabbA narendra : namaskAra...namaskAra mAstarabAbu. A tarapha cAlavA mAMDe che. ] satya : oha... tame narenabAbu...namaskAra... A satya : aparNA, kaMI paNa ciMtA na karIza, ghoSa- A. kema majhAmAM ne ? bAbu badhI vyavasthA karI Apaze. huM AvatI narena : hAjI, ApanI dayAthI majhAmAM chuM. mane - kAlanI DAuna TrenamAM jarUra AvI pahoMcIza. Ape barAbara oLakhI kADho. huM ghaNI vakhata aparNA : je tame nahIM Avo to hospiTalamAM pahelAM Apane ghera rAta rahyo hato, jamyo paNa nahIM rahe. mane tyAM ekalAM gamatuM nathI... hato. A vakhate paNa Apane zaraNe Avyo chuM. satya : nA, nA. huM jarUra AvIza. bhAre muzkelImAM mukAyo chuM. huM buddhiprakAza, julAI '19 ] Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satya : zI muzkelI che enI . vrajanAtha vairAgI : narena pAsenA gAmaDAmAMthI zaNa kharIdavA Avyo e mA jazodA . bhA jazedA kayAM ? - che. kheDUtone agAu nANuM ApavA paDe che te huM cArekera mA jazodAne zodhuM chuM." , Apa jANo che. atyAre rAte jokhama laI ema kahI tribhuvananA rAjA kRSNanI , gAmamAM javAya ema nathI. rasto sAro nathI. AMkhomAMthI AMsu varase che... - ke ATalA badhA rUpiyA laIne javAnI mArAmAM mA jazodA kyAM... hiMmata nathI. ApanI madada vinA... [ gAto gAte vacamAM dhImethI gaNagaNato satya : meTo vepAra karatA lAgo che. kamANI paNa vajana.tha pleTapherma pAra karI satyabhUSaNanI sArI ja haze. dhaMdhe e dhaMdhe. amArA jevA ophisamAM AvI pUche che. ] nekariyAta haMmezAM bhUkhe ja maravAnA. are, bAbA haju sudhI tame sTezane narena : satyabAbu; vepAra eTale lUMTa-corI.. beThA cho? satya : kevI rIte? tame zuM kaho cho... satya : hA, thoDIka vAramAM jauM chuM... narena : ApaNA dezamAM A aMgrejo, porTugIjha vagere vrajanAtha : le tyAre huM jAuM...mA jazodAnuM bhajana vepArI banIne AvyA. pachI kevI lUMTa calAvI ? karato... AjakAlane vepAra eTale jUThANuM, phareba, [ gAtA gAto javA mAMDe che tyAM satyabAbU dagAbAjI, lAMca-ruzavata . bIjuM badhuM ghaNuM... bUma pADI bolAve che. ] tamArA jevA satyavAdInuM kAma nahIM...mane mAla satya : e vrajanAtha ..e bAbAjI...vrajanAtha ! caDhAvavAmAM kaMIka kAyado karI Apa te thoDAka vraja : ( pAcho AvatAM) mane kema bolAvyA rUpiyA... satya : (dhIme dhIme mukhamudrA badalAya che. meM para satya : tuM kaI bAju jAya che? krodhano bhAva chavAto jAya che.) zuM mane thoDAka vraja : kema ? tamAre ghera jAuM chuM. mA jazodAnI rUpiyA? mane lAMca ApI relavenA nUra-bhADAnI pAse... ochI rakamanuM vAucara banavuM? relavene chetaruM .. satya : aparNA ghera nathI. jaMkazananI hospiTalamAM che. mArI jAtane chetaruM ? mArI pharajanuM pAlana na ja : he, zuM thayuM mAne ? mane ghaNI ciMtA thAya karuM..corI karuM, lAMca lauM evuM tame Iccho che. mAne jovA mAruM mana adhIra banyuM che. huM che, narenabAbuM? juo, atyAre mAre nANAMnI to jakazananI hospiTalamAM jaI mAnAM darzana sakhata bhIDa che.. bokAnI phI ApavAnI che. karIza. apaNuM mA..mAre mana jazomatI mArI bImAra patnI haMspiTalamAM che. tenI samAna pavitra che.. pUjanIya che. barAbara sAravAra karavA mATe mAre rUpiyA joI e satya : tuM ene dattaka lIdhelo dIkaro che. tuM e tArI che. paraMtu huM lAMca kadI na laI zakuM. mAne maLavA TheTha cAlatA cAlate ja kazananI relavenuM nukasAna karI mAro svArtha pUro na karI hospiTala sudhI javAnI vAta kare che ! ane zakuM. bhale game te thAya, narenabAbu..mArAthI eno potAno chokaro khabara ApavA chatAM e nahIM zake. tame jaI zake che. nA, nA evuM mAne jovA Avyo nathI... na thAya mArAthI. vraja : Avaze, e paNa Avaze, bAbu..dhIraja rAkho. [narena pAla namaskAra karI vidAya thAya che. e potAnI pharaja samaje che. Avaze, jarUra eTalAmAM dUrathI vrajanAtha vairAgI bhajana gAte Avaze. saue pote potAnAM kartavya pUrAM karavAM Avate jaNAya che. ] paDe che. 148 | buddhiprakAra. julAI 19 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satya : kartavya...kartavya... kartavya karanAranuM zuM bhaluM vraja : pApa karavAthI haMmeza rUpiyA maLe che ke nahIM thAya che A duniyAmAM, vajanAtha? rUpiyA e to jANato nathI. eTaluM jANuM chuM ke sivAya bIjuM kaI nathI. atyAre to mane pApanAM mAThAM phaLa bhogavavA paDe che, pachI bhale game tema karI rUpiyA lAvavA e ja kartavya e sajA zArIrika vedanA hoya ke mAnasika lAge che...acchA vrajanAtha, tuM aparNane mAnI paritApanI heya ! jema pUjanIya gaNe che te tenI sAravAra mATe... satya : are, mArA jevA jeNe jiMdagImAM koI tenI jiMdagI bacAvavA mATe thoDAka rUpiyAnI pApa karyuM nathI ene sajA bhogavavI paDe che madada na karI zake ? enuM zuM ? mAro aparAdha ke pApa je gaNo te vaja : bAbu, mArI pAse rUpiyA kyAMthI hoya ? huM e ke meM mArI bahenanA tathA putranA sukhane garIba bhikhArI chuM...ghera ghera mAgIne khAnAra... ane sagavaDa mATe patnInI barAbara sAravAra satya : paNa leka to kahe che ke te Amatema na karI. ene kSaya thayo che. chatAM joIe tevI kyAMka rUpiyA dADyA che ne ! zuM e badhA khoTuM davA karAvI zakyo nathI... hA, aparNanuM je mRtyu thaze to e mATe huM mArI jAtane vraja : nA, leMkonI vAta sAcI che. paNa garIba javAbadAra gaNIza. huM tene bacAvI na zakayo tene maravA dIdhI... rAMka A vrajanAtha nahIM, DAkU vrajanAthane loko oLakhe che. sAdhu thayo e pahelA lUMTAra vraja : bAbu...bAbu, AvuM na bole... vrajanAtha... pahelAM mAruM nAma hatuM vrajanAda DAka. satya : vrajanAtha, meM aparNAnI pUrI kALajI na lUMTa karavI e mAro dhaMdho hato. ghaNAM pApa lIdhI tethI Aja te maraNapathArIe paDI che. karyA'... pApanI pUrI sajA paNa bhegavI. pachI pazcAttApanA agnithI mAruM hRdaya saLage che. lIdho bhekha. loka DAka kahI bhIkha ApatA nathI, mana ghaNuM azAta banyuM che. game teTalA rUpiyA gALo paNa de che. lokonI gALone mAthe caDAvI kharaca thAya huM apanI jiMdagI bacAvIza. bhajana-kIrtana karato zAntithI pharyA karuM chuM. vaja : jarUra...jarUra, mA jazamatI jarUra sAjAM khAvAnuM maLe to ThIka...ne maLe to hare kRSNa thaI jaze. Ama hatAza thavAnI, bAbu, kaMI murAri...mA jazobhatIne dvAre AvI Ubho rahe jarUra nathI. bhagavAnane prArthanA karo...e ja chuM...mA khUba sneha kare che. mArAM badhAM pApa bacAvaze mArI jazAmatI mAne.. zAntithI aparAdha badala temaNe mAphI ApI che. eTale DAuna Trenane ravAnA karI tamAre roja rAtanA jazodAmAne dvAra AvI Ubho rahuM chuM... vahelA ghera javuM joIe. A badhA kolAhala... satya : paNa tArA rUpiyAnI vAta kara ne. A badhI dhamAla vacce tamArA manane kayAMthI ja H rUpiyA meM jamInamAM daTayA che. paNa e zAnti maLe ? jAuM chuM jaMkazananI hospiTalamAM arthanI sAthe bIjuM ghaNuM anartha paDayuM che. mA jazodAmatIne maLI AvuM. ("o mA e dhana bAbu pApanuM che. e rUpiyA tamane jazamatI'... gAto gAto vrajanAtha prasthAna nahIM ApuM. pApanA dhanathI koInuM bhaluM kare che.) thatuM nathI. satya : gADIo Ave che ne jAya che. apa ane satya : paNa vrajanAtha, duniyAmAM pApa karyA vinA DAuna...A badhe ke lAhala...dhamAla... azAnti dhana maLatuM nathI. jiMdagIbhara... A ghAMgha'... A kolAhala.. bumikAtha, julAI 19 ] Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya dRzya [' pAruI' sTezananI e ja relave Aphisa. sAMja paDI che. Aphrisa udhADI che. mathurAprasAda. plaeNTaphrarphomanA dIvA saLagAvI, eka TebalalaeNmpa laI AphisamAM praveza kare che. ghaDiyALamAM chanA TakArA vAge che, TeligrApha mazIna TakTakTak avAja saMbhaLAya che. ] mathurA : mAstara sAheba. mAstara sAheba A tAranuM mazIna elAve che... satya : ( anyamanaskabhAve) hai..krANu khAlAve che? mathurA : A TeligrAphanA nazInanI dhauMTaDI kayAranI vAge che. cha vAgyA. gADI AvavAnA vakhata thayA. satya : ( dhaDiyALa bhaNI jotAM ) cha vAgI gayA ? jone mathurA haju mane rilIva karAvavA kAI na mAvyuM. khA| paNa na Avye. kathAM sudhI rAha jovI? rAha joI thADayo... mathurA : bhAjI, tame nAhaka ciMtA karA che...khAtA nathI...pItA nathI. AkhA divasa ciMtA ane vicAraza... visarAta AphisamAM ... pleTaphroma para...ghera jaI thoDoka ArAma kare. Ama zarIra prema TakI zake ? satya H mathurA, mAAM teA zarIra ane mana eka bagaDayAM che. magaja kAma karatuM nathI. jaDa thaI gayuM che. zUnya ! mathurA : bApu, huM tamAre mATe cA-nAstA laI AvuM. savArathI tame kaMi khAdhu pIdhu nathI. satya : have atyAre kAMya jateA nahIM. gADI AvavAne vakhata thayA che.. gADI AvI jAya pachI jaje...A rIMga lete jA...dhaDaTI vagADa. gADI AvatI lAge che... [ gheADIvAramAM--tepathyamAM ga!DI AvavAnA avAja. satyabhUSaNu lAla-lIlI battI laI plaeNTaphaoNma para AMTA mAre che. gheADIka kSaNA siseATI vagADe che. lIlI battI dekhADe che. gADI UpaDe che. dhIme dhIme gati pakaDatI yA bahAra nIkaLatI lAge che. eTalAmAM narena pAla doDatA UDatA Ave che. ] 5 narena : mAstara sAheba, gADI rA...gADI rokA. arere...gADI pakaDI na zakayo.. jatI rahI... sAheba, tame gADI kema UbhI na rAkhI ? satya : rokI zaku ema karyAM hatuM... jheDa yArDa bahAra nIkaLI cUkI hatI. nareza : hA khAjI, tamAre| dASa nathI. mArA nasIbane ja deSa che. paNa have tame mArI madada karaze te ja khacIza mahAzaya. tame ja mane musIbatamAMthI ugArI zakA ema che! satya : khele. mArI zI madada joIe che tamAre? nareza : ( gaLagaLA sAde) bApu, rAta paDI gaI che gADI cUkI gayA. have zuM thaze mAru.. satya : ahI'tha jaMkazana sTezana bahu dUra nathI. cAlI nAkheA. traNa-cAra mAla haze tyAMthI ghaNI DAuna Trena maLaze. nareza H AvI aMdhArI rAte cAlatA jAuM jaMkazana sudhI ? satya : e sivAya bIjo upAya nathI... narena : mathurAprasAdane sAthe letA jAu teA...e mathurAprasAda...( najIkanA pleTaphraoNma' parathI mathurA Ave che.) mathurA H kema khA....mane mAlavyA ? narena : mArI sAthe ja kazana sudhI AvIza ? mAstara bApune huM vinatI karuM.... satya : narenamAthu .. haju apa-Trena AvI nathI. ene ravAnA karyA sivAya mathurA kayAMya na jaI zake. narena : paNa bApu, emAM teA dhaNI rAta vItI jAya... mathurA : bApu, cAlI nAMkhA ne . hamaNAM gheADIvAramAM paheAMcI jazeA. pele vrajanAtha vairAgI...divasamAM etraNa vAra jaI Ave che. Aje paNu mAtAjIne maLavA cAlate gayA che. narena : kANu vrajanAH DAku ? satya : have e DAku rahyo nathI. have teA pUrA vaiSNava banI gayA che. hA, pahelAM kAkavAra lUTapATa karatA hatA. | buddhiprauAsa, julAI '69 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ narena: e te eNe lekene ThagavA mATe bhagavA satya : (akho phADIne) pAMca hajAra rUpiyA ! e te paheryA haze. bAkI rUpiyAnI gaMdha maLatAM ja bhAre jokhamanuM kAma che. tijorI toDI rAtanA asalano DAku banI jaze! vrajanAtha vaiSNavane kaI cora-DAku laI jAya che... vrajanAda DAku banatAM vAra nahIM lAge. narenaH muA...laI jaze to...nasIbamAM haze te mathurAH are bAbu.jhAjhe vicAra karyA vagara jaladI ema thaze. paNa bAbu. mArA khissAmAM je jaladI cAlavA mAMDe. hamaNAM jaMkazana raheze to rAtanA mane cora-DAku jIvato nahIM pahoMcI jaze. choDe. jAnathI mArI nAMkhI bhayamAM dATI deze.. narena : nA bhAI..tuM to mane DAkunA hAthamAM vrajanAda DAkano mane bahu bhaya lAge che. tame phasAvavAnI vAta kare che. jANe che. A gAmamAM tathA tenI AsapAsa satyaH nA, nA. tamane DAkunA hAthamAM phasAvavAthI jeTalA vepArIonAM khUna thayAM te badhAM vrajanAdaamane zo lAbha? ne nAme caDhelAM che... narena: to AjanI rAta tamAre ghera ja mane Azaro satya : nA, nA... have to e pUre vaiSNava thaI Apo ne. meM pahelAM paNa ekavAra rAtanA DuM gayo...sAdhu...bhakta. narenaH moTA zikAranI gaMdha AvatAM vaiSNavano veSa thaI javAthI tamAre ghera rAtavAso karyo hato. tajI daI pAcho asalI vAgha banI jAya... bAbu, ekavAra pharIthI mane Azaro Apa... enA lohImAM ja DAkugIrI che. lo bAbu... mAruM rakSaNa karo... sAthe jokhama che eTale ... A rUpiyA...(neTonuM moTuM baMDala Ape che.) satyaH paNa mArI patnI ghera nathI. hospiTalamAM che. satya : (relave oNphisanI tijorI ughADI baMDala narenaH kaMI vAMdho nahIM. bAbu, huM to eka khUNAmAM mUkata) narenabAbu, tame mAre mAthe moTI paDyo rahIza. javAbadArI nAMkhI dIdhI. AnI ciMtAmAM mane satya : tamArI IcchA ema hoya to khuzIthI tame AkhI rAta UMgha nahIM Ave... - mAre ghera rAtavAso karI zako cho... narena : mAstarasAheba, huM tamAro A upakAra narenaH (zvAsa choDatAM) hAza, bAbu tame mane bacAvI jiMdagIbhara nahIM bhUluM , tame mArA para ghaNI lIdhe ! e mathurA... have kaMI cA-nAstAne dayA karI che. bhagavAna tamAruM bhaluM kare...tame prabaMdha kara...le A cAra AnA...ciMtAthI... sAce ja dukhiyAMnA belI che... doDadhAmathI thAkI lotha thaI gayo chuM bhAI.. satya : mathurA, jA narenabAbune ApaNe ghera laI satya : barAbara che...cA-nAsto karI, mathurAnI sAthe jA. ozarInI AgaLanA rUmamAM suvADaje. tame ghera jaI sUI rahe. tamAro bIje kaMI sAmAna nathI ne? huM A narena : Apa ghaNA ja dayALu cho mAstara sAheba.. apa Tenane ravAnA karI AvI pahecuM chuM... huM Apane upakAra jiMdagIbhara nahIM bhUlI mathurA, bAbunA khATalA para maccharadAnI lagADI zakuM. paNa..bAbu, tamAre mArA para eka bIjA deje, nahitara AkhI rAta macchara karaDI khAze... kAma mATe kRpA karavAnI che. mArI sAthe A jAo narena bAbu...narena tathA mathurAnuM prasthAna] thelImAM pAMca hajAra rUpiyA che zaNanI kharIdI sTeizana mAstara netaranI ArAma khurazImAM rokaDethI thAya che... tethI sAthe rUpiyA laI besI paga laMbAve che. moTuM bagAsuM khAya gAme gAme bhaTakavuM paDe che...Apa ophisanI che. dhetiyAnA cheDA vaDe mAM, AMkho lUche che. tijorImAM eka rAta mATe mUkavAnI maherabAnI kare. pachI AMkho baMdha karI, sAta besI rahe che. ] butiprakAza, julAI 19 ] 251 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satya : (hATha kruphphaDAvatA... kaMIka khabaDe che. pAchA mAthu nIcuM karI sthira thaI jAya che....cADIvAramAM daravAje UpaDavAnA avAja sAMbhaLI jAgI jAya che...) koNa ? kANu ?..khAkA... tuM atyAre ATalI moDI rAte! kAMthI AvyA bhAI ? kheAkeA : (udAsa ane khinna bhAve) mAnI tabiyata jovA mATe jaMkazananI hospiTala gayeA hateA... tyAMthI cAlatA cAlatA AvyA chuM... satya : paNa bhAI, tuM eTale dUrathI cAlatA zA mATe AvyA...apa-Trena hamaNAM ja AvI paheAMcaze. kema che tArI mAne? mAre| kAgaLa tane maLyeA hateA ne? khAkA : (mAM parane pasIne lUchatAM) hospiTalamAM paheAMcyA bAda mA kheDAza banI