Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra-4, 'dazAzrutaskandha' uddezaka/sUtra namo namo nimmaladaMsaNassa bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH pUjya Ananda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara-gurUbhyo nama: Agama-37 bhabad dazAzrutaskandha AgamasUtra hindI anuvAda anuvAdaka evaM sampAdaka Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI ' [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi ] Agama hindI-anuvAda-zreNI puSpa-37
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezaka/sUtra Agama sUtra 37, chedasUtra-4, dazAzrutaskandha' AgamasUtra-37- "dazAzrutaskandha' chedasUtra-4- hindI anuvAda kahAM kyA dekhe? pRSTha | krama krama viSaya viSaya pRSTha 2 19 asamAdhi sthAna zabala doSa AzAtanA 4 gaNisaMpadA cittasamAdhi sthAna upAsaka pratimA | bhikSu pratimA 08 8 paryuSaNA mohanIya sthAna | 12 | 10 nidAna ityAdi 21 22 24 muni dIparatnasAgara kRt "(dazAzrutaskandha)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 2
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra-4, 'dazAzrutaskandha' uddezaka/sUtra 45 Agama vargIkaraNa sUtra krama krama Agama kA nAma Agama kA nAma 01 | AcAra aMgasUtra-1 25 / AturapratyAkhyAna payannAsUtra-2 payannAsUtra-3 sUtrakRt aMgasUtra-2 26 mahApratyAkhyAna sthAna 04 | samavAya payannAsUtra-4 payannAsUtra-5 payannAsUtra-6 05 | bhagavatI 06 | jJAtAdharmakathA 07 upAsakadazA aMtakRt dazA 09 anuttaropapAtikadazA aMgasUtra-3 aMgasUtra-4 aMgasUtra-5 agasUtra-6 aMgasUtra-7 aMgasUtra-8 aMgasUtra-9 aMgasUtra-10 aMgasUtra-11 upAMgasUtra-1 upAMgasUtra-2 27 / bhaktaparijJA 28 | taMdulavaicArika / 29 saMstAraka 30.1 gacchAcAra 30.2 candravedhyaka 31 gaNividyA 32 devendrastava 33 | vIrastava 34 nizItha praznavyAkaraNadazA | bRhatkalpa vipAkazruta 12 | aupapAtika 13 | rAjaprazciya jIvAjIvAbhigama 15 | prajJApanA 16 | sUryaprajJapti 14 upAgasUtra-3 payannAsUtra-7 payannAsUtra-7 payannAsUtra-8 payannAsUtra-9 payannAsUtra-10 chedasUtra-1 chedasUtra-2 chedasUtra-3 chedasUtra-4 chedasUtra-5 chedasUtra-6 mUlasUtra-1 mUlasUtra-2 mUlasUtra-2 mUlasUtra-3 mUlasUtra-4 cUlikAsUtra-1 cUlikAsUtra-2 candraprajJapti 18 jaMbUdvIpaprajJapti 19 nirayAvalikA 20 | kalpavataMsikA vyavahAra 37 dazAzrutaskandha 38 jItakalpa 39 mahAnizItha 40 / Avazyaka 41.1 oghaniyukti 41.2 piMDaniyukti 42 dazavaikAlika 43 | uttarAdhyayana 44 | nandI 45 | anuyogadvAra upAMgasUtra-4 upAMgasUtra-5 upAMgasUtra-6 upAMgasUtra-7 upAMgasUtra-8 upAMgasUtra-9 upAMgasUtra-10 upAMgasUtra-11 upAMgasUtra-12 payannAsUtra-1 puSpikA puSpacUlikA 23 vRSNidazA 24 catu:zaraNa muni dIparatnasAgara kRt "(dazAzrutaskandha)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 3
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra-4, dazAzrutaskandha' uddezaka/sUtra 10 02 165 01 05 / muni dIparatnasAgarajI prakAzita sAhitya Agama sAhitya Agama sAhitya | kra sAhitya nAma bU ksa krama sAhitya nAma bUksa | mUla Agama sAhitya: 147 Agama anya sAhitya:-1- AgamasuttANi-mUlaM prin | [49] -1- sAgama thAnuyoga 06 -2- AgamasuttANi-mUlaM Net [45] -2- Agama saMbaMdhI sAhitya -3- AgamamaJjUSA (mUla prata) [53] -3-RSibhASita sUtrANi Agama anuvAda sAhitya: -4- Agamiya sUktAvalI -1- sAmasUtra gurAtI manuvAda [47] Agama sAhitya- kula pustaka 516 -2- AgamasUtra hindI anuvAda Net [47] -3- AagamSootra English Trans. [11] 200000 -4- sAmasUtra saTI5 rAtI anuvAda | [48] | -5- AgamasUtra hindI anuvAda prin | [12] anya sAhitya:| Agama vivecana sAhitya: 171 tattvAbhyAsa sAhitya-1- AgamasUtra saTIka | [46] 2 sUtrAbhyAsa sAhitya 06 -2- AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra-1/ | [51]] 3 vyaa2| sAhitya-3-AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra-2 [09] 4 vyANyAna sAhitya-4- Agama cUrNi sAhitya [09]] 5 nilata sAhitya-5- savRttika AgamasUtrANi-1 [40] 6 va sAhitya-6- savRttika AgamasUtrANi-2 [08] 7 mArAdhanA sAhitya -7- sacUrNika AgamasuttANi [08] | 8 pariyaya sAhityaAgama koSa sAhitya: | 149 pU4na sAhitya-1- Agama saddakoso [04] 10 tIrtha62 saMkSipta rzana -2- Agama kahAkoso | [01] | 11 | hI sAhitya hatya-3- Agama-sAgara-koSa: [05] | 12IparatnasAgaranA sadhuzodhanibaMdha 1-4- Agama-zabdAdi-saMgraha (prA-saM-gu) [04] Agama sivAyanuM sAhitya kUla pustaka | Agama anukrama sAhitya: 09 -1- mAgama viSayAnubha- (bhUpa) 02 1-Agama sAhitya (kula pustaka) | 516 -2- Agama viSayAnukrama (saTIka) 04 2-Agametara sAhitya (kula -3- Agama sUtra-gAthA anukrama dIparatnasAgarajI ke kula prakAzana 601 bI. muni dIparatnasAgaranuM sAhitya bhuniTIparatnasAgaranuM Agama sAhitya [isa pusta8516] tenAsa pAnA [98,300] 2 | bhumihIparatnasAgaranuM anya sAhitya [ pustas 85] tenAsa pAnA [09,270] 3 bhuniTIparatnasAra saMsita tatvArthasUtra'nI viziSTa DVD tenAla pAnA [27,930] | abhArA prAzanosa 01 + viziSTa DVD isa pAnA 1,35,500 04 105 085 03 muni dIparatnasAgara kRt "(dazAzrutaskandha)"Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 4
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra 4, 'dazAzrutaskandha' [37] dazAzrutaskandha chedasUtra-4- hindI anuvAda dazA- 1- asamAdhisthAna saMyama ke sAmAnya doSa yA aticAra ko yahA~ asamAdhi sthAna batAyA hai| jaise zarIra kI samAdhi - zAnti pUrNa avasthA meM mAmUlI bImArI yA darda bAdhaka banate haiM / kA~TA lagA ho yA dA~ta, kAna, gale meM koI darda ho yA zardI jaisA mAmUlI vyAdhi ho to bhI zarIra kI samAdhi svasthatA nahIM rahatI vaise saMyama meM choTe yA alpa doSa se bhI svasthatA nahIM rahatI / isalie ina sthAna ko asamAdhi sthAna batAe haiN| jo isa pahalI dazA meM bayAna kie haiM / sUtra - 1 arihaMta ko mere namaskAra ho, siddha ko mere namaskAra ho, AcArya ko mere namaskAra ho, upAdhyAya ko mere namaskAra ho, loka meM rahe sabhI sAdhu ko mere namaskAra ho, ina pA~coM ko kie namaskAra sarva pApa ke nAzaka haiM, sarva maMgala meM utkRSTa maMgala haiN| he AyuSman ! vo nirvANa prApta bhagavaMta ke svamukha se maiMne aisA sunA hai| sUtra - 2 yaha (jina pravacana meM) nizcaya se sthavira bhagavaMta ne bIsa asamAdhi sthAna batAe haiN| sthavira bhagavaMta ne kaunase bIsa asamAdhi sthAna batAe haiM ? - 1. ati zIghra calanevAle honaa| 2. apramArjitAcArI honA rajoharaNAdi se pramArjana kiyA na ho aise sthAna meM calanA (baiThanA- sonA uddezaka / sUtra Adi) / 3. duSpramArjitAcArI honA upayoga rahitapana se yA idhara-udhara dekhate-dekhate pramArjanA karanA / 4. adhika zayyA - Asana rakhanA, zarIra pramANa lambAIvAlI zayyA, AtApanA- svAdhyAya Adi jisa para kiyA jAe vo Asana / vo pramANa se jyAdA rakhanA / 5. dIkSAparyAya meM bar3oM ke sAmane bolanA / 6. sthavira aura upalakSaNa se muni mAtra ke ghAta ke lie socanA / 7. pRthvikAya Adi jIva kA ghAta kare / 8. Akroza karanA, jalate rahanA / 9. krodha karanA, sva-para saMtApa karanA / 10. pITha pIche niMdA karanevAle honA / 11. bAra-bAra nizcayakArI bolI bolanA / 12. anutpanna aise nae jhagar3e utpanna karanA / 13. kSamApanA se upazAnta kie gae purAne kalaha jhagar3e phira se utpanna karanA / 14. akAla-svAdhyAya ke lie varjita kAla, usameM svAdhyAya karanA / 15. sacitta rajayukta hAtha-pA~vavAle AdamI se bhikSAdi grahaNa karanA / 16. anAvazyaka jora-jora se bolanA, AvAjha karanA / 17. saMgha yA gaNa meM bheda utpanna karanevAle vacana bolanA / 18. kalaha yAni vAgyuddha yA jhagar3e karanA / 19. sUryodaya se sUryAsta taka kucha na kucha khAte rahanA / 20. nirdoSa bhikSA Adi kI khoja karane meM sAvadhAna na rahanA / muni dIparatnasAgara kRt "( dazAzrutaskandha)" Agama sUtra - hindI anuvAda" Page 5
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra-4, 'dazAzrutaskandha uddezaka / sUtra sthavira bhagavaMta ne yaha bIsa asamAdhi sthAna batAe haiM usa prakAra maiM kahatA hU~ / lekina yahA~ bIsa kI ginatI eka AdhArarUpa se rakhI gaI hai| isa prakAra ke anya kaIM asamAdhisthAna ho sakate haiN| lekina una sabakA samAveza isa bIsa kI aMtargata jAnanA samajhanA jaise ki jyAdA zayyA-Asana rakhanA / to vahA~ adhika vastra, pAtra, upakaraNa vo saba doSa sAmila ho aisA samajha lenA / citta samAdhi ke lie yaha saba asamAdhi sthAna kA tyAga karanA / dazA-1 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " ( dazAzrutaskandha)' Agama sUtra- hindI anuvAda" Page 6
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra-4, dazAzrutaskandha' uddezaka/sUtra dazA-2-sabalA sabala kA sAmAnya artha vizeSa balavAna yA bhArI hotA hai / saMyama ke sAmAnya doSa pahalI dasA meM batAe usakI tulanA meM bar3e yA vizeSa doSa kA isa dasA meM varNana hai| sUtra-3 he AyuSmAn ! vo nirvANa prApta bhagavaMta ke svamukha se maiMne isa prakAra sUnA hai / yaha Arhat pravacana meM sthavira bhagavaMta ne vAkaI IkkIsa sabala (doSa) prarUpe haiM / vo sthavira bhagavaMta ne vAkaI kauna-se IkkIsa sabala doSa batAe haiM ? sthavira bhagavaMta ne nizcaya se jo IkkIsa-sabala doSa batAe haiM vo isa prakAra hai 1. hasta-karma karanA, maithuna sambandhI viSayecchA ko poSane ke lie hAtha se zarIra ke kisI aMga-upAMga Adi kA saMcAlana Adi krnaa| 2. maithuna pratisevana karanA / 3. rAtri bhojana karanA / rAtri ko azana, pAna, khAdima yA svAdima kA AhAra karanA / 4. AdhAkarmika-sAdhu ke nimitta se bane hue AhAra khAnA / 5. rAjA nimitta se bane azana-Adi AhAra khAnA / 6. krita-kharIde hue, udhAra lie hue, chine hue, AjJA binA die gae yA sAdhu ke lie sAmane se lAkara diyA gayA AhAra khaanaa| 7. bAra-bAra pratyAkhyAna karake, pratyAkhyAna ho vo hI azana-Adi lenaa| 8. cha mAsa ke bhItara eka gaNa meM se dUsare gaNa meM gamana krnaa| 9. eka mAsa meM tIna bAra (jalAzaya Adi karake) udaka lepa yAni sacitta pAnI kA saMsparza karanA / 10. eka mAsa meM tIna bAra mAyA-sthala (chala-kapaTa) krnaa| 11. sAgArika (gRhastha, sthAnadAtA yA sajjAtara) ke azana Adi AhAra khAnA / 12-15. jAna-bUjhakara prANAtipAta (jIva kA ghAta), mRSAvAda (asatya bolanA), adattAdAna (nahIM dI gaI cIja kA grahaNa), sacitta pRthvI yA sacitta raja para kAyotsarga, baiThanA, sonA, svAdhyAya Adi karanA / 16-18. jAna-bUjhakara snigdha, gIlI, sacitta rajayukta pRthvI para, sacitta zIlA, patthara, dhuNAvAlA yA sacitta lakar3e para, aMDa beindriya Adi jIva, sacitta bIja, tRNa Adi jhAkala-pAnI, cIMTI ke nagara-sevAla-gIlI miTTI yA makar3I ke jAle se yukta aise sthAna para kAyotsarga, baiThanA, sonA, svAdhyAya Adi kriyA karanA / mUla, kaMda, skaMdha, chilakA, kuMpaNa, patte, bIja aura harita vanaspati kA bhojana krnaa| 19-20. eka sAla meM dasa bAra udakalepa (jalAzaya ko pAra karane ke dvArA jala saMsparza) aura mAyA-sthAna (chala kapaTa) krnaa| 21. jAna-bUjhakara sacitta pAnI yukta hAtha, pAtra, kar3achI yA baratana se koI azana, pAna, khAdima, svAdima AhAra de taba grahaNa krnaa| sthavira bhagavaMta ne nizcaya se yaha 21 sabala doSa kahe haiM / usa prakAra maiM kahatA huuN| yahA~ atikrama-vyatikrama aura aticAra vo tIna bheda se sabala doSa kI vicAraNA karanA / doSa ke lie socanA vo atikrama, eka bhI Daga bharanA vo vyatikrama aura pravRtti karane kI taiyArI yAni aticAra (doSa kA sevana to sApha anAcAra hI hai|) isa sabala doSa kA sevana karanevAlA sabala-AcArI kahalAtA hai| jo ki sabala doSa kI yaha ginatI kevala 21 nahIM hai| vo to kevala AdhAra hai / ye yA inake jaise anya doSa bhI yahA~ samajha lenaa| dazA-2-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt "(dazAzrutaskandha)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 7
