Vastusara

Author(s): Prabhashankar Oghadbhai Sompura
Publisher: Balwantrai Sompura

Page 50

કુદ
सूत्रधार-मंडन - विरचित
पुरे ग्रामे तथा खेटे कूटे च खवेटं क्रमात् । मार्गाः सप्तदशांकेषु त्रयोदशनवच दिशंप्रति ॥ ८३ ॥
પુર, ગ્રામ, ખેટ, ફૂટ, ખટને મા–રસ્તા માટે ઠંડે છે. જે જેષ્ઠ નગરને સત્તર મા, મને તેર મા` અને કનિષ્ઠ નગરને નવ માર્ગો (આડા ઉભા કરવા, દશ દશે પ્રતિમાગે ત્રણ કે એ ગલી કરવી. ૮૩
त्रिधा ब्रह्मपुरं हस्तै हिंसार्धक सहस्रकैः । कलार्क वभागैव ज्येष्ठं मध्यं कनिष्टकम् ॥८४॥
બ્રહ્મપુરના ત્રણ ભેદ પ્રથમ એ હજાર, બીજો દોઢ હજાર અને ત્રીજો એક હુંજાર ગજને જાણવા, વળી તેવા એકના આઠ ભેદ જેપ્ટ, મધ્યમને કનિષ્કના જાણુવા. ૮૪ ज्येष्ठे सप्तदशप्रोक्ता मार्गा मध्ये त्रयोदशः ।
कनीयसे नत्र मानंतु पोडशार्क नखैः करे ||८५||
જયેષ્ઠ નગરને સત્તર મા (આડા ઉભા) કરવા, થધ્યમાન નગરને તેર મા અને કનિષ્ટ નગરને નવ માર્ગ (આડા ઊભા) કરવા. તે માના વિસ્તારનું માપ કડે છે રેષ્ઠ નગરના માર્ગ વિશે ગષ્ટ વિસ્તાર, મધ્યને સેળ ગજ વિસ્તાર, અને કનિષ્ઠ નયને ખાર ગજ વિસ્તારના રાજ માર્ગ કરવા, ૮૫
पूर्वा ब्रह्मणा यामे क्षत्रिय मध्यतोविशः । शूद्रास्युः धनदिशायां वारुण्यां च जलाशयाः ||८३॥ शिल्पिरंगकराईशे वीतज्जीविनोऽत्यजनाः ।
नैर्ऋत्ये शौडिका वेश्या वायव्ये लुब्धकादयः ॥८७॥
કૌટિલ્ય અને શુક્રના મત મુજ્બ રાજધાનીની આકૃતી સુંદર અર્ધચંદ્રાકાર: વૃત્ત કે સમચારસ હાય પ્રાકાટ કિલ્લાને ભી'તેા અને પરિખા (ખાઈ ) થી આવ્રુત્ત હાય વિભિન્ન પ્રજાએ અનુકુળ હોય રાજધાની કહેવાય
૩ પત્તન (પુટમેન) રાતનું ઉપસ્થાન તે ખુંટ ભેદન શ્રીમ કે શીન કાળમાં જ્યાં રાપીડ હેય તે પત્તન. રાજવ્યવસાય અતે વાણિજયનું કેન્દ્ર હોય તે પુરચંદન
માનસાર અને મનુષ્યાલય ચ’ત્રિકાના કથન પ્રમાણે સાગર તકે સરિતા તટ પરનું બંદર હાય વિશેષ કરીને વાણિજ્ય વિશાળ રૂપે થતા ડાય તે પતન કહેવાય.
કૌટિલ્ય અર્થશાસ્ત્રના પત્તન તથા પટ્ટનનાં બે રૂપા કહ્યાં છે.
૪ દુઃ-શબ્દ કાવ્યક્રમ-પુરના અર્થ દુર્ગ. અધિસ્થાન, ઇંટ તથા રાજધાની કરે છે. અભ્યંતર વસ્તીના વસવાટના ચારે તરફ દુર્ગં હોય. તેમ નગરના બાર પ્રકારના મયત અને માનસારમાં કહ્યું છે. ૫ ખેટક-ફ્રુટ નગરથી ાપ્રમાણ વિષ્ણુભ પ્રમાણનુ` કે તે નગરથી એક યોજન દુર હોય, નગરના માર્ગો ૩૦ ધનુષ્ય પહેાળા હાય ને ખેટકના માર્ગો વીશ ધનુષ્ય વિસ્તારના હેાય.