gayAM hatAM... thAkane lIdhe kadAca. vASabAbu bicArA bahu gabharAI gayA hatA. tamArA kAgaLa vAMcI huM jakazananI hAspiTale savAre paheAMcI gayA hatA. DokaTare iMjekazana ApI mAne hAzamAM ANyAM. satya : pazu rogo che e vize DokaTaroe kaI kahyuM ? khAkA : eka DokaTara jADisa kahe che...khIna TI. bI. thayA mAne che...trIjA Aparezana karAvavAnI salAha Ape che... satya : mane teA bahu ciMtA thAya che kheAkA...aparNA bacaze ke nahIM... kheAkeA : bApu, khace. kema na bace. paNa mAne bacAvavA--jivADavA mATe rUpiyA joI e... rUpiyA. kalakattA laI jaI e...tyAM moTA moTA DokaTaro che, game tevA sIriyasa rAgIone meAtanA mAMmAMthI bacAve che. satya : tArI vAta sAcI chaeN...aparNAne bacAvavI e mArI pavitra pharaja che -- huM jANuM chuM... paNa ATalA badhA rUpiyA... kheAkeA--( uttejita svare) game tyAMthI lAvavA paDaze bApu. ceArI, lU'Ta, khUna karIne...game terIte... para rUpiyA vagara nahI cAle... mAne jivADavI paDaze...priyajananA prANa bacAvavA mATe cerI, lUTa, khUna karanArane huM aparAdhI mAnatA nathI... ene mATe upAya paNa zA che bIjo ? satya : bhAI, tuM jarA ThaM'DA paDe. zAnta thA. rUpiyAnI sagavaDa huM game tyAMthI karIza...tArI mAne jarUra bacAvIza. mela keTalA rUpiyA joI ze? khAkA : etraNa hajAra... satya H tArA bhaNavAnA kharaca mATe keTalA joI ze. khAkA : e-aDhI hajAra... satya : vAruM, huM pAMca hajAra sudhInI vyavasthA karIza. mArA proviDaMTa krUDamAMthI ... thADA vyAje laIza ..kAka pAse udhAra mAgIza... khakA : tamane jema ThIka lAge tema karo...rUpiyA game tyAMthI lAve...jAuM chuM. ( prasthAna ) [daravAjAne jorathI athaDAvAne avAja. sTezanamAstara coMkI, akhA phADIne AsapAsa jue che...kheAkA kheAkA...kahI khUmA pADe che ] satya : zuM sAce ja kheAkeA AvyA hatA ke mane bhramaNA thaI...mAruM magaja vicitra thaI gayuM che...kevAM kevAM kharAba sapanAM Ave che... paNa kheAkeA ?...hA, e kheAkA ja hatA. mAruM' aSa mAna karI...gusse thaI, nArAja thaI jatA rahyo...khAkA..ke... [ dhImethI bAraNuM unnADI vrajanAtha praveza kare che. ] vrajanAtha : nA khANyujha...huM vrajanAtha vairAgI... satya H tuM...are vrajanAtha! ATalI meDI rAte vrajanAtha : mA jazeAmatAne jovA mATe .. maLavA / mATe mane haoNspiTalavALAe aMdara javA na dIdhA. temaNe kahyuM : daradInI tabiyata sArI nathI. aMdara nahIM javA devAmAM Ave... me' Agraha karyAM . vinaMtI karI. satya : kema... [ buddhiprakArA, julAI '69 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrajanAtha : kema vaLI zuM? mArI mA jaze matIne maLavA na de e kema cAle bApu? satya : tArI mA jazAmatI...tAre pitA ? vrajanAtha : tame...tame vaLI. huM tamArA putra... satya : ( ciDAI ne) mArA koI putra nathI...krAI nathI. duniyAmAM badhAM rUpiyAnA sagA che. mA, bApa, putra--badhA saMbadhA kevaLa svAnA che... rUpiyAnA che. vrajanAtha : zuM kheleA che! bApu... satya : vrajanAtha, ThIka kahuM chuM...sAcu` kahuM chuM. prema, mamatA, vinaya, bhadratA badhu... rUpiyA mATe che. Aja huM daridra chuM...nina chuM...lAcAra chuM. duniyAmAM mAruM kAI nathI...mAruM jarA paNa mAna-sanmAna nathI... vrajanAtha : nA, nA bApu...evuM jarA paNa nathI. tamArA mananeA vahema che A... satya : 'mArA hekarA - kheAkeA maNa AvI keTakeTaluM sabhaLAvI gayA. mAre cAra-pAMca hajAra rUpiyA game tyAMthI bhegA karavA paDaze. vrajanAtha : paNa kheAkAbAjI tA... satya : hamaNAM mArI sAthe jhadhaDA karI, gusse thaI jakazane cAlyeA gayA...tenI mA pAse hAspiTalamAM.. vrajanAtha : huM hamaNAM ja tene manAvI ahIM laI AvuM chuM. satya : nA, have tene pAcheA khelAvI lAvavAnI jarUra nathI. pAchA na kahevAnAM veNu kaheze... mAruM kALajuM khALI nAMkhaze. vrajanAtha : enA melyA tarapha dhyAna na detA, Athu. cheka che...mAMdI mAne joI e akaLAyeA haze satya : eNe zuM kahyuM sAMbhaLavuM che tAre?...kahyuM ke cArI, lUMTaphATa, khUna, DAkugIrI...game te karIne paNa rUpiyA lAve...rUpiyA. vrajanAtha : e tA mele babu, mele. nAdAna che... satya : tuM mane rUpiyA lAvI ApIza ? bhIkha mAMgIne, buddhiprakAza, julAI 69 ] cArI karIne, lU'Ta karIne game te rIte....aparNAne bacAvavA mATe...tArI mA jazeAmatInA jIvananI rakSA mATe... vrajanAtha : bApu, huM prayAsa karI jouM. kayAMya patto khAya teA... (daravAjA pAse khaTa khaTa avAja) satya : ( jarA cekIne) A zAnA avAja thayuM? vrajanAtha : e teA uMdaranA...udaranA satya : mane lAgyuM kAka bAraNuM Thoke che jANe... vrajanAtha : bAthu, tamAruM mana ecena che...jarA ArAma kare. AphisamAM ja sUI rahe...huM .jarA pharI AvuM... ( prasthAna ) tRtIya dRzya [e ja ' pArupu' sTezananI Aphrisa. AphisamAM badhuM pUrvavat. pANIneA glAsa khAlI paDayo che. dhIre dhIre maca para prabhAtanA prakAza phelAtA dekhAya che. pakSIonA kalarava saMbhaLAya che. satyabhUSaNu TuvAla paherI beThAM che. kapaDAM dhoI ne sukAvavA dArI para laTakAvyAM che. sTezanamAstaranA mAM para thAka, kaMTALA, khecetInA bhAvA varatAya che. dUrathI prabhAtiyuM gAtA athurAnA avAja saMbhaLAya che. mathurAprasAda Aphisa bhaNI AvatA lAge che. AphriksamAM dAkhala thaI jue che-- mAstarasAheba TuvAla paherelI avasthAmAM ArAmakhurazI para sUtA che, mathurA ghaDIbhara Azraya bhAve joI rahe che. pachI kheAlAve che.] mathurA : are bhAratarI...mAstarasAheba, jAgA ... zaThe| have. zuM AkhI rAta sTezane ja rahyA... vahelI savAramAM ranAna paNa karI lIdhuM ? ardhA kapaDAM dhAI cUkavavA laTakAvI dIdhAM ! A TADhamAM tame TuvAla paherI udhADe zarIre beThA che? sAheba, mAMdA paDazeA...jaladI jaladI kapaDAM paherI le... 53 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAstara : (AMkhe caLatI caLata) huM koNa.. saba-Inspe. H tame kyAMthI atyAre ? mathurA? zuM karuM bhAI? AkhI rAta jAgate jamAdAra : sAheba dUranA pelA DisTaMTa signala sTezana para paDyo rahyo. zarIra-mAthuM badhuM pAse eka mANasanI lAza paDI che tenI khabara garama thaI gayuM hatuM. eTale ThaMDA pANIe nAhI ApavA Avyo chuM. lAza cAdarathI poTalAnI lIdhuM. ghera gayo nahIM. ahIM badhuM patAvI lIdhuM. jema bAMdhelI che. je te khare, kapaDA sukAyAM che ke nahIM ? A saba-InspekaTara : pelA DisTeTa signala pAse... mathurA : (laTakatAM kapaDAM lAvIne ApatAM) lo satya : lAza.kenI haze..arere bicArAnuM khUna.. sAheba, kapaDAM jhaTa paherI lo.huM jarA pleTarma para aTe mArI AvuM. (jAya che.) saba-ipeH cAla, mAstara sAheba jevuM jouM kenI lAza che . tapAsa karavI paDaze namaskAra. (satyabhUSaNa kapaDAM laI lageja rUmamAM paheravA (jamAdAra sAthe saba-inspekaTaranuM prasthAna) jAya che. ) [ thoDI vAramAM matharAprasAda pAcho AvI mathurA : bAbu, tame jaMkazananI he spiTala javAnA bUmo pADe che.] hatA ne .. mAstarabAbumAstarasAheba. piolIsa.. satya : hA, javAno chuM .. jone jaMkazane bevAra satyaprakAza : pAlIsa...? Teliphona karyo...TeligrAma meseja mokale, paNa haju sudhI koI rilIva karavA AvyuM nahIM... [ piolIsa saba-InsapekaTara praveza kare che ] bhale koI na Ave. huM to DAuna TrenamAM jato saba-InspekaTara : kema cho mAstara sAheba? bolo mane kema bolAvyo hato ? rahevAne.. . satya : (navAI pAmatAM) me bolAvyo hato? nA... mathurA : (ciMtAtura bhAve) paNa bAbu ekasIDenTa. nA .. sAheba. satya : game te thAya, huM to javAno...aparNA tyAM saba-InspekaTara : tame kAle rAte mane sTezane AvavA bharavA paDI che ne huM ahIM nokarInI ciMtA khabara mekalyA hatA ne... karato besI rahuM? jahAnnamamAM jAya AvI karI...jA, jA jhaTa cA laI Ava. hamaNAM satya : ( AzcaryabhAve bhavAM caDAvatAM) meM polIsane gADI Avaze. eTale tamane ahIM be lAvyA hatA? nA... meM to bolAvyA nathI... [mathurAprasAda jAya che. satyabhUSaNa tijorI khelI rUpiyAnI noTo hAtha laI tapAse che, saba-InspekaTara: kAle rAte sarca-pATa laI huM eka eTalAmAM vrajanAtha praveza kare che. satyabhUSaNa gAmamAM gayo tyAre eka mANase AvI thANe noTo mUkI daI tijorI jhaTapaTa baMdha kare che.] khabara ApI hatI ke tamAre polIsanI madada joIe che. vrajanAtha : mAstarasAheba, paDhiyAmAM tijorI ' kholI zuM kADhavA mAMDayuM ? satya : e mANasa keNa hato ? saba-InsapekaTara : e to khabara nathI. huM hAjara satya : vrajanAtha ke?...tArI najara tijorI para nahoto. jamAdAra kadAca oLakhatA haze_meM ene pUchavuM nathI. huM paraDhiye thANe pahe vrajanAtha : tijorI para najara paDe ja, bAbu. ghaNAM ke tarata tyAMthI sIdho ahIM Avyo chuM. khera... varSonI Teva. (jamAdAra AvI salAma kare che.) satya : A tijorI to khAlI che vairAgI! 254 [ buddhiprakAza, julAI 69 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrajanAtha : bAraNuM baMdha thavAno avAja sAMbhaLI polIsa ophisara : namaskAra, mAstarasAheba. jANI gayo ke tijorI khAlI che... huM jaMkazane. satya : A sAheba kema avivuM thayuM ? thI cAlyA AvuM chuM. rAtanA tyAM ja rahyo che. o. : A narena pAla kaheze. hato. narena : mAstarasAheba, ApanI pAse sTezananI satyaH apane kema che bhAI.. tijorImAM rAte je rUpiyA meM mUkavA ApyA vrajanAtha : mAnI tabiyata sAMjathI jarA vadhu bagaDI che. hatA te levA Avyo chuM. satya : (ciMtita svare) che. vadhAre kharAba che? satyaH mArI pAse rUpiyA...tijorImAM zAnA rUpiyA huM hamaNAM ja jAuM chuM .. narena : zuM bolo che sAheba !...tamane AvA vrajanAtha : bicArA zeSabAbu deDAdoDI karI rAtanA nahotA dhAryA ! tamane sajajana samajI rasIda davAo ane Ijekazana laI AvyA...tame jaladI lIdhI nahotI ke nahoto koI sAkSI rAkhyo. mA jazamatInI khabara kADhavA jAo, bAbu. satya : tame A zuM kahe che? mArI samajamAM satya : huM abaDI-hamaNAM ja jAuM' cha'... game kaI nathI AvatuM. teTalA rUpiyA kharca thAya aparNAne bacAvIza .. narena : pelA mathurAprasAda...pelA Da ku vrajanAthane jarUra bacAvIza. jene, pelA mathurAne cA levA jarA bolAvo...rAte sTezane e beu hAjara kathArane mokalyo che. haju Avyo nahIM. jarA hatA ne tamane rUpiyAnI thelI ApI hatI... jAne pelA jhADa taLe cAvALAnI dukAne tapAsa ispekaTara sAheba... mane bacAvo... mane khabara kara ne. nahotI ke AvA satyavAdI mANasa pharI jaze [ vrajanAtha jAya che. ] ...badalAI jaze. mathurA : (hAthamAM cAno glAsa laIne praveza pa. e : bhaI kAI rasIda nathI ke sAkSI nathI. karato ) : sAheba jarA DuM...vAra lAgI, zuM thAya ? mAstarasAheba, narena kahe che ke eNe biskuTa levA rokAyo hato. tamane rUpiyA ApyA che. tenA saMtoSa khAtara satya : lAva, jaladI lAva. cA haze to cAlaze... tame mane sarca karavAnI rajA Apa... mathurA : cAvALo kaheto hato..ke DiTaMTa signala satya : jarUra sAheba, pUrI sarca karo. tijorI juo. najIka koka paradezInI lAza paDI che. narena Tebalo-phAIlo-abharAI ApanI irachA hoya pAlanI lAza haze kadAca . keIe enuM khUna tenI sarca kare. karyuM lAge che. [ satyabhUSaNa tijorI khAlI batAve che. te satya : narena pAlanuM khUna thayuM ? . tuM barAbara khAlI che. TebalanAM Droara kheMcI batAve che.) jANe che? narena : arere...mAruM satyAnAza thaI gayuMhuM mathurA : meM te cAvALAnI dukAne sAMbhaLyuM koka barabAda thaI gayo. barabAda thaI gayA. - paradezInuM khUna thayuM che. paradezI vaLI keNa heya po. eN : serI, pAla mahAzaya..A bAbatamAM narena pAla sivAya ? lAva huM signala pAse huM tamArI kaMI madada karI zake ema nathI. jaI joI AvuM. DAuna Trena Ave e pahelAM tamAre kesa karavo hoya. jANe riporTa kare ja AvI pahoMcuM chuM. (prasthAna) hoya te karo...cAle, huM jAuM chuM." [ polIsa saba-InspekaTara Ave che. sAthe [eTalAmAM mathurAprasAda moTA avAje rota narena pAla che.] kakaLato praveza kare che. ] buddhiprakAza, julAI 19 ] Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mathurA : mAsTara sAheba mAsTara bAbu..arere jarUra nathI. e lAza mArA ja putra che.. huM A zuM thayuM vrajanAthe khUna karyuM...ene pakaDo ' joI zakIza nahIM. enuM ja khUna karavAmAM AvyuM ...InspekaTara sAheba...pelA DAku vajanAthe che....... jekazananI hospiTalamAM mArI bImAra - bekAbAbune gaLe TUMpo daIne mArI nAkhyA... patnInI hAlata gaMbhIra che. mAre tyAM javuM che. satya : he huM zuM kahe che mathurA... mArA kAne? aparNane bharatI bacAvavI che .mAro dIkaro mathurA : hA...bAbu..tamArA putrane,.. kaheto ke tenI mAne bacAvavI e mAruM kartavya che. satya : paNa e to tenI mA pAse ja kazane pI. . tame ekavAra joI lo te..? horiTalamAM gayo hato ne..mArA para garase satya : sAheba...mArAthI enuM meM nahIM jovAya. thaIne gayo hato.. mArA para maherabAnI karo. mane DAuna TrenamAM jaMkazane javA do ..e mathurA, ghaMTa vagADa. mathurA : tyAMthI vrajanAthanI sAthe rAte kAba bu DAuna Trena AvatI lAge che...vakhata thaI gayo ahIM pAchA AvyA hatA. temane mArI.. ...mathurA, lAIna kalI ara kara... sAya : (danabharyA kaMThe A zuM kahe che mathurA... pi. : jarA dhIraja rAkho, mAstara mahAzaya. [SabAbu praveza kare che ]. huM pUrI vigato jANavA mAguM chuM. misTara satya ghoSabAbu, tame ? tame atyAre ahIM kyAMthI? pAla, huM tamane je prazno pUchuM tene barAbara cheSa : AvavuM paDayuM.... - javAba de. tame gaIkAle rAtanA polIsa thANethI satyaH apane kema che? mArA kAnuM rAte khUna kayAM gayA hatA ? thayuM... narena: tyAMthI huM mArA eka AsAmI- dInabadhune ghera gayo hato ane rAte tyAM ja sUI rahyo hato. ghoSa : zuM kahe che...kAnuM khUna ! satya : pUDo A phojadAra sAhebane . lAza tyAM satyaH (bhaya, ciMtA ane vyathAnA mizra bhAve) pelA signala najIka paDI che .. dInabadhune tyAM sUtA hatA... tyAre ... bhAgyanuM kevuM bhayAnaka payaMtra ! ghoSa : (bharAyelA kaMThe) aparNodevI paNa saMsAranI pi. .: tame tyAMthI ja sIdhA ahIM AvyA | mAyA choDI cAlyAM gayAM... ema ne? satya : he.. zuM kahe che bAbu .. apaNuM paNa e che , e che piyA sayA ane mane choDI cAlI gaI...