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra-4, dazAzrutaskandha' uddezaka/sUtra dazA-3-AzAtanA AzAtanA yAni viparIta vyavahAra, apamAna yA tiraskAra jo jJAna-darzana kA khaMDana kare, usakI laghutA yA tiraskAra kare use AzAtanA kahate haiM / aisI AzAtanA ke kaIM bheda haiM / usameM se yahA~ kevala-33 AzAtanA hI kahI hai / jJAna, darzana, cAritra Adi guNa meM adhikatAvAle yA dIkSA, padavI Adi meM bar3e ho unake prati hue adhika avajJA yA tiraskAra samAna AzAtanA kA yahA~ varNana hai| sUtra -4 he AyuSmAn ! usa nirvANa prApta bhagavaMta ke sva-mukha se maiMne isa prakAra sUnA hai / yaha Arhat pravacana meM sthavira bhagavaMta ne vAkaI meM 33-AzAtanA prarUpI hai| usa sthavira bhagavaMta ne sacamuca kauna-sI 33-AzAtanA batAI hai ? vo sthavira bhagavaMta ne sacamuca jo 33-AzAtanA batAI hai vaha isa prakAra hai 1-9. zaikSa (alpa dIkSA paryAyavAle sAdhu) ratnAdhika (bar3e dIkSAparyAya yA vizeSa guNavAn sAdhu) ke Age cale, sAtha-sAtha cale, ati nikaTa cale, Age, sAtha-sAtha yA ati nikaTa khar3e rahe, Age, sAtha-sAtha yA ati nikaTa baitthe| 10-11. rAtnika sAdhu ke sAtha bAhara bicAra bhUmi (mala tyAga jagaha) gae zaikSa kAraNa se eka hI jalapAtra le gae ho usa hAlAta meM vo zaikSa rAtnika kI pahale zauca-zuddhi kare, bAhara bicAra bhUmi yA vihAra bhUmi (svAdhyAyasthala) gae ho taba rAtnika ke pahale airyApathika-pratikramaNa kare / 12. kisI vyakti rAtnika ke pAsa vArtAlApa ke lie Ae taba zaikSa usake pahale hI vArtAlApa karane lge| 13. rAta yA vikAla meM (sandhyA ke vakta) yadi rAtnika zaikSa ko sambodhana karake pUche ki he Arya ! kaunakauna so rahe haiM aura kauna-kauna jAgate haiM taba vo zaikSa, rAtnika yA vacana pUrA sUnA-anasUnA kara de aura pratyuttara na Te 14-18. zaikSa yadi azana, pAna, khAdima, svAdima samAna AhAra lAe taba usakI AlocanA ke pahale koI zaikSa ke pAsa kare phira rAtnika ke pAsa kare, pahale kisI zaikSa ko batAe, nimaMtrita kare phira rAtnika ko dikhAe yA nimaMtraNA kare, rAtnika ke sAtha gae ho to bhI use pUche binA jo-jo sAdhu ko dene kI IcchA ho use jalda adhika pramANa meM vo azana Adi de aura rAtnika sAdhu ke sAtha AhAra karate vakta prazasta, uttama, rasayukta, snigdha, rUkhA Adi cIja usa zaikSa ko manokula ho to jalda yA jyAdA pramANa meM khaae| 19-21. rAtnika (guNAdhika) zaikSa (choTe dIkSA paryAyavAle sAdhu) ko bulAe taba usakI bAta sUnA-anasUnA karake mauna rahe, apane sthAna para baiThakara unakI bAta sUne lekina sanmukha upasthita na ho, 'kyA kahA ?'' aisA khe| 22-24. zaikSa, rAtnika ko tUM aise ekavacanI zabda bole, unake Age nirarthaka baka-baka kare, unake dvArA kahe gae zabda unheM kahakara sunAe (tiraskAra se ''tuma to aisA kahate the aisA sAmane bole / ) 25-30. jaba rAtnika (guNAdhika sAdhu) kathA kahate ho taba vo zaikSa 'yaha aise kahanA cAhie'' aisA bole, "tuma bhUla rahe ho-tumheM yAda nahIM hai|'' aisA bole, durbhAva prakaTa kare, (kisI bahAnA karake) sabhA visarjana karane ke lie Agraha kare, kathA meM vighna utpanna kare, jaba taka parSadA (sabhA) pUrI na ho, chinna-bhinna na ho yA baira-bikhera na ho lekina hAjira ho taba taka usI kathA ko do-tIna bAra khe| 31-33. zaikSa yadi rAtnika sAdhu ke zayyA yA saMthArA para galatI se pA~va laga jAe taba hAtha jor3akara kSamA yAcanA kie binA cale jAe, rAtnika kI zayyA-saMthArA para khar3e rahe-baiThe yA so jAe yA usase UMce yA samAna Asana para baiThe yA so jaae| usa sthavira bhagavaMta ne sacamuca yaha taiMtIsa AzAtanA batAI hai| aisA (usa prakAra) maiM (tumheM) kahatA huuN| dazA-3-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt "(dazAzrutaskandha)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 8
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra-4, 'dazAzrutaskandha' uddezaka/sUtra dazA-4-gaNisaMpadA pahale, dUsare, tIsare adhyayana meM kahe gae doSa zaikSa ko tyAga karane ke lie ucita haiM / una sabakA parityAga karane se vo zaikSa gaNisaMpadA yogya hotA hai / isalie aba isa "dazA'' meM ATha prakAra kI gaNisaMpadA kA varNana hai| he AyuSmAna ! usa nirvANa prApta bhagavaMta ke sva-mukha se maiMne isa prakAra sunA hai / yaha (Arhata pravacana meM) sthavira bhagavaMta ne sacamuca ATha prakAra kI gaNisaMpadA kahI hai| usa sthavira bhagavaMta ne vAkaI, kauna sI ATha prakAra kI gaNisaMpadA batAI hai ? usa sthavira bhagavaMta ne sacamuca jo 8-prakAra kI saMpadA kahI hai vo isa prakAra hai-AcAra, sUtra, zarIra, vacana, vAcanA, mati, prayoga aura saMgraha parijJA / sUtra-6 vo AcAra saMpadA kauna-sI haiM ? AcAra yAni bhagavaMta kI prarUpI huI AcaraNA yA maryAdA dUsarI prakAra se kahe to jJAna, darzana, cAritra, tapa, vIrya una pA~ca kI AcaraNA, saMpadA yAni saMpatti / yaha AcAra saMpatti cAra prakAra se haiM vo isa prakAra - saMyama kriyA meM sadA jur3e rahanA, ahaMkAra rahita honA, aniyata vihAra honA yAni eka sthAna para sthAyI hokara na rahanA, sthavira kI mAphika yAni zruta aura dIkSA paryAya jyeSTha kI prakAra gambhIra svabhAvavAle honaa| sUtra-7 vo zruta-saMpatti kauna-sI hai ? (zruta yAni Agama yA zAstrajJAna) yaha zruta saMpatti cAra prakAra se batAI hai| vo isa prakAra - bahuzrutatA-kaIM zAstra ke jJAtA honA, paricitatA-sUtrArtha se acchI prakAra paricita honA / vicitra zrutatA-svasamaya aura parasamaya ke tathA utsarga-apavAda ke jJAtA honA, ghoSavizuddhi kArakatA-zuddha uccAraNa vAle honaa| sUtra-8 vo zarIra saMpatti kauna-sI hai ? zarIra saMpatti cAraprakAra se / vo aise-zarIra kI lambAI-caur3AI kA sahI nApa honA, kurUpa yA lajjA paidA kare aise zarIravAle na honA, zarIra saMhanana sudrar3ha honA, pA~ca indriya paripUrNa honA / sUtra-9 vo vacana saMpatti kauna-sI hai ? (vacana yAni bhASA) vacana saMpatti cAra prakAra kI batAI hai / vo isa prakAraAdeyatA, jisakA vacana sarvajana mAnanIya ho, madhura vacanavAle honA, anizritatA rAga-dveSa rahita yAni ki niSpakSa pAtI vacanavAle honA, asaMdigdhatA-saMdeha rahita vacanavAle honaa| sUtra-10 vo vAcanA saMpatti kauna-sI hai ? vAcanA saMpatti cAra prakAra se batAI hai / vo isa prakAra-zilpa kI yogyatA ko taya karanevAlI honA, socapUrvaka adhyApana karavAnevAlI honA, lAyakAta anusAra upayukta zikSA denevAlI ho, artha-saMgatipUrvaka naya-pramANa se adhyApana karanevAlI ho / sUtra-11 vo mati saMpatti kauna-sI hai ? (mati yAni jalda se cIja ko grahaNa karanA) mati saMpatti cAra prakAra se batAI hai / vo isa prakAra-avagraha sAmAnya rUpa meM artha ko jAnanA, IhA vizeSa rUpa meM artha jAnanA, avAya-Ihita cIja kA vizeSa rUpa se nizcaya karanA, dhAraNA-jAnI huI cIja kA kAlAntara meM bhI smaraNa rakhanA / vo avagrahamati saMpatti kauna-sI hai ? avagrahamati saMpatti cha prakAra se batAI hai| zIghra grahaNa karanA, eka sAtha kaIM artha grahaNa karanA, anizrita artha ko anumAna se grahaNa karanA, saMdeha rahita hokara artha grahaNa krnaa| usI prakAra IhA aura apAya matisaMpatti cha prakAra se jAnanA / muni dIparatrasAgara kRt "(dazAzrutaskandha)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 9
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra-4, 'dazAzrutaskandha' uddezaka/sUtra vo dhAraNA mati-saMpatti kauna-sI hai ? dhAraNA matisaMpatti cha prakAra se batAI hai / kaIM artha, kaI prakAra ke artha, pahale kI bAta, anukta artha kA anumAna se nizcaya aura jJAta artha ko saMdeha rahita hokara dhAraNa karanA / vo dhAraNA mati saMpatti hai| sUtra-12 vo prayoga saMpatti kauna-sI hai? vo prayoga-saMpatti cAra prakAra se hai / vo isa prakAra apanI zakti jAnakara vAdavivAda karanA, sabhA ke bhAvoM ko jAnakara, kSetra kI jAnakArI pAkara, vastu viSaya ko jAnakara puruSa vizeSa ke sAtha vAda-vivAda karanA yaha prayoga-saMpatti / sUtra-13 vo saMgraha parijJA saMpatti kauna-sI hai ? saMgraha parijJA saMpatti cAra prakAra se / vo isa prakAra-varSAvAsa ke lie kaIM muni ko rahane ke ucita sthAna dekhanA, kaIM munijana ke lie vApasa karanA kahakara pITha phalaka zayyA saMthArA grahaNa karanA, kAla ko Azrita karake kAlocita kArya karanA, karavAnA, gurujana kA ucita pUjA-satkAra krnaa| sUtra-14 ATha prakAra kI saMpadA ke varNana ke bAda aba gaNi kA kartavya kahate haiM / AcArya apane ziSya ko AcAravinaya, zruta vinaya, vikSepaNA - (mithyAtva meM se samyaktva meM sthApanA karane samAna) vinaya aura doSa nirghAtana-(doSa kA nAza karane samAna) vinaya / / vo AcAra vinaya kyA hai ? AcAra-vinaya (pA~ca prakAra ke AcAra yA ATha karma ke vinAza karanevAlA AcAra yAni AcAra vinaya) cAra prakAra se kahA hai| saMyama ke bheda prabheda kA jJAna karavAkara AcaraNa karavAnA, gaNa-sAmAcArI, sAdhu saMgha ko sAraNA-vAraNA Adi se saMbhAlanA-glAna ko, vRddha ko saMbhAlane ke lie vyavasthA karanA-dUsare gaNa ke sAtha ucita vyavahAra karanA, kaba-kauna-sI avasthA meM akele vihAra karanA usa bAta kA jJAna krvaanaa| vo zruta vinaya kyA hai ? zruta vinaya cAra prakAra se batAyA hai / jarurI sUtra par3hAnA, sUtra ke artha par3hAnA, ziSya ko hitakara upadeza denA, pramANa, naya, nikSepa, saMhitA Adi se adhyApana karavAnA, yaha hai zruta vinaya / vikSepaNA vinaya kyA hai ? vikSepaNA vinaya cAra prakAra se batAyA hai / samyaktva rUpa dharma na jAnanevAle ziSya ko vinaya saMyukta karanA, dharma se cyuta honevAle ziSya ko dharma meM sthApita karanA, usa ziSya ko dharma ke hita ke lie, sukha, sAmarthya, mokSa yA bhavAntara meM dharma Adi kI prApti ke lie tatpara karanA, yaha hai vikSepaNA vinaya / doSa nirghAtana vinaya kyA hai ? doSa nirghAtana vinaya cAra prakAra se batAyA hai / vo isa prakAra-kruddha vyakti kA krodha dUra karavAe, duSTa-doSavAlI vyakti ke doSa dUra karanA, AkAMkSA, abhilASAvAlI vyakti kI AkAMkSA kA nivAraNa karanA, AtmA ko supraNihita zraddhA Adi yukta rakhanA / yaha hai doSa-nirghAtana vinaya / sUtra-15 isa prakAra ziSya kI (Upara batAe anusAra) cAra prakAra se vinaya pratipatti yAni guru bhakti hotI hai / vo isa prakAra-saMyama ke sAdhaka vastra, pAtra Adi pAnA, bAla glAna asakta sAdhu kI sahAyatA karanA, gaNa aura gaNi ke guNa prakAzita karanA, gaNa kA bojha vahana krnaa| upakaraNa utpAdana kyA hai ? vo cAra prakAra se batAyA hai-navIna upakaraNa pAnA, pUrAne upakaraNa kA saMrakSaNa aura saMgopana karanA, alpa upakaraNavAle ko upakaraNa kI pUrti karanA, ziSya ke lie ucita vibhAga krnaa| sahAyatA vinaya kyA hai ? sahAyatA vinaya cAra prakAra se batAyA hai-guru kI AjJA ko Adara ke sAtha muni dIparatnasAgara kRt "(dazAzrutaskandha)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 10
