Sati Bansala

Author(s): Pushkar Muni, Devendra Muni
Publisher: Lakshmi Pustak Bhandar

Page 7

સંપાદકીય સાહિત્યમાં કથા સૌથી વધુ સરળ સરસ અને શીવ્ર અસર કરનારી વિદ્યા છે. વિશ્વ-સાહિત્યમાં પણ વાર્તાસાહિત્ય સૌથી વધુ પ્રિય રહ્યું છે, તેથી બીજા સાહિત્ય કરતાં તેનો વિસ્તાર પણ વ્યાપક ફલક પર થયો છે. ભાર– તીય સાહિત્યમાં પણ વાર્તાઓના રૂપમાં વિશાળ સાહિત્ય જોવા મળે છે. વાર્તાસાહિત્યને અખૂટ ભંડાર ભારતીય સાહિત્યની વિશેષ સંપત્તિ છે.
ભારતીય સાહિત્યમાં પણ જૈન તથા બૌદ્ધ કથાસાહિત્ય પિતાનું વિશિષ્ટ મહત્ત્વ ધરાવે છે. શ્રમણ પરંપરામાં જેનો તથા બૌદ્ધોએ ભારતીય વાર્તા-સાહિત્યમાં વધારો જ નથી કર્યો, પરંતુ તેને નવી દિશા પણ આપી છે. વાર્તાને મૂળ હેતુ મનરંજન તથા મનોરંજનના માધ્યમ વડે બાધ આપવાનો છે, શ્રમણ પરંપરાના વાર્તા-સાહિત્યમાં વાર્તા ફકત મનરંજન માટે જ નથી, પણ મનરંજન સાથે વૈરાગ્ય, આચારધર્મ, દર્શન, નીતિ, પુનર્જન્મ કર્મ–ફળ વગેરે વિષયેની રજુઆત કરવાનું રહ્યું છે. બૌદ્ધોની જાતક કથાઓ પણ લગભગ આ જ શૈલીની છે. જેના વાર્તાસાહિત્યનો તે મૂળ હેતુ જ આ પ્રમાણે રહ્યો છે –“વાર્તાના માધ્યમ દ્વારા કેઈ ને કેાઈ સબૅણ આપવી.”
આગમોથી શરૂ કરીને પુરાણુ, ચરિત્ર, કાવ્ય, રાસ તથા લેકકથાના રૂપમાં જૈન ધર્મની હજારો વાર્તાઓ પ્રસિદ્ધ. છે. પુરાણ, રાસ તથા આખ્યાનના રૂપમાં તે આજે પણ રસપૂર્વક વંચાય છે. મોટા ભાગનું વાર્તા-સાહિત્ય પ્રાકૃત, સંસ્કૃત, અપભ્રંશ, ગુજરાતી અને રાજસ્થાની ભાષામાં