(dana kare che ) TezananI tijorImAM rAkhavA ApyA hatA, te che. eN : satyabAbu...mAstara sAheba.....dhIraje pAchA levA....... rAkhe.. zAnta paDo. pi. . paNa koI eNviDansa nathI...AI mIna satyaH (sadanabharyA kaMThe) zuM dhIraja rAkhuM phoja sAkSI ke rasIda nathI. vAra tame thANe jAva, dAra sAheba, mAruM satyAnAza thaI gayuM." huM hamaNuM AvuM chuM. (narena jAya che ) ha. [ ekAeka satyabhUSaNanA menA bhAva badalAI mAstara mahAzaya tame mArI sAthe pelA signala jAya che. visphArita akhi... unmAda bharela pAse cAlo. tamAro ja putra che ke nahIM te cahere...pAgalanI jema phATelA avAje oLakhI kahe . meTethI bolavA mAMDe che ] satya : (akho thira, phATelI; ruddha-vikRta kaMTha-svare) ..... mane phAMsI Apo...phojadAra sAheba, meM jadAra sAheba, tamArI sAthe mAre AvavAnI eka nahIM...be khUna karyA che . putranuM ane 256 [ buddhi pakAza, julAI '69 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patnInuM .. nirdoSa putranuM...bImAra patnInuM...mane phrAMsInI sajA apAvA...aparNAne meM ja mArI nAMkhI. barAbara davAdAru karyAM nahIM . hospiTalamAM gayA nahIM...khAkAnuM khUna...tenuM gaLuM dabAvI meM ja karyuM... rAtanA sTezanethI ghera gayeA hateA. narena pAla samajI...rUpiyAnA lAbhamAM putrane mArI nAMkhI...cAdaramAM lAza bAMdhI...signala pAse mUkI AvyA...dATavAno vakhata naheAtA... dheASabAbu : ( gabharATa ane ci'tAbharyAM kaDai ) mAstara bAjI, zAnta paDeA...Ama na khAle.. satyaH mAruM nAma che satyabhUSaNa . sAcuM ja kheAlu TakAu ane AkarSaka sarasapura milanuM kApaDa e Ta le saMtA Sa nI chuM. huM. gAMDA...pAgala nathI thaI gayA. (hAsa kare che) hA...hA...narena pAlanA rUpiyA A sinI bahAra pelA jhADa nIce dATI dIdhA che...khAkAnuM khUna karI mevAra snAna karyu che...A be hAtha vaDe kheAkAnuM gaLu dabAvyuM ( UMcA karelA beu hAtha bhaNI joI rahe che.) hA...hA...( hase che.) mathurA dhaMTa vagADa lAIna klIara Apa. DAuna Trena AvI. mAre...javu che jakazane...mane phrAMsI ApeA... mane phrAMsIne mAMcaDe caDhAve. [ moTethI raDe che... paDadA... ] parAkASThA senA, zarTiMga, pApalina krepa, dhAtI ane sADI TeliphAnsa : 24901 - 24952 dhI sarasapura milsa limiTeDa sa ra sa pu rrA De : a ma ddA vA3-18 * { madhyama bharatuM. kApaDa TeligrAma : rUpasarasa" Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna ane madhyakAlIna gujarAtamAM dharma jIvana kulapati umAzaMkarabhAI, AcArya yazava'tabhAI, AthI prAk-sAlakI ane sAlakI ema e kAlasannArIe ane sajjane ! kha`DA kalpIne vicAraNA karavAmAM theADIka anukULatA thaze. yunivarsiTI vyAkhyAnamALAmAM kheAlavA mATe mane nima'traNa ApavA sAru prathama te gujarAta yunivarsiTInA tathA zrI ha. kA. ArTsa kaoNlejanA AcAryazrInA AbhAra mAnavAnuM mAruM kartavya samajuM chuM. 'prAcIna ane madhyakAlIna gujarAtamAM dharmajIvana' e viSaya mArA vyAkhyAna mATe niyata karavAmAM AvyA che. A zIkanuM arthaghaTana kevI rIte karavuM ? viSayanirUpaNamAM cheka arvAcIna kALanA sImADA sudhI AvI javuM evA eka vicAra prArbhamAM thayA hatA. paNa eka vyAkhyAnanI maryAdAmAM eTale lakhe kAla-kha'Da samAvavAnuM muzkela lAgatAM prAcInakALathI seAlaka-vAdhelA yuganA aMta sudhInA-- IsavIsananI teramI sadI sudhInA samaya AmAM levAnuM vicAryuM che. joke viSayanirUpaNamAM prasaMgApAtta e pachInA samayanA nirdezA paNa aitihAsika sAtatyanI dRSTie AvA sa'bhava che. je aitihAsika purAvA che te uparathI dharma ane sa'pradAyAnAM utpatti ane vikAsanA tathA samAjamAM pracalita dharmaviSayaka mAnyatAe ane paristhitine khyAla Ave ane pravartamAna dhajIvana viSe amuka adhaTane te dvArA karI zakAya. vaLI, prAcInatara kALa mATe pramANeA vikINuM ane alpa hAryuM anumAnane avakAza vizeSa che. pratihAsakALamAM A taraph AvIe tema pramANusAmagrI vadhatI jAya che. bhogIlAla ja. sAMDesarA * gujarAta yunivarsiTInI vidhAvistAra vyAkhyAnamALAmAM, zrI ha. kA A koleja, amadAvAdamAM tA. 11 mI phebruArI 69nIAMje ApeluM vyAkhyAna, 250 gujarAtamAM pracalita AryadharmAMnI mukhya traNa zAkhAo hatI : brAhmaNu, jaita ane bauddha brAhmaNa dharmo vaLI zaitra ane vaiSNuva e be saMpradAyamAM vaheMcAyelA hatA. ( saura sa pradAyanA samAveza vaiSNava sAthe karavAnuM ucita thaze). kSatrapa e gujarAtaneA eka prAcIna rAjavaza che. mahAkSatrapa rudradAmAnA I. sa. 150 lekha giranAranI taLeTImAM AvelA eka khaDaka upara che, jyAM zAka ane skandaguptanA lekhA paNu che. rudradAmana, rudrabhUti, rudrasiMha vagere nAme uparathI kSatrapa athavA nidAna emAMnA amuka varga zivabhakta haze evuM anumAna thAya che. kSatrape| Ama teA videzI hatA, paNa temane kAI viziSTa lakSaNAvALo mULa dhama hatA ke kema athavA evA dharmAM teo sAthe lAvyA hatA ke kema e nakkI karavuM zakaya nathI. zakeAnA vaMzaja evA pazcima bhAratIya kSatrapAnuM lagabhaga saMpUrNa bhAratIyakaraNa thaI gayuM hatuM. cAjIta Adi vazAnA vIsa jeTalA puruSomAMthI nava puruSonAM nAmanA pUrvArdhamAM 'rudra' zabda che. kSatrapa jayadAmAnA tAMbAnA ceArasa sikkA upara rRAbha ane zivanAM pratIke che. svAmI jIvadAmAnA mALavAmAMthI maLelA zilAlekhamAM te pAnAne svAmI mahAsena arthAta kArtikeyane upAsaka gaNe che. bhAratanuM eka atiprAcIna zaiva tI seAmanAtha gujarAtamAM che. atihAsika paraparAe ane paurANika anuzrutie saMkalita karatAM ema phalita thAya che ke seAma athavA sAmazarmA nAme kAI prabhAvazALI [ buddhiprakAza, julAI '69 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika vyakti hatI, jeNe sAmanAthanuM mandira baMdhAvyuM ane peAtAnI saMpradAyapara parA sthApI. sAme e sthAna pAzupatAne arpaNa karyuM. ema prabhAsanA eka zilAlekhamAM nirdeza che te vAstavika lAge che, kemake saikAo sudhI seAmanAtha e pAzupata AcAryAMnuM mukhya sthAna hatuM ane sAlakIyugamAM seAmanAthanA gaMDa athavA rakSaka pAzupata AcAryAM hatA. purANeAmAM sAmazarmAne rudra-zivanA 27 mA avatAra ane zaitra mArganA pAzupata saMpradAyanA pravartaka lakulIzane 28 mA avatAra gaNyA che. lakulIza athavA nakulIzanA janma madhya gujarAtamAM kAyAvara|haNu athavA kAravaNumAM thayA hatA. lakulIzanI mUrtie dhaNI maLe che; e batAve che ke gujarAtamAM ane gujarAta bahAra pAzupata saMpradAyanA ThIka pracAra thayA hatA. 'kAravaNamAhAtmya' e teA pramANamAM arvAcIna kALamAM racAyelI, tI mAhAtmya varNavatI saMskRta kRti che, paNa pAzupata sa`pradAyanuM sAhitya sArA pramANamAM racAyuM haze, jemAMthI bhAsajJakRta 'gaNukArikA' e prAcIna grantha bacyA che. guptayugIna gujarAtanI dhA`ika sthiti paratve je alpa atihAsika sAdhanA che emAMthI zaivadharma paratve kaI noMdhapAtra jANavA maLatuM nathI, paNa pUrvakAlIna dhArmika paristhitinuM sAtatya rahyuM haze e spaSTa che. maitrakakAlIna gujarAtamAM judA judA saMpradAyAmAM sauthI vadhu pracalita zaiva athavA mAhezvara saMpradAya hatA, ane maitrakavaMzanA e sivAya badhA rAjAe parama mAhezvara' hatA, ethI uparyukta vidhAnane TakA maLe che. ziva sAthe zaktinAM vividha ravarUpeAnI pUjA e yugamAM pracalita hatI ema kahevA mATenAM paNa pramANeA che. kRSNa vAsudeva ane yAdavA mathurAthI nIkaLI dvArakA ane AsapAsanA pradezamAM vasyA tyArathIzrIkRSNanA jIvanakALamAM tema ja temanA dehAtsaga pachI vAsudevapUjAne anukUla vAtAvaraNa prAcIna gurjara dezamAM pedA thayuM. zrIkRSNe viSNunA avatAra gaNAyA. bhAratanuM mahAna zava tI sAmanAtha gujarAtamAM tema aniprAza, julAI 19 ] evuM ja vaiSNuva tI dvArakA gujarAtamAM kSatrapakALamAM gujarAtamAM vaiSNava dharmanA pracAra viSe spaSTa purAvA nathI, paNa janasamAjamAM viSNubhakti pracalita hatI ema mAnavuM ceAgya che. e pachInA samayamAM gupta rAjAe parama bhAgavata-vai guva hatA ane saskRta bhASAnA pakSapAtI hatA. mahAbhAratanI sakalanA sa bhavataH guptayugamAM thaI hatI, ane vAyupurANa AdipurANA tathA keTalAka smRtigranthA te samaye pracAramAM AvyA hatA. emAM nirUpita Adarzoe samasta samAja upara UMDI asara karI hatI. e badhI vizeSatAo gupta rA^e ane temanA adhikArIo dvArA ochAvattA pramANamAM gujarAtamAM dAkhala thaI haze ane parama bhAgavata guptAne abhimata vaiSNava dharmAMtA gujarAtamAM pracAra thayeA haze. skanda guptanA giranAranI taLeTImAMnA lekhamAM sudarzana sarAvarane kAMThe viSNunuM madira baMdhAyAneA ullekha che. guptakALamAM vikaselA bhAgavata saMpradAyanuM sAtatya maitrakakALamAM paNa cAlu rahyuM hatu. maitraka rAjAone kuladharmAM mAhezvara hovA cha;AM dhruvasena 1 leA parama bhAgavata thayeA hateA. gArulaka vazanA rAjAo, jemanA kulanI utpatti viSNunA vAhana garuDa sAthe sAMkaLavAmAM AvatI, teo parama bhAgavata hatA. dakSiNa gujarAtanA traikUTaka rAjAe bhAgavata dharmAnuyAyI hatA. prabhAsapATaNa pAsenA kadavAra gAmanuM prAcIna mandira bhAga vata dhatuM maitrakakAlIna mandira hovAnuM jaNAya che. emAM hAla mAtra varAhAvatAranI mUrti che, paNa mULe tyAM dase avatAreAnI mUrti haze ema abhyAsIenuM mAnavuM che. sUryapUjA paNu gujarAtamAM pracalita hatI. prabhAsamAM sU`pUnna thatI evA ullekha 'mahAbhArata', vanapa, adhyAya 132 mAM che. prabhAsamAM Aje paNa jUnA sUryamaMdiranA avazeSa che. prabhAsanuM khIjuM nAma bhAskarakSetra che. ' nizIthasUtra'nI cUrNimAM AnaMdapuranuM khaju' nAma athalI ApyuM che. ' aka` ' eTale sUryAM. ' arka sthalI' nAmanuM niva`cana eka ja rIte zakaya che, ane te e ke prAcInakALe 259 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akasthalI paNuM keTavarkanI jema sUryapUjAnuM kendra valabhI te bauddha dharmanuM meTuM kendra hatuM ane tyAM hoya. "skandapurANu'nA prabhAsakhaMDamAM jaNAvyA hInayAna tathA mahAyAna zAkhAnA aneka vihAra pramANe prabhAsamAM arkasthalanuM devAlaya hatuM, tethI hatA. gujarAtamAM anyatra paNa evA vihAro haze. paNa A nirvacanane puSTi maLe che. maitraka rAjAo zAmaLAjI pAse devanI morIne mahAvihAra e paikI dharabhaTTa "parama Adityabhakta' banyo hato. gujarAtane sauthI moTo bauddha avazeSa che. bauddha dakSiNa gujarAtanA gurjara vaMzanA keTalAka rAjAe ane jaina vacce spardhA ane vAdayuddho viSenAM aneka dinakara athavA sUryanA upAsaka hatA. lATamAMthI kathAnake jana Agama uparanI TIkA-cUrNie ane mALavAmAM gayelA paTTavAe mALavAnA dazapuramAM uttarakAlIna sAhityamAMthI maLe che temAM teno I. sa. 476 mAM eTale ke guptayugamAM sUryamandira sAro aMza che ema A avazeSa tema gujarAtamAM bAMdhyuM hatuM, te I. sa. 473 mAM pharI baMdhAvyuM hatuM. anyatra jANavAmAM AvelI bauddha guphAo puravAra maitrakakALamAM gujarAtamAM aneka sUrya mandira hovAnA kare che. IsavI sananA chaThThA saikAmAM lATavAsI eka purAvA maLe che. bauddha zravaNa dharmagupta gAndhAra ane madhya eziyA bAvIsanA jaina tIrthaMkara neminAtha dvArakAnA thaI cIna gayA hatA. ane tyAM aneka bauddha granthonA yAdava rAjakumAra hatA ane anuzruti pramANe cInI bhASAmAM anuvAda karI I. sa. 69 mAM emanuM nirvANa giranAra upara thayuM hatuM. maurya ane paura tyAM ja avasAna pAmyA hatA. kSatrapa yugamAM gurjara dezamAM jaina dharmanI lokapriyatA jana ane bauddha saMpradAya sAthe sAhacaryathI cAlu rahI hatI ane IsavI sananA cethA saikAnA AjIvakane vicAra Ave. paMcataMtra' mAM "veta AraMbhamAM ane pAMcamA saikAnA uttarArdhamAM Agama- bhikSu' nI ane 'samarAImya kahI" mAM 5 dusAhityanI saMkalanA mATe agatyanI pariSada valabhImAM bhika khu'no ullekha che te AjIvaka sAdhu mATe che, maLI hatI e batAve che ke pUrva bhAratamAM udabhavelA enI carcA meM anyatra karI che. ("anveSaNA', ane vikaselA jainadharmanuM kendrasthAna e kALe pazcima pR. 30 3-308.) pazcima bhAratIya 'paMcataMtra" bhArata hatuM. jaina Agama uparanI cUNio ane tema ja "samarAImsakahA "nI racanA prAcIna gurjara TIkAomAMthI kSatra, gupta ane maraka yugamAM thaI dezamAM thaI che, e hakIkata A dRSTie prastuta che. gayelA jaina AcAryo viSe vipula mAhitI maLe che. jaina AcArya kAlakAcArya aSTAMga mahAnimittane emAMnI keTalIka mAhitI anationA svarUpanI abhyAsa karavA mATe jIva pAse gayA hatA. hovA chatAM aneka AcAryo, temanI pravRttio, Achavake niyativAdI hoI nimittazAstrane anya saMpradAya sAthenA temanA saMbaMdho ane saMparko abhyAsa temanAmAM vizeSa vikasyo hoya ema bane. ane gujarAtamAM prasiddha hatAM te jaina tIrtho viSe gujarAtamAM jaina ane bauddha dharmanA anuyAyIo emAMthI ghaNuM jANavAnuM maLe che. moTI saMkhyAmAM hatA, paNa AjIvakonI vastI paNa giranAranI taLeTImAM azokane zAsana lekha e ochAvattA pramANamAM ahIM heya e saMbhavita che. gujarAtamAM bauddha dharmanA pracAranuM eka agatyanuM | gujarAtanAM mukhya baMdaramAM ane baMdara najIkanAM sImAcihna che. prAcIna bauddha sAhityamAM bhRgukaccha nagaramAM paradezI vastI, khAsa karIne Araba ane sopArakanA puSkaLa ullekha che, te uparathI e ane IrAnavAsI anipUjaka jarathostIonI vastI, nagaranI AsapAsanA pradezomAM bauddha dharmane sAro prAcIna kALathI hatI. saMskRta ane prAkRta sAhityamAM pracAra hovAnuM siddha thAya che. jaina Agama sAhitya ane lagatA paryApta purAvAo che. khudAmAnA anusAra, bharUcamAM, bauddha stUpa ane buddhimarti hatAM. amAtya kulepanA putra pahalava suvizAkhe ("DAvakSa ( prikAsa, julAI ' Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jevA IrAnI nAmanuM A saMskRtIkaraNa haze ?) abhyAsI ane bhAgye uvekhI zake. gujarAvamAM pArasIsudarzana sarovaranuM samArakAma karAvyuM hatuM. A enA prathama AgamananA nirdeza karatA, zrI. umAsuvizAkha jarathostI hato ke teNe athavA tenA zaMkara jozInA sAdA paNa kavitvamaya zabdomAM pUrvajoe, aneka videzIonI jema, koI bhAratIya kahIe to - ' dharma svIkAryo hato e kahevuM muzkela che. I. sa. nA varSe hajAreka pachI vahI gayAM, sAtamA sikA AsapAsa racAyelI "AvazyakasUtra" che pArasI gurjara hIra thaI rahyA. uparanI cUrNimAM eka rasaprada kathAnaka che. girinagaramAM valabhIyugamAM brAhmagu ane jaina sAthe bauddha eka agnipUjaka vaNika (pArasI vepArI) dara varSe dharma pUrNa kaLAe prakAzato hato. solaMkIyugamAM eka gharamAM rane bharIne pachI e ghara saLagAvI ApaNe bauddha dharmane saMpUrNa lepa joIe chIe, agninuM saMtarpaNa karato hato. eka vAra teNe te paNa buddhi ane vicAronI vyavasthA mATe bauddha rIte ghara bharIne saLagAvyuM. e samaye khUba pavana nyAyanA durgama prameyone abhyAsa ucca zikSaNa vA, tethI AkhuM nagara baLI gayuM. bIjA eka letA vidyArthIone gujarAtamAM karAvavAmAM Avato nagaramAM eka vaNika A pramANe agninuM saMta Na ema "prabhAvacarita'nA kartA AcArya prabhAcandra karavAnI taiyArI kare che ema tyAMnA rAjAe sAMbhaLyuM nedhe che. prAcIna bauddha sAhityanA aneka virala eTale giranAranI Agane prasaMga yAda karIne tenuM grantha gujarAtanA hastalikhita grantha bhaMDAromAMthI sarvasva karI lIdhuM ( jaina Agama sAhityamAM gujarAta, maLyA che enuM A eka mukhya kAraNa che. pR. 66). AvAM kathAnakamAM etihAsika tatva keTaluM e alaga carcAno viSaya che, paNa gujarAtanAM nagaromAM valabhI ane rASTrakUTa tAmrapatromAM brAhmaNone sAtamA saikA karatAM prAcIna kALamAM jarathostI