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra-4, 'dazAzrutaskandha' uddezaka/sUtra svIkAra karanA, guru kI AjJA ke mutAbika zarIra kI kriyA karanA, guru ke zarIra kI yathA ucita sevA karanA, sarva kArya meM kuTilatA rahita vyavahAra karanA / varNa saMjvalanatA vinaya kyA hai ? varNa saMjvalanatA vinaya cAra prakAra se batAyA hai - vItarAga vacana tatpara gaNi aura gaNa ke guNa kI prazaMsA karanA, gaNI-gaNa ke niMdaka ko niruttara karanA, gaNI gaNa ke guNagAna karanevAle ko protsAhita karanA, khuda bujhurga kI sevA karanA, yaha hai varNa saMjvalanatA vinaya / bhAra pratyArohaNatA vinaya kyA hai ? bhAra pratyArohaNatA vinaya cAra prakAra se hai - nirAzrita ziSya kA saMgraha karanA, gaNa meM sthApita karanA, navadIkSita ko AcAra aura gocarI kI vidhi samajhAnA / sAdharmika glAna sAdhu kI yathAzakti vaiyAvacca ke lie tatpara rahanA, sAdharmika meM Apasa meM kleza-kalaha hone para rAga-dveSa rahitatA se niSpakSa yA mAdhyastha bhAva se samyak vyavahAra kA pAlana karake usa kalaha ke kSamApana aura upazamana ke lie taiyAra rhe| vo aisA kyoM kare ? aisA karane se sAdharmika kucha boleMge nahIM, jhaMjhaTa paidA nahIM hogA, kalaha-kaSAya na hoMge aura phira sAdharmika saMyama-saMvara aura samAdhi meM bahulatAvAle aura apramatta hokara saMyama aura tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicreNge| yaha bhAra pratyArohaNatA vinaya hai| isa prakAra sthavira bhagavaMtane nizcaya se ATha prakAra kI gaNisaMpadA batAI hai, usa prakAra maiM (tumheM) kahatA hU~ dazA-4-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt "(dazAzrutaskandha)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 11
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra-4, dazAzrutaskandha' uddezaka/sUtra dazA-5-cittasamAdhisthAna jisa prakAra sAMsArika AtmA ko dhana, vaibhava, bhautika cIja kI prApti Adi hone se citta Anandamaya hotA hai, usI prakAra mumukSu AtmA yA sAdhujana ko AtmaguNa kI anupama upalabdhi se anupama cittasamAdhi prApta hotI hai| jina cittasamAdhi sthAna kA isa dazA' meM varNana kiyA hai| sUtra-16 he AyuSmAn ! vo nirvANa-prApta bhagavaMta ke mukha se maiMne aisA sUnA hai-isa (jina pravacana meM) nizcaya se sthavira bhagavaMta ne daza citta samAdhi sthAna batAe haiM / vo kauna-se daza citta samAdhi sthAna sthavira bhagavaMta ne batAe haiM? jo daza citta samAdhi sthAna sthavira bhagavaMta ne batAe haiM vo isa prakAra hai - usa kAla aura usa samaya yAni cauthe Are meM bhagavAna mahAvIra svAmI ke vicaraNa ke vakta vANijyagrAma nagara thA / nagaravarNana (uvavAI sUtra ke) caMpAnagarI prakAra jAnanA / vo vANijyagrAma nagara ke bAhara dUtipalAzaka caitya thA, caityavarNana (uvavAI sUtra kI prakAra) jAnanA / (vahA~) jitazatru rAjA, usakI dhAriNI rAnI usa prakAra se sarva samovasaraNa (uvavAI sUtra anusAra) jAnanA / yAvat pRthvI-zilApaTTaka para vardhamAna svAmI birAje, parSadA nIkalI aura bhagavAna ne dharma nirUpaNa kiyA, parSadA vApasa lauTI / sUtra-17 he Arya ! isa prakAra sambodhana karake zramaNa bhagavAna mahAvIra sAdhu aura sAdhvI ko kahane lage / he Arya ! iryA-bhASA-eSaNA-AdAna bhAMr3a mAtra nikSepaNA aura uccAra prasnavaNa khela siMdhANaka jala kI pariSThApanA, vo pA~ca samitivAle, guptendriya, guptabrahmacArI, AtmArthI, Atmahitakara, AtmayogI, AtmaparAkramI, pAkSika pauSadha (yAni parvatithi ko upavAsa Adi vrata se dharma kI puSTi samAna pauSadha) meM samAdhi prApta aura zubha dhyAna karanevAle nirgrantha nirgranthI ko pahale utpanna na huI ho vaisI citta (prazasta) samAdhi ke daza sthAna utpanna hote haiN| vo isa prakAra -pahale kabhI bhI utpanna na honevAlI nIce batAI gaI daza vastu udbhava ho jAe to citta ko samAdhi prApta hotI hai| (1) dharma bhAvanA, jinase sabhI dharmo ko jAna sakate haiN| (2) saMjJi-jAtismaraNajJAna, jinase apane pUrva ke bhava aura jAti kA smaraNa hotA hai| (3) svapna darzana kA yathArtha ahsaas| (4) devadarzana jisase divya Rddhi-divya kAnti-devAnubhAva dekha sakate haiN| (5) avadhijJAna, jisase loka ko jAnate haiN| (6) avadhidarzana, jisase loka ko dekha sakate haiN| (7) manaHparyavajJAna, jisase DhAI dvIpa ke saMjJI-paMcendriya ke manogata bhAva ko jAnate haiM / (8) kevalajJAna, jisase sampUrNa loka-aloka ko jAnate haiN| (9) kevaladarzana, jisase sampUrNa loka-aloka ko dekhate haiN| (10) kevala maraNa, jisase sarva duHkha kA sarvathA abhAva hotA hai| sUtra-18 rAgadveSa rahita nirmala citta ko dhAraNa karane se ekAgratA samAna dhyAna utpanna hotA hai / zaMkarahita dharma meM sthita AtmA nirvANa prApta karatI hai| sUtra-19 isa prakAra se citta samAdhi dhAraNa karanevAlI AtmA dUsarI bAra loka meM utpanna nahIM hotI aura apane apane uttama sthAna ko jAtismaraNa jJAna se jAna letA hai| muni dIparatnasAgara kRt "(dazAzrutaskandha)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 12
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra-4, dazAzrutaskandha' uddezaka/sUtra sUtra - 20 ___ saMvRtta AtmA yathAtathya sapane ko dekhakara jalda se sAre saMsAra samudra ko pAra kara letA hai aura tamAma duHkha se chUTakArA pA letA hai| sUtra-21 ____aMtaprAnta bhojI, vivikta, zayana, Asana sevana karake, alpa AhAra karanevAle, indriya kA damana karanevAle, SaTkAya rakSaka muni ko devoM ke darzana hote haiN| sUtra - 22 sarvakAmabhoga se virakta, bhIma-bhairava, pariSaha-upasarga sahanevAle tapasvI saMyata ko avadhijJAna utpanna hotA sUtra-23, 24 jisane tapa dvArA lezyA ko dUra kiyA hai usakA avadhi darzana ati vizuddha ho jAtA hai aura usake dvArA sarva-urdhva-adho tiryakloka ko dekha sakate haiM |susamAdhiyukta prazasta lezyAvAle, vitarkarahita bhikSu aura sarva baMdhana se mukta AtmA mana ke paryAya ko jAnate haiM / (yAni ki manaHparyavajJAnI hote haiM) sUtra - 25 jaba jIva ke samasta jJAnAvaraNa karma kSaya ho taba vo kevalI jina samasta loka aura aloka ko jAnate haiN| sUtra-26 jaba jIva ke samasta darzanAvaraNa karma kA kSaya ho taba vo kevalI jina samasta lokAloka ko dekhate haiN| sUtra - 27 pratimA yAni pratijJA ke vizuddha rUpa se ArAdhanA karanevAle aura mohanIya karma kA kSaya hone se susamAhita AtmA pUre lokAloka ko dekhatA hai| sUtra- 28-30 jisa prakAra tAla vRkSa para sUI lagAne se samagra tAlavRkSa naSTa hotA hai, jisa prakAra senApati kI mauta ke sAtha pUrI senA naSTa hotI hai, jisa prakAra dhuMA rahita agni IMdhaNa ke abhAva se kSaya hotA hai, usI prakAra mohanIya karma kA (sarvathA) kSaya hone se bAkI sarva karma kA kSaya yA vinAza hotA hai| sUtra-31, 32 jisa prakAra sUkhe mUlavAlA vRkSa jala sIMcana ke bAda bhI punaH aMkurita nahIM hotA, usI prakAra mohanIya karma kA sarvathA kSaya hone se bAkI karma utpanna nahIM hote / jisa prakAra bIja jala gayA ho to punaH aMkura utpanna nahIM hotA usI prakAra karma bIja ke jala jAne ke bAda bhava samAna aMkura utpanna nahIM hote| sUtra - 33 audArika zarIra kA tyAga karake, nAma, gotra, Ayu aura vedanIya karma kA chedana karake kevalI bhagavaMta karmaraja se sarvathA rahita ho jAte haiN| sUtra - 34 he AyuSmAn ! isa prakAra (samAdhi ko) jAnakara rAgadveSa rahita citta dhAraNa karake zuddha zreNI prApta karake AtmAzuddhi ko prApta karate haiM / yAni kSapaka zreNI prApta karake mokSa meM jAte haiM / usa prakAra maiM kahatA huuN| dazA-5-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt "(dazAzrutaskandha)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 13
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra-4, dazAzrutaskandha' uddezaka/sUtra dazA-6-upAsaka pratimA jo AtmA zramaNapana ke pAlana ke lie asamartha ho vaisI AtmA zramaNapana kA lakSya rakhakara usakI upAsaka banatI hai / use samaNopAsaka kahate haiM / yAni vo 'upAsaka' ke nAma se pahacAne jAte haiN| aise upAsaka ko Atma sAdhanA ke lie-11 pratimA kA yAni 11 viziSTa pratijJA kA ArAdhana batAyA hai, jisakA isa dazA meM varNana kiyA gayA hai| sUtra - 35 he AyuSmAn ! vo nirvANa prApta bhagavaMta ke svamukha se maiMne aisA sUnA hai| yaha (jina pravacana meM) sthavira bhagavaMta ne nizcaya se gyAraha upAsaka pratimA batAI hai / sthavira bhagavaMta ne kauna-sI gyAraha upAsaka pratimA batAI hai? sthavira bhagavaMta ne jo 11 upAsaka pratimA batAI hai, vo isa prakAra hai-(darzana, vrata, sAmAyika, pauSadha, dina meM brahmacarya, dina-rAta brahmacarya, sacitta-parityAga, Arambha parityAga, preSya parityAga, upadhibhakta-parityAga, zramaNa-bhUta) (pratimA yAni viziSTa pratijJA) jo akriyAvAdI haiM aura jIva Adi cIja ke astitva kA apalApa karate haiM / vo nAstikavAdI haiM, nAstika mativAlA hai, nAstika dRSTi rakhate haiM, jo samyakvAdI nahIM hai, nityavAdI nahIM hai yAni kSaNikavAdI hai, jo paraloka vAdI nahIM hai jo kahate haiM ki yaha loka nahIM hai, paraloka nahIM hai, mAtA nahIM, pitA nahIM, arihaMta nahIM, cakravartI nahIM, baladeva nahIM, vAsudeva nahIM, narka nahIM, nArakI nahIM, sukRta aura duSkRta karma kI phalavRtti vizeSa nahIM, samyak prakAra se AcaraNa kiyA gayA karma zubha phala nahIM detA, kutsita prakAra se AcaraNa kiyA gayA karma azubha phala nahIM detA, kalyANa karma aura pApa karma phalarahita haiM / jIva paraloka meM jAkara utpanna nahIM hotA, naraka Adi cAra gati nahIM hai, siddhi nahIM jo isa prakAra kahatA hai, isa prakAra kI buddhivAlA hai, isa prakAra kI dRSTivAlA hai, jo aisI ummIda aura rAga yA kadAgraha yukta hai vo mithyAdRSTi jIva hai| aisA mithyAdRSTi jIva mahA IcchavAlA, mahAraMbhI, mahAparigrahI, adhArmika, adharmAnugAmI, adharmasevI, adharma khyAtivAlA, adharmAnurAgI, adharmadraSTA, adharmajIvI, adharma anurakta, adhArmika zIlavAlA, adhArmika AcaraNavAlA aura adharma se AjIvikA karate hue vicaratA hai / vo mithyAdRSTi nAstika AjIvika ke lie dUsaroM ko kahatA hai, jIva ko mAra DAlo, usake aMga chedana karo, sara, peTa Adi bhedana karo, kATa do / usake apane hAtha lahU se bhare rahate haiM, vo caMDa, raudra aura zUdra hotA hai / soce binA kAma karatA hai, sAhasika hotA hai, logoM se rizvata letA hai / dhokhA, mAyA, chala, kUr3a, kapaTa aura mAyAjAla banAne meM mAhira hotA hai / vo duHzIla, duSTajana kA paricita, duzcarita, dArUNa svabhAvI, duSTavratI, duSkRta karane meM Anandita rahatA hai / zIla rahita, guNa pratyAkhyAna-pauSadhaupavAsa na karanevAlA aura asAdhu hotA hai| vo jAvajjIva ke lie sarva prakAra ke prANAtipAta se aprativirata rahatA hai yAni hiMsaka rahatA hai| usI prakAra sarva prakAra se mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha kA bhI tyAga nahIM krtaa| sarva prakAra se krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSa, kalaha, Ala, cugalI, niMdA, rati-arati, mAyA-mRSA aura mithyA darzana zalya se jAvajjIva avirata rahatA hai| yAni isa 18 pApasthAnaka kA sevana karatA rahatA hai| vo sarva prakAra se snAna, mardana, vilepana, zabda, sparza, rasa, rUpa, gandha, mAlA, alaMkAra se yAvajjIva aprativirata rahatA hai, zakaTa, ratha, yAna, yuga, gillI, thillI, zibikA, syandamAnikA, zayana, Asana, yAnavAhana, bhojana, gRha sambandhI vastra-pAtra Adi se yAvajjIva aprativirata rahatA hai| sarva, azva, hAthI, gAya, bhaiMsa, bher3a-bakare, dAsa-dAsI, naukara-puruSa, sonA, dhana, dhAnya, maNi-motI, zaMkha, mUgA se yAvajjIvana aprativirata rahatA hai| yAvajjIva ke lie hinAdhika tolamApa, sarva Arambha, samArambha, sarva kArya karanA-karavAnA, pacana-pAcana, muni dIparatnasAgara kRt "(dazAzrutaskandha)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 14
