________________
૧૦. દક્ષિણેશ્વરથી વિદાય
શ્રીરામકૃષ્ણના જીવનની લગભગ પચાસ વર્ષોની સમયમર્યાદાનું આપણે અવલોકન કર્યું. સને ૧૮૮૫નું વર્ષ પણ અર્ધ ઉપરાંત પસાર થઈ ગયું હતું. દક્ષિણેશ્વરના સંતને હવે દક્ષિણેશ્વરનો ત્યાગ કરીને અન્યત્ર જઈ રહેવાનો સમય નજીક આવી લાગ્યો. એ વર્ષે ગ્રીષ્મ ઋતુમાં અસહ્ય ગરમી પડી, તેથી રામકૃષ્ણ બહુ જ અસ્વસ્થતા અનુભવવા લાગ્યા. ઉકળાટમાં જરા આરામ લાગે એટલા માટે શિષ્યો બરફ ખૂબ લાવતા, અને શ્રીરામકૃષ્ણ પણ નાના બાળકની જેમ બરફ ખાઈને બહુ આનંદિત થતા. પરંતુ અતિમાત્રામાં બરફના ઉપયોગથી ધીમે ધીમે શ્રીરામકૃષ્ણને ગળામાં દર્દ થવા લાગ્યું, પણ જ્યારે દર્દ વધી ગયું ત્યારે ભક્તો ચોંકી ઊઠ્યા. દૂર દૂરથી ભક્તો તેમના સ્વાધ્યના સમાચાર જાણવા આવતા, અને શ્રીરામકૃષ્ણ પણ સૌ સાથે વાતો કરતા. ઈશ્વર સંબંધી વાત કર્યા વિના કેમ ચાલે? કઠણ ખોરાકથી ગળું છોલાતું હતું, અને પછી તો ગળામાંથી લોહી પણ પડવા લાગ્યું, ત્યારે સૌથી પહેલાં નરેન્દ્ર જ કહ્યું કે, ‘‘એમના ગળાના વ્યાધિએ હવે કેન્સરનું રૂપ પકડ્યું છે. આ દર્દ માટે હજી સુધી તો કોઈ ઈલાજ શોધાયો નથી. ત્યાર બાદ થોડા દિવસ બલરામને ત્યાં હોમિયોપથી ઉપચાર માટે કલકત્તા અને ત્યાર બાદ ડૉ. મહેન્દ્રનાથ સરકારની સારવાર હેઠળ શ્યામાપુપુરમાં રહ્યા હતા. પરંતુ અંતે કલકત્તાનાં હવાપાણી અનુકૂળ નથી એવો મત દર્શાવીને ડૉ. સરકારે શ્રીરામકૃષ્ણને શહેરથી બહાર શાંત વાતાવરણમાં લઈ જવાની ભલામણ કરી.
૪૩