bali caru vaizvadeva mATe dAna apAyAM che, paNa vastI hatI e hakIkata upara to ethI prakAza paDe pa solaMkI dAnapatro zaiva AcAryone, ziva mandirane che. khaMbhAtamAM Arabo sAthe agnipUjaka paNa hatA. ke jena mandirone apAyAM che. brAhmaNane apAyelAM IsavI sananA AThamA saikA AsapAsa IrAnathI dAnapatramAM paNa bali ca2 vaizvadevane spaSTa ullekha - nAsI chUTelA pArasIo dakSiNa gujarAtanA saMjANuM nathI. A vastu sAmAjika-dhArmika mAnyatAonA baMdare UtaryA. saMjANano kirase vadhAre prasiddha che. parivartana upara prakAza pADe che. selaMkIyuga pahelAMnA paNu pArasIo eka ja samudAyamAM nahi paNa jade samAjamAM brAhmaNanA bali caru vaizvadevanuM je jade samaye alaga alaga jathamAM judAM judAM baMdare sthAne hatuM ke tyAra pachI nahAtuM rahyuM. samAjamAM UtaryA hoya ema bane. pArasIo pitAnuM alaga brAhmaNanuM ke karmakAMDanuM mahattva ghaTayuM hatuM ema vyaktitva jALavavA chatAM gurjara prajA sAthe ekarasa nahi, paNa dAnadharmane pravAha kaMIka judA bhAge thayA e ApaNA dhArmika ane sAMskRtika ItihAsanuM vaLyo hato, ane pUtadharmanuM mahattava vadhyuM hatuM. eka smaraNIya prakaraNa che. pArasI vidvAno ane vAva, kUvA, taLAva, devAlaya Adi lokapayogI lekanetAoe arvAcIna prabodhakALanA AraMbhe bAMdhakAma karavAM tathA annakSetra, vADIo vagere vividha kSetre asayAyIpaNuM Acaya" che. paNa prAcIna paramArthe sthApavAM ene dharmazAstromAM pUrtadharma kahe kALe jarathosta dharmagranthAnA saMskRta ane gujarAtI che. agnihotra, tapa, satya, vedonuM pAlana, Atithya anuvAda pArasI vidvAnone hAthe thayA che e ApaNA ane vaizvadeva e ISTa dharma che. e baMne maLIne sAhityika itihAsamAM noMdhapAtra che tathA AvA iSTapUrta thAya. ISTa dharmanA bhAgarUpe vedokta karmagujarAtI anuvAdonuM gadya aneka AgavI viziSTatAo kAMDane prAcIna ane madhyakAlIna gurjara dezamAM bhAre dharAvatuM hoI jUnA gujarAtI gadyane koIpaNa gaMbhIra pracAra hato. giranAranI taLeTImAMnA skandaguptanA buddhiprakAza, julAI 19 ] Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhamAM jUnAgaDhanA vedapAThI brAhmaNAnA sabahumAna ane vAva atyupayogI hatAM. TheTha sudarzana sarovaranA ullekha che.-- dvija bahuzata gIta brahmaniSTapApaM samayathI mAMDI arvAcIna kALa sudhI sarevara ane vAvanI A saskRtinuM sAtatya gurjara dezamAM rahyuM nAgaramapi ca bhUyAta buddhimatpaurajuSTam / che. itihAsamAM yAdagAra hAya ane sAhityamAM mahAmAtya vastupAlanA gADha mitra ane sAlakI tema janazrutimAM jetI ramRti sacavAI hAya evAM rAjakuLanA vaMzaparAgata pureAhita sAmezvare 'surathA-sakhyAbaMdha sarAvarA ane vAve| gurjara dezanA tsava' mahAkAvyanA AtmakathAtmaka chellA samAM itivRttamAM che, ane e paikI keTalAMka te Aje paNa peAtAnA pUrvajonA vRttAnta ApyA che. temAM teoe avazeSarUpe ke lagabhaga avikala svarUpe vidyamAna che. karelA anekavidha yoAnA ullekha che. semezvarane eka pUrvaja AmazarmA, je siddharAjanA tA kanA purAhita hatA, teNe cha prakAranA jyeAti2Ama yajJo karyAM hatA ane 'samrATa' evI yAjJikI upAdhi prApta karI hatI. madhyakAlIta gujarAtamAM vaidika yajJo thatA hatA, eTaluM ja nahi, khaaALA pramANamAM thatA hatA, e noMdhapAtra che. naiSadhIya carita'nA suprasiddha TIkAkAra tathA dheALakAnA rahevAsI caMDu paMDite (I. sa. 1297) dvAdazAha ane agnicayana jevA keTalAka vaidika yajJo karyA hatA; bhAratavarSanA cAre khUNe AvelAM tIrthAMmAM yAtrAnuM mahattva tA pUrvakALathI sthApita thayeluM hatuM, paNa enA spaSTa ullekhA ke varNanA gujarAtamAM sAla'kIyuga pahelAM maLatAM nathI. I. sanA teramA saikAmAM racAyelA eka ' laghu prabandhasaMgraha 'nuM soMpAdana mArA sahakAkara zrI jaya'ta ThAkare karyuM' che, te have thADA samayamAM ja prasiddha thaze. emAMnA eka prabandha anusAra siddharAjanA pure|hita yazeAdharanA putro khImadhara ane devadhara devasUri pAse vidyAbhyAsa karyAM pachI tI yAtrA ane adhyana mATe videza gayelA, te pAchA karatAM 'mugala-bhaya'ne lIdhe (megaaA arthAta muslimAnA bhayathI) khIjo bhAga laI gauDa dezamAM kAmarUpa paDecyA ane tyAM gajarAja indrajAlIne tyAM rahI indrajAlavidyA ane bharatazAstra zIkhI keTalAka samaya bAda pATaNa AvyA. e ja granthamAMnA khIjA eka praznanya anusAra, pATaNathI cAra dvijo yAtrAe gayA hatA; teo kedArezvarathI pAchA vaLatAM giriguphAmAM tapazcaryA karatA anAdi rAulane maLyA, ane temanI khabara pUchI. temanI gura vANIthI (turkeravALyA ) rAula rajita thayA. e ja vakhate gauDadezanA kAmarUpIThapuramAMthI temanI ziSyAe siddhi-buddhi ralANI tyAM AvI hatI. jayasiMhadevanuM ' siddhacakravatI'' biruda mukAvavA mATe dharmanI sAtheAsAtha pUta va` Ave. pUdha AcAravAnA adhikAra samAjanA sa` varganA hatA. giranAranI taLeTImAM sudarzana sarAvaranuM bAMdhakAma tathA ene kSatrapakALamAM ane guptayugamAM ema e vAra dvAra e prAcIna gujarAtamAM pUdhanuM bahu gaNunApAtra udAharaNu che. prAcIna ane madhya-siMhAsanArUDha thaI te baMne ceAginIe paNa pATaNa AvI hatI, paNa e kAryamAM tee saphaLa thaI zakI kAlIna gujarAta ane rAjasthAnamAM sarAvarA, vAve| ane kUvAonA khAMdhakAmane savizeSa mahattva maLeluM che. gujarAta ane rAjasthAna vAvAne pradeza che. pIvAnA pANI tema ja kheDI bane mATe sarAvara 112 vAjapeya ane bRhaspatisava yajJo karIne teNe anukrame 'samrATa' ane 'sthapati'nI padavI meLavI hatI ane keTalAka sAmasatrA paNa karyAM hatA. saMskRta kAvyeAnA ca'DupaDita ekamAtra evA TIkAkAra che, je zrautasUtreAmAMthI vAraMvAra avataraNA Ape che. vaDanagara, aNuhilavADa, dhALakA ane siddhapuranI zreAtriya brAhmaNeAnI paraMparA paNa vaividyAnA kheDANanuM gujarAtamAM je sAtatva hatuM enI dyotaka che. 1. A kathAta purAtana prabandhasaMgraha' (pR. 31, kaoNMDikA 40)mAM ati sa kSepamAM, mAtra aDhI lITImAM, ApeluM che. [ buddhiprakAsa, julAI '69 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahotI. prabaMdhamAMnI bIjI vigato uparathI spaSTa saMpradAyanA eka prabhAvazALI AcArya. je tyAgI che ke A yogIo ane yoginIo nAthasaMpradAyanAM nahi paNa gRhastha hatA, temanI tIrthayAtrAo, vaibhava, hatAM; kemake gorakhanAtha, mInanAtha, matyendranAtha vidvattA ane somanAthanA mandiranA temaNe karelA Adi siddhono spaSTa ulekha tyAM che. anAdi jIrNoddhAranuM chetera gokomAM eka sundara kAvyarUpe rAula, prabaMdhakAranA mata mujaba, gujarAtanA hatA. varNana che. lakulIzanA ziSya gArgoyanI zAkhAmAM, kArtika emanI tapazcaryA ane tIrthayAtrAnuM sUcana karate A rAzinA vaMzamAM tripurAntaka thayA hatA. himAlaya. vRttAnta rasaprada che. vAMsavADA pAse mahInadInA beTamAM kedAranAtha, prayAga, zrI parvata, narmadA, godAvarI-yaMbaka AvelA vegezvara mahAdevanA mandiramAM, vaDhavANanI ane rAmezvara ema uttarathI dakSiNa sudhInAM aneka mAdhAvAvamAM tathA | sAgarakAMThA uparanAM tIrthomAM yAtrA karIne tripurAntaka pazcima kinAre aneka madiromAM jogI jaMgama rAula jota rAulaM devapattana athavA prabhAsa AvyA. jyAM sarasvatI evA zabdo kotarelA jovA maLe che ema zrI samudrane maLe che tyAM sAkSAta zaMkara jevA gaMDa ke. kA. zAstrIe mane vAtavAtamAM kahyuM hatuM. AvA bRhaspatie tripurAntakane somanAthanA mandiranA chaThThA bIjA lekhe paNuM hovA saMbhava che. "prabandha cintA- bhIMta karyA. somanAthanI AsapAsa tripurAntake maNi"mAM mULarAja solaMkInA saMbaMdhamAM jemane karAvelAM aneka dharmasthAnonI vAta tathA mandiranA camatkArika vRttAnta Ave che te kaMthaDI yogI nAtha. cAluM kharca, samArakAma, sAphasUphI dainika pUjA tathA paMthI hovAne mAro tarka che. nAthagIonI gurjara utsava mATenI zI vyavasthA hatI enI ghaNI rasaprada dezanI paraMparA upara tema ja pUrva bhArata sAthenA vigata lekhamAM ApelI che. bhAratanA eka mahattama enA saMbaMdha upara A ulekhe prakAza pADe che. zivatIrtha viSe agatyanI mAhitI pUrI pADatA eka jAleramAM racAyelI, udyotanasurikRta prAkRta mahAkathA samakAlIna dastAveja tarIke paNa A zilAlekhanuM kuvalayamAlA'mAM rAjakumAranI janmapatrikAno phalAza ghaNuM mahatva che. 'vaMgAlaRSi'nAM 'vaMgAlajAtaka' anusAra kahevAmAM selaMkI rAjA e "parama mAhezvara ' kahevAtA; Ave che; kumAra pAlanAM samakAlIna jagadevakata emano rAjadharma va hato. ziva maThe vadhAre sAmudrikatilaka" ane ajayapAlanA samakAlIna sAdhanasaMpanna hatA ane maThAdhIzA samAjamAM vizeSa naraharikata "narapatijayacarcAsvarodaya'nI ghaNI janI prabhAva dharAvatA hatA, paNuM samakAlIna sAhitya hastaprato nepAla darabAranI bIra lAyabrerImAM che e ane utkIrNa lekhonAM pramANa jotAM vaiSNava dharma kaMI Akasmika hoI zake nahi. paMcadaMDanI vArtA paNa vyApaka pracAramAM hato; joke tulanAe vadhAre ane e sAthe joDAyelI keTalIka mAnyatAo kAma- moTI janasaMkhyA vadharmanI anuyAyI hoya e rUpanA pradezamAMthI A tarapha AvI evo sAdhAra tarka zakya che. alabatta, janasamAjanI ane samAjache. somAbhAI pArekhe karyo che ane AvI hakIkato dhurINonI ekaMdare tti samanvayAtmaka hoI zaiva dvArA vizeSa anumodana maLatuM lAge che. ane vaiSNava vacce vyavahAramAM jhAjho bheda hoya ema sAraMgadeva vAghelAne samayanI saM 1343 (I. lAgatuM nathI. vaidika dharmanA badhA anuyAyIo sa. 1287) nI 'tripurAntaka prazasti'mAM pAzupata "mahezvarI" zabdanA vyApaka arthamAM samAI jatA, je Adhunika gujarAta mAM "mezarI" athavA "mezrI" 2. A kathA 'purAtana prabandhasaMgraha' (pR. 36, kaMDikA 41)mAM mAtra cAra paMktimAM ApelI che. zubha evA tadbhavarUpe pracalita che, zIlagaNitakRta prabandha paMcayatI' athavA 'kathAkAzamAM (zrI gujarAtamAM sUrya pUjAnA pracAra paNa samasta mRgendravijayajI saMpAdita AvRtti, prabandha naM. 97, pR. gujarAta-saurASTramAM vyApakarUpe hatuM ema judAM judAM 5455) A vRttAnta saMvAda sAthe laMbANapUrvaka che, sthAnanAM sUryamaMdiro tathA vipula saMkhyAmAM maLelI buddhiprakAza, julAI 19 ] Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUrya`pratimAo uparathI jaNAya che. moDherAnA sa maMdiranA vizALa kalAmaya avazeSa pUjAnA mahattvanI sAkSI pUre che. sa`pUjAnA mUla sthAna- mUlatAnanuM anusaMdhAna karAvatuM saurASTranuM cAna (jyAM sUrya``dira vidyamAna che) ane vIjApura pAsenuM kATayarka e sa`pUjAnAM anya kendro hatAM. sUryaMmUrtinA pUjArIe, jee peAtAne maga brAhmaNeA athavA zAkadvIpIya ke zAkaladrI brAhmaNeA tarIke oLakhAve che, teo bhArata bahArathI AvelA che evI eka mAnyatA che. (zrImAla ane AsapAsanA pradezamAM Aje paNa maga brAhmaNeAnI vastI che ane tee jaina madirAmAM pUjArInuM kAma karatA hAI 'sevaka' tarIke oLakhAya che). mUlatAnanA suprasiddha - maMdiramAM sevyamUrti kAchanI hatI ema anna birunIe noMdhyuM che. prAcIna gurjara dezanA eka rAjakIya ane sAMskRtika kendra zrImAlamAM ( je atyAre rAjasthAnanA jAlera jillAmAM che) jagasvAmInuM vikhyAta sa ma Mdira hatuM, jenuM sthAna atyAre paNa batAvavAmAM Ave che. 'zrImAlapurANa' anusAra, saM. 1203mAM lakSmIdevI zrImAlathI pATaNu gayAM. e nagaranI adhi dAyikA zrI athavA mahAlakSmI devInI ( je uparathI zrImAla nAma paDyuM che) kRti pATaNa lAvavAmAM AvI, jyAM te Aja sudhI mahAlakSmI mAtAnA maMdiramAM pUjAya che. e mUrtinI sAthe jagatsvAmInA *diramAMnI sUryAM ane rannAdenI suMdara kAmUrtie paNa pATaNamAM lavAI hatI. A pratimA caMpAnA kaSTamAMthI banAvelI hAI caMpAnA telathI avAranavAra haLavA hAthe mardana karI AjasudhI tyAM enuM jatana karavAmAM AveluM che. jagasvAmInA madiranuM tAraNu kAmaya hAvAnuM 'zrImAlapurANa'mAM kahyuM che te sAthe A hakIkata khase che. judA judA sa'pradAye samAjamAM pracalita hatA, paNa ziva-zakti, viSNu, su Adi devatA chevaTe tA eka sarva-kaIka navuM jANavAnuM maLe e saMbhavita che. : vyApI paramatattvanA AviSkArA che e zraddhA samAjanA dhaNA mATA bhAganI hatI ane dhArmika sahiSNutA ane samabhAvanA vikAsamAM teNe mahattvaneA phALA ApyA hatA. 24 . gujarAta ane mahArASTranA dhArmika itihAsanuM eka agatyanuM prakaraNa mahAnubhAva saMpradAyane lagatuM che. paNa AzcaryanI vAta che ke gujarAtamAMthI enA avazeSo paNa lupta thaI gayA che, ane e viSe je I jANavA maLe che e kevaLa mahArASTramAMthI ja maLe che. mahAnubhAva sapradAyanA sthApaka cakradharasvAmI IsavI sananA teramA saikAmAM thaI gayA. te bharUcanA sAmavedI brAhmaNu hatA ane te samayanA bharUcanA rAjAnA pradhAnanA putra hatA. emanuM caritra ' lIlAcaritra' nAme eka' jUtA marAThI granthamAM maLe che, jene keTalAka vidvAne marAThI sAhityika gadyanI prathama racanA gaNe che. emAM ApelA vRttAMtane pUrA meLa gujarAtanA madhyakAlIna itihAsa sAthe meLavavAne hajI bAkI che. paraMtu vadhAra naidhapAtra vastu khIjI che. mahAnubhAva sapradAyanA pracAra gujarAtamAM thayeA hAya teAye tyAMthI te e nAmazeSa thaI gayA. varADamAM enA pracAra ThIka ThIka thayA hatA, paNa e saMpradAyanA vilakSaNa AcArA ane gUDha lipimAM lakhAyelA enA graMthAne kAraNe tyAMya e viSenI mAhitI pramANamAM meADI pragaTa thaI. paraMtu gujarAtamAM racAyelA vipula sAMskRta ane gujarAtI sAhityamAM ke anya kAI atihAsika sAdhanamAM cakradhara svAmIne ke mahAnubhAva saMpradAyanA ullekha sarakhA maLateA nathI e AzcaryaMjanaka che. . lagabhaga arvAcIna kALanA AraMbhamAM sahajAnada svAmIe uttara pradezanA chapaiyAmAMthI gujarAtamAM AvI dharmapracAra ane dharmAMsudhAra karyAM enI sAthe ka'Ika sarakhAvI zakAya evI A ghaTanA che. gujarAtanAM bhASA-sAhitya-tihAsa ane jUnI marAThI e 'taiya jANanAra gheADAka gujarAtI vidyAnA 'lIlAcaritra ' ane mahAnubhAva saMpradAyanA anya sAhitya upara kAma kare te gujarAtanA sAMskRtika itihAsa viSe AthI UlaTuM ja, jaina dharma e jIvaMta dha che ane sekaDA varSa thayAM gujarAtamAM enuM sAtatya raheluM che. dvArakAnA ane giranArane sabaMdha tI kara I buddhiprakAza, julAI '69 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ neminAtha sAthe che. girinagara, valabhI ane zrImAla jaina dharmAMnAM paNa kendro hatAM. pATaNanA sthApaka vanarAjanA jaina AcArya zIlaguNasUri sAthe gADha saMbaMdha hatA ane teNe peAtAnA pATanagaramAM paMcAsarA pArzvanAthanuM maMdira baMdhAvyuM hatuM, je Aja sudhI bahumAnya jaina tI che. sa`bhava che ke emAMnI mukhya mUrti' vanarAjanA mUtra vanana paMcAsaramAMthI lAvavAmAM AvI heAya. gujarAtanA seAla'kI rAjAonA kuladharma zaiva hovA chatAM jainadhama pratye paNa temanA AtmIya bhAva hatA. aneka rAjavIe jaina AcAryAMnuM sabahumAna dana karavA jatA ane temanI