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra- 4, 'dazAzrutaskandha' uddezaka / sUtra kUTanA, pIsanA, tarjana-tAr3ana, vadha-bandha, parikleza yAvat vaise prakAra ke sAvadya aura mithyAtvavardhaka, dUsare jIva ke prANoM ko paritApa pahu~cAnevAlA karma karate haiM / yaha sabhI pApa kArya se aprativirata yAni jur3A rahatA hai / jisa prakAra koI puruSa kalama, masura, tala, muga, ur3ada, bAlola, kalathI, tuvara, kAle cane, jvAra aura usa prakAra ke anya dhAnya ko jIva rakSA ke bhAva ke sivA krUratApUrvaka upapuruSana karate hue mithyAdaMr3a prayoga karatA hai, usI prakAra koI puruSa vizeSa tItara, vaTera, lAvA, kabUtara, kapiMjala, mRga, bhaiMsa, sukara, magaramaccha, godhA, kachuA aura sarpa Adi nirdoSa jIva ko krUratA se mithyA daMr3a kA prayoga karate haiM, yAni ki nirdoSatA se ghAta karate haiM / aura phira usakI jo bAhya parSadA hai, jaise ki - dAsa, dUta, vetana se kAma karanevAle, hissedAra, karmakara, bhoga puruSa Adi se hue choTe aparAdha kA bhI khuda hI bar3A daMr3a dete haiN| ise daMr3a do, ise muMr3ana kara do, isakI tarjanA karo -tAr3ana karo, ise hAtha meM pA~va meM, gale meM sabhI jagaha ber3iyA~ lagAo, usake donoM pA~va meM ber3I bA~dhakara, pA~va kI A~TI lagA do, isake hAtha kATa do, pA~va kATa do, kAna kATa do, nAkhUna cheda do, hoTha cheda do, sara ur3A do, mu~ha tor3a do, puruSa cihna kATa do, hRdaya cIra do, usI prakAra A~kha-dA~ta-mu~ha-jIhvA ukher3a do, ise rassI se bA~dhakara per3a para laTakA do, bA~dhakara jamIM para ghiso, dahIM kI prakAra maMthana karo, zUlI para car3Ao, trizUla se bhedana karo, zastra se chinna-bhinna kara do, bhedana kie zarIra para kSAra DAlo, usake jhakhma para ghAsa DAlo, use zera, vRSabha, sA~r3a kI pU~cha se bA~dha do, dAvAgni meM jalA do, Tukar3e kara ke kaue ko mA~sa khilA do, khAnA-pInA banda kara do, jAvajjIva ke ba~dhana meM rakho, anya kisI prakAra se kumauta se mAra DAlo / usa mithyAdRSTi kI jo abhyaMtara parSadA hai / jaise ki mAtA, pitA, bhAI, bahana, bhAryA, putrI, putravadhU Adi unameM se kisI kA bhI thor3A aparAdha ho to khuda hI bhArI daMr3a dete haiM / jaise ki ThaMr3e pAnI meM DUboe, garma pAnI zarIra para r3Ale, Aga se unake zarIra jalAe, jota- beMta netra Adi kI rassI se, cAbUka se, chivAr3I se, moTI vela se, mAramArakara donoM bagala ke camar3e ukher3a de, daMr3a, haDDI, mUMr3I, patthara, khappara se unake zarIra ko kUTe, pIse, isa prakAra ke puruSa varga ke sAtha rahanevAle mAnava duHkhI rahate haiN| dUra rahe to prasanna rahate haiM / isa prakAra kA puruSa varga haMmezA DaMDA sAtha rakhate haiM / aura kisI se thor3A bhI aparAdha ho to adhikAdhika daMr3a dene kA socate haiM / daMr3a ko Age rakhakara bAta karate haiM / aisA puruSa yaha loka aura paraloka donoM meM apanA ahita karatA hai / aise loga dUsaroM ko duHkhI karate haiM, zoka saMtapta karate haiM, tar3apAte haiM, satAte haiM, darda dete haiM, pITate haiM, paritApa pahu~cAte haiM, usa prakAra se vadha, bandha, kleza Adi pahu~cAne meM jur3e rahate haiM / isa prakAra se vo strI sambandhI kAma bhoga meM mUrcchita, gRddha, Asakta aura paMcendriya ke viSaya meM DUbe rahate haiM / usa prakAra se vo cAra, pA~ca, cha yAvat daza sAla yA usase kama-jyAdA kAla kAmabhoga bhugatakara vairabhAva ke sabhI sthAna karake kaIM azubha karma IkaTThe karake, jisa prakAra lohA yA patthara kA golA pAnI meM pheMkane se jala-tala kA atikramaNa karake nIce talave meM pahu~ca jAe usa prakAra se isa prakAra kA puruSa varga vajra jaise kaIM pApa, kleza, kIcar3a, baira, daMbha, mAyA, prapaMca, AzAtanA, ayaza, apratItivAlA hokara prAyaH trasaprANI kA ghAta karate hue bhUmitala kA atikramaNa karake nIce narakabhUmi meM sthAna pAte haiM / T vo naraka bhItara se gola aura bAhara se corasa hai / nIce charA astarA ke AkAravAlI hai / nitya ghora aMdhakAra se vyApta hai / candra, sUrya, graha, nakSatra, jyotiSka kI prabhA se rahita haiM / usa naraka kI bhUmi carabI, mA~sa, lahU, parU kA samUha jaise kIcar3a se lepI huI hai / mala-mUtra Adi azuci padArtha se bharI aura parama gaMdhamaya hai / kAlI yA kapota varNavAlI, agni ke varNa kI AbhAvAlI hai, karkaza sparzavAlI hone se asahya hai, azubha hone se vahA~ azubha darda hotA hai, vahA~ nidrA nahIM le sakate, usa nArakI ke jIva usa naraka meM azubha darda kA prati vakta ahasAsa karate hue vicarate haiM / jisa prakAra parvata ke agra hisse para paidA huA per3a jar3a kATane se Upara kA hissA bhArI hone se jahA~ nIcA sthAna hai, jahA~ durgama praveza karatA hai yA viSama jagaha hai vahA~ giratA hai, usI prakAra upara kahane ke muni dIparatnasAgara kRt " ( dazAzrutaskandha)" Agama sUtra - hindI anuvAda " Page 15
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra-4, 'dazAzrutaskandha' uddezaka/sUtra mutAbika mithyAtvI, ghora pApI puruSa varga eka garbha meM se dUsare garbha meM, eka janma meM se dUsare janma meM, eka maraNa meM se dUsare maraNa meM, eka duHkha meM se dUsare duHkha meM girate haiM / isa kRSNapAkSika nArakI bhAvi meM durlabhabodhi hotI hai / isa prakAra kA jIva akriyAvAdI hai| sUtra-36 kriyAvAdI kauna hai ? vo kriyAvAdI isa prakAra kA hai jo AstikavAdI hai, Astika buddhi hai, Astika dRSTi hai / samyakvAdI aura nitya yAni mokSavAdI hai, paralokavAdI hai| vo mAnate haiM ki yaha loka, paraloka hai, mAtApitA hai, arihaMta cakravartI, baladeva, vAsudeva hai, sukRta-duSkRta karma kA phala hai, sadA carita karma zubha phala aura asadAcarita karma azubha phala dete haiM / puNya-pApa phala sahita haiM / jIva paraloka meM jAtA hai, AtA hai, naraka Adi cAra gati hai aura mokSa bhI hai isa prakAra mAnanevAle AstikavAdI, Astika buddhi, Astika dRSTi, svacchaMda, rAga abhiniviSTa yAvat mahAna IcchAvAlA bhI ho aura uttara dizAvartI naraka meM utpanna bhI zAyada ho to bhI vo zuklapAkSika hotA hai / bhAvi meM sulabhabodhi hokara, sugati prApta karake anta meM mokSagAmI hotA hai, vo kriyAvAdI hai| sUtra - 37 (upAsaka pratimA-1) kriyAvAdI mAnava sarva (zrAvaka zramaNa) dharma rUcivAlA hotA hai / lekina samyak prakAra se kaIM zIlavrata, guNavrata, prANAtipAta Adi viramaNa, paccakkhANa, pauSadhopavAsa kA dhAraka nahIM hotA (lekina) samyak zraddhAvAlA hotA hai, yaha prathama darzana-upAsaka pratimA jAnanA / (jo utkRSTa se eka mAsa kI hotI hai|) sUtra-38 aba dUsarI upAsaka pratimA kahate haiM vo sarva dharma rucivAlA hotA hai / (zuddha samyaktva ke alAvA yati (zramaNa) ke daza dharma kI dRr3ha zraddhAvAlA hotA hai) niyama se kaIM zIlavrata, guNavrata, prANAtipAta Adi viramaNa, paccakkhANa aura pauSadhopavAsa kA samyak paripAlana karatA hai / lekina sAmAyika aura desAvagAsika kA samyak pratipAlana nahIM kara sakatA / vo dUsarI upAsaka pratimA (jo vratapratimA kahalAtI hai) / isa pratimA kA utkRSTa kAla do mahine kA hai| sUtra - 39 aba tIsarI upAsaka pratimA kahate haiM vo sarva dharma rucivAlA aura pUrvokta donoM pratimA kA samyaka paripAlaka hotA hai| vo niyama se kaI zIlavrata, guNavrata, prANAtipAta-Adi viramaNa, paccakkhANa, pauSadhopavAsa kA samyak prakAra se pratipAlana karatA hai / sAmAyika aura desAvakAsika vrata kA bhI samyak anupAlaka hotA hai| lekina vo caudaza, AThama, amAvAsa aura pUnama una tithi meM pratipUrNa pauSadhopavAsa kA samyak paripAlana nahIM kara sakatA / vo tIsarI (sAmAyika) upAsaka pratimA (isa sAmAyika pratimA ke pAlana kA utkRSTa kAla tIna mahine hai) sUtra - 40 aba cauthI upAsaka pratimA kahate haiN| vo sarva dharma rUcivAlA (yAvat yaha pahale kahI gaI tInoM pratimA kA ucita anupAlana karanevAlA hotA hai 1) vo niyama se bahuta zIlavrata, guNavrata, prANAtipAta Adi viramaNa, paccakkhANa, pauSadhopavAsa aura sAmAyika, dezAvakAsika kA samyak paripAlana karatA hai / (lekina) eka rAtri kI upAsaka pratimA kA samyak paripAlana nahIM kara sakatA / yaha cauthI (pauSadha nAma kI) upAsaka pratimA batAI (jisakA utkRSTa kAla cAra mAsa hai / ) sUtra-41 aba pA~cavI upAsaka pratimA kahate haiN| muni dIparatnasAgara kRt "(dazAzrutaskandha)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 16
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra-4,'dazAzrutaskandha' uddezaka/sUtra vo sarva dharma rUcivAlA hotA hai / (yAvat pUrvokta cAra pratimA kA samyak paripAlana karanevAlA hotA hai / ) vo niyama se kaIM zIlavrata, guNavrata, prANAtipAta Adi viramaNa, paccakkhANa, pauSadhopavAsa kA samyak paripAlana karatA hai / vo sAmAyika dezAvakAsika vrata kA yathAsUtra, yathAkalpa, yathAtathya, yathAmArga zarIra se samyak prakAra se sparza karanevAlA, pAlana, zodhana, kIrtana karate hue jinAjJA mutAbika anupAlaka hotA hai / vo caudaza Adi parva tithi para pauSadha kA anupAlaka hotA hai eka rAtri kI upAsaka pratimA kA samyak anupAlana karatA hai / vo snAna nahIM karatA, rAtri bhojana nahIM karatA, vo mukulIkRta yAni dhoti kI pATalI nahIM bA~dhatA, vo isa prakAra ke AcaraNa pUrvaka vicarate hue jaghanya se eka, do yA tIna dina aura utkRSTa se pA~ca mahine taka isa pratimA kA pAlana karatA hai| vo pA~cavI (dina meM brahmacarya nAma kI upAsaka pratimA / ) sUtra-42 aba chaThThI upAsaka pratimA kahate haiN| vo sarva dharma rUcivAlA yAvat eka rAtri kI upAsaka pratimA kA samyak anupAlana kartA hotA hai / vo snAna na karanevAlA, dina meM hI khAnevAlA, dhoti kI pATalI na bAMdhanevAlA, dina aura rAta meM pUrNa brahmacarya kA pAlana karatA hai / lekina vo pratijJApUrvaka sacitta AhAra kA parityAgI nahIM hotaa| isa prakAra ke AcaraNa se vicarate hue vo jaghanya se eka, do yA tIna dina aura utkRSTa se cha mAsa taka sUtrokta mArga ke mutAbika isa pratimA kA samyak prakAra se pAlana karate haiM-yaha chaThThI (dina-rAta brahmacarya) upAsaka prtimaa| sUtra-43 aba sAtavIM upAsaka pratimA kahate haiM vo sarva dharma rUcivAlA hotA hai / yAvat dina-rAta brahmacArI aura sacitta AhAra parityAgI hotA hai| lekina gRha Arambha ke parityAgI nahIM hotA / isa prakAra ke AcaraNa se vicarate hue vaha jaghanya se eka, do yA tIna dina se utkRSTa sAta mahine taka sUtrokta mArga anusAra isa pratimA kA pAlana karate haiM / yaha (sacitta parityAga nAma kI) sAtavIM upAsaka pratimA / sUtra-44 aba AThavIM upAsaka pratimA kahate haiN| vo sarva dharma rUcivAlA hotA hai / yAvat dina-rAta brahmacarya kA pAlana karatA hai| sacitta AhAra kA aura ghara ke sarva Arambha kArya kA parityAgI hotA hai| lekina anya sabhI Arambha ke parityAgI nahIM hote / isa prakAra ke AcaraNapUrvaka vicarate vaha jaghanya se eka, do, tIna yAvat ATha mahine taka sUtrokta mArga anusAra isa pratimA kA pAlana karate haiM / yaha (Arambha parityAga nAma kI) AThavI upAsaka pratimA / sUtra - 45 aba nauvIM upAsaka pratimA kahate haiN| vo sarva dharma rUcivAle hote haiM / yAvat dina-rAta pUrNa brahmacArI, sacittAhAra aura Arambha ke parityAgI hote haiM / dUsare ke dvArA Arambha karavAne ke parityAgI hote haiM / lekina uddiSTa bhakta yAni apane nimitta se banAe hue bhojana karane kA parityAgI nahIM hotA / isa prakAra AcaraNapUrvaka vicarate vaha jaghanya se eka, do yA tIna dina se utkRSTa nau mahine taka sUtrokta mArga anusAra pratimA pAlatA hai, yaha nauvIM (preSaparityAga nAmaka) upAsaka pratimA / sUtra-46 aba dazavIM upAsaka pratimA kahate haiM vo sarva dharma rUcivAlA hotA hai / (isake pahale batAe gae nau upAsaka pratimA kA dhAraka hotA hai / ) uddiSTa bhakta-usake nimitta se banAe bhojana-kA parityAgI hotA hai vo sira para muMDana karavAtA hai lekina coTI rakhatA hai| muni dIparatnasAgara kRt "(dazAzrutaskandha)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 17
