________________
૨
नगरपुर प्रमाण
चत्वार्थऽष्टाद्विष्टौ च सहस्राणि करैपुरः ।
સૂત્રધા-માન-વિધિ
तन्मध्ये दशधा प्रोक्तं वृध्या हस्त सहस्रतः ॥ ८१ ॥
નગર પુરનું પ્રમાણુ હજારગજ, આઠ હજાર ગજ, સેાળ હજાર ગજ ઋણુવુ'. તેમાં શ પ્રકાર કહ્યા છે. તે જેષ્ટ, મધ્યમને કનિષ્ઠ પ્રમાણે મૂળ ભેદ ત્રણ, સહસ્ર ચાર પ્રથમથી વૃદ્ધિ પાંચ સહસ્ર અને સાત સહસ્ત્ર પ્રમાણુ કનિષ્ઠ, પછી આઠ સહસ્રથી નવ દશ, અગ્યાર, તેર એ રીતે ગ્રંર્થાન્તરે કહેલ છે.
નગર સવાયું લાંબુ તથા દેઢ સહસ્ર લાંબુ; અથવા અષ્ટાંશ આઠમે ભાગે સાડા ચાર લાંબુ કરવું. એ રીતે આઠ હજારનું મધ્ય પ્રમાણુ કરવુ. તેમ સોળ હજાર ગજનું પુર એ રીતે વિધથી જાણવું'. ૮૧
अष्टादशपद साद्धा रायतं बासमांशककै ।
ग्रामः पुरार्धतोऽर्धेऽर्थे खेटं कूटं च खर्बटम् ॥ ८२ ॥
૨ પુરતુ અધ ગ્રામ; ગ્રામનુ અર્ધો ખેટક ખેટનું અ ફૂટ: ફ્રૂટનું અધ ખટતુ પ્રમાણુ જાણવુ, ૮૨
(૪) અપાનિતસૂત્ર માં ૮૧ પદના વાસ્તુમા
૧ વશ વાસ્તુની પૂર્વ પશ્ચિમ મધ્યની ઉભા ત્રણે રેખાએ
૨ ઉપવા——વાસ્તુની ઉત્તર દક્ષીણની મધ્યની ત્રણ રેખાઓ
ૐ શીત- –વાસ્તુપદના તિંગ ખુણાખુડ્ડાની બે રેખા અને પુષ્પદંત યમ ઈંદ્ર સૂર્ય ભલ્લાવરૂણ ગૃહક્ષતતા પદને છેદતી તિગૂ ચારે રેખા તેમ કુલ છ શીરા.
૪ મહામ વાસ્તુપદના છેડાના પુત્ર મધ્યગર્ભ ઉપવશ રેખાના સ`પાત સ્થાને તેમજ બ્રહ્મના પદની ચાર ખુણે લાંચલને મહામ ઉપજે,
લગુલત્યાં છ સુત્રોના સઘાત સુધિ થાય તે લાંગુલ: શીરાતે લગતા છ સુત્રોના સંપાતને પણ લાંગુલ કહે છે. મહામર્મને લાંગુલ પણ કહે છે. ચાવીશ લાંગુલ હાયતે વાસ્તુના કરતાં એક પદના સધિ સ્થાને જો હેયા તે ૨૪ લાંગુલ થાય.
૫ પદ્મક—બુદ્ધના મધ્યના આઠ સુત્રો ભેગા થાશ તે પદ્મક
હું શૂલ—ત્રિશૂલ બ્રહ્માના પદ બહારના ચારણે ત્રિશુલ ૭ વજ્રક બ્રહ્માના પદની ત્રાંસી એ રખાએ એ વજ્રક
(૨૦) સમાનસૂત્રધાર અને બ્રહ્માંડુપુરાણમાં નગરાદિના માનપ્રમાણ કળ્યાં છે. તેમજ તે પ્રત્યેક વચ્ચે કેટલુ અંતર રાખવું તે પણ કહ્યું છે.
અમર શેરાાં સાત નામેા આપેલા છે. ૧ પુર ર પુરી ૩ નગર ૪ પત્તન ૬ સ્થાનિય છ નિગમ.
૫ પુટભેદન
માનસર ગ્રંથમાં આ! પ્રકારના નગર કહ્યાં છે. ૧ રાજધાની ૨ નગરી ૩ પુર ૪ નાગરી ૫ ખેત ૬ ખવટ ૭ કુબ્જ ૮ પત્તન ચિત્રામમાં કોઈ મહાનગરના પરાને દજ્ઞ કહ્યું છે.