sAthe jJAnarcA karatA; rAjadarabArAmAM jaina AcAryAMnuM mahattvanuM sthAna rahetuM; 'ane rAjakuTuMbanA keTalAka sabhyAe jaina sAdhu tarIkenI dIkSA lIdhI hAya etrAM paNu udAharaNA che. caityavAsI jaina AcAryAM ane saMvegI sAdhue vidyAnI ucca sAdhanA karatA hatA eTalu ja nahi, paNa sAmAnya janasamAja sAthe samarasa thayennA hatA ane e kAraNe prajAne je va jaina dharmAnuyAyI naheAteA emanA upara paNa emanI raheNIkaraNI ane upadezanI UMDI asara thayelI hatI. siddharAja jayasiMha ane kumArapAla e e parAkramI rAjavIo upara paDekSA AcAya hemacaMdranA prabhAvane kAraNe tathA e pachI adhI` zatAbdI bAda vidyApremI amAtya - senApatie vastupAla ane tejapAlanA jIvana ane kAryane pariNAme gujarAtanA jIvana upara ahiMsApradhAna jaina vicArasaraNInI U'DI asara thaI, je sadIo pachI paNa cAlu che. jaina AgamemnanI chellI saMkalanAneA ane AgamasUtrone lipibaddha karavAnA puruSArthAM valabhImAM thaye, teA Agama nAM agiyAra aMge paikI nava aMgeA upara pramANabhUta TIkAe racavAnuM mahAkAya` eka viziSTa paMDita pariSadanI sahAyathI pATaNamAM AcArya abhayadevasUrie karyu ane evI ja anya TIkA pATaNamAM ke AsapAsanA pradezamAM zItrAMkadeva, malayagiri, nemicandra, maladhArI hemacandra, zAntisUri, kSemakIrti vageree racI. Agama-vimarzInuM A kAya e pachInA samayamAM paNa avirata cAlu rahyuM che ane buddhiprakAza, julAI '69 ] cheka adyatana yugamAM muni zrI puNyavijayajIe upADeluM AgamavAcavAnuM ane AgamasaMzAdhananuM bhagIratha kA e ja aitihAsika paraMparAnuM sAtatya che. nAnAM meTAM jaina sthApatye gujarAtamAM sarvatra che. emAMnAM ghaNAM kevaLa atihAsika avazeSeA nathI ke purAtana kalAnA avazaSTa namUnA nathI, paNu jIvaMta tIsthAnA ane svaccha kalAdhAme che. kavi zrI. nAnAlAlanA zabdomAM kahIe te!, " sajAvyA jaine rasazaNagAra, latA Dapa sama dharmAMgAra.' devAlaya sthApatyanI prAcIna paripATI pazcima bhAratamAM jaLavAI hoya te te nibhavata sameta sAta kSetramAM dhanavyaya karavAnA jainadhanA Adezane kAraNe. RtihAsakALamAM keTalAka jaina AcAryAMnA upadezathI meATI saMkhyAmAM kSatriyAe jaina dhA svIkAra karyAM hatA. ema lAge che ke jaina dharmonI ahiMsAnI bhAvatAne sumeLa jeTalA vaizyAnI prakRti sAthe thAya che teTalA khIjA sAthe thayA nathI. prArabhamAM keTalIka peDhIe sudhI e kSatriyAe vaizyavRttinA svIkAra karavA chatAM kSAtravRttine tyAga karyo na hatA, paNa pachIthI zrI, jinavijayajInA zabdomAM kahuM te|, "jaina dharmanI prakRtine vANiyA vadhAre phAvyA che ane vANiyAnA vyavasAyane jaina dharma vadhAre phAvyA che te te hAya pUratuM ja kathana nathI, paNa pUrNa vastusUcaka che. '' zaiva, vaiSNava, jaina, bauddha e zAstrapara parAgata ane saMgaThita saMpradAyeA uparAMta allusUtra leAkapara'parAthI keTalAye lAkadharmAM samAjamAM cAlyA AvatA hatA. vyakti, kuTu'e ke samAjo saMgaThita saMpradAyAnA svIkAra kare tepaNa kulakramAgata leAkadhamA sAmAnyataH anAdara na kare ema banatuM AvyuM che. prAcIna ane madhyakAlIna gujarAtamAM paNa tema ja hatuM. lAkadha'mAM nAga ane yakSanI pUjA vyApaka hatI. jUnA sAhityamAMthI maLatA ullekhAne AdhAre thADAMka udAharaNarUpe joI e teA, bharUcathI ujavinI javAnA mArge narapiTaka ( naDiyAda) nAme gAmamAM nAgagRha hatuM. AnaMdapuramAM yakSanI ane 265 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAgavalikA ?) mAM nAganI pUjA thatI. dvArakA pAse naMdana udyAnamAM surapriya nAme yakSanuM Ayatana hatuM. aneka narezanA parisaramAM AvelAM udyAnAmAM yakSAyatane hatAM ane tyAM leAkeA yAtrAe ke ujANIe jatAM. 'sa'khaDi' eTale ujANI. AnaMdapuranA leAkeA zaradaRtumAM prAcInavAhinI sarasvatInA kinAre jaI sakhaDi karatA. prabhAsatImAM ane aqhuMda paryaMta upara yAtrAmAM saMkhaDa thatI. kuMDalameMDa na.me vyaMtaranI yAtrAmAM bharukacchanA leAkeA sa'khaDi karatA. ane kSetrapAla gujarAtane gAmegAma hAya che. yakSa ane kSetrapAlanI mUrtie aneka jaina mandirAmAM hAya che. ' prabandhacintAmaNi ' nA kathana anusAra, bALaka tejapAlanuM sagapaNa dharaginI putrI anupamA sAthe thayuM hatuM, paNa te kanyA kadarUpI che ema sAMbhaLIne e saMbaMdha tUTe e mATe, candraprabha jinanA mandiramAM pratiSThita kSetrapAlane ATha drammanA bheAga dharAvavAnI mAnatA tejapAle * karI hatI ! joke sagapaNa tUTayuM naheAtuM ane tejapAla tathA anupamA lagna pachI gADha premathI joDAyAM hatAM ! amadAvAdamAM mANeka ceAkamAM khetarapALanI pALa che ane pATaNamAM khetaravasI ( kSetala athavA kSetrapAlavasati ) nAme mahAllA che ene ahI' prasaMgeApAtta nirdeza karuM chuM. AvI sAlakIyugamAM je muslimA gujarAtamAM rahetA hatA te IrAnI ke Araba paradezIo hatA ane rAjyanAM mukhya nagarAmAM vasatA hatA. atratya vasatImAM dha`parivartana hejI thavA mAMDayu na hatuM. paradezI ane paradhI ene samAjamAM pUrI salAmatI hatI. sadare avvala masjida kha bhAtamAM siddharAjanA samaya pahelAM baMdhAI hatI. sAmanAthanA bhaMga jevI bhayAnaka dhaTanA pachI traNa dasakA jeTalA ochA samayamAM, I. sa. 1053 mAM AzApalImAM masjida baMdhAya che e dhaTanA sUcaka che sarvAnaMdasUriSkRta 'jagaDucaritra' anusAra jagaDuzAhe ane vividha prabandhA anusAra vastupAle masjido baMdhAvI hatI. emAM rAjakIya dUra MdezI hoya tApaNu e sAthe rahelI dhArmiCka udAratA prazasya che. gujarAtanA e aprasiddha saMskRta zilpabhraMthA jayapRcchA ' ane ' vRkSAva'mAM 'rahamANu prAsAda' arthAt masjidanuM judI judI jJAtionI sevya devatAe paikI anekavidhAna vavAyuM che e noMdhavuM ahIM prastuta thaze. (udAharaNa tarIke meDha jJAtinI mAtaMgI ane tenI muslima prajAjane pratye gujarAtanuM rAjya kevI udAra bahena zyAmalA, jyeSThImallA ane vALa MdonI niMbajA dRSTithI jovuM enuM vigatavAra pramANu arjunadeva mAtA, ityAdi) mATe AvuM vidhAna karI zakAya vIra vAdhelAnA saM. 1320 (I.sa. 1264) nA [ buddhiprakAza, julAI '19 nagara devatAnI sAthe grAma devatA, kaTa devatA, kSetra devatA kSetrapAla vagerenA ullekhA paNa maLe che, kAcarathamAM 'kAchA ' devInuM mandira hatuM. vAyaDa gAmamAMthI nIkaLelA vAyaDA vaNikA ane brAhmaNAnI kuladevatA vAyaDa mAtA che ane uttara gujarAtanA eka atihAsika gAma saMDeranI grAmadevanA saMDerI mAtA tarIke oLakhAya che, joke AvAM mandirAmAM zaktinI sevyamUrti te| sAmAnyataH zAamAnya svarUpanI hAya che. 'zrImAla purANu ' (a. 70 ) anusAra, zrImAlIonAM keTalAMka gAtronI kuladevatA vaTayakSiNI ane keTalAMkanI bhUtezvarI che. arvAcIna zrImAla ke bhInamAlanA pAdaramAM kSetrapAlanuM mandira che; tyAM kSetrapAla uparAMta vayakSiNI ane bhUtamAtAnI pUjA thAya che. sarasvatInA tIrapradezamAM tIrthA vavatA ' sarasvatIpurANu ' mAM ( sa 16, zlAka 255) sahasraliMga sarAvaranA kinAre bhUtamAtAnuM mandira hAvAnuM kahyuM che. prabhAsapATaNumAM bhUtamAtAnuM maMdira hovAnA ullekha 'prabhAsakhaMDa 'mAM che. bhUtamAtAja gujarAta-prasiddha chUTa mAtA. vaDhavANumAM, lakhataramAM, dhALakA pAse araNejamAM ane mahesANA pAse chUTA pAlaDI gAmamAM chUTa mAtAnAM mandira che. kharavAhinI zItalA mAtAnuM rUpavidhAna zAstragraMthAmAM ApyuM. hAvA chatAM zItalApUjAnuM mULa leAkadhamAM che. 266 ka vAtA umerI zakAya, paNa eka rUparekhAtmaka vyAkhyAnamAM kevaLa udAharaNarUpe A thADAkaullekhA paryApta thaze ema mAnuM chuM. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ verAvaLanA zilAlekhamAMthI maLe che. sAmanAtha pATaNanA ziyApathI IrAnI vahANavaTIone mirajada adhivAmAM tyAMnA 'bRhapuruSA' athavA AgevAneAe tathA rAjyAdhikArIoe karelI sahAyanA emAM sAbhAra ullekha che. A zilAlekha bhAratIya dha"nItinA eka ujjvaLa dastAvejI purAvA che. A vyAkhyAnanuM samApana A pahelAM anyatra me' lakhelA zabdomAM karuM teA Apa nirvAdya gaNaze| evI AzA cheH A dharmonI vividha zAkhA vacce tatkAlIna samAjamAM prazasya samabhAva mAtra nahi, mamabhAva hatA. zaiva, vaiSNava, zAkta ane jaina sa'pradAye| vacce viziSTa AkaSa hatuM. e yuganA eka agragaNya puruSanuM udAharaNa laIe teA caulukaya rAjapurAhita sAmezvara ArUDha zaiva ane zAkta tathA vedavidyAmAM niSNAta hatA, chatAM rAmabhakti pradarzita karatAM nATakA ane steAtro tathA kRSNabhaktinAM subhASitA teNe racyAM che eTalu ja nahi, jaina mandirAnA prazastilekhA paNu ApyA che. citeADanA killA upara eka zivamandiramAMnA rAjA kumArapAlanA prazastilekhanI racanA zikhara bhaTTAraka rAmakIti e karI hatI. zravaNu ane brAhmaNu vacce jUnA samayathI cAlatA AvelA dveSa, jenI noMdha pata tri ane khIjAoe karI che te, gujarAnamAM jANe ke leApa pAmI gayA hatA. eka jJAti ke kuTuMbanI vyaktie judA judA saMprAyanI hAya e paristhiti gujarAtanA hindusamAjamAM Aja sudhI cAlatI AAvelI che. madhyakAla ane uttara madhyakAlanA gujarAtI jIvana upara e mahAna AcAryAMnI jabarI asara che-eka hemacandrAcAya ane bIjA vallabhAcArya. itihAsakAra pANikkaranA zabdomAM kahIe tA, " hemacandra e adbhuta sAmarthya, atula pAMDitya ane vyApaka danavALA AcArya hatA, jemanI tulanA kevaLa zakarAcArya sAthe thaI zake- bhAratanA sa` kALanA mahApuruSAmAM jenuM sthAna hoya evI e ajoDa vyakti che.''.( 'e saSThe ek InDiyana hisTarI,' pR. 165) temaNe gujarAtanA jIvanamAM ahiMsA, tapa ane dAna dharma'ne dRDhamUla banAvyAM ane sadhana vidyAnI sabaLa par parA UbhI karI. vallabhAcAye Adha saMmata A para'parAnA svIkAra karIne temAM sevAnA AnaMda ane utsavAnA ullAsa umerI prajAjIvanane sAcA amAM navapallavatA apa, bhaktimArganA mahAyAna sa` prakAranA adhikArIe mATe cAlu karyAM. hemacandrAcAya ane vallabhAcAryAM jenA pratinidhio che evA bhAratIya cintana praNAlI ane AcArasaraNInA e mahApravAhA tyAra pachI gujarAtanA jIvanamAM samanvita ekarUpatA pAmyA che. gAMdhI bApune ! / candra bhaTTe have gAMdhI bApu navala rUpamAM janma dharave rahyo tAre, AMhIM viSama rIta che te manamahIM vicArI UDethI, adhIra na thatA, leAka avaLI rIte cAle che te jagata paNa A te ja nathI hAM ! savAre dADIne pratipakSa bhame svAvaravA ane sadhyA TANe vikala, TikhaLe joma bharatA vaLe che pAchA sau zithila Dagale ka'dara mahIM, pachI nidrA DhUMDhe sapana vahuvA AtmaratinAM. ahIM te! tArA e vilaya pachIthI rUpa badalI gaI che pRthvI te vigata paLanuM kAMI ja nathI. havA pANI mATI nathI eke sAcu cahe pRthvIpATe janama nathI nathI rahyAM pUrva yuganAM manuyugalamAM sattva ahIyAM. adhunA tA. paraharI aAMca tattvAne grahaNa kara . jvALA agananI. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAMdhIjInI AtmakathA : thoDI pAThacarcA nagInadAsa pArekha taka* satyanA prayogo athavA AtmakathA ' pahelAM nAgarI AvRtti hapate hapate " navajIvana'mAM pragaTa thaI hatI. enA pR. 5. satyanI zodhanAM sAdhano jeTalAM kaThaNa che pahelA traNa khaMDe bhAga 1lA rUpe saMvata 1983nI teTalAM ja sahelAM che. reTiyA bAraze (1927mAM) pustakAkAre pragaTa thayA pahelI AvRttimAM " kaThaNa' ne badale "kaThina che. hatA. enA prakAzakanA nivedanamAM jaNAveluM che ke pR. 5. e abhimAnIne azakya lAge ane eka " A prakaraNane A AkAramAM chApavA ApatA nirdoSa bALakane taddana zakaya lAge. pahelAM pharI eka vAra gAMdhIjIe samaya kADhI tapAsI prathama AvRttimAM 'zakyane badale "saMbhavita' che. ApyAM che.' eTale ke pustakAkAre chapAyelI pahelI pR. 26. paNa mane kaMI geDaja na bese. prathama AvRtti ane 'navajIvana'mAM hapate hapate pragaTa AvRttimAM geDIne badale "ghaDe che. thayelI " AtmakathA' vacce je kaMI pheraphAra hoya pR. 29. mAtAnI AjJAnuM ullaMghana na karuM. to te gAMdhIjIe kareluM che ema manAya. prathama AvRttimAM "mAtAnA zabdanuM' che. e ja rIte, ethe ane pAMcamo khaMDa bIja pR. 38. paNa ApaghAta kaI rIte karavo ? ApaghAta kara saheluM nathI. bhAgarUpe be varasa pachI eTale ke 1985nA ASADha prathama AvRttimAM baMne sthaLe karavI che. eTale (1929)mAM pustakAkAre pragaTa thayAM hatAM. temAM ApaghAtanuM liMga strIliMga che. prakAzakanuM je nivedana che, temAM gAMdhIjIe tapAsyAno pR. 40. je mANasa adhikArI AgaLa, svecchAe, ullekha nathI. pitAnA dezano, nikhAlasapaNe ne pharI kadI te mArI pAse A pahelI AvRtti che. e ja meM na karavAno, pratijJApUrvaka svIkAra karI le che svAdhyAyanI dRSTie vAMcelI. tyArapachI thoDAM varasa te zuddhatama prAyazcita kare che. upara mAre gAMdhIjI bhaNAvavAnA AvyA tyAre prathama AvRttimAM A pramANe che: ' 1940 mAM pragaTa thayelI eka ja pustakamAM pAMce je mANasa adhikArI AgaLa svecchAe khaMDa ApatI nAgarI AvRtti meM vAparI hatI. potAnA dezane nikhAlasapaNe ne pharI kadI te na hamaNAM gAMdhIjI vize lakhatI vakhate mAre ghaNuM karavAnI pratijJApUrvaka svIkAra karI le che te zuddhatama vAra saMdarbha mATe baMne Attio jevA prasaMga prAyazcita kare che. -.48 Avato. ema karatAM mane mAlUma paDayuM ke pahelI mane lAge che ke A mULa vAkatha sAcuM ane AvRtti ane A 1940nI AvRtti be vacce kyAMka spaSTa che. emAM pheraphAra karavAthI te khUba goTAI kyAMka pAThaphera che. nivedanamAM ene vize ullekha gayuM che ane mATe jeNe e sudhAryuM che teNe aneka nathI eTale e pheraphAro gAMdhIjIe pote karelA che apavirAma mUkyAM che chatAM artha ane racanA ke koI bIjAe karelA che, te kahevuM muzkela che. meM goTAyelAM ja rahyAM che. Ama juo te pheraphAra baMne AvRttio AkhI meLavI nathI. anAyAse mAtra karavAnI' ne badale "karavAno' karavA pUrato keTalAMka sthAne sarakhAvavAmAM AvatAM je pheraphAra ja che. paNa tethI e zabdane saMbaMdha pratijJAne mAlama paDelA te ja meM noMdhyA che. koIne upayogI adale " svIkAra" sAthe joDAI gayA che ane vAkya thaze mAnI te jAheramAM mUkuM chuM. gaTAI gayuM che. ( chaviprakAra, julAI 19 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pR. 70. have meM kharca aDadhuM karI nAkhavAne prathama AvRttimAM heIe che. lekhakanA manamAM vicAra karyo. . hajI kAMI prayatna karI zakatA hoIe' evI prathama AvRttimAM "aradhuM che. vAkyaracanA hevAne paNa saMbhava che. lakhatAM pR. 77. je nava dharma svIkAre che tenI te dharmanA lakhatAM ekamAMthI bIjI racanAmAM sarI gayA hoya. pracArane lagatI dhagaza te dharmamAM janmelAMnA pR. 381. johAnisabargathI AvIne polAkane karatAM vadhAre jovAmAM Ave che. A mahattvanA pheraphAranI vAta karI prathama AvRttimAM "janmelAnA" che e koI prathama AvRttimAM paNa A pramANe ja che, paNa paNa eka mANasane lAgu paDe che. sudhAreluM mane ahIM "thI bhUlathI lakhAyelo lAgato vAkya te dharmanAM badhAM mANasone lAgu