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra 4, 'dazAzrutaskandha' uddezaka / sUtra kisI ke dvArA eka yA jyAdA bAra pUchane se use do bhASA bolanA kalpe / yadi vo jAnatA ho to kahe ki "maiM jAnatA hU~" yadi na jAnatA ho to kahe ki "maiM nahIM jAnatA'' isa prakAra ke AcaraNa pUrvaka vicarate yaha jaghanya se eka, do, tIna dina, utkRSTa se daza mahine taka sUtrokta mArga anusAra isa pratimA kA pAlana karate haiM / yaha (uddiSTa bhojana tyAga nAmaka) dazavIM upAsaka pratimA / sUtra 47 - aba gyArahavI upAsaka pratimA kahate haiM / vo sarva (sAdhu zrAvaka) dharma kI rUcivAlA hone ke bAvajUda ukta sarva pratimA ko pAlana karate hue uddiSTa bhojana parityAgI hotA hai| vo sira para muMDana karavAtA hai yA loca karatA hai| vo sAdhu AcAra aura pAtra - upakaraNa grahaNa karake bhramaNa-nirgrantha kA veza dhAraNa karatA hai| unake lie prarUpita zramaNadharma ko samyak prakAra se kAyA se sparza karate aura pAlana karate hue vicaratA hai| cAra hAtha pramANa bhUmi dekhakara calatA hai (usa prakAra se IyA samiti kA pAlana karate hue) trasa jAnavara ko dekhakara unakI rakSA ke lie pA~va uThA letA hai, pA~va sikur3a letA hai / yA Ter3he pA~va rakhakara calatA hai (usa prakAra se jIva rakSA karatA hai) jIva vyApta mArga chor3akara mumakina ho to dUsare vidyamAna mArga para calatA hai / jayaNApUrvaka calatA hai lekina pUrI prakAra jA~ca kie binA sIdhI rAha para nahIM calatA, kevala jJAti varga ke sAtha usake prema baMdhana kA viccheda nahIM hotaa| isalie use jJAti ke logoM meM bhikSAvRtti ke lie jAnA kalpe / (matalaba kI vo riztedAra ke vahA~ se AhAra lA sakatA hai / ) svajana riztedAra ke ghara pahu~ce usase pahale cAvala bana gae ho aura mu~ga kI dAla na huI ho to cAvala lenA kalpe lekina mu~ga kI dAla lenA na kalpe yadi pahale mu~ga kI dAla huI ho aura cAvala na hue ho to mu~ga kI dAla lenA kalpe lekina cAvala lenA na kalpe / yadi unake pahu~cane se pahale donoM taiyAra ho to donoM lenA kalpe / yadi unake pahu~cane se pahale donoM meM se kucha bhI na huA ho to donoM meM se kucha bhI lenA na kalpe / yAni vo pahu~ce usase pahale jo cIja taiyAra ho vo lenA kalpe aura unake jAne ke bAda banAI koI cIja lenA na kalpe / jaba vo (zramaNabhUta) upAsaka gRhapati ke kula (ghara) meM AhAra grahaNa karane kI IcchA se praveza kare taba use isa prakAra se bolanA cAhie- 'pratimAdhArI zramaNopAsaka ko bhikSA do / " isa prakAra ke AcaraNa pUrvaka vicarate usa upAsaka ko dekhakara zAyada koI pUche, "he AyuSmAn ! tuma kauna ho ?" vo btaao| taba use pUchanevAle ko kahanA cAhie ki, "maiM pratimAdhArI zramaNopAsaka hU~ / " isa prakAra ke AcaraNa pUrvaka vicarate vaha jaghanya se eka, do yA tIna dina se, utkRSTa 11 mahine taka vicaraNa kare | yaha gyArahavI (zramaNabhUta nAmaka ) upAsaka pratimA / isa prakAra vo sthavira bhagavaMta ne nizcaya se gyAraha upAsaka pratimA (zrAvaka ko karane kI viziSTa 11 pratijJA) batAI hai / usa prakAra maiM (tumheM) kahatA hU~ / dazA-6 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " ( dazAzrutaskandha)' Agama sUtra- hindI anuvAda" Page 18
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra-4, dazAzrutaskandha' uddezaka/sUtra dazA-7-bhikSu pratimA isa dazA kA nAma bhikSu-pratimA hai / jisa prakAra isake pUrva kI dazA meM zrAvaka-zramaNopAsaka kI 11 pratimA kA nirUpaNa kiyA hai vaise yahA~ bhikSu kI 12 pratimA batAI hai / yahA~ bhI pratimA' zabda kA artha viziSTa pratijJA aisA hI samajhanA / sUtra - 48 he AyuSmAn ! vo nirvANa prApta bhagavaMta ke svamukha se maiMne aisA sUnA hai / isa (jina pravacana meM) sthavira bhagavaMta ne nizcaya se bAraha bhikSu pratimA batAI hai / usa sthavira bhagavaMta ne nizcaya se bAraha bhikSu pratimA kauna-sI batAI hai ? usa sthavira bhagavaMta ne nizcaya se kahI bAraha bhikSu-pratimA isa prakAra hai-eka mAsikI, dvimAsikI, trimAsikI, caturmAsikI, paMcamAsikI, cha mAsikI, sAta mAsikI, pahalI sAta rAtri-dina, dUsarI sAta rAtri-dina, tIsarI sAta rAtri-dina, ahorAtri kI aura ekarAtri kii| sUtra-49 mAsikI bhikSu pratimA ko dhAraNa karanevAle sAdhu kAyA ko vosirA ke tathA zarIra ke mamatva bhAva ke tyAgI hote haiM / deva-mAnava yA tiryaMca sambandhI jo koI upasarga AtA hai use vo samyak prakAra se sahatA hai / upasarga karanevAle ko kSamA karate haiM, adIna bhAva se sahate haiM, zArIrika kSamatApUrvaka usakA sAmanA karatA hai / mAsika bhikSu pratimAdhArI sAdhu ko eka datti bhojana yA pAnI ko dAtA de to lenA kalpe / yaha datti bhI ajJAta kula se, alpamAtrA meM dUsaroM ke lie banAe hue aneka dvipada, catuSpada, zramaNa, brAhmaNa, atithi, kRpaNa aura bhikhAri Adi ke bhikSA lekara cale jAne ke bAda grahaNa karanA kalpe / aura phira yaha datti jahA~ eka vyakti bhojana kara rahA ho vahA~ se lenA kalpe / lekina do, tIna, cAra, pA~ca vyakti sAtha baiThakara bhojana kara rahe ho to vahA~ se lenA nahIM klptaa| garbhiNI, choTe baccevAlI yA bAlaka ko dUdha pIlA rahI ho, usake pAsa se AhAra-pAnI kI datti lenA kalpatA nahIM, jisake donoM pA~va UMbare ke bAhara yA aMdara ho to usa strI ke pAsa se datti lenA na kalpe paraMtu eka pA~va aMdara aura eka pA~va bAhara ho to usake hAtha se lenA kalpatA hai| magara yadi vo denA na cAhe to usake hAtha se lenA na kalpe / mAsikI bhikSu pratimA dhAraNa kie hue sAdhu ko AhAra lAne ke tIna samaya batAye haiM-Adi, madhya aura anta, jo bhikSu Adi meM gocarI jAve, vaha madhya yA anta meM na jAve, jo madhya meM gocarI jAve vaha Adi yA anta meM na jAve, jo anta meM gocarI jAve vo Adi yA madhya meM na jaave| mAsika bhikSu pratimAdhArI sAdhu ko chaha prakAra se gocarI batAI hai / peTA, ardhapeTA, gaumUtrikA, pataMga vIthikA, zambUkAvartI, gatvApratyAgatA / ina chaha prakAra kI gocarI meM se koI eka prakAra kI gocarI kA abhigraha lekara pratimAdhArI sAdhu ko bhikSA lenA kalpatA hai| jisa grAma yAvat maDaMba meM ekamAsikI bhikSupratimA dhAraka sAdhu ko yadi koI jAnatA ho to usako vahA~ eka rAtri rahanA kalpe, yadi koI na jAnatA ho to eka yA do rAtri rahanA kalpe, paraMtu yadi vaha usase jyAdA nivAsa kare to vaha bhikSu utane dinoM ke dIkSAparyAya kA cheda yA parihAra tapa kA bhAgI hotA hai| mAsikI bhikSu pratimAdhAraka sAdhu ko cAra prakAra kI bhASA bolanA kalpatA hai-yAcanI, pRcchanI, anujJApanI tathA pRsstthvyaakrnnii| ___ mAsikI bhikSupratimA pratipanna sAdhu ko tIna prakAra ke upAzrayoM kI pratilekhanA karanA, AjJA lenA athavA vahA~ nivAsa karanA kalpe-udyAnagRha, cAroM ora se r3hakA huA na ho aisA gRha, vRkSa ke nIce rahA huA gRha / bhikSu pratimAdhAraka sAdhu ko tIna prakAra ke saMstAraka kI pratilekhanA, AjJA lenA evaM grahaNa karanA kalpatA hai-pRthvIzilA, kASThapATa, pUrva se bichA huA tRNa / mAsikI bhikSupratimA dhAraka sAdhu ko upAzraya meM koI strI-puruSa Akara anAcAra kA AcaraNa karatA dikhAI de to usa upAzraya meM AnA yA jAnA na kalpe, vahA~ koI agni prajvalita ho jAe yA anya koI prajvalita muni dIparatnasAgara kRt "(dazAzrutaskandha)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 19
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra-4, 'dazAzrutaskandha' uddezaka/sUtra kare to vahA~ AnA yA jAnA na kalpe, kadAcit koI hAtha pakar3a ke bAhara nIkAlanA cAhe to bhI usakA sahArA na nIkale, kintu yatanApUrvaka calate hue bAhara nIkale / mAsikI bhikSupratimA dhAraka sAdhu ke pA~va meM kA~TA, kaMkara yA kA~ca ghUsa jAe, A~kha meM macchara Adi sUkSma jaMtu, bIja, raja Adi gire to usako nIkAlanA athavA zuddhi karanA na kalpe, kintu yatanApUrvaka calate rahanA klpe| mAsikI bhikSupratimA dhArI sAdhu ko vicaraNa karate hue jahA~ sUryAsta ho jAe vahIM hI rahanA cAhie / vahA~ jala ho yA sthala, durgama mArga ho yA nimna mArga, parvata ho yA viSama mArga, khaDDA ho yA guphA ho, rAtabhara vahIM hI rahanA cAhie, eka kadama bhI Age nahIM jA sakatA / subaha meM prabhAta hone se sUrya jAjvalyamAna hone ke bAda kisI bhI dizA meM yatanApUrvaka gamana karanA kalpatA hai / mAsikI bhikSupratimA dhAraka sAdhu ko sacitta pRthvI para nidrA lenA yA laiTanA na kalpe, kevalI bhagavaMta ne use karmabandha kA kAraNa batAyA hai / vaha sAdhu usa prakAra nidrA leve yA laiTe taba apane hAtha se bhUmi kA sparza karatA hai taba jIvahiMsA hotI hai isalie use sUtrokta vidhi se nirdoSa sthAna meM rahanA yA vicaraNa karanA caahie| yadi vaha sAdhu ko mala-mUtra kI zaMkA hove taba use rokanA nahIM cAhie, kintu pahale pratilekhita bhUmi para tyAga karanA cAhie, vApasa usI upAzraya meM Akara sUtrokta vidhi se nirdoSa sthAna meM rahanA caahie| mAsikI bhikSu pratimAdhAraka sAdhu ko sacitta rajavAle zarIra ke sAtha gRhastha yA gRhasamudAya meM bhojana-pAna ke lie jAnA yA vahA~ se nIkalanA na kalpe / yadi use jJAta ho jAe ki zarIra para sacitta raja pasIne se acitta ho gaI hai, taba use vahA~ praveza yA nirgamana karanA kalpe / usako acitta aise ThaMr3e yA garma pAnI se hAtha, pA~va, dA~ta, A~kha yA mukha eka bAra yA bArabAra dhonA na kalpe, sIrpha mala-mUtrAdi se lipta zarIra yA bhojana-pAna se lipta hAtha yA mukha dhonA kalpatA hai| mAsikI bhikSupratimA dhArI sAdhu ke sAmane azva, baila, hAthI, bhaiMsa, siMha, vAgha, bheDIyA, rIcha, cittA, teMduka, parAzara, kuttA, billI, sApa, sasalA, ziyAla, bhaMDa Adi hiMsaka prANI A jAe taba bhayabhIta hokara eka kadama bhI pIche khIsakanA na kalpe / isI prakAra ThaMDa lage taba dhUpa meM yA garmI lage taba chA~va meM jAnA na kalpe, kintu jahA~ jaisI ThaMDa yA garmI ho vaha use sahana karanA caahie| mAsikI bhikSupratimA ko vaha sAdhu sUtra, AcAra yA mArga meM jisa prakAra kahI ho usI prakAra se samyaktayA sparza karanA, pAlana karanA, zuddhipUrvaka kIrtana aura ArAdhanA karanA cAhie, tabhI vaha sAdhu jinAjJApAlaka hotA hai sUtra - 50 dvimAsikI bhikSapratimA dhAraka sAdha hamezA kAyA ke mamatva kA tyAga kiyA haA, ityAdi sarva kathana prathama bhikSupratimA samAna jAnanA / vizeSa yaha ki bhojana-pAnI kI do datti grahaNa karanA kalpe tathA dUsarI pratimA kA pAlana do mAsa taka kare, isI prakAra se bhojana-pAnI kI eka eka datti aura eka-eka mAsa kI pratimA kA pAlana sAta datti paryanta samajha lenA / arthAt tIsarI pratimA-tIna datti-tIna mAsa ityAdi sAta paryanta jAnanA / sUtra-51 aba AThavIM bhikSupratimA batAte haiM, prathama sAta rAtridina ke AThavIM bhikSupratimA dhAraka sAdhu sarvadA kAyA ke mamatva rahita-yAvat upasarga Adi ko sahana kare vaha saba prathama pratimA samAna jAnanA / usa sAdhu ko nirjala cotha bhakta ke bAda anna-pAna lenA kalpe, gA~va yAvat rAjadhAnI ke bAhara uttAsana, pArvAsana yA niSadyAsana se kAyotsarga kare, deva-manuja yA tiryaMca sambandhI jo koI upasarga utpanna hove to una upasarga se una sAdhu ko dhyAna se calita yA patita honA na kalpe / yadi malamUtra kI bAdhA hove to pUrva pratilekhita sthAna meM jA kara tyAga kare kintu roke nahIM, phira vApasa vidhipUrvaka Akara apane sthAna meM kAyotsarga meM sthira rahe / isa prakAra vaha sAdhu prathamA eka saptAharUpa AThavIM pratimA kA sUtrAnusAra pAlana karatA yAvat jinAjJAdhArI hotA hai| muni dIparatrasAgara kRt "(dazAzrutaskandha)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 20
