________________
સ્થવિરાવલી
સ્ત્રીદીક્ષા, શ્રીમુક્તિ અને નપુંસકમુક્તિ વગેરે વિધાનો સ્પષ્ટ છે. અનેકાંતવાદી મનુષ્ય આમાંથી ઘણું સત્ય મેળવી શકે છે. આ સંબંધે વિશેષ જાણવા ઇચ્છનારે અમારું (ત્રિપુટી મહારાજનું) ‘શ્વેતાંબર–દિગંબર’ નામક પુસ્તક વાંચી લેવું.
૧૩૦
શ્વેતાંબરીય – દિગંબરીય મૂર્તિમાં ફેરફારની નવી મર્યાદા
-
જૈન આગમોમાં વર્ણન મળે છે કે, ચોવીશે તીર્થંકર વસ્ત્રધારી હતા, માત્ર પહેલા અને છેલ્લા બે તીર્થંકરો પાછલા જીવનમાં વસ્રરહિત હતા. આથી પ્રાચીન કાળમાં જિનપ્રતિમાઓ પણ બન્ને પ્રકારની બનતી હતી. પરંતુ એ પ્રતિમાવિધાન એવું હતું છે તેમાં નગ્નતાની કે અનગ્નતાની ખાસ નિશાનીઓ કરવામાં આવતી ન હતી, જેની અષ્ટપ્રકારી તથા સત્તરભેદી પૂજા થતી હતી.
ન
આ સિવાય આયાગપટ્ટ, ચરણ, ચરણચિહ્નો અને અસદ્ભૂત સ્થાપનાઓની પણ પૂજા થતી હતી. દિગંબરોએ પોતાના નવા મતમાં આ પ્રતિમાવિધાન અને પૂજા વિધિને કાયમ રાખ્યાં હતાં. દિગંબરો પ્રાચીન પ્રતિમાઓનું દર્શનપૂજન કરતા હતાં. જો કે તીર્થો શ્વેતાંબરોને તાબે હતાં, પણ વિધિભેદ ન હોવાથી દિગંબરો તેનો લાભ ઉઠાવતા હતા અને તેમણે દક્ષિણમાં પોતાનાં નવાં તીર્થો પણ સ્થાપિત કર્યાં હતાં. આમ આ બન્ને સંપ્રદાયમાં શરૂમાં પ્રતિમા કે તીર્થો બાબતનો કશોય મતભેદ ન હતો, કિન્તુ વિ. સં. ૮૯૦ લગભગમાં ગિરનાર પર બન્ને સંઘોની પરસ્પર અથડામણ થઈ ત્યારથી આ. શ્રીબપ્પભટ્ટિસૂરિની અધ્યક્ષતામાં એવી મર્યાદા બંધાઈ કે હવે પછી શ્વેતાંબર જૈનો જિનપ્રતિમાને આંચળિકા (લંગોટ) બનાવે અને દિગંબરો જિનપ્રતિમામાં સ્પષ્ટ લિંગ બનાવે. બસ, ત્યારથી પ્રતિમાનો એ ભેદ પડયો. ત્યાર પહેલાંની જે જે પ્રતિમાઓ છે, તેમાં આવો વિજ્ઞાની ભેદ નથી. મથુરા, વેલા, ભાંદક, કુલ્પાક, ડભોઈ, મહુડી, મક્કી, મોહનજોડેરો વગેરેમાં તે કાળની પ્રાચીન પ્રતિમાઓ છે.
પ્રતિમાભેદ પડ્યો પણ પૂજાવિધિમાં ભેદ તો હતો જ નહિ. એટલે તીર્થંકરોની પ્રાચીન પ્રતિમાઓ અને ચરણો વગેરેની પૂજા તો બન્ને સંપ્રદાયો
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