paDe che. hato. aMgrejImAM jatAM e vAta sAcI lAgI. mULa vAkya khoTuM nahotuM. - hamaNAM je 196ranI AvRtti pracAramAM che pR. 102 duniyAnA cAlatA ghaNuM nazAmAM tamAku- temAM ahIM noMdha mUkI A bhUla sudhArelI che. nuM vyasana eka rIte sahuthI vadhAre kharAba che. pR. 436. havAle karavAnuM kahyuM. prathama AvRttimAM "duniyAmAM" che. mane e prathama AvRttimAM "karyuM' che. chApabhUla vadhAre sAruM lAge che. hovAne saMbhava che. pR. 128. je tAre sukhethI besavuM hoya ne be pR. 351. "tamArI huM je AzA rAkhuM chuM te kAma paisA kamAvA hoya te tane maLelI ciThThI phADI tame Apazo te huM muddala vadhAre nathI gaNato." nAMkha ane thayeluM apamAna gaLI jA. prathama AvRttimAM paNa A pramANe ja che, paNa prathama AvRttimAM "be paiso kamAvo hoya ema artha jotAM "tamArI pAse huM je AzA rAkhuM che. ghaNe bhAge ema bolAya paNa che. chuM' ema hoya to vadhAre sAruM. aMgrejImAM pR. 150: tame tamAre nirAMte beThA raho ! e ja rIte artha kare cheH Not too much prathama AvRttimAM "tame tAre' che. chApabhUla if you will give me the work havAne saMbhava che. want from you. - pR. 158. A pAnA upara koI zAbdika pheraphAra pR. 507. mAre khajUra joItuM hatuM. prathama AvRttimAM nathI. eka jagyAe phakarA judI rIte pADyA che. jeto hato" che. sarakhAvatAM mAluma paDe che ke aMgrejImAM vaLI keTalAka bhAgomAM khajUra' strIliMgamAM vaparAya A baMne karatAM judI ja trIjI ja rIte phakarA pADelA che. 1940 nI AvRttimAM bIjA che, e je sAcuM hoya to ahIM gAMdhIjInA phakarAnuM paheluM vAkya prathama AvRttimAM pahelA akSara ukelavAmAM bhUla che ema kahevAya. khajUra joItI hatInuM " joIto hato" vaMcAyuM hoya phakarAnuM chelluM vAkya hatuM. ane jo ema hoya to "ApaghAta'nA liMgano pR. 242 "tyAre tame mane A vAta lekhitavAra Apaze ?" paNa khulAso maLe. tyAM paNa "ApaghAta karavI" prathama AvRttimAM "lakhitavAra che. jeDaNI- ema vaMcAyuM che te "ApaghAta karavo" ema kozamAM "lakhita' zabda svIkAre nathI eTale lakheluM hoya. eTale ke dIrdha "I' ane "kAno kadAca A pheraphAra karyo hoya. chApabhUla paNuM hoya. mAtra' lagabhaga sarakhI rIte lakhatA hoya, e pR. 378. hajI kAMI prayatna thaI zakatA hoya to saMbhavita che. eTale 'joItI hatI' nuM "joI to karI chUTIe. hata" vaMcAyuM ane "karavo'nuM karavI' vaMcAyuM. buddhiprakAza, julAI 19 ] Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ramaNabhAInI tattvamImAMsA jayendrakumAra yAjJika 3. Izvara ane jagata paNa pUla upAdAna ke pUla sAdhana vinA mAtra ramaNabhAIne mata pramANe Izvara jagatano kartA IkSaNathI-mAtra joyAthI, mAtra kAmanAthI-mAtra mana che. IzvaranuM kartava ane tenuM svarUpa samajAvatAM karyAMthI thatI A jagadutpattine ApaNI mAnavabhASAmAM ramaNabhAIlakhe che ke, "IzvaranA IzvaratvanA ApaNA ApaNu mAnava anubhavamAM kavisRSTi sivAya bIjI anubhavamAM tenI katRtvazakti ApaNA hadaya upara kaI dhAraNa dvArA oLakhI zakIzuM ?... sRSTi utpanna ghaNI vizeSatAthI aMkita thAya che. A kavazakti karavAnI irachAthI Izvara tapa eTale saMkalpa karI te kArIgaranA hunara ke saMcA goThavanAranI hoziyArI jagata sRje che te mahAna AdarzanI chIyA kaviyA sarakhI nathI, paNa agAdha dIrghadraSTitALI ane ati sRSTi racatA mAnavapravinA vyApAramAM paNa vizALa yojanAne kramazaH udabhUta karanArI anupama Ave che. kavi paNa kavitva sarava (Poetic pire)sRSTi utpanna karavAne prabhAva temAM rahelo che. thI udIpta thaI tapa kare che, saMka95 kare che, vegathI Izvara te mAtra paramANuone ghaDanAra (Manota- UchaLatA bhAvapravAhane dhULa rUpa ApavA mathe che, cturer of atoms) ane AtmAone mIstrI amUrta (abaract)ne mUrtimaMta (concrete). (artificer of souls) nathI, paNa niravadhi karavAne bhAre mAnasika prayAsa kare che, sundaratAnI kAla paryanta uttarottara vikAsa pAmatI jAya ane amUrta bhAvanAnA darzananI prAptithI mUrtimaMta suMdara navA navA camatkArono prAdurbhAvathI saphala thatI jAya citro ane prasaMgo utpanna kare che.' [272 ]A evI sRSTi racavAnI bhAvanA dhAraNa karI icchA parathI ramaNabhAInA mata pramANe ema spaSTa thAya mAtrathI te bhAvanAne amala mUke che te hathoDA, che ke "sRSTi kAryamAM vyApI rahelI IzvaranI bhAvanA vAMsalA, TAMkaNuM ke lelA sarakhAM ojAra vaDe sRSTi parama zaktimatva darzAve tema ja kavitva darzAve che. karato nathI, tema ja mATI, sUtara ke dhAtu sarakhAM bhaviSyamAM sRSTi kevI karavI e bhAvanA sAthe bhaviSyanI - upAdAna vAparato nathI.aspRzya ane adazya niyamothI sRSTi saMvAdI thAya, bhAvanA sAra sRSTi banI rahe ane tenI sRSTi racAI che ane niraMtara racAtI jAya khIlI rahe e bhaviSya saMkalpa dhAraNa karavAmAM ane che. TUMka mArIne mahela UbhuM karavAnA jAdugaranA pAra pADavAmAM kavitva raheluM che." [ 278 ]. taraMga sarakhI tenI sRSTiracanA vyavasthA vagaranI A sRSTi e Izvare raceluM eka kAvya che e ane vRddhinA alakSita krama vagaranI hotI nathI." bAbatanI pratIti karAvatA anubhavonuM varNana ApatA [ 2070-71 ] , ramaNabhAI lakhe che ke "vizvanA sarva vibhAgomAM Izvare racelI sRSTinuM svarUpa ane tenA Izvara sAthenA ApaNe surucikara pramANu prakaTa thatuM joIe chIe, saMbaMdhanI samajatI meLavavA mATe Izvarane kavinI ane sarvatra saMvAdano ane anukalatAne guMjArava joIe sRSTine tenA kAvyanI upamA ApavAnuM yogya che e chIe, kudaratane dekhAvothI ApaNane AnaMdanI vRtti pitAno mata pradarzita karatAM ramaNa bhAI jaNAve che thAya che, vividha banAvo najara AgaLa ke citta ke, "IcchAmAtrathI ja thatI A sRSTikriyAne, kAMI AgaLa AvatAM ApaNuM hRdayamAM samabhAva ane 270. [ buddhiprakAza, julAI ' Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanyavAdanI vRtti thAya che. kudaratamAM ghaNI ja sAdAI che ema ApaNane lAgyA vagara rahetuM nathI. kudarata sAthe bahu AvezathI ApaNI prIti dha ya che, A sarvo anubhava ApaNI prIti kare che ke kavinI sundaratAnA sraSTAnI- kRti ApaNI indriyageAcaratAmAM AvI rahI che. kAvyanI asara karavA jANI joI evA prayAsa AdareleA hAtA nathI, paNa kavinI pratibhAthI thatI siddhithI e asara thAya che. satya ane sauMdaryAMnu darzana kavimAM ApeApa vase che ane tethI kalAvidhAnathI racAtI kRti jema baMdhAtI ane ullAsa pAmatI jAya che tema tenI dhaTanAmAM sau. ane satyanA anupraveza thatA jAya che. utsa`zaktivALI pratibhAmAM sau, prema, satya, mAMgalya vagerenAM amUrta khImAM haiya che ane e pratibhA je kRtio race che te para e khImAM chapAtAM jAya che. vizvanA divya kAvyamAM A ja anubhava ApaNane thAya che, ane mAnava kAvyamAM te tenI jhAMkhI ja thAya che ema samajAya che.' [81-82] vaLa, 'zviranuM svarUpa AnaMdamaya che, AnandvamamRtam evuM tenuM upaniSadamAM varSoMna karyu. che. e amRtane vaLI, zabdanA abhAvane taphAvata dekhAya che tevA vAstavika nathI. akSaresanI zaidha thayA pachI kavine meDha ke keAI te mADhe kAvyanuM zravaNa thavuM joI e e Avazyaka rahyuM nathI. kavinAM kAvyA ApaNe kavine methI nahi paNa lakhAyelAM ja vAMcIe chIe. kAvyAnA zabdo mULAkSara (alphabers)mAM ja hAya ane citracihno (hieroglpyhlcs) mAM lakhyA DhAya tApaNu a prakaTa karI zake. mUraMgA mANusA zabdo eTalI zake nahi te paNu zabdo vAMcI zake agara citra ApaNane AsvAda thAya che. vizvamAM pravartI raheluMcihno vAMcI zake te kAvya samajI zake. lakhelA tenuM satya, tenuM jJAna, tenI zAMti, tenI pavitratA, tenI ma'galatA, tenA aneka camatkAra, ApaNA AtmAmAM AnaMdanI Umi' utpanna kare che, e sarvAMmAM kaMI mAhadAyI amRta raheluM che ema ApaNane sAkSAtkAra zabdone badale khelelA zabdo laIe te te paNu artha samajavAnA 'keta (conventions) che. mANusenA artha saMpUrNa rIte samajAya evuM sAdhana te bhASA che. ane kavitAnuM sAdhana te citra ke zilpakAma nahi paNa bhASA che, kAraNa ke bhASAthI je artha sa MpUrNa rIte samajAya che. paNa zvaranA a khIjAM sAdhatethI mAnavamASA karatAM dhaNI vadhAre sArI rIte samajAya che; IzvaranI sRSTimAM bhAvanA satata pravAha che; manuSya sarakhI bhASA vinA temAM bhAvanuM sAtavya ke varNanasamagrava khaMDita thatuM nathI. te| IzvaranI sRSTine kAvya na kahevAnuM I kAraNa nathI.' [2-84-85] thAya che. [282] saraMkSepamAM kahIe tA 'rasa; niSpattinA sthAva AkhA vizvamAM paramAtmAe bharyAM che, tenA AnandasvarUpamAM rasanA agAdha anaMta sAgara che ane te mATe tene ro vai chaH ' te khare rasa che' e prakAre paNa upaniSadamAM varNavyo che. A rIte kAvyaprayeAjananI siddhimAM paNa ApaNane IzvaranA kavitvanuM darzana thAya che.' [ 2*83 ] jagatane zvararacita kAvya gaNavAmAM udbhavatI eka saiddhAMtika muzkelIne nirdeza karatAM ramaNabhAI jaNAve che ke * mAnavakavitA arthavALI zabdonI khanelI hoya che... IzvaranuM kAvya zabdamAM nathI, vANImAM kRttiprakAsa, julAI '69 ] nathIH Ave! phera che teA IzvaranI kRtine kAvya na kahetAM citra ke zilpakAma kema na kahevuM ? [ 2*83 ] ramaNabhAinA mata pramANe A praznanA uttara e che ke zviranI sRSTimAM bhAvamaya racanAnAM citra kaeN zilpakAma jevA nAnA chUTaka kakaDA nathI paNa kAv peThe bhAvanA satata pravAha vahI rahelA che. samagra saMpUrNa, sarvAM avayavathI saMbaddha akhaMDa kAvya che. tene citra ke zilpakAma kahI zakAya tema nathI. mAnavaanubhava darzAvanArI bhASAmAM te tene kAvya ja kahI zakAya tema che.' [ 2.84 ] A rIte ramaNabhAI evA niSkarSa para Ave che ke 'zvaranI sRSTimAMnI suMdaratA mAnava bhASAmAM darzAvelI nahAvA chatAM vizvanI bhASAmAM prakaTa 201 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ** (R] thayelI hovAthI te rasikajano prahaNa karI zake che. samakSa mUke che te e kAvyanA zabda ane artha che. sarva kavio ekamate sRSTine saMpUrNa sauMdaryavALI ane te pAchaLa je vyaMgya artha rahelo che te e kahe che. sarva dezanA sAhityamAM kudaratanA ramaNIya kAvyane rasa che. e vyaMgya ekadama prakaTa thaze dekhAvothI thayelo u9lAsa varNave che. [28] nathI. rasikatA vagaranA janAne e sarva pitAnAM A parathI ema spaSTa thAya che ke kudaratanA aneka sthULa rUpamAM ja dekhAya che. varDasvartha kahe che tema vidha dekhAva sRSTinuM saudarya nirvivAda rIte jyAre evI sthiti Ave che ke, "They flash darzAve che ane IzvaranI bhASAmAM satata bhAva- up in the inward eye'- "aMtarukSa upara pravAhavALuM kAvya prakaTa kare che." [28] . tene prakAza paDe che tyAre hRdayamAM sthapAyelA bhAva A uparAMta, ramaNabhAI ema paNa jaNAve che te vyaMgya pArakhI le che ane tenI sAthe ekAtma ke, "sRSTimAMnA dekhAvothI IzvaranA kAvyanI bhASA thaI rasAsvAda kare che. prathama darzane dekhAtA bAhya samApta thatI nathI. manuSyanI vANI, pakSIonAM artha karatAM e vyaMga artha ghaNe uttama che ema kujana, manuSyane itihAsa, manuSyanuM sAhitya, pratIti thAya che. sthULa sRSTinI vizALatA ane manuSyanAM kAvya citra, zi9 kAma, saMgIta, kudaratano upayogitA mahAna chatAM tenI pAchaLa rahela Izvarano uttamottama vikAsa (ev]uin), manuSyane prApta vyaMgya artha kaMI addabhuta camakAravALe che ema thayeluM jJAna, bhanuSyalakSaNa. saguNa e sarva IzvaranA samajAya che. e rIte IzvaranuM kAvya te uttamottama kAvyanI bhASA che. vanikAvya che." A sarva sRSTi je dekhAva ane vicAra ApaNI . (kramazaH) carcApatra 'vigata (zrI kAntilAla zAhanA vigata' zabdanI mArcanA niyamAdhAre vyAvahArikanuM vivAriyA, dhyAnanuM dhiyAna aMkamAM carcAnA anusaMdhAnamAM - saM.) jevA prayoge madhyakAlIna gujarAtImAM dekhAya che. vigata zabdanI kaI jeNI pasaMda karavI te aMge thag to pierce uparathI vIMdhavuM vagere che. saMskRta zabda "vyaktine vicAra karavo ghaTe. vyakti' tema viSanA niyamIdhAre ktinuM kata ne gati zabda racaMtta dhAtu parathI baneluM nAma che. thAya che. madhyastha "kane "ga" te aMtya "ka"ne "ga" jemake eTale spaSTa karavuM che, to reveal, to manif t. jAH ne kAgaDo; mApa: bhagara. A rIte kAzi daghatti nArI jAtine artha clear perception bhAvavAcaka nAma uparathI vigati-vigata rabda Avyo ATenA saMskRta-aMgrejI zabdakozamAM che. lAge che. = cAka, gha = vAMku vageremAM cakaka, vigata' zabdano artha etal eTale rajeraja vakaka ema akSaro apabhraMzamAM bevaDAtA hovAthI ThIkata je clear manifestation mAM samAya che, pUrva svara dIrgha thAya che, paNa ji. zabdamAM koI bIjo artha distinctness paNa Apela che. trIje akSara bevaDAto nathI. vizleSa mAtra che AthI 4 no artha true character, real form Apela hasva zuM thAya te yogya lAge che Ama di che. "vigata'-saMskRta joDe vigata-letasIne saMbaMdha parathI vigata' zabda AvyAnuM huM mAnuM chuM ne nathI ema mane lAge che. temAM ki hasva hovI joIe. anya mantavyonI zazAstranA niyamAnusAra "vyamAM 'ya' 4 ne mane khabara nathI. rUpAMtara che. saMprasAraNa ane pratisaMprasAraNanA -gajendrazaMkara lAlazaMkara paMDayA Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAtmA gAMdhIjInI gujarAtI sAhitya para asara mahAtmA gAMdhI hindumAM AvyA te samaye ApaNuM cintanAtmaka sAhitya vizeSataH maryAdita valamAM bhamatuM hatuM. sAhityika, sAmAjika, dhArmika, eTalA viSayAmAM, ramaNabhAI nIlaka', maNilAla nabhubhAI, Anadaza'kara dhruva, jevA apavAdarUpa lekhakeAne khAda karatAM ApaNe sudhArA, vidhavAvivAha, dharma, nArIsvAtaMtrya ityAdi vartulanI bahAra jatA naheAtA. geAva nAme emanA sararavatIcandramAM keTalu ka rAjakIya ciMtana kayuM che, parantu sarvAMgI cintana karyAMya dRSTie paDatuM nathI. paraMtu gAMdhIjI hindamAM AvyA te pUrve emaNe 'hinda svarAja', 'AreAgya viSe sAmAnya jJAna ' tema ja 'sarvodaya' ityAdi pustakAmAM je vividha viSayA viSe maulikaNe vicAreluM, tenI asara ApaNA lekhako para thaI. gAMdhIjIe 'navajIvana' ane 'harina kha' dvArA vividha viSayeA para je lekha lakhyA teNe paNa ApaNA lekhake ne aneka viSayo viSe lakhatA karyA. A rIte gAMdhIjInI asarane pariNAme ApaNA sAhityamAM vaicArika krAMti AvI. narari parIkhanuM arthazAstra viSe lakheluM pustaka, mazarUvALAnAM 'gAMdhIjI ne sAmyavAda', 'samULI krAnti', 'jIvanazeAdhana'; kAAsAhebanAM 'jIvana saMskRti' nAM lakhANe!; maganabhAI desAInA 'rAmameAhanarAyathI gAMdhIjI'; sukhalAlamAM aneka viSayAne sparzatA ciMtanAtmaka lekhA vagere ApaNe tyAM ciMtananI eka paripATI baMdhAI gayelI temAMthI ApaNune gAMdhIjInI asare zI rIte mukta karyA tenAM nirdezaka dRSTAntA che. gAMdhIjInI ahiMsAnI bhAvanAe ramaNalAlanI ' divyacakSu ', 'bhArelA agni' vagere navalakathAone preraNA ApI, teA khIjI