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra- 4, 'dazAzrutaskandha' uddezaka / sUtra isI prakAra navavIM-dUsarI eka saptAha kI pratimA hotI hai / vizeSa yahI ki isa pratimAdhArI sAdhu ko daMr3Asana, laMgar3Asana yA utkaTukAsana meM sthita rahanA caahie| dazavIM tIsarI eka saptAha kI pratimA ke ArAdhana kAla meM use godohikAsana, vIrAsana yA AmrakubjAsana meM sthita rahanA cAhie / sUtra 52 isI prakAra gyArahavIM-eka ahorAtra kI bhikSupratimA ke sambandha meM jAnanA / vizeSa yaha ki nirjala SaSThabhakta karake anna-pAna grahaNa karanA, gA~va yAvat rAjadhAnI ke bAhara donoM pA~va sakur3akara aura donoM hAtha ghuTane paryanta lambe rakhakara kAyotsarga karanA / zeSa pUrvavat yAvat jinAjJAnusAra pAlana karanevAlA hotA hai / aba bArahavIM bhikSupratimA batAte haiM- eka rAtri kI bArahavIM bhikSupratimA dhAraka sAdhu kAyA ke mamatva rahita ityAdi saba kathana pUrvavat jAnanA / vizeSa yaha ki nirjala aSTama bhakta kare, usake bAda anna-pAna grahaNa kre| gA~va yAvat rAjadhAnI ke bAhara jAkara zarIra ko thor3A Age jhukAkara eka pudgala para dRSTi rakha ke animeSa netroM se nizcala aMgayukta sarva indriyoM kA gopana karake donoM pA~va sakur3akara, donoM hAtha ghU~Tane taka laTakate rakhe hue kAyotsarga kare, deva-manuja yA tiryaMca ke upasarga sahe, kintu ise calita yA patita honA na kalpe / malamUtra kI bAdhA pUrvokta vidhi kA pAlana karake kAyotsarga meM sthira ho jAe / eka rAtri kI bhikSupratimA kA samyak pAlana na karanevAle sAdhu ke lie tIna sthAna ahitakara, azubha, asAmarthyakara, akalyANakara, evaM duHkhada bhAviyukta hotA hai; unmAda kI prApti, lambe samaya ke lie roga kI prApti, kevalI prarUpita dharma se bhraSTa honA / tIna sthAna hitakara, zubha, sAmarthyakara, kalyANakara evaM sukhada bhAviyukta hote haiM-avadhi, manaHparyava evaM kevalajJAna kI utpatti / isa prakAra yaha eka rAtri kI - bArahavIM bhikSupratimA ko sUtra - kalpa-mArga tathA yathArtharUpa se samyak prakAra se sparza, pAlana, zodhana, pUraNa, kIrtana tathA ArAdhana karanevAle jinAjJA ke ArAdhaka hote haiM / ina bAraha bhikSupratimAoM ko nizcaya se sthavira bhagavaMto ne batAI hai / dazA-7 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa dazA-8- paryuSaNA sUtra - 53 usa kAla, usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra kI pA~ca ghaTanAeM uttarAphAlgunI nakSatra meM huI / uttarAphAlgunI nakSatra meM - devaloka se cyavana, garbhasaMkramaNa, janma, dIkSA tathA anuttara anaMta avinAzI nirAvaraNa kevala jJAna aura kevaladarzana kI prApti / bhagavaMta svAti nakSatra meM parinirvANa prApta hue| yAvat isa paryuSaNakalpa kA punaH punaH upadeza kiyA gayA hai| (yahA~ 'yAvat ' zabda se cyavana se nirvANa taka pUrA mahAvIra caritra samajha lenA cAhie / ) dazA-8 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " ( dazAzrutaskandha)" Agama sUtra - hindI anuvAda" Page 21
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra-4, 'dazAzrutaskandha' uddezaka/sUtra dazA-9-mohanIya sthAna ATha karmoM meM mohanIya karma prabala hai / usakI sthiti bhI sabase lambI hai / isake saMpUrNa kSaya ke sAtha hI krama se zeSa karmaprakRti kA kSaya hotA hai / isa mohanIya karma ke bandha ke 30 sthAna (kAraNa) yahA~ prarUpita haiM - sUtra-54 ___ usa kAla usa samaya meM campAnagarI thI / pUrNabhadra caitya thA / koNika rAjA tathA dhAriNI rANI the / zramaNa bhagavAna mahAvIra vahA~ padhAre / parSadA nIkalI / bhagavaMtane dezanA dI / dharma zravaNa karake parSadA vApisa lauTI / bahuta sAdhu-sAdhvI ko bhagavaMta ne kahA-Aryo ! mohanIya sthAna 30 haiM / jo strI yA puruSa isa sthAna kA bArabAra sevana karate haiM, ve mahAmohanIya karma kA bandha karate haiM / sUtra - 55-57 jo koI trasa prANI ko jala meM DUbAkara mAra DAlate haiM, ve mahAmohanIya karma kA bandha karate haiM / prANI ke mukha-nAka Adi zvAsa lene ke dvAroM ko hAtha se avaruddha karake / agni kI dhUmra se kisI gRha meM ghIrakara mAre to mahAmohanIya karmabandha kare / sUtra-58-60 jo koI prANI ko mastaka para zastraprahAra se bhedana kare, azubha pariNAma se gIlA carma bAMdhakara mAre, chalakapaTa se kisI prANI ko bhAle yA iMDe se mAra kara ha~satA hai, to mahAmohanIya karmabandha hotA hai| sUtra- 61-63 jo gUDha AcaraNa se apane mAyAcAra ko chUpAe, asatya bole, sUtroM ke yathArtha ko chUpAe, nirdoSa vyakti para mithyA AkSepa kare yA apane duSkarmoM ko dUsare para AropaNa kare, sabhA madhya meM jAna-bUjhakara mizra bhASA bole, kalahazIla ho-vaha mahAmohanIya karma bAMdhatA hai| sUtra- 64-65 jo anAyaka maMtrI-rAjA ko rAjya se bAhara bhejakara rAjyalakSmI kA upabhoga kare, rANI kA zIlakhaMDana kare, virodhakartA sAmaMto kI bhogyavastu kA vinAza kare to vaha mahAmohanIya karma bAMdhatA hai| sUtra-66-68 jo bAlabrahmacArI na hote hue apane ko bAlabrahmacArI kahe, strI Adi ke bhogo meM Asakta rahe, vaha gAyoM ke bIca gaddhe kI prakAra besUrA bakavAsa karatA hai / AtmA kA ahita karanevAlA vaha mUrkha mAyAmRSAvAda aura strI Asakti se mahAmohanIya karma bAMdhatA hai| sUtra - 69-71 jo jisake Azraya se AjIvikA karatA hai, jisakI sevA se samRddha huA hai, vaha usIke dhana meM Asakta hokara, usakA hI sarvasva haraNa kare, nirdhana aisA koI jisa vyakti yA grAmavAsI ke Azraya se sarva sAdhanasampanna ho jAe, phira irSyA yA saMkliSTacitta hokara AzrayadAtA ke lAbha meM yadi antarAyabhUta ho, to mahAmohanIya karma bAMdhe sUtra-72 jisa prakAra sApaNa apane bacce ko khA jAtI hai, usI prakAra koI strI apane pati ko, maMtrI, rAjA ko, senA senApati ko yA ziSya zikSaka ko mAra DAle to ve mahAmohanIya karma bAMdhate haiN| sUtra-73-74 jo rASTra nAyaka ko, netA ko, lokapriya zreSThI ko yA samudra meM dvIpa sadRza anAtha jana ke rakSaka ko mAra DAle to vaha mahAmohanIya karma bAMdhatA hai| muni dIparatnasAgara kRt "(dazAzrutaskandha)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 22
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra- 4, 'dazAzrutaskandha' sUtra - 75 77 jo pApavirata mumukSu, saMyata tapasvI ko dharma se bhraSTa kare, ajJAnI aisA vaha jinezvara ke avarNavAda kare, aneka jIvoM ko nyAyamArga se bhraSTa kare, nyAyamArga kI dveSapUrvaka nindA kare to vaha mahAmohanIya karma bAMdhatA hai / sUtra - 78-79 jisa AcArya yA upAdhyAya ke pAsa jJAna evaM AcAra kI zikSA lI ho usI kI avahelanA kare, ahaMkArI aisA vaha una AcArya-upAdhyAya kI samyak sevA na kare, Adara-satkAra na kare, taba mahAmohanIya karma bAMdhatA hai| sUtra - 80-83 uddezaka / sUtra hue bhI apane ko bahuzruta, svAdhyAyI, zAstrajJa kahe, tapasvI na hote hue bhI apane ko tapasvI batAe, vaha sarva janoM meM sabase bar3A cora hai / 'zaktimAna hote hue bhI glAna muni kI sevA na karanA'' - aisA kahe, vaha mahAmUrkha, mAyAvI aura mithyAtvI - kaluSita citta hokara apane AtmA kA ahita karatA hai / yaha saba mahAmohanIya karma bAMdhate haiM / sUtra - 84 caturvidha zrIsaMgha meM bheda utpanna karane ke lie jo kalaha ke aneka prasaMga upasthita karatA hai, vaha mahAmohanIya karma bAMdhatA hai / sUtra- 85-86 jo (vazIkaraNa Adi) adhArmika yoga kA sevana, svasanmAna, prasiddhi evaM priya vyakti ko khuza karane ke lie bArabAra vidhipUrvaka prayoga kare, jIvahiMsAdi karake vazIkaraNa prayoga kare, prApta bhogoM se atRpta vyakti, mAnuSika aura daivI bhogoM kI bArabAra abhilASA kare vaha mahAmohanIya karma bAMdhatA hai| sUtra- 87-88 jo Rddhi, dyuti, yaza, varNa evaM bala-vIrya yukta devatAoM kA avarNavAda karatA hai, jo ajJAnI pUjA kI abhilASA se deva-yakSa aura asUroM ko na dekhate hue bhI maiM ina sabako dekhatA hU~ aisA kahe- vaha mahAmohanIya karma bAMdhatA hai / sUtra - 89 ye tIsa sthAna sarvotkRSTa azubha phala denevAle batAye haiM / citta ko malina karate haiM, isalie bhikSu isakA AcaraNa na kare aura AtmagaveSI hokara vicare / sUtra - 90 92 jo bhikSu yaha jAnakara pUrvakRt kRtya akRtya kA parityAga kare, una una saMyama sthAnoM kA sevana kare jisase vaha AcAravAna bane, paMcAcAra pAlana se surakSita rahe, anuttaradharma meM sthira hokara apane sarva doSoM kA parityAga kare, jo dharmArthI, bhikSu zuddhAtmA hokara apane kartavyoM kA jJAtA hotA hai, unakI isa loka meM kIrti hotI hai aura paraloka sugati hotI hai / sUtra - 93 dRr3ha, parAkramI, zUravIra bhikSu sarva mohasthAno kA jJAtA hokara unase mukta hotA hai, janma-maraNa kA atikramaNa karatA hai / aisA maiM kahatA hU~ / dazA-9 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " ( dazAzrutaskandha)" Agama sUtra - hindI anuvAda" Page 23
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra-4, dazAzrutaskandha' uddezaka/sUtra dazA-10-AyatisthAna sUtra - 94 usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA / guNazIla caitya thA / zreNika rAjA thA / cellaNA rAnI thii| (saba varNana aupapAtika sUtravat jAnanA) sUtra - 95 taba usa rAjA zreNika-biMbisArane eka dina snAna kiyA, balikarma kiyA, vighnazamana ke lie lalATa para tilaka kiyA, duHsvapna doSa nivAraNArtha prAyazcittAdi vidhAna kiye, gale meM mAlA pahanI, maNi-ratnajar3ita suvarNa ke AbhUSaNa dhAraNa kiye, hAra-ardhahAra-trisarohAra pahane, kaTisUtra pahanA, suzobhita huA / AbhUSaNa va mudrikA pahanI, yAvat kalpavRkSa ke sadRza vaha narendra zreNika alaMkRta aura vibhUSita huA / yAvat candra ke samAna priyadarzI narapati zreNika bAhya upasthAnazAlA ke siMhAsana para pUrvAbhimukha hokara baiThA / apane kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA - __ he devAnupriyo ! rAjagRha nagarI ke bAhara jo bagIce, udyAna, zilpazAlA, dharmazAlA, devakula, sabhA, pyAU, dukAna, maMDI, bhojanazAlA, vyApAra kendra, zilpa kendra, vanavibhAga ityAdi sabhI sthAnoM meM jAkara mere sevakoM ko nivedana karo-zreNika biMbisArakI yaha AjJA hai ki jaba Adikara tIrthaMkara yAvata siddhigati ke Icchaka zramaNa bhagavAna mahAvIra vicaraNa karate hue-saMyama aura tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue yahA~ padhAre, taba bhagavAna mahAvIra ko unakI sAdhanA ke anukUla sthAna dikhAnA yAvat rahane kI anujJA pradAna karanA / taba vaha pramukha rAjyAdhikArI, zreNikarAjA ke isa kathana se harSita hRdaya hokara, yAvat zreNika rAjA kI AjJA ko vinayapUrvaka svIkAra karake rAjamahala se nIkale, nagara ke bAhara bagIcA, yAvat sabhI sthAnoM ke sevakoM ko rAjA zreNika kI AjJA se avagata karAyA aura phira vApasa A ge| sUtra-96 usa kAla usa samaya meM dharma ke Adikara tIrthaMkara zramaNa bhagavAna mahAvIra vicaraNa karate hue, yAvat guNazIla caitya meM padhAre / usa samaya rAjagRha