Book Title: Visheshavashyak Bhashya Part 01
Author(s): Subhadramuni, Damodar Shastri
Publisher: Muni Mayaram Samodhi Prakashan

View full book text
Previous | Next

Page 486
________________ अथ तद्वितीयभेदलक्षणामीहां व्याचिख्यासुराह इय सामण्णग्गहणाणंतरमीहा सदत्थवीमंसा। किमिदं सद्दोऽसहो? को होज्ज वसंख-संगाणं?॥२८९॥ [संस्कृतच्छाया:- इति सामान्यग्रहणानन्तरम् ईहा सदर्थ-मीमांसा। किमिदं शब्दः अशब्दः को भवेद् वा शासशााणाम् // ] इतिशब्द उपप्रदर्शने, इत्येवं प्रागुक्तेन प्रकारेण नैश्चयिकाऽर्थावग्रहे यत् सामान्यग्रहणं रूपाद्यव्यावृत्त्याव्यक्तवस्तुमात्रग्रहणमुक्तम्, तथा व्यवहारार्थावग्रहेऽपि यदुत्तरविशेषापेक्षया शब्दादिसामान्यग्रहणमभिहितम्। तस्मादनन्तरमीहा प्रवर्तते। कथंभूतेयम्?, इत्याह-सतस्तत्र विद्यमानस्य गृहीतार्थस्य विशेषविमर्शद्वारेण मीमांसा विचारणा। केनोल्लेखेन?, इत्याह-किमिदं वस्तु मया गृहीतं-शब्दः, अशब्दो वा रूप-रसादिरूपः?, इदं च निश्चयार्थावग्रहाऽनन्तरभाविन्या ईहायाः स्वरूपमुक्तम्। (ईहा का व्याख्यान) अब, (मतिज्ञान के) द्वितीय भेद (क्रम) 'ईहा' का व्याख्यान करने जा रहे हैं // 289 // इय सामण्णग्गहणणंतरमीहा सदत्थवीमंसा। किमिदं सद्दोऽसद्दो? को होज्ज व संख-संगाणं? // [(गाथा-अर्थ :) इस (पूर्वोक्त) रीति से सामान्य ग्रहण के बाद, सद् (विद्यमान) अर्थ की मीमांसा (प्रारम्भ) होती है- (जैसे) क्या यह शब्द है या (उससे भिन्न) अशब्द है? अथवा (शब्द है तो) क्या यह शङ्ख का है या श्रृंगी वाद्य का?] व्याख्याः- 'इति' यह शब्द 'उपनिदर्शन' अर्थ में प्रयुक्त है, अतः यहां अर्थ होगा- पूर्वोक्त प्रदर्शित रीति से। (आगे का वाक्यांश होगा-) नैश्चयिक अर्थावग्रह में जो सामान्य का ग्रहण, अर्थात् रूप आदि की व्यावृत्ति के साथ अव्यक्त वस्तु मात्र का ग्रहण होता है-यह कहा गया है, और व्यवहार अर्थावग्रह में भी जो उत्तरवर्ती विशेष की अपेक्षा से शब्दादि सामान्य का ग्रहण होता है- यह भी कहा गया है। उसके बाद ईहा की प्रवृत्ति होती है। (प्रश्न-) वह ईहा कैसी होती है? उत्तर दिया(सदर्थमीमांसा)। सत् यानी विद्यमान गृहीत अर्थ, उसकी विशेष सम्बन्धी विमर्श के माध्यम से की गई मीमांसा यानी विचारणा / (प्रश्न-) यह मीमांसा किस रूप में उल्लेखित (शब्दों से अभिव्यक्त) होती है? उत्तर दिया- जो मैंने वस्तु गृहीत की है, वह शब्द है या अशब्द यानी रूप-रस आदि (में से कौन-सी वस्तु) है? यहां निश्चय-अर्थावग्रह के अनन्तर होने वाली ईहा का यह स्वरूप कहा गया है। Via 420 -------- विशेषावश्यक भाष्य ----

Loading...

Page Navigation
1 ... 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520