tarapha buddha ane Izu, je ahiMsAnA avatAra hatA, temane paNa punarjIvita buddhiprakAza, julAI '69 ] b candrakAnta mahetA karyA; eTaluM ja nahi, paNa mazarUvALAnA yuddha, rAma ane kRSNa vagerenAM jIvanacaritrA, tathA anya lekhakAnA zuicaritrane preraNA paNa tyAMthI ja maLI tema ja ApaNA kAvyeAmAM yuddha zu vagerenAM je ullekhA Ave che temane preraNAsrota paNa ahiMsAnI bhAvanA ja che. gAMdhIjIe emanA dakSiNa AphrikAnI laDatane je ahevAla ApyA che temAM habasIe bahArathI - su dara lAge che, paNa temanAmAM je pracchanna sauMda raheluM che tenA ullekha karyAM che. enAthI prerAI ne kAkAsAhee kAdava, madhyAhna vagerenA saunA ullekha emanA jIvananA AnaMda'mAM karyAM che. ane umAza'kare ukaraDAmAM je pAThanI sugaMdha darzAvI che tathA 'karAla kavi ' mAM ghuvaDanuM kau` darzAvyuM che te paNa gAMdhIdIdhI saudaryadRSTinuM ja pariNAma che ema niHzaMka kahI zakAya. gAMdhIjInI dalita, pIDita, zASitA taraphanI hamadI thI prerAI sundarame bha'gaDI, rUDakI jevAM kAvyeAmAM ke sneharazminAM ' bALamajUra ', ' dheAkhI ' yAdi kAvyeAmAM je garIA pratye hamadardI dRSTie paDe che tenAM mULa paNa e hamamAM ApaNe joI zakIe. : gAMdhIjInI aspRzyatAnivAraNanI pravRttine pariNAme mAzakaranA " DheDhanA TeTu bhagI' jevI nATayakRtiomAM je aspRzyatAnI bhAvanA nirUpAI che tathA munazInI 'lApAmudrA,''le maharSiNI' jevI kRtiomAM paNa e bhAvanAnuM Alekhana thayuM che, tyAM ApaNane gAMdhIdIdhI preraNAnAM darzIna jAya che joke; munazIe e asara na varatAya te mATe paurANika yugane Azraya lIdheA che. munazInI * tapasvinI 'mAM te gAMdhIjanI laDataneA sIdhA ullekha che ja. 273 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAMdhIjInI grAmeAhAranI bhAvanAe mApaNI lalita vADmayanI kRtionuM kendra je zahera pUratuM maryAti hatuM tene gAmaDAmAM pheravyuM. dhUmaketunI ne rAmanArAyaNa pAThakanI kRtiomAM grAmajIvananuM je vAstavadarzana che ane te pachI umAzaMkara, medhANI, sundaram, sneharazmi AdinI vArtAmAM tathA kavitAmAM je grAmadana ApaNane thAya che, tathA medhANInI 'sAraTha tArAM vahetAM pANI', darzokanI ' jhera teA pIdhAM che jANI jANI, ' pannAlAla, pItAMbara, Izvara peTalIkara maDiyA itya ditI AMcalika kRtiomAM ApaNane je grAmajIvananuM dana thAya che, ramaNalAla desAInI 'grAmalakSmI ' mAM je grAmAhAranA prazna chAyA che, umAza'karanI 'sApanA bhArA ' mAM je grAmajIvananAM ekI maLe che, te sarve'nAM mULa gAMdhIjInI grAmeAhAranI pravRttimAM ApaNe joI zakIe. gAMdhIjIe 'satyanA prayAgA' lakhIne ApaNane eka Adarzo AtmakathAnA prakAra pUrA pADayo. enAthI prerAI ApaNA aneka lekhakAe e prakAranI AtmakathAo lakhavAnA eka zirastA zarU karyAM. munazI, dhUmaketu, indulAla, ramaNalAla desAI, nAnAbhAI, raviza'kara rAvaLa ityAdinI je AtmakathA lakhavAnI para'parA zarU thaI te gAMdhIjInI AtmakathAne AbhArI che. ApaNe joIzuM ke paDitayuganA mahAna lekhakAe paNa peAtAnI AtmakathA lakhI nathI, jyAre te pachInA yugamAM te| AtmakathAe Dhagaleba dha lakhAI che. gAMdhIjInA Agamana pUrve ApaNe tyAM vIrarasanuM sAhitya lagabhaga nahivat hatuM. khabaradAra jevAne bicArAne vIrarasanuM nirUpaNa karavA pahelA vizvayuddhamAM hindI sainikAe ApelA kALA pAse javuM paDayuM, ke haladIdhATanA yuddha samaya sudhI majala kApavI paDI. bhImarAvane vIrarasanuM nirUpaNa karavA pRthvIrAjanA samaya sudhI javuM paDayuM. parantu gAMdhIjIe emanI satyAgrahanI laData dvArA vIrarasanA nirUpaNa mATe pracura mAtrAmAM sAmagrI pUrI pADI ane tene lIdhe ApaNI kavitAmAM vizeSe karIne vIrarasanu' sAhitya 274 umerAyuM. metrANImAM A AvirbhAva ApaNane sArA pramANamAM maLe che. gAMdhIjI pUrve ApaNA sAhityamAM AtmaparIkSaNanuM ke AtmavizleSaNanuM tattva lagabhaga hatuM ja nahi, ema rRhIe teA cAle. gAMdhejI vAraMvAra peAtAnI jAtane tapAsyA karatA, ane emane e kheAjane pariNAme je sAMpaDatuM te e emanA lekhedvArA rajU karyAM karatA. e asarane pariNAme ApaNI kavitAmAM Atmaci'tananI mAtrA sArA,pramANamAM dekhAya che. e yuganA kaviemAM ane te pachIthI paNa je AtmalakSI tattva dekhAya che te pazu A asarane lIdhe ja che ema kahI zakAya. gAMdhIjIe ApaNane TolaoNAya, raskina, theArA pratyAdimAM rasa letA karyAM ane pariNAme TaoNzvarAyanI aneka kRtionAM bhASAMtare. sAMpaDayAM, saMta phrAnsisa jevAnAM jIvanacaritro maLyAM, TaulasToyanI Light in Darkness parathI rUpAMtarita ' timiramAM prabhA' jevI kRtio ke gAMdhIjIne jemanI sevA atyaMta priya hatI evA raktapItiyAnA jIvanaviSayaka lakhAyelI perI kharajesanI kRtinA 'mAnavI khaMDiyA' jevA anuvAdo maLyA. A uparAMta gAMdhIjIne gItA atyaMta priya hatI, emaNe enuM 'anAsaktiyAga' pustakanAM maulika arthadhaTana paNu karyuM' hatuM. ene pariNAme gItA para aneka bhASyA ApaNe tyAM lakhAyAM, aneka anuvAdo thayA. ' gAMdhIjI viSayaka tathA emanI bhAvanAe viSayaka je mahAkAvyathI mAMDIne muktaka sudhInI racanAo thaI, ' saritAthI sAgara jevI navalakathA lakhAI, ane bApu viSe aneka pustaka lakhAyAM te viSe te mAtra ullekha ja paryApta thaze. Izvara peTalIkara, daka tathA rAmanArAyaNu pAThakanI kRtiomAM vacce gAMdhIjI pratyakSa ke parAkSarUpe pAtra tarIke hAjara hAya che, e paNa noMdhapAtra che. metrANInI lekasAhityanI saMzAdhana tema ja sapAdananI pravRtti tathA phUlachAba'nI je sAmayika-paraparA zarU thaI te paNa gAMdhIjInI patrakAra tarIkenA kAryAMnuM ja anusaraNa kahI zakAya, [ buddhiprakANa, julAI 19 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A uparAMta, vinobAjInI bhUdAnapravRttine aMge gujarAta vidyApIThe zAMtiniketanamAM vidyArthIo je sAhitya racAyuM, ne racAtuM jAya che, "bhUmiputranAM abhyAsArthe mekalyA, ane TAgoranI gujarAtI je sAmayika ne itara prakAzano thAya che te sarve sAhitya para je asara thaI te paNa gAMdhIjInI parokSa paNa gAMdhIjInI vaicArika pravRttino vikAsa kahI asara gaNI zakAya. paMDitayuganI saMskRtapracura ane zakAya, kAraNa ke vinobAjI gAMdhIjInI ja pedAza che. jaTila bhASAne gAMdhIjIe saraLa banAvI, ane bhASA ApaNe tyAM TAgoranAM gItonA mahAdevabhAIe lokabhogya banI e gAMdhIjInuM eka moTuM pradAna che. je anuvAda karyA ane tyArathI je paraMparA zarU A rIte gAMdhIjInI asara pratyakSa che, parokSa thaI, ane zaradabAbune mahAdevabhAIe gujarAtane che, viSaya para tema ja zailI para che, ane emanI kRtionA anuvAdadvArA paricaya karAvyo, sAhityanA pratyeka aMga para che, pratyeka prakAra para che. carcApatra taMtrIzrI, dhIrubhAI ThAkara ane Do. upendra bhaTTa 1921 Ape zrI tribhuvana vIrajIbhAI hemANI ("buddhiprakAza', che. sAcI kaI? A tatvaciMtakanA jIvana ane mArca '69) darzAve che tema gAMdhIjInI AtmakathAnuM sAhitya vize zrI hemANu eka vistRta AkaragraMtha prakAzana 1927mAM ja thayuM hovuM joIe. zrI ka. taiyAra karIne bahAra pADe ema IrachIe. mo. jhaverIe te sAla noMdhI che. Do. upendra bhaTTanA narmade "mArI hakIkata' 1866mAM "be pAMca caritrasAhityamAM paNa 1927 nI sAla ja apAI nakala'mAM chapAyelI ane potAnA ni che (mR. 195). joke "graMtha ane saMthakAra' bhA. ApelI te sAcuM, paNa mudraNa ane prakAzanane jahAM 2 mAM "AtmakathA' bhA. 1 mATe 1928 ane bha. gaNIe to ema kahI zakAya ke 1866 mAM tenuM 2 mATe 1929 nI sAle apAI che. ema bane ke mudraNa thayuM paNa prakAzana na thayuM ane 1933 mAM pustakamAM saMvata 1983- (okaTobara 20) nI sAla te prathamavAra pragaTa thaI. "rasa ane ruci'vALA lakhAI hoya ane prakAzana thoDuM moDuM (eTale ke lekhamAM De. dhIrubhAI ThAkara tenI prakAzanasAla 1928 mAM) thayuM hoya? "graMtha ane graMthakAra'mAM 1933 Ape che. paNa "vikAsarekhA mAM 1934 sAla nedhavAmAM saratacUka thaI hoya ke pachInI Ape che ane zrI hemANI paNa kadAca tenA parathI AvRttinI sAla noMdhAI hoya to 1927 nI sAla e ja sAla nedhe che. 1933 mAM narmadanI janmaja barAbara gaNAya. zatAbdI UjavAI tyAre tenuM prayAzana thayeluM te vA. mo. zAhanI AtmakathAnI racyatithi jANItI vAta che ane 1966 mAM gujarAtI prese eprila 1927nI hoya to eNkaTobara 1927mAM bahAra pADela tenA punaHmudraNamAM prathama prakAzana bahAra paDela gAMdhIjInI "AtmakathAthI tene pahelI 1973 (vi. saM. 1990) mAM thayela ema spaSTa gaNavAnuM koI prayojana nathI, kemake A to noMdhAyuM che. karna pAlAla munazIe 1926 mAM "mArI rAtithi ane prakAzanatithinI behadI sarakhAmaNI hakIkata' prakAzita karavAnuM kAma AraMbheluM ane thaI ne vA. ma. zAhanI AtmakathA "pragatinAM koI agamya kAraNasara te baMdha rahyuM ema Da. padaciTha ane anabhavanA oDakAramAM graMthastha thaI dhIrubhAI ThAkara 'rasa ane ruci'mAM lakhe che. paNa hoya to e graMthanI prakAzanasAla zrI hemANIe "mArI hakIkata'nI prastAvanA parathI jANI zakAya noMdhavI joItI hatI. vaLI zrI vA. ma. zAhe tema che ke te gujarAtI presanA saMcAlakenI vinaMtIthI temanI AtmakathAne koI nAma ApyuM che ke kema te baMdha rAkhavAmAM Avela. paNa spaSTa thatuM nathI. A graMthanI racyAsAla De. gaMbhIrasiMha gohila Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deza ane duniyA devavrata pAThaka . prAdezika abhigamanA unma chellA be-traNa mAsa daramiyAna eziyA ane tene ane cIna samudramAM rahela sAtame naukAkAphalo tenI bhinna bhinna pradeza mATe prAdezika samajatIo vize jagA uparathI haThanAra nathI. Ama chatAM agnisUcane, darakhAsto, yojanAo ane daSTibinduo rajU eziyAnAM malAyeziyA, siMgApora, inDoneziyA, thatAM rahyAM che. 1945 mAM bIju vizvayuddha pUruM thayA sIlena thAIlenDa, kaMboDiyA, lAosa vagere pachInAM vIsa varSa daramiyAna eziyAmAM svAtaMtryanAM rAjyonI salAmatI ane sthiratAnA prazno Aje pagaraNa thayAM. Aje be dAyakA pachI eziyA bIjA gaMbhIra rIte vicArAI rahyA che. A saMdarbhamAM ja yugamAM pravezI rahyuM hoya tema lAge che. eka tarapha hamaNAM osTreliyA, nyUjhIlenDa, siMgApora, amerikA viyeTanAma jevA pariNAmavihIna yuddhamAMthI malAyeziyA tathA briTana ema pAMca dezanI pariSada vidAya laI rahyuM che tathA pharIne AvA yuddhamAM na maLI hatI. sIMgAporamAM 75% vastI cInAonI paDavAno nirdhAra karI rahyuM che, to bIjI tarapha che ane briTana khasatAM tenA saMrakSaNane savAla IglenDa 1971 mAM agni eziyAmAMthI tenAM lazkarI gaMbhIra bane tema che. te ja pramANe malAyeziyA paNa thANuM haMmezA mATe uThAvI rahyuM che. A bane tenA saMrakSaNa vize ciMtita che. briTananuM sthAna banAva agni-eziyA ane dakSiNa eziyAnA levA mATe oNsTreliyA taiyAra nathI tenAM ghaNAM raMgamaMca upara AkAra laI rahyA che ane A kAraNo che. eka te, TreliyA anya dezonA pradeza bhAratanA AMgaNAmAM AvelA pradezo che. saMrakSaNanI javAbadArI laI zake eTalI tAkAta dekhItI rIte ja bhArata A banAvanI upekSA karI dharAvatuM nathI. bIja, oNsTreliyA hajI paNa eziyAI zake tema nathI. agni ane dakSiNa eziyAnA moTA saMdarbhamAM vicAra karavA ke nIti ghaDavA prerAyuM nathI. bhAganA dezo have pachInA divasonI anizcitatAnA tenA tathA nyUjhIlenDanA amerikA sAthenA saMrakSaNa saMdarbhamAM bhArata tarapha mITa mAMDI rahyA che. karAra mejUda che ane e kAraNe te eziyAI deze AMtararASTrIya rAjakAraNa sattA ane sAmarthanA sAthe sahelAIthI bhaLI zakatuM nathI. trIju, rAjakAraNa 'tarIke khelAtuM hoya che ane prabhAvaka InDoneziyAnI sAthe ghaniSTa saMbaMdha bAMdhavAnI tenI sattAnA visarjana sAthe zUnyAvakArAnI je sthiti AturatAne kAraNe te malAyeziyA sAthe nikaTanA sarjAya che tene pUravA mATe vaikalpika yojanAo saMbaMdha vikasAvI zakyuM nathI, pAMca rAjyanI karavI Avazyaka bane che. A dRSTie jotAM dakSiNa pariSadamAM TreliyAnA vaDApradhAne malAyeziyAne eziyA ane hindI mahAsAgaranA pradezamAM "have "malAyA" kahIne saMbodhyuM hatuM. AthI pariSadanA pachI zuM ?' ane temAM "bhArata zo bhAga bhajavavA aMte keI jAtanI saMrakSaNanI ke karAranI bAMyadharI mAge che? e prazno svAbhAvika rIte puchAI rahyA maLI zakI ha hatI. che. tenI sAthe ja anya mahAsattAo paNa A hiMdI mahAsAgaramAM sarjAtA zunyAvakAzane paristhitimAM potAnuM sthAna sthira karavA mathI rahI paravAno bhagIratha ane ekadhAro purUSArtha Aje che. amerikA viyeTanAmamAMthI khasaze paNa pAsiphika raziyA karI rahyuM che. raziyAnuM naukAdaLa A samudramAM 276 [ butiprAya, julAI 19 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghUsatuM thayuM che. raziyA pAse Aje moTA sabamarIna kAle che ane tenI laDAyaka naukAe Aje bhAratanAM baMdare lAMgaratI thaI che. cIna-raziyAnA vadhatA khaTarAgamAM tathA amerikA-briTananA visananA saMdarbha mAM raziyAnI A vegIlI pravRtti samajI zakAya che. raziyA-cIna saMghanA kAraNe ja Aje raziyA mATe eziyAmAM rasa levA anivAryuM anI gaye| che. AthI jyAre ApaNA vaDApradhAna adhAnistAnanI mulAkAta laI rahyAM hatAM tyAre prejhaneve eziyAmAM prAdezika karArA karavAnA prastAva rajU karyAM hatA. AvI prAdezika samajUtImAM bhArata, pAkistAna tathA aphadhAnistAnanA samAveza thaI zake tema jaNAvAyuM hatuM. A vize vadhAre cokhavaTa karatAM joI zakAyuM che ke raziyAnA mukhya uddeza cIna sAme lazkarI karAra nathI, paNa eziyAnAM rAjye peAtAnA . pagabhara thaI ne ekamekanA sahakAra sAdhatAM thAya e che. lazkarI karArA vizene amerikAne anubhava suvidita che, paraMtu raziyA vyaktigata rIte eziyAnAM rAjyAne lazkarI madada ApavA Atura che ane ema karIne cIna sAme peAtAne pakSa majabUta karavAnI tenI icchA che. cInaneA sAmane karavAne raziyAnA A vyUha. ApaNane AkarSIka lAge tevA che, paNa temAM geAThavAtAM ApaNe ApaNI nI tenuM khannidAna na ApIe te vize ApaNe sAgara rahevAnuM che. hindI mahAsAgara ane dakSiNa eziyA vize ApaNe ApaNI javAbadArIe adA karavAmAM pUratA taiyAra na hoI e tema lAge che. zUnyAvakAzanA vicArane vaDApradhAne lagabhaga avagaNyA che temaNe uccArelI nItimAM jema pazcimanAM rAjyA khasatAM buddhiprakAza, julAI 69 ] jAya tema temanI jagA taMtra eziyAI dezeAe lIdhI te ja pramANe hindI mahAsAgaramAM paNu zUnyAvakAza sarjAya tevI zakayatA jaNAtI nathI. jo AvA avakAza UbhA thavAnA ja haze te temAM AjubAjunAM rAjyAe peAtAnI zakti khIlavIne peAtAnA bhAga bhajavavAneA raheze ema vaDApradhAna mAne che. vaDApradhAnanI jApAnanI yAtrAmAM paNa mukhya sUra cIna sAme saMrakSagunA na De paNa eziyAI dezeA vacce ane khAsa teA jApAna-bhArata vacce Arthika sahakAra ane saMbaMdha vikase te hateA. jApAna cIna sAthe saMdha` icchatuM nathI; tenI sAthe tenA vepAra sArI rIte khIlateA rahyo che. tenA peAtAnA