nagara ke tIna rAste, cAra raste, cauka meM hokara, yAvat parSadA nIkalI, yAvat paryupAsanA karane lgii| zreNika rAjA ke sevaka adhikArI zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa Ae, pradakSiNA kI, vandana-namaskAra kiyA, yAvat eka dUsare se kahane lage ki jinakA nAma va gotra sUnakara zreNika rAjA harSitasaMtuSTa yAvat prasanna ho jAtA hai, ve zramaNa bhagavAna mahAvIra vicaraNa karate hue, yAvat yahA~ padhAre haiM / isI rAjagRhI nagarI ke bAhara guNazIla caitya meM tapa aura saMyama se apanI AtmA ko bhAvita karate hue rahe haiN| he devAnupriyo ! zreNika rAjA ko isa vRttAnta nivedana karo / paraspara ekatrita hokara ve rAjagRhI nagarImeM yAvat zreNika rAjA ke pAsa Akara bole-he svAmI ! jinake darzana kI Apa abhilASA karate haiM ve zramaNa bhagavAna mahAvIra guNazIlacaityameM yAvat birAjita haiM / yaha saMvAda Apa ko priya ho, isalie hama Apako nivedita karate haiN| sUtra-97 usa samaya rAjA zreNika isa saMvAda ko sunakara-avadhArita kara hRdaya se harSita evaM saMtuSTa huA yAvat siMhAsana se uThakara sAta-ATha kadama calake vandana-namaskAra kie / una sevakoM ko satkAra-sanmAna karake prIti pUrvaka AjIvikA yogya vipula dAna dekara vidA kie / nagara rakSakoM ko bulAkara kahA ki Apa zIghra hI rAjagRha nagara ko bAhara se aura aMdara se parimArjita karo-jala se siMcita kro| sUtra-98 usake bAda zreNika rAjAne senApati ko bulAkara kahA-zIghra hI ratha, hAthI, ghor3A evaM yoddhAyukta caturaMgiNI senA ko taiyAra karo yAvat merI yaha AjJApUrvaka kArya ho jAne kA nivedana karo / usake bAda rAjA zreNika ne yAnazAlA adhikArI ko bulAkara zreSTha dhArmika ratha susajja karane kI AjJA dI / yAnazAlA adhikArI bhI harSita muni dIparatnasAgara kRt "(dazAzrutaskandha)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 24
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra-4, 'dazAzrutaskandha' uddezaka/sUtra saMtuSTa hokara yAnazAlA meM gae, ratha ko pramArjita kiyA, zobhAyamAna kiyA, usake bAda vAhanazAlA meM Akara bailoM ko nIkAlA, unakI pITha pasavArakara bAhara lAe, una bailoM ke para jhula vagairaha rakhakara zobhAyamAna kie, aneka alaMkAra pahanAe, ratha meM jotakara ratha ko bAhara nIkAlA, sArathi bhI hAtha meM sundara cAbuka lekara baiThA / zreNika rAjA ke pAsa Akara zreSTha dhArmika ratha susajjita ho jAne kA nivedana kiyA / aura baiThane ke lie vijJapti kii| sUtra- 99 zreNika rAjA biMbisAra yAnacAlaka se pUrvokta bAta sUnakara harSita tuSTita huA / snAnagRha meM praviSTa huaa| yAvat kalpavRkSa samAna alaMkRta evaM vibhUSita hokara vaha zreNika narendra, yAvat snAnagRha se nIkalA / cellaNAdevI ke pAsa AyA aura cellaNA devI ko kahA-he devAnupriye ! zramaNa bhagavAna mahAvIra yAvat guNazIla caitya meM birAjamAna haiM / vahA~ jAkara unako vandana, namaskAra, satkAra, sanmAna karane cale / ve kalyANarUpa, maMgalabhUta, devAdhideva, jJAnI kI paryupAsanA kareMge, unakI paryupAsanA yaha aura AgAmI bhavoM ke hita ke lie, sukha ke lie, kalyANa ke lie, mokSa ke lie aura bhavobhava ke sukha ke lie hogii| sUtra-100 rAjA zreNika se yaha kathana sUnakara cellaNAdevI harSita huI, saMtuSTa huI yAvat snAnagRha meM jAkara snAna kara ke balikarma kiyA, kautuka-maMgala kiyA, apane sukumAra pairoM meM jhAMjhara, kamara meM maNijar3ita kandorA, gale meM ekAvalI hAra, hAtha meM kar3e aura kaMkaNa, aMgulI meM mudrikA, kaMTha se uroja taka marakatamaNi kA trisarAhAra dhAraNa kiyA / kAna meM pahane hue kuMDala se unakA mukha zobhAyamAna thA / zreSTha gahane aura ratnAlaMkAroM se vaha vibhUSita thii| sarvazreSTha rezama kA suMdara aura sukomala ramaNIya uttarIya dhAraNa kiyA thA / sarvaRtu meM vikasIta aise sundara sugandhI phUloM kI mAlA pahane hue, kAlA agaru ityAdi dhUpa se sugaMdhita vaha lakSmI sI zobhAyukta vezabhUSAvAlI cellaNA aneka kubja yAvat cilAtI dAsIoM ke vRnda se ghirI huI-upasthApana zAlA meM rAjA zreNika ke pAsa aaii| sUtra - 101 taba zreNika rAjA cellaNAdevI ke sAtha zreSTha dhArmika ratha meM ArUr3ha huA yAvat bhagavAna mahAvIra ke pAsa Ae yAvat bhagavan ko vandana namaskAra karake paryupAsanA karane lage / usa vakta bhagavAna mahAvIra ne RSi, yati, muni, manuSya aura devoM kI parSadA meM tathA zreNika rAjA biMbisAra aura rAnI cellaNA yAvat parSadA ko dharmadezanA sunAI / parSadA aura rAjA zreNika vApisa lauTe / sUtra-102 usa vakta rAjA zreNika evaM cellaNA devI ko dekhakara kitaneka nirgrantha evaM nirgranthI ke mana meM isa prakAra kA adhyavasAya yAvat saMkalpa utpanna huA ki are ! yaha zreNika rAjA mahatI RddhivAlA yAvat paramasukhI hai, vaha snAna, balikarma, tilaka, mAMgalika, prAyazcitta karake sarvAlaMkAra se vibhUSita hokara cellaNA devI ke sAtha manuSya sambandhI kAmabhoga bhugata rahA hai / hamane devaloka ke deva to nahIM dekhe, hamAre sAmane to yahI sAkSAta deva haiM / yadi isa sucarita tapa, niyama, brahmacarya kA agara koI kalyANakArI viziSTa phala ho to hama bhI bhAvi meM isa prakAra ke audArika mAnuSika bhoga kA sevana kare / kitanone socA ki aho ! yaha cellaNA devI mahatI RddhivAlI yAvat parama sukhI hai-yAvat sarva alaMkAroM se vibhUSita hokara zreNika rAjA ke sAtha audArika mAnuSika kAmabhoga sevana karatI huI vicaratI hai / hamane devaloka kI devI ko to nahIM dekhA, kintu yaha sAkSAta devI haiM / yadi hamAre sucarita tapa-niyama aura brahmacarya kA koI kalyANakArI phala ho to hama bhI AgAmI bhava meM aise hI bhogoM kA sevana kre| sUtra - 103 zramaNa bhagavAna mahAvIra ne bahuta se sAdhu-sAdhvIoM ko kahA-zreNika rAjA aura cellaNA rAnI ko dekhakara kyA-yAvat isa prakAra ke adhyavasAya Apako utpanna hue yAvat kyA yaha bAta sahI hai ? muni dIparatnasAgara kRt "(dazAzrutaskandha)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 25
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra-4,'dazAzrutaskandha' uddezaka/sUtra he AyuSmAn zramaNoM ! maiMne dharma kA nirUpaNa kiyA hai-yaha nirgrantha pravacana satya hai, zreSTha hai, siddhi-mukti, niryANa aura nirvANa kA yahI mArga hai, yahI satya hai, asaMdigdha hai, sarva duHkhoM se mukti dilAne kA mArga hai / isa sarvajJa praNita dharma ke ArAdhaka-siddha, buddha, mukta hokara nirvANa prApta karake saba duHkhoM kA aMta karate haiN| jo koI nirgrantha kevali prarUpita dharma kI ArAdhanA ke lie upasthita hokara zIta-garmI Adi saba prakAra ke pariSaha sahana karate hue yadi kAmavAsanA kA prabala udaya hove to uddipta kAmavAsanA ke zamana kA prayatna kare / usa samaya yadi koI vizuddha jAti, kulayukta kisI ugravaMzIya yA bhogavaMzIya rAjakumAra ko Ate dekhe, chatra, cAmara, dAsa, dAsI, naukara Adi ke vRnda se vaha rAjakumAra pariveSTita ho, usake Age Age uttama azva, donoM tarapha hAthI, pIche pIche susajjita ratha cala rahA ho / koI sevaka chatra dhare hue, koI jhArI lie hue, koI viMjhaNA to koI cAmara lie hue ho, isa prakAra vaha rAjakumAra bArabAra unake prAsAda meM AtA-jAtA ho, dedIpyamAna kAMtivAlA vaha rAjakumAra snAna yAvat sarva alaMkAroM se vibhUSita hokara pUrNa rAtri dIpajyoti se jhagajhagAyamAna vizAla kuTAgAra zAlA ke sarvocca siMhAsana para ArUr3ha huA ho yAvat strIvRnda se ghirA huA, kuzala puruSoM ke nRtya dekhatA huA, vividha vAjiMtra sUnatA huA, mAnuSika kAmabhogoM kA sevana karake vicaratA ho, koI eka sevaka ko bulAe to cAra, pA~ca sevaka upasthita ho jAte ho, unakI sevA ke lie tatpara ho / yaha saba dekhakara yadi koI nirgrantha aisA nidAna kare ki mere tapa, niyama, brahmacarya kA agara koI phala ho to maiM bhI usa rAjakumAra kI prakAra mAnuSika bhogoM kA sevana karU~ / he AyuSmAna zramaNoM ! agara vaha nirgrantha nidAna kara ke usa nidAnazalya kI AlocanA pratikramaNa kie binA marakara devaloka meM mahatI RddhivAlA deva bhI ho jAe, devaloka se cyavana kara ke zuddha jAtivaMza ke ugra yA bhogakulameM putrarUpa se janma bhI le, sukumAla hAtha-pA~va yAvat sundara rUpavAlA bhI ho jAe, yAvat yauvana vaya meM pUrva varNita kAmabhogoM kI prApti kara le-yaha saba ho sakatA hai| kintu-jaba usako koI kevali prarUpita dharma kA upadeza detA hai, taba vaha upadeza ko prApta karatA hai, lekina zraddhApUrvaka zravaNa nahIM karatA, kyoMki vaha dharmazravaNa ke lie ayogya hai / vaha anaMta IcchAvAlA, mahAraMbhI, mahAparigrahI, adhArmika yAvat dakSiNa dizAvartI naraka meM nairAyika hotA hai aura bhaviSya meM vaha durlabhabodhi hotA hai| -he AyuSmAn zramaNoM ! yaha pUrvokta nidAnazalya kA hI vipAka hai / isIlie vaha dharma zravaNa nahIM krtaa| (yaha huA pahalA nidAna') sUtra - 104 he AyuSmatI zramaNIyA~ ! maiMne dharma kA pratipAdana kiyA hai-jaise ki yahI nirgrantha pravacana satya hai / yAvat sarva du:khoM kA anta karatA hai / jo koI nirgranthI dharmazikSA ke lie upasthita hokara, pariSaha sahatI huI, yadi use kAmavAsanA kA udaya ho to usake zamana kA prayatna kare / yadi usa samaya vaha sAdhvI kisI strI ko dekhe, jo apane pati ki ekamAtra prANapriyA ho, vastra evaM alaMkAra pahane hue ho / pati ke dvArA vastroM kI peTI yA ratnakaraMDaka ke samAna saMrakSaNI-saMgrahaNIya ho / apane prAsAda meM AtI-jAtI ho ityAdi varNana pUrvavat jAnanA / use dekhakara agara vaha nirgranthI aisA nidAna kare ki yadi mere sucarita tapa, niyama, brahmacarya kA koI phala ho to maiM pUrva varNita strI ke samAna mAnuSika kAmabhogoM kA sevana karake merA jIvana vyatIta karU~ / yadi vaha nirgranthI apane isa nidAna kI AlocanA pratikramaNa kie binA kAla kare to pUrva kathanAnusAra devaloka meM jAkara, yAvat pUrva varNita strI ke samAna kAmabhogoM kA sevana kare, aisA ho bhI sakatA hai / unako kevali prarUpita dharmazravaNa prApta bhI ho sakatA hai / kintu vaha zraddhApUrvaka suna nahIM sakatI kyoMki vaha dharmazravaNa ke lie ayogya hai / vaha utkRSTa IcchAvAlI, mahA AraMbhI yAvat dakSiNa dizA ke naraka meM nairayika ke rUpa meM utpanna hotI hai yAvat bhaviSya meM bodhi durlabha hotI hai / yahIM hai usa nidAna zalya kA karmavipAka, jisase vaha kevali prarUpita dharmazravaNa ke lie ayogya ho jAtI hai / (yaha huA dUsarA nidAna') muni dIparatnasAgara kRt "(dazAzrutaskandha)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 26
