________________
નિર્વિકલ્પ સમાધિ
જ્યારે તોતાપુરીએ ઇચ્છા પ્રકટ કરી કે તેઓ શ્રીરામકૃષ્ણને અદ્વૈત વેદાન્તનો અભ્યાસ કરાવવા માગે છે, ત્યારે શ્રીરામકૃષ્ણે કાલિમંદિરમાં જઈને ભાવાવેશમાં શ્રી જગદંબાને આ સમગ્ર વાત કહી સંભળાવતાં તેમણે માનો આદેશ સાંભળ્યો: ‘‘હા, બેટા! જા અને તેની પાસેથી શીખ; એ માટે જ એમનું અહીં આવવું થયું છે.'' અર્ધ ભાવાવેશની અવસ્થામાં, પ્રફુલ્લ વદને એ પાછા ફર્યા અને તોતાપુરીને જણાવ્યું કે માએ ‘હા’ કહી છે.
તોતાપુરીએ શ્રીરામકૃષ્ણને કહ્યું કે અદ્વૈત વેદાન્તનો અભ્યાસ, અથવા એ માર્ગે જવા માટે શાસ્ત્રવિહિત સાધના શરૂ કરતાં પહેલાં વિધિપૂર્વક સંન્યસ્ત દીક્ષા લેવી જોઈએ; વળી એ માટે વર્ણ અને આશ્રમનાં સૂચક શિખા અને યજ્ઞોપવીત જેવાં ચિહ્નોનો પણ ત્યાગ કરવો જોઈએ; આટલું કર્યા પછી જ અદ્વૈત વેદાન્તની સાધનાનો આરંભ થઈ શકે. શ્રીરામકૃષ્ણે ઉત્તર આપ્યો: ‘અંગત રીતે એવી દીક્ષા લેવામાં મને કશો બાધ નથી. પરંતુ એકાદ વર્ષથી મારાં વૃદ્ધ માતા પોતાના જીવનનાં શેષ વર્ષો અહીં દક્ષિણેશ્વરના પવિત્ર ધામમાં ગંગાતીરે ગાળી રહ્યાં છે. મથુરબાબુએ ઉદારતાપૂર્વક એમને માટે એક એવો ઓરડો કાઢી આપ્યો છે કે જ્યાંથી એ ગંગાનાં દર્શન સહેલાઈથી કરી શકે. મારાં વૃદ્ધ માતાને જો ખબર પડે કે પોતાનો પુત્ર સંન્યાસી થઈ ગયો છે તો એ એમને માટે અસહ્ય થઈ પડે. એટલે ખાનગી રીતે હું સંન્યાસદીક્ષા ગ્રહણ કરવાને તૈયાર છું.' તોતાપુરીજી શ્રીરામકૃષ્ણની આ મુશ્કેલી સમજ્યા અને બોલ્યાઃ ‘‘ભલે, હું તમને ખાનગીમાં દીક્ષા આપીશ.''
"
આખરે એ મંગળ દિવસે કે જ્યારે રાત્રિ લગભગ પૂરી થવા
૩૩