saMrakSaNane savAla teNe hamaNAM pUrA teA amerikA sAthenA karAra upara ja nirbhara rAkhyA che. Ama jotAM bhAratanI nIti mAtra cIna-virodhI vicAra pUratI maryAti na rahe ane eziyAI dezeA sAthe vadhAre vistArathI sahakAra sAdhavAnI rahe tema lAge che. chelle, prAdezika samajUtInA svAMga paNa badalAI rahetA jaNAya che. IrAna sAthenI bhAratanI Arthika samajUtI AveA dAkhaleo pUrA pADe che. samagra eziyA ke duniyAne AvarI letAM saiddhAntika uccArAnI jagAe bhArata have vadhAre vAstavika, pariNAmadAyI ane najIkanA bhaviSyamAM yAgI thaI zake tevI nIti apanAvI rahyuM che. prAdezika samajUtInA A unmeSAnI sAthe bhAratanI Arthika pragati--khetakrAnti tema ja audyogika pedAza sAthenI--jArI rahe tA AvatI kAla kaka UjaLI bane ane bhAratanI videzanItimAM paNa kaMIka jhalaka Ave. 297 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustaka paricaya gurjara zabdAnuzAsana (gurjara vyAkaraNa)-le. vizadatAthI " vibhaktivicAra ' Apyo che. saMskRta svAmIjI bhagavadAcAryajI mahArAja, pU. zrI paddhatie rUpAkhyAna sAdhavAmAM AvyAM che. "pitA" caMdanavI adhyApikA, mAtRsmRti baMgale, zabdanA bahuvacanamAM "o'ne badale "vo ' pratyaya kAzmIrA sosAyaTI, amadAvAda-7, kA. 16 peja emane saMbhaLAya lAge che, A uccAraNa mane 5 8 + 56 + 129 + 80, sana 1969, mUlya sarvathA ajJAta che. "ghoDo' zabdamAM 1lI vi. mAM rU. 4-00 ghaDAo' nedhI bIjI vibhaktiomAM ghoDAvo" ema sarvataMtra svataMtrAdi aneka padavIothI vibhUSita lIdhuM che tenuM paNa ema je. "patiyo" "pathiya' e paMDitarAja che. pari. svAmI zrI bhagavadAcAryajI uccAraNa pramANe barAbara che, paNa tyAM 'ya' ladhu mahArAje A vyAkaraNa graMtha lakhI gujarAtI bhASAnA prayatna che e batAvavuM rahI gayuM che. AgaLa jatAM vyAkaraNanA mAlakhAne amuka cokkasa dRSTithI ApI sarvanAmamAM "pelAvone" vagere rUpo paNa A ene maThAravAno abhinava prayatna karyo che. chellAM prakAranAM che. pR. 18-33mAM Apela "avyaya--pATha' 80 pRSThomAM ApavAmAM Avela dhAtu pATha' A kezakArane upayogI che. emAM keTalAka azrutapUrva graMthanuM eka viziSTa pradAna che. emAM evA paNa che. A pachI thoDA niyataliMga-niyatavacana zabdo keTalAka dhAtuo che ke je gujarAtI kozamAM dhyAna kheMce che. u sargo ane saMdhi saMskRtAnunoMdhAyelA nathI, eTaluM ja nahi, keTalAka vaparAzamAM sArI che. saMkhyAvAcaka zabdono saMgraha pR. 46nathI, to keTalAka a-gujarAtI prakRtinA che, chatAM 47 vagere saMgrAhya che. AmAM "sela-seLa" e A saMgraha upayogI che. vaccenAM 129 pAnAMmAM vika9 5 che, "cAlIza-cALIza" vagere zabdomAM "La" vyAkaraNa ApavAmAM AvyuM che. temAM AraMbhamAM che te batAva najara bahAra gayA che. kArakAmAM varNamAlA" ApI che te sIdhI saM. paraMparAnI saMskRtAnusArI vicAraNA che, ene laIne ja ApI che. uccarita bhASAmAM gujarAtInAM saromAM 'harigAma jatAM phUlane aDake che' evA vAkaSamAM ane vyaMjanomAM AgavAM uvAraNa che teno ahI jatAM gativAcaka kriyA-kudatane kAraNe gAma'nI nardeza thayo nathI. "La" noMdhAyo che, paNa ene bIjI vibhakti gaNI ene Isitatama karma karyuM che. svAmIjI "atithi svarUpane kahe che. vaidika bhASAmAM je gujarAtInI lAkSaNikatAthI sudUra che. madhyakAlIna DIne sthAne e astitva dharAve che ema noMdhAyuM gujarAtImAM te tyAM kAma rU5 che, je AjanA che; paraMtu vaidika bhASAmAM "Da-dra' mATe lakhAto uccAraNamAM gAme" laghu prayatna 'ya'vALuM rUpa che, a Dha ta vedamitra nAmanA AcAryane mate, ApaNe ane tethI e zuddha sAtamI vibhakti che. svAmIjIno Aja divasa sudhI uccAriye chiye te pramANe, A devuM nathI, gujarAtI vyAkaraNukAro-kamaLAzaMkara adhatAlavya kiMvA mUrdhanyatara che ane durAmAM duar jevAnI najaramAM paNa A vAta nahatI, kAraNa ke evuM uccAraNa e e ja mitra nAmanA prAcIna chApelI bhASA uparathI vyAkaraNa lakhAtAM hatAM. AcAryane jihavAmUlIya che, ane gujarAtI-marAThI samAsa paNa saM'. paddhatie apAyA che. vageremAM 4 ne sthAne ja Dha vaparAya che te A AnA uttarArdhamAM "kriyApada apAyAM che. jihuvAmUlIya Dha uccAraNa che e nedhavuM rahI gayuM che. ahIM paddhati saMskRtAnusArI che ane kriyAnA bhAva svAmIjIe pachI saMkSepamAM nAmanA prakAra, samajhavA upayukta che. vartamAnakALamAM "cha" nAM liMga-jAti, vacana, saMdhi ApI pachI jarA sahAyaka rUpone pratyayAMgamAM batAvavAno vAmIjIne [ buddhiprakAza, julAI 19 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayatna yuktiyukta chatAM anaitihAsika che. bhUtakALanAM rUpAmAM 'gayA-gayI-gayuM ' ema svIkArI strIliMge ' gayI ' te| samAdar uccAraNathI sada Mtara viruddha che zabdonAM uccAraNu kreza karavA e judA viSaya che. joDaNI kema karavI e paNa judA viSaya che. joDaNI teA lakhANanI ekarUpatA mATe che, enuM uccAraNa ' e vAta emane abhISTa nathI. ' khAyiza-khAyi'upara AkramaNa thAya te e sathA bAdhaka thaI paDe. jemAM rUAmAM AvA ja kAraNe ' ' vikalpa emane abhISTa che. aneka anya rUpamAM AvA asvAbhAvika ' ya ' emane game che. pR. 88 upara " huM dhAtuneA bIjI rIte prayAga' kahI ' che. jatA' mAM ' bhale '-avALuM rUpa A ' chuM ' dhAtunuM emaNe sUcavyuM che, je ajJAtapUrva vastu che. noMdhAyelAM aneka kriyArUpeAmAM bhASAmAM uccarita thatAM ja nathI tevAM joDaNInAM rUpe che. sAdhita dhAtunI prakriyA saMkSepamAM saMgrahAI che; gujarAmI kRtpratyayA tAravI ApyA che. ' ' joDaNI kAza 'nI bleDaNI hAla pracalita che te lekhananI ekarUpatA kivA zista mATe. e ja pramANe uccAraNa karavA e javata bhASAnA nAza khareAbara che. huM 'kariye'rUpa svIkAru' hyuM. ene ravAmIjI AvakAre che, ' harIe ' evI pracalita joDaNI emane abhISTa nathI; e mATe ja 'nadI' vagerenA rUpAmAM nadIyA ' jevuM svarUpa emane game che. e uccAraNAnu sArI che; vizeSamAM A 'yU' paNa pUrNAM prayatna nahi, paNa ladhu prayatna che; paraMtu ApaNI pAse pUrNa ane laghu uccAraNa batAvavA sa`keta jUdA nathI laghu prayatna hevAne kAraNe ja ANye-AvyuM, ' paNa ' AvI ' jevAM rUpa uccAraNamAM che. A '' saMyukta vyaMjananuM aMga saCthA nathI, e 'mAvyA' uccAratAM ja spaSTa thaI jaze. Ane mATe pR.25 upara svAmIjIe sUcavyuM che tevA niyamanI jarUra nathI. vyAkaraNa e prathama vastu nathI, bhASA e prathama vastu che. bhASAnuM svarUpa kevuM che e tAravI ApavAnuM ja kA svAmIjInI vyAkaraNa lakhavA pAchaLanI dRSTi emanA 56 pAnAMnI 'prastAvanA 'mAM jANavA maLe che. A ' prastAvanA 'nA keTalAMka pAnAM emanI sAthe vAMcavAne suyAga maLyo hatA. e samaye mArA taraphathI vinati karavAmAM AvI hatI ke svara-vyaMjanAnAM uccAraNa tema ja vyAkaraNanAM rUpeAmAM jIva'ta gujarAtI bhASA AMkha sAme heAvI ja joI e. pA. 1-2 upara 'jha'nAM be uccAraNa ane Da-Dha nAM uccAraNu vicAryaM vyAkaraNanuM che. vyAkaraNane jIvatI bhASAoAnA viSayamAM navInatA dAkhala karavAnA koI adhikAra nathI. che. eozrIne mata che ke te tenA vargIya uccAraNa ja rAkhavAM ' Da-Dha 'nAM dvitIya uccAraNa (hiMdImAM 3-3 thI batAvAya che te) azuddha che ane eka ja akSara khe rIte khelAya te sAruM te na ja kahevAya, paNa rUDhinI AgaLa vivazatA svIkAravI ja paDe.' paNa mAre kahevuM joI e ke e vivazatA nathI, svAbhAvikatA che ane Da-Dha'nA viSayamAM teA cheka RgvedanI sahiMtAthI e hajArA varSAnA vyApamAM ApaNA leAhImAM che. jJa ApaNe agrejIhiMdI zabdomAM ' jha 'thI lakhiye chiye, paNa tethI ja * vijhiTa 'nuM uccAraNa ' vijhiTa ' kariye te| e asvAbhAvika che. e vittiya (aMgrejIZ eDa jevuM) che. videzIya zabdonI joDaNI kema karavI e eka viSaya che. uccAraNu kema karavuM e bIjo viSaya che: are khuda tadbhava--dezaja gujarAtI zabdo ke tAsama buddhiprakAza, julAI '69 ] svAmIjI khUba UMDANumAM UtaryA che, paraMtu bhASAvijJAne Aje je pramaLa vikAsa sAdhyeA che tenA gADha paricayamAM eezrI AvyA nathI, tethI abhiprAyabhedane pUrA avakAza che. --kezavarAma kA. zAstrI amRta mArga (1968) Izvara peTalIkara; Ara. Ara. zeThanI kaMpanI, amadAvAda-1 zrI Izvara peTalIkaranI pratiSThA ApaNe tyAM eka vArtAkAra, vicAraka ane samAjasudhAraka tarIkenI che. samAjasudhAraNAnA aneka prazno temaNe temanI navalakathAomAM tema ja navalikAomAM haNyA che. vizALa vAcakavarganI surucine AdhAta na paheAMce te rIte peTalIkara [ anusaMdhAna pUThA pAna 3 upara 279 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Hard zA samRddhi nAnI bacata yAjanA e rASTranI ane vyaktinI AbAdInI yeAjanA che. emAM niyamita rIte nANAM rokanAra peAtAnI ane peAtAnA kuTuMbanI bhAvi AbAdInu' sarjana kare ja che. uparAMta te rASTranA navanirmANa mATe thai rahelI vikAsa rAjanAnA kAryamAM paNa hissedAra bane che. dugu nIcenI kAI paNa cAjanAmAM Apa nANuM rokI zake che. 12 varSIya nezanala Diphensa sarTiphikeTa 10 varSIya rASTrIya bacata sarTiphikeTa * prathama zreNI: 15 varSIya enyuiTI sarTiphikeTa pesTa ophisa seviMgsa eka myucyuleTiva TAIma DipojhITa 7 phikasDa DipAjhITa yAjanA 0 10 varSIya phensa DipojhITa sarTiphikeTa nAnI bacata yojanAmAM nANAM roko 7 gujarAta sarakAranA mAhitIkhAtA dvArA prakAzita, sacivAlaya, amadAvAda-1pa Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ anusa dhAna pR. 279 parathI cAlu] chaTakI jatA hoya ke AjanA yuga pramANe e pariNIta hAvAthI lagna karI zakatA na heAya evA puruSa sAthe eka vakhata bhUla thavAthI lagna bahAranA rakhAtanA saMbaMdhathI joDAI rahevuM te bhUla upara kAyamanA zilAlekha mAravA jevuM hAya tyAre evI mATe zA mA rahe che?" (pR. 221-222) rAma, rAvaNu, sItA, draupadI, ka, droNu vagerenAM vicArAne ane kRtyAne paNa lekhake navIna saMdarbhomAM mUlI khatAmAM che. alabatta, dara vakhate temanuM aghaTana vAjabI lAge che tevuM nathI. lekhaka vAraMvAra purANanA prasa`ganA ke vecAranA sabadha vartamAna *rAjakAraNa sAthe joDI devAnA abhiniveza darzAve che te sathA ucita nathI lAgatuM. jemake 'gItAdarzana'mAM lekhakanuM vidhAna jue 'bhAratane jema aMgrejoe gulAma banAvyA hatA tema vyaktine prakRtie gulAma banAvelA che.' vyakti ane prakRtinA sabaMdhanI sAthe Analogy dvArA bhArata ane agrejanA saMbaMdhane joDavA e vicitra atArkika lAge che. dehAbhimAna ane AtmatattvanI gItAmAM thayelI carcAnI uccatA sAthe mArArajI, kAmarAja ane iMdirA gAMdhInI prAsaMgika khaTapaTanA sa MbaMdha joDavA e A vicitra sarakhAmaNInuM bIjuM dRSTAMta che. lekhakanA rAjakAraNane utkaTa rasa temanAmAM AvI sarakhAmaNI yAjavAnA abhiniveza dAkhala karI detA lAge che. Ama chatAM amRta mArga'mAM lekhake ApaNA uttama dharmaprathAmAMthI je dAhana tAravyuM che te vamAna yuganA vAcakane saheje vicAranI sAmagrI pUrI pADe tevuM che. lekhake dhamaprathAmAMthI tema ja khIjethI vipula pramANamAM dRSTAMtA TAMkIne peAtAnA vicArAne puSTa ane rasaprada banAvyA che. A badhA lekhA vamAna vArtAnA mAdhyama dvArA jUnI ane navI rUDhionA saMdharSoMnI, yuganA parivartana pAmatA pravAhanI tema ja vAtAvaraNamAM pedA thaI rahelAM aneka navIna AMDhAlananAnI vizada rIte carcA kare che. samAjane jUnA DhAMcAmAMthI dhIre dhIre bahAra kADhI, navA pravAha taraph abhimukha karI tene vikAsanI dizAmAM vALavAnA prayAsa varSothI te karatA rahyA che, lalita sAhitya uparAMta lekhA ane nibadhA dvArA paNa temaNe prajAjIvanane sparzItA anekavidha prazno nIDarapaNe tejasvitAthI carcyA che. 'amRta mA''mAM Izvara peTalIkaranI vicAraNAnI eka navI dizA pragaTatI dekhAya che. temaNe rAmAyaNa, mahAbhArata, gItA Adi dharmagraMthAne svAdhyAya karyo tenA phaLarUpe A pustaka ApaNane sAMpaDe che. A pustakamAM svAbhAvika rIte ja dha' vizenI vicAraNA che. peTalIkare purANA graMthAnuM parizIlana karIne dharmanAM keTalAMka tattvAnI tathA prasa MgeAnI tapAsa karI che ane vamAna yuga sAthe tene tALeA besADavAnI temaNe avAnavAra keAziza karI che. dharma vizenI temanI A vicAraNAmAM kAI pUrvagraha nathI. emaNe nikhAlasapaNe hiMdu dharmAMnI vizeSatA ane maryAdA AMkI batAvavAne prayatna karyAM che. purANAmAM AvatA camatkAraprasa`gAne paNa temaNe buddhinI sarANu para caDAvI navIna arthaghaTana karI ApyuM che. udAharaNa tarIke mahAbhAratamAM sUrya dvArA kumArI kuMtIne putra janme che e camatkAraka prasaMgane temaNe vartamAna yuganA navA prakAzamAM A rIte nihALyo che: sUryAM jema pratiSThita puruSavanA pratinidhi che tema kuMtI juvAnImAM pravezatI, jAtIya vRttionI cAMcaLatAnAM meAjAmAM taNAtI binaanubhavI kanyAonI pratinidhi che. kuMtI dvArA vyAsane kahevuM che ke dareka jamAnAmAM binaanubhavI ane juvAnImAM pravezatI kanyAomAMthI kAI ne kAI kuMtInI mAphaka bhUlane bhAga thaI paDavAnI. puruSa peAtAnI javAbadArI svIkArI tenI sAthe lagna kare teA kaI savAla nathI, paraMtu jyAre e temAMthI padmA mATe lakhAyA haiAvAthI vicAreAnA patharATa vadhyA che. lAlavane guNa A pustakane savizeSa kasavALuM banAvI zakata tema chatAM samagrapaNe dha' vizenI svaccha svastha vicAraNAnuM A pustaka lekhakanA sanniSTha svAdhyAyanI pratIti avazya karAve che. madhusUdana pArekha Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zahimA : julAI 1969 raji. naM. jI. hA pustakAlanI vyavasthA tathA saMcAlanamAM mArgadazaka prakAzane 0 raMganAthI graMthAlaya vyavasthA 2-50 0 raMganAthI sUcIkaraNa 1-00 0 Apa-le vibhAganuM kArya -60 0 DayUI dazAMza vargIkaraNano ke 0-40 0 raMganAthI vargIkaraNano ke 1-50 pAMca pustaka sAthe maMga vanAranuM TapAlakharca jogavIzuM ane rUbarUmAM laI janArane rU. 5-00 mAM ApIzuM * bALasAhitya saci -5 kapAla kharca 0-25 0 mahilA graMthasuthi 1-50 pAlakharca -50 pU. zrI gAMdhIjInA jIvana ane kAryane lagatAM ATha prakAzane 0 sarvodaya samAjanI jhAMkhI 1-25 0 gAMdhIjInuM gItAzikSaNa 3-00 0 dakSiNa AphrikAmAM gAMdhIjInuM gamana ane punargamana 0-30 0 gAMdhIjInI zikSaNa AlikAnI laData [ bhA. 1 thI 5] 5-00 pustakAlaye tathA zikSaNa saMsthAone | 30 TakAnA vaLatare rU. 6-75mAM apAze. TapAla ravAnagI kharca rU. 2-50 alaga thaze. mAdhyamika zALAo tapa kelejo mATe zarIraracanA tathA A rogyane lagatAM DaoN. zivaprasAda trivedInAM mahavanAM prakAzane kAyAnI karAmata [bhA 1] 4-00 7 kAyAnI karAmata [bhA 2] 4-00 pragaTa thaI cUkyuM che. pAribhASika keSa kiMmata ATha rUpiyA navuM prakAmina 0 mAMdagInuM mULa 50 traNe pustake kharIdanArane TapAla ravAnagI kharca mApha. rUbarU laI janArane kula rU. 15-50ne badale rU. 14-00 mAM apAze. pragaTa thaI cUkyuM che sADInA sAhityanuM digdarzana (navI AvRtti) kiMmata : rU. 3-75 - prAptisthAna - gujarAta vidyAsa mA thI. ha. kA. ArTasa koleja: amadAvAda