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra-4,'dazAzrutaskandha' uddezaka/sUtra sUtra-105 he AyuSmAn zramaNoM ! maiMne dharma kA nirUpaNa kiyA hai| yahIM nirgrantha pravacana satya hai yAvat saba duHkhoM kA anta karatA hai / jo koI nirgrantha kevali prarUpita dharma kI ArAdhanA ke lie tatpara huA ho, pariSahoM ko sahatA ho, yadi use kAmavAsanA kA udaya ho jAe to usake zamana kA prayatna kare ityAdi pUrvavat / yadi vaha kisI strI ko dekhatA hai, jo apane pati kI ekamAtra prANapriyA hai yAvat sUtra-104 ke samAna saba kathana jAnanA / yadi nirgrantha usa strI ko dekhakara nidAna kare ki ''puruSa kA jIvana duHkhamaya hai'' jo ye vizuddha jAti-kulayukta ugravaMzI yA bhogavaMzI puruSa hai, vaha kisI bhI yuddha meM jAte haiM, zastra prahAra se vyathita hote haiM / yoM puruSa kA jIvana duHkhamaya hai aura strI kA jIvana sukhamaya hai / agara mere tapa-niyama-brahmacarya kA koI phala ho to meM bhaviSya meM strIrUpa meM utpanna hokara bhogoM kA sevana karanevAlA banU~ / he AyuSmAn zramaNoM ! vaha nirgrantha nidAna karake usakI AlocanA-pratikramaNa kie binA kAla kare to vaha mahatI RddhivAlA deva ho sakatA hai, bAda meM pUrvokta kathana samAna strIrUpa meM utpanna bhI hotA hai / vo strI ko kevali prarUpita dharmazravaNa bhI prApta hotA hai / lekina zraddhApUrvaka dharmazravaNa karatI nahIM hai kyoMki vaha dharmazravaNa ke lie ayogya hai / vaha utkaTa IcchAvAlI yAvat dakSiNadizAvartI narakameM utpanna hotI hai / bhaviSya meM bodhi durlabha hotI hai| he AyuSmAn zramaNoM ! yaha usa pAparUpa nidAna kA phala hai, jisase vaha dharmazravaNa ke lie ayogya ho jAtA hai / (yaha tIsarA nidAna') sUtra - 106 he AyuSmAn zramaNoM ! maiMne dharma kA pratipAdana kiyA hai / yahI nirgrantha pravacana satya hai yAvat sarva duHkhoM kA anta karatA hai / yadi koI nirgranthI kevalI prajJapta dharma ke lie tatpara hotI hai, pariSaha sahana karatI hai, use kadAcit kAmavAsanA kA prabala udaya ho jAe to vaha tapa saMyama kI ugra sAdhanA se usakA zamana kare / yadi usa samaya (pUrva varNita) ugravaMzI yA bhogavaMzI puruSa ko dekhe yAvat vaha nidAna kare ki strI kA jIvana duHkhamaya hai, kyoMki gA~va yAvat sanniveza meM akelI strI jA nahIM sktii| jisa prakAra Ama, bIjoru, ambAr3aga ityAdi svAdiSTa phala kI pezI ho, ganne kA Tukar3A yA zAlmalI phalI ho, to aneka manuSya ke lie vaha AsvAdanIya yAvat abhilaSita hotA hai, usI prakAra strI kA zarIra bhI aneka manuSyoM ke lie AsvAdanIya yAvat abhilaSita hotA hai / isIlie strI kA jIvana duHkhamaya aura puruSa kA jIvana sukhamaya hotA hai| he AyuSmAn zramaNoM ! yadi koI nirgranthI puruSa hone ke lie nidAna kare, usakI AlocanA pratikramaNa kie binA kAla kare to pUrvavarNana anusAra deva banakara, yAvat puruSa bana bhI sakatI hai / use dharmazravaNa prApta bhI hotA hai, lekina sUnane kI abhilASA nahIM hotI yAvat vaha dakSiNa dizAvartI naraka meM utpanna hotA hai| yahI hai usa nidAna kA phala, jisase dharmazravaNa nahIM ho sakatA (yaha huA cauthA nidAna') sUtra - 107 he AyuSmAn zramaNoM ! maiMne dharma batAyA hai / yahIM nirgrantha pravacana satya hai yAvat (prathama "nidAna'' samAna jAna lenA / ) koI nirgrantha yA nirgranthI dharma zikSA ke lie tatpara hokara vicaraNa karate ho, kSudhAdi pariSaha sahate ho, phira bhI use kAmavAsanA kA prabala udaya ho jAe, taba usake zamana ke lie tapa-saMyama kI ugra sAdhanA se prayatna kare / usa samaya manuSya sambandhI kAmabhogoM se viratI ho jAe, jaise ki manuSya sambandhI kAmabhoga adhruva hai, anitya hai, azAzvata hai, sar3ana-galana-vidhvaMsaka hai / mala, mUtra, zleSma, mela, vAta, kapha, pitta, zukra aura rudhIra se utpanna hue haiM / durgandhayukta zvAsocchvAsa aura mala-mUtra se paripUrNa hai / vAta, pitta, kapha ke dvAra haiN| pahale yA bAda meM avazya tyAjya haiM / devaloka meM deva apanI evaM anya devIoM ko svAdhIna karake yA devIrUpa vikurvita karake kAmabhoga karate haiM / yadi mere sucarita tapa-niyama-brahmacarya kA koI phala ho to ityAdi pahale nidAna samAna jaannaa| he AyuSmAn zramaNoM ! nirgrantha yA nirgranthI isa nidAnazalya kI AlocanA kie binA kAla kare yAvat muni dIparatnasAgara kRt "(dazAzrutaskandha)" Agama sUtra-hindI anuvAda' Page 27
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra-4, 'dazAzrutaskandha' uddezaka/sUtra devaloka meM bhI utpanna hove yAvat vahA~ se cyava kara puruSa bhI hove, use kevaliprApta dharma sUnane ko bhI mile, kintu use zraddhA se pratIti nahIM hotI yAvat vaha dakSiNadizAvartI narakameM nArakI hotA hai / bhaviSya meM durlabhabodhi hotA hai| he AyuSmAn zramaNoM ! yahI hai usa nidAna zalya kA phala-ki unako dharma ke prati zraddhA-prIti yA ruci nahIM hotI / (yaha hai pA~cavA nidAna') sUtra- 108 he AyuSmAn zramaNoM ! maiMne dharma kA nirUpaNa kiyA hai / (zeSa sarva kathana prathama 'nidAna' ke samAna jaannaa|) devaloka meM jahA~ anya deva-devI ke sAtha kAmabhoga sevana nahIM karate, kintu apanI devI ke sAtha yA vikurvita deva yA devI ke sAtha kAmabhoga sevana karate haiM / yadi mere sucarita tapa Adi kA phala ho to (ityAdi prathama nidAnavat) aisA vyakti kevali prarUpita dharma meM zraddhA-prIti-ruci nahIM karate, kyoMki vaha anya darzana meM rucivAn hotA hai / vaha tApasa, tAMtrika, alpasaMyata yA hiMsA se avirata hote haiM / mizrabhASA bolate haiM jaise ki mujhe mata mAro, dUsare ko mAro ityAdi / vaha strI sambandhI kAmabhogoM meM mUrchita, grathita, gRddha, Asakta yAvat marakara kisI asura loka meM kilbiSika deva hotA hai / vahA~ se cyava kara bher3a-bakaroM kI prakAra gu~gA yA baharA hotA hai| he AyuSmAn zramaNoM ! yaha isI nidAna kA phala hai ki ve kevali prarUpita dharma meM zraddhA-prIti nahIM rakhate / (yaha huA chaThA nidAna') sUtra-109 he AyuSmAn zramaNoM ! maiMne dharma kA nirUpaNa kiyA hai yAvat jo svayaM vikurvita devaloka meM kAmabhoga kA sevana karate haiM / (yahA~ taka saba kathana pUrva sUtra-108 ke anusAra jAnanA) he AyuSmAn zramaNoM ! koI nirgrantha yA nirgranthI aisA nidAna karake binA AlocanA-pratikramaNa kie yadi kAla kare yAvat devaloka meM utpanna hokara anya deva-devI ke sAtha kAmabhoga sevana na karake svayaM vikurvita deva-devI ke sAtha hI bhoga kare / vahA~ se cyava kara kisI acche kula meM utpanna bhI ho jAe, taba use kevali prarUpita dharma meM zraddhA-prIti-rUci to hotI hai lekina vaha zIlavrata -guNavrata-pratyAkhyAna-pauSadhopavAsa nahIM karate / vaha darzanazrAvaka ho sakatA hai / jIva-ajIva ke svarUpa kA yathArtha jJAtA bhI hotA hai yAvat asthimajjAvat dharmAnurAgI bhI hotA hai / he AyuSmAn zramaNa ! yaha nirgrantha pravacana hI jIvana meM iSTa hai, yahI paramArtha hai, zeSa sarva nirarthaka hai, isa prakAra aneka varSoM taka AgAra dharma kI ArAdhanA bhI kare, marakara kisI devaloka meM utpanna bhI hove / lekina zIlavrata Adi dhAraNa na kare yaha hai isa nidAna kA phala / (yaha huA sAtavAM nidAna') sUtra - 110 he AyuSmAn zramaNoM ! maiMne dharma kA pratipAdana kiyA hai (zeSa kathana prathama nidAna samAna jAnanA) mAnuSika viSayabhoga adhruva yAvat tyAjya haiM / divyakAma bhoga bhI adhruva, anitya, azAzvata evaM asthira haiM / janma-maraNa bar3hAnevAle haiM / pahale yA pIche avazya tyAjya haiM / yadi mere tapa-niyama-brahmacarya kA koI phala ho to maiM vizuddha jAti-kula meM utpanna hokara ugra yA bhogavaMzI kulina puruSa zramaNopAsaka banu, jIvAjIva svarUpa ko jAnuM yAvat prAsuka azana, pAna, khAdima, svAdima pratilAbhita karake vicaraNa kruuN| he AyuSmAn zramaNoM ! yadi koI nirgrantha yA nirgranthI isa prakAra se nidAna kare, AlocanA-pratikramaNa kie binA kAla kare, to yAvat devaloka meM deva hokara-RddhimaMta zrAvaka bhI ho jAe, kevaliprajJapta dharma kA bhI zravaNa kare, zIlavrata-pauSadha Adi bhI grahaNa kare, lekina vaha muMr3ita hokara pravrajita nahIM ho sakatA / zramaNopAsaka hokara yAvat prAsuka eSaNIya azanAdi pratilAbhita karake barasoM taka rahatA hai / anazana bhI kara sakatA hai, AlocanA pratikramaNa karake samAdhi bhI prApta kare yAvat devaloka meM bhI jaae| he AyuSmAn zramaNoM ! usa nidAna kA yaha pAparUpa vipAka hai ki vaha anagAra pravrajyA grahaNa nahIM kara sakatA / (yaha hai AThavAM nidAna') muni dIparatnasAgara kRt "(dazAzrutaskandha)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 28
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra-4,'dazAzrutaskandha' uddezaka/sUtra sUtra-111 he AyuSmAn zramaNoM ! maiMne dharma kA nirUpaNa kiyA hai yAvat (pahale nidAna ke samAna saba kathana karanA) mAnuSika, divya kAmabhoga, bhava paraMparA bar3hAnevAle haiM / yadi mere sucarita tapa-niyama-brahmacarya kA koI phala vizeSa ho to maiM bhI bhaviSya meM anta, prAnta, tuccha, daridra, kRpaNa yA bhikSukula meM puruSa banUM, jisa se pravrajita hone ke lie gRhasthAvAsa chor3anA sarala ho jaae| he AyuSmAn zramaNoM ! yadi koI nirgrantha yA nirgranthI aisA nidAna kare, usakI AlocanA-pratikramaNa kie binA kAla kare (zeSa pUrvavat yAvat) vaha anagAra pravrajyA to le sakatA hai, lekina usI bhava meM siddha hokara sarva duHkhoM kA anta nahIM kara sakatA / vaha anagAra iryA samiti, yAvat brahmacarya kA pAlana bhI kare, aneka barasoM taka zramaNa paryAya bhI pAle, anazana bhI kare, yAvat devaloka meM deva bhI hove|| he AyuSmAn zramaNoM ! usa nidAnazalya kA yaha phala hai ki usa bhava meM vaha siddha buddha hokara saba duHkhoM kA anta nahIM kara sakatA / (yaha hai navavAM nidAna') sUtra - 112 he AyuSmAn zramaNoM ! maiMne dharma kA pratipAdana kiyA hai / yaha nirgrantha pravacana satya hai yAvat tapa saMyama kI sAdhanA karate hue, vaha nirgrantha sarva kAma, rAga, saMga, sneha se virakta ho jAe, sarva cAritra parivRddha ho, taba anuttara jJAna, anuttara darzana yAvat parinirvANa mArga meM AtmA ko bhAvita karake anaMta, anuttara AvaraNa rahita, sampUrNa pratipUrNa kevalajJAna, kevala darzana utpanna hotA hai / usa vakta vo arahaMta, bhagavaMta, jina, kevali, sarvajJa, sarvadarzI hotA hai, deva mAnava kI parSadA meM dharma dezanA ke dAtA, yAvat kaIM sAla kevali paryAya pAlana karake, Ayu kI aMtima pala jAnakara bhakta pratyAkhyAna karatA hai / kaIM dina taka AhAra tyAga karake anazana karatA hai / antima zvAsocch vAsa ke samaya siddha hokara yAvat sarva duHkha kA anta karatA hai |he AyuSmAn zramaNa ! vo nidAna rahita kalyANa kAraka sAdhanAmaya jIvana kA yaha phala hai ki vo usI bhava meM siddha hokara yAvat sarva duHkha kA anta karate haiM / sUtra-113 usa vakta kaIM nirgrantha-nirgranthI ne zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa pUrvokta nidAna kA varNana sunakara zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdana namaskAra kiyA / pUrvakRt nidAna zalya kI AlocanA pratikramaNa karake yAvat ucita prAyazcitta svarUpa tapa apnaayaa| sUtra - 114 usa kAla aura usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra ne rAjagRha nagara ke bAhara guNazIla caitya meM ekatrita devamAnava Adi parSadA ke bIca kaIM zramaNa-zramaNI zrAvaka-zrAvikA ko isa prakAra AkhyAna, prajJApana aura prarUpaNa kiyA |he Arya! "Ayati sthAna'' nAma ke adhyayana kA artha-hetu-vyAkaraNa yukta aura sUtrArtha aura spaSTIkaraNa yukta sUtrArtha kA bhagavaMtane bAra-bAra upadeza kiyA / usa prakAra maiM (tumheM) kahatA huuN| dazA-10-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa 37 dazAzrutaskandha-chedasUtra-4 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt "(dazAzrutaskandha)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 29
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 37, chedasUtra-4, dazAzrutaskandha' uddezaka/sUtra namo namo nimmaladaMsaNassa pUjyapAdzrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurUbhyo nama: 37 OOOOON dazAzrutaskandha AgamasUtra hindI anuvAda [anuvAdaka evaM saMpAdaka] Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi ] do 28:- (1) (2) deepratnasagar.in bhala mesa:- iainmunideepratnasagar@gmail.com bhopAla 09825967397 ......................... muni dIparatrasAgara kRt "(dazAzrutaskandha)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 30