________________
નરેન્દ્રનાથ
- ૪૧ એનામાં પોશાકની કશી ટાપટીપ, જરાયે ગુમાન કે બાહ્ય વસ્તુઓ પ્રત્યે જરા પણ આસક્તિ જોયા નહીં. એની આંખોમાં જાણે કોઈ શકિત એના આત્માના અંતસ્તલનો કબજે લઈને બેઠી હોય એવો ભાસ થતો હતો. મને થયું: ‘‘આવો માણસ પણ આ કલકત્તામાં હોઈ શકે ?''
નરેન્દ્ર જ્યારે પહેલી વખત દક્ષિણેશ્વર આવ્યા ત્યારે પણ તેમણે થોડાંક બંગાળી ભજનો ગાયાં હતાં. એ સાંભળીને શ્રી રામકૃષ્ણને ભાવાવેશ થઈ આવ્યો હતો, પછી શું બન્યું એનું વર્ણન આપણે નરેન્દ્રને જ કરવા દઈએ:
મેં ભજન તો ગાયું, પણ પછી તરત જ તેઓ એકદમ ઊઠ્યા અને મારો હાથ પકડીને મને ઉત્તરની ઓસરીમાં લઈ ગયા. અમે બંને એકલા હતા. મેં ધાર્યું કે તેઓ મને કંઈક ખાનગી ઉપદેશ આપશે; પરંતુ મારા આશ્ચર્ય વચ્ચે મારો હાથ ઝાલીને તેઓ પુષ્કળ હર્ષાશ્રુ વહાવવા લાગ્યા. પછી કેમ જાણે કે કેટલાય સમયથી તેમનો પરિચિત હોઉં એ રીતે પ્રેમપૂર્વક એ બોલવા લાગ્યાઃ “અરે, આટલું બધું મોડું અવાય કે? સંસારી લોકોની વાતો સાંભળી સાંભળીને મારા કાન સળગી ગયા છે. અરે! મારી અનુભૂતિઓ ઝીલી શકે એવી કોઈ વ્યકિત આગળ મારા મનનો ભાર હળવો કરવા હું કેવો ઝંખી રહ્યો છું!' ડૂસકાં ખાતાં ખાતાં એમણે આમ બોલ્ય જ રાખ્યું. બીજી જ પળે હાથ જોડીને તેઓ મારી સમક્ષ ઊભા રહ્યા અને કહેવા લાગ્યાઃ ‘પ્રભો! હું જાણું છું કે તમે તે પ્રાચીન નત્રષિ છો અને માનવજાતિનાં દુઃખ દૂર કરવા માટે ધરતી ઉપર અવતર્યા છો.'.. અને એ રીતે તેઓ બોલતા જ રહ્યા! પછી પોતાના
