________________
૧૬૨
સ્થવિરાવલી
પાસેથી જીતી લીધો. મહાનદીથી કૃષ્ણાના મુખ સુધી વિસ્તાર પામેલા પૂર્વરાજ્યમાં જ્યારે ક્ષેમરાજનો પૌત્ર ભિક્ષુરાજ ખારવેલ રાજા થયો, ત્યારે અર્ધી સદીની સ્વતંત્રતા અને સુવ્યવસ્થાના પ્રતાપે કલિંગની આર્થિક સ્થિતિ ઉત્તમ પ્રકારની હતી. રૈયત આબાદ અને ખજાનો તર હતા; નવો રાજા પણ પ્રજાના સુખમાં, રાજ્યના અભ્યદયમાં અને કુળની કીર્તિમાં વધારો કરે એવો હતો. એનાં પ્રશસ્ત લક્ષ્યથી સંતોષ પામી પ્રજાએ એને રાજપદ આપ્યું હતું. ખારવેલ અને એના પૂર્વજો જૈન હતા. એનો જન્મ ઈ.સ. પૂર્વે ૧૯૭ માં થયો હતો, એને બાળપણમાં વિજિગીષને છાજે એવી ઉત્તમ પ્રકારની કેળવણી મળી હતી. ગણિત, સાહિત્ય, વ્યવહાર અને ચિત્રવિદ્યામાં તે કુશળ હતો. જૈન આગમોનું તે સારું જ્ઞાન ધરાવતો હતો. અભ્યાસકાળ પૂરો થતાં પંદર વરસની નાની ઉમરે તેને યુવરાજ બનાવવામાં આવ્યો અને પચીસમાં વરસમાં તેના પિતા બુધરાજ દેવલોક પામતાં તે રાજા થયો, ઈ.સ. પૂર્વે ૧૭૩. પૂર્વજની વિજયપ્રવૃત્તિ જારી રાખવા અભિષેક જળથી જ તેણે સંકલ્પ કર્યો. ગાદીએ આવ્યાને બીજે વરસે એ સંકલ્પને પુષ્ટિ આપનારો પ્રસંગ પણ તેને આવી મળ્યો. અંધ્રરાજ્યના નૈસર્ગિક શત્રુ રાષ્ટ્રિકોએ ભોજકોની સહાયતાથી શ્રીમલ્લ શાતકર્ણિને ભારે સંકડામણમાં લીધો હતો; તેમાંથી છૂટવા તેણે ખારવેલની મદદ માગી. કલિંગરાજે મોટું ચતુરંગ દળ અંધ્રરાજની વહારે મોકલ્યું. આ જબરું સૈન્ય કુમ્મક આવી પહોંચતા શત્રુએ પાછાં પગલાં કર્યાં. તેમની પૂઢ લાગી કલિંગવીરોએ કૌશાંબ ક્ષત્રિયોની સામેલગીરીથી દુશ્મનના હાથમાં ગયેલું નાસીક નગર પાછું મેળવ્યું. શૂરા રાષ્ટ્રિક અને ભોજકના હાથ હેઠા પડ્યા અને તેમણે ખારવેલ સાથે મેળ કર્યો. એ રીતે અંધ્ર, મહારાષ્ટ્ર અને વિદર્ભ દેશ કલિંગની છાયા નીચે આવ્યા અને કલિંગનરેશનો પ્રતાપ રાજ્યકાળના બીજા જ વર્ષમાં નર્મદા અને મહાનદીથી કૃષ્ણા સુધી પસર્યો.
ખારવેલની પહેલી સવારી.
તરુણ કલિંગનરેશે હવે વર્ધમાન ભગવાનના ચરણારવિંદે પવિત્ર થયેલી ભૂમિ ભણી નજર ફેરવી. શત્રુ ચેતી જવા ન પામે એવી રીતે આવ્યુદયિક ધાર્મિક અને સાર્વજનિક સમારંભોમાં પાંચ છ વર્ષ ગાળી, અભિષેકથી આઠમા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
