Revati Dan Samalochna

Author(s): Ratnachandra Maharaj
Publisher: Shwetambar Sthanakwasi Jain Vir Mandal

Page 81

रेवती-दान-समालोचना
रक्तचित्रकाभिधे क्षुपे-जघुवृक्ष पोक्तः-कथितः । तथाहि"मार्जार:-पुं, रक्तचित्रकक्षुपे. रा. नि. व. ६ । पूतिसारिकायाम् । वै. निघ. । बिडाले, अम. । खट्टाशे. हे. च. (कः) मयूरे त्रिका ॥" पृ. ७४७.
"रक्तचित्रक-पुं. ( Plumbago rosea or coecinea. syn. P. rosea ) रक्तवर्णदण्डपत्रचित्रकक्षुपे। गुणाः-स्थौल्यकरः रुच्यः कुष्ठध्नः रसनियामकः लौहवेधकः रसायनः चित्रकान्तराद्गुणाढ्यश्च । रा. नि. व. ६ ।” पृ. ७८९.
प्रकृते-प्रकृतप्रसङ्गे रक्तातिसारपित्तज्वर दाहरोगप्रसङ्गे । तस्य-रक्ताचत्रकापस्य । उपयोगित्वं-उअयोगः । नास्ति-न विद्यते। कुतो नेत्याह-पातिकूल्यतः रोगप्रकृतेः प्रतिलोमत्वाद्रोगत्योष्णस्वभावत्वादस्याप्युग्णस्वभावत्वात् ।। ४३ ॥
कडएशब्दार्थःकडए इति शब्दस्तु, संस्कृतभावितार्थकः । बह्वर्थत्वेन धातूनां, वृत्तिकारेण दर्शितः॥४४॥
कडए इति-कडए इत्यस्य कृतक इति छाया। कृत एव कृतकः । स्वार्थे क प्रत्ययः । टीकाकारेणैव कृतशब्दस्य संस्कृतं भावितमित्यर्थद्वयं निरुक्तम् । करणार्थक-कृधातोः संस्कारभावनार्थकत्वं कथं स्यादित्यत आह वहथत्वेनेति-धातू. नामनेकार्थत्वादिति व्याकरणशास्त्रे प्रसिद्धम् ॥ ४४ ॥
कुक्कुडशब्दार्थ:कुक्कुटः सुनिषण्णाख्ये, शाके शाल्मलिपादपे ।
कुक्कुटी मातुलुङ्गऽपि, मधुकुक्कुटिका तथा ॥ ४५ ॥