________________
છતાં સચોટ શૈલીથી નવકારથી માંડીને સામાયિકવ્રતનો સ્વીકાર કરવા માટે જરૂરી સૂત્રો વિવેચિત કર્યા છે. આ વિવેચન માત્ર વિવેચન ન રહેતા, એવું હૃદયંગમ બનવા પામ્યું છે કે, વાંચતા વાંચતા વાચકને પોતાની ધર્મક્રિયાઓને એ રીતે મૂલવવાનું મન થયા વિના ન રહે કે, મારી ક્રિયાઓમાં ધર્મ ભળ્યો છે કે નહિ તેમજ ધર્મ તરીકે ઓળખાવી શકાય એવી મારી ક્રિયાઓ છે કે નહિ ? પ્રસ્તુત વિવેચનની આ વિશેષતા અનોખી હોવાથી ઉડીને આંખે વળગ્યા વિના રહે તેવી નથી.
સૂત્ર પરિચય, મૂળ સૂત્ર, અન્વય સહ સંસ્કૃત છાયા અને શબ્દાર્થ, વિશેષાર્થ, જિજ્ઞાસા-તૃપ્તિ તેમજ સૂત્રોચ્ચાર સમયે ભાવવાની ભાવના : આ ક્રમથી આમાં સામાયિક સૂત્રોનું વિવેચન રજૂ થયું છે. વિવેચન એટલું બધું ટૂંકું પણ નથી કે, કહેવા જોગું કંઈ રહી જાય અને એટલું બધું વિસ્તૃત પણ નથી કે, વાંચતાં વાંચતાં વિષયાંતર થતું લાગે !
લખવા
સામાયિક સૂત્રોની આ વિવેચના પર વાંચન-મનન અને ચિંતન-મંથન થાય, તો એમ લાગ્યા વિના ન રહે કે, સ્વભાવમાં સ્થિર રહેવું, એ જ વધુ સહેલું, સરળ અને સહજ છે. જો અઘરું, કઠિન અને અસાહજિક હોય તો, તે વિભાવમાં અથડાવું એ છે. સામાયિકની સાર્થકતા જ સ્વભાવને સમજી લેવામાં છે. જો આપણે સ્વભાવમાં લાંબા કાળ સુધી સ્થિર રહી શકતા ન હોત, તો આપણી સ્વસ્થતા જ મરી પરવારી હોત. આ વાતને બરાબર સમજી લેવી હોય, તો ‘સ્વભાવ-વિભાવ'નું સ્વરૂપ સૌ પ્રથમ સમજી લેવું જોઈએ.
પાણીને નજર સામે રાખીને ‘સ્વભાવ-વિભાવ'ને સમજવાનો પ્રયત્ન કરીશું તો, આ વાત સાવ સરળતાથી તરત જ સમજાઈ જશે. પાણીનો સ્વભાવ શું ? કહેવું જ પડશે કે, શીતળતાં. શીતળતા પાણીનો સ્વભાવ છે, માટે જ પાણી વધુ સમય સુધી શીતળ રહી શકતું હોય છે અને શીતલતા ટકાવી રાખવા માટે પાણીને ઝાઝી કોઈ મહેનત કરવી પડતી નથી. ઉષ્ણતા પાણીનો વિભાવ છે. માટે ઉષ્ણતા પામવા પાણીને મહેનત કરવી પડતી હોય છે. એને ચૂલે ચડાવવામાં આવે, ત્યારે જ એનામાં ગરમી આવતી હોય છે. એ ગરમીને ટકાવી રાખવી હોય, તો ચૂલાને ગરમ રાખવો જરૂરી બની જતું હોય છે. માંડ માંડ ગરમ બનેલું પાણી જ્યાં ચૂલાના સંસર્ગથી અળગું થાય છે, ત્યાં ધીમે ધીમે પુનઃ શીતળતા પામતું જાય છે. પાણીને શીતલ બનાવવા ઝાઝી મહેનત કરવી પડતી નથી. કારણ કે શીતલતા પાણીનો સ્વભાવ છે. ટૂંકમાં, શીતલતા પાણીનો સ્વભાવ હોવાથી પાણી દિવસોના દિવસો સુધી શીતળ રહી શકે છે. ઉષ્ણતા પાણીનો વિભાવ હોવાથી થોડા કલાકો સુધી પણ પાણીને ગરમ રાખવું હોય, તો મહેનત કરવી પડતી હોય છે.
