________________
૭૮
રોહગુપ્ત ગુરુને રાજસભામાં બનેલો સર્વ વૃત્તાંત કહ્યો. તે સાંભળી ગુરુએ કહ્યું કે-“હે વત્સ ! તેં વાદીનો પરાજય કર્યો તે સારું કર્યું, પરંતુ ત્રણ રાશિનું સ્થાપન કર્યું છે તે ઉત્સુત્ર છે, માટે ફરીથી રાજાની સભામાં જઈને યથાર્થ વ્યાખ્યાન કરી આવ.” આ પ્રમાણે ગુરુએ વારંવાર કહ્યા છતાં રોહગુપ્ત પોતાની નિંદાના ભયથી ગયા નહીં, પરંતુ ઉલટા એમ બોલ્યા કે“ત્રણ રાશિમાં શો દોષ છે ? જગતમાં ત્રણ રાશિ જ છે.” ગુરુએ કહ્યું કે
અસત્ પ્રરૂપણા કરીને અરિહંતની આશાતના ન કર.” એ પ્રમાણે ગુરુએ વારવા છતાં તે માન્યો નહીં, ત્યારે ગુરુએ પોતે તેને સાથે લઈ રાજસભામાં જઈને કહ્યું કે- “અમારા જૈનમતમાં બે જ રાશિ છે, છતાં વાદીને જીતવા માટે જ મારા શિષ્ય રોહગુપ્ત ત્રણ રાશિ સ્થાપન કરી છે, પરંતુ તે અસત્ય છે, છતાં આ મારો શિષ્ય અભિમાનને લીધે તે અંગીકાર કરતો નથી. તેથી હે રાજન્ ! સત્ય અસત્યનો વિવેક તમારા જેવા રાજા સિવાય થઈ શકે નહીં, માટે અમારો વાદ તમે સાંભળો.” રાજાએ વાદ કરવાની અનુમતિ આપી, ત્યારે ગુરુએ રોહગુપ્તને કહ્યું કે- “તારો જે મત હોય તે પ્રગટ કર.” રોહગુપ્ત બોલ્યો કે-“જેમ જીવ થકી અજીવ વિલક્ષણ હોવાથી ભિન્ન છે તેમ નો જીવ પણ જીવના લક્ષણથી વિલક્ષણ છે તેથી નોજીવ એવો ત્રીજો રાશિ પ્રગટ જ છે.” તે સાંભળી ગુરુ બોલ્યા કે “તેં જે કહ્યું કે–જીવથી વિલક્ષણ છે તેથી ગરોળીની પૂંછડી નોજીવ છે તો તે તારું કહેવું અસત્ય છે. કેમ કે તેમાં જીવનું લક્ષણ ફરકવું આદિ જોવામાં આવે છે, માટે તે નોજીવા કહેવાશે નહીં.” આવી આવી અનેક યુક્તિઓ વડે રોહગુપ્તને છ માસ સુધી ગુરુએ સમજાવ્યો, તો પણ તે માન્યો નહીં. એટલે રાજાએ કહ્યું કે- “હે સૂરિ મહારાજ ! અમારા રાજકાર્યમાં વિઘ્ન આવે છે માટે હવે વાદની સમાપ્તિ કરો.” ત્યારે ગુરુએ કહ્યું કે-“આવતી કાલે હું વાદ સમાપ્ત કરીશ.”
પછી બીજે દિવસે ગુરુ, રાજા તથા રોહગુપ્ત વગેરેને સાથે લઈ કુત્રિકાપણ'માં ગયા. કારણ કે તે દેવતાઈ દુકાન છે. તેમાં ત્રણ જગતની સર્વ વિદ્યમાન વસ્તુઓ મળે છે. ત્યાં જઈ ગુરુએ જીવ માંગ્યો, ત્યારે દેવે કુકડો વગેરે જીવ આપ્યા. પછી અજીવ માંગ્યો, ત્યારે ઢેરું આપ્યું, પછી નોજીવ માંગ્યો ત્યારે દેવે કહ્યું કે–“ત્રણ જગતમાં નોજીવ છે જ નહીં ફરીને
