Prabuddha Jivan 2016 07

Author(s): Sejal Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 9

જુલાઈ, ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન
બ્રહ્માજીએ ત્રણેય પ્રતિનિધિઓને વારાફરતી પાસે બોલાવી, એમને હિંસકવૃત્તિ અને માનવ જેવી પરિગ્રહવૃત્તિ દૂર થાય તો માણસ સાચું સંબોધીને ‘દ'કારનો ઉપદેશ આપ્યો. દેવ, દાનવ અને માનવ ત્રણેયને સુખ પામી શકે. એક જ અક્ષર ‘દ'નો ઉપદેશ મળતાં તેઓ એનો અર્થ સમજવા ગંભીર મનુષ્યના મનમાં ઊઠતી લાગણીઓના ઝંઝાવાતો, વિચારોના ચિંતનમંથનમાં પડ્યા. આકરાં મનોમંથન પછી દેવોને ‘દ'નો અર્થ ચંક્રમણો અને મનનાં મંથનોની કથાઓ આ ઉપરાંત ‘કેન ઉપનિષદ'માં સમજાયો. દ એટલે દમન. પોતે ભોગવિલાસમાં રચ્યાપચ્યા રહેતા હતા. આંખ, કાન, નાક, ત્વચા જેવી જ્ઞાનેન્દ્રિયો કોના હુકમથી દાનવો સાથેના સંઘર્ષના મૂળમાં પણ આ ભોગવિલાસ જ હતો. તેમને પોતપોતાનાં કાર્યો કરે છે એમાં છે, વાયુ, અગ્નિ અને ઈન્દ્રનું સમજાયું કે એક જાતિરૂપે ટકી રહેવું હોય, આપત્તિઓમાંથી ઊગરવું હોય, અભિમાન ઉતારતા યક્ષની કથામાં છે, “બૃહદારણ્યક ઉપનિષદ'ની પોતાનું દૈવત ટકાવી રાખવું હોય તો બેફામ બની ગયેલી ઈન્દ્રિયોનું દમન યાજ્ઞવલ્કય અને તેમની બે પત્નીઓ વચ્ચેની મિલ્કત વહેંચણીની કરવું જરૂરી છે.
કથામાં છે, મૃત્યુ પછી જિવાત્મા ક્યા માર્ગે સિધાવે છે એ સમજવા દાનવોએ ‘દ' ઉપદેશ ઉપર ચિંતન-મનન કર્યું. ખૂબ મંથન કર્યું મથતા શ્વેતકેતુની મંથનકથામાં છે, પરમ સત્યનું સત્ય શોધવા મથતા એટલે સમજાયું કે “દ” એટલે દયા. એક જાતિ તરીકે પોતાની અસુર જાતિ ગાર્ગ્યુ બાલાકિની મંથનકથામાં છે, દેવરાતી જનકની બ્રહ્મસભામાં ઘણી તામસી પ્રકૃતિની હિંસકવૃત્તિવાળી હતી. સઘળાં સુખસાહ્યબી પોતાને અનેક જ્ઞાનીઓ અને પંડિતો દ્વારા યાજ્ઞવલ્કયને પૂછાતા ગહન જ મળે એ માટે અત્યંત સંકુચિત મનોવૃત્તિવાળા થઈ સૌ સાથે તાપ, તત્ત્વપ્રશ્નોની કથામાં છે, “છાંદોગ્ય ઉપનિષદ'માં જીવનશોકમાં મુક્ત ત્રાસ, કલેશ-કંકાસમાં ડૂબેલા રહી એક જાતિ તરીકે અન્ય જાતિઓ થવા આત્મવિદ્યા પ્રાપ્ત કરવા સનતકુમાર પાસે જતાં નારદની ઉપર અસહિષ્ણુ થઈ તે ક્રૂરતા અને હિંસા દાખવતા. જો સુખ-શાંતિ કથામાં છે, કરપ્રદેશમાં થયેલા જળબંબાકારમાં સઘળું તણાઈ ગયા પામી ટકવું હોય, નભવું હોય તો ક્રૂરતા અને ઘાતકીપણું છોડી, પછી મૂઠી ધાન માટે વલખા મારતા ઉષસ્તિ ઋષિની કપરી કસોટીની સંકુચિત ઉરઅંતરનો ત્યાગ કરી, દયાવાન બનવું જરૂરી છે. કથામાં છે, આત્માની શોધમાં નીકળેલા ઈન્દ્ર અને વિરોચનની કથામાં
પછી માનવોએ ‘દ’ ઉપર હૃદયમંથન કર્યું. ત્યારે એમને સમજાયું છે, રાજા જાનશ્રુતિ અને મહાત્મા રેકવની કથામાં છે, બ્રહ્મતત્ત્વની કે “દ'નો અર્થ દાન છે. તેમને
ઝંખનામાં અનુભવની એરણે સમજાયું કે પોતાની મનોવૃત્તિ વધુ
ચડેલા ઉપમન્યુના શિષ્ય ભૃગુની ને વધુ સંપત્તિ એકઠી કરવાની છે.
કથામાં છે, “ઐતરેય’ ઉપનિષદમાં જેમ વધુ સંપત્તિ એકઠી કરતાં જાય ‘બાર ભાવના' વિશેષાંક
જ્ઞાનગુમાનથી પીડાતા શ્વેતકેતુનું છે, તેમ તેની ભૂખ વધતી જાય છે.
શ્રમનિરસન કરતાં પિતા જૈનધર્મના પાયાના વિચારોની સમજ જેમાં પ્રતિબિંબિત થાય એનાથી સુખ મળવાને બદલે ચિંતા
ઉદ્દાલકની કથામાં છે. છે અને રોજિંદા વ્યવહારની ક્રિયા અને આંતરિક વિચારો ભાવનામાં મળે છે. કોઈ એને લૂંટી ન જાય,
આવાં અનેક દૃષ્ટાંતો વ્યક્ત થાય છે. બાર ભાવનાની સમૃદ્ધ પરંપરાનો પરિચય કરાવતો કોઈ સાથે એ અંગે વિવાદ-ઝગડા
ઉપનિષદોમાં મળે છે. મનજળ | અને વિવિધ બાર ભાવનાનો પરિચય આપતો પર્યુષણ વિશેષાંક ન થઈ જાય, એને સુરક્ષિત રાખી
થંભેલા રહે તો માણસ એદી‘બાર ભાવના' પર છે, જેનું સંપાદન કરી રહ્યા છે, વિદ્વાન વિદુષી) એમાં વૃદ્ધિ કેવી રીતે કરવી-વગેરે
પ્રમાદી બની જાય. પણ મંથન વડે સંપાદિકાઓ : વાતોમાં એમના મનમાં તાણ અને
એ ડહોળાયેલાં રહે તો તેમાંથી તણાવ વધતાં જાય છે. એની ડૉ. પાર્વતીબેન બિરાણી : ૦૯૮૨૧૦ ૫૦૫૨૭
માણસને અનેક રત્નો મળે, જેમ સંઘરાખોરી કરવાને બદલે એનું | ડૉ. રતનબેન છાડવા : ૦૯૮૯૨૮ ૨૮૧૯૬
સમુદ્રમંથન વખતે અનેક રત્નો દાન કરવામાં ખરા આનંદની | | ડૉ. માલતીબેન શાહ : ૦૭૦૪૮૧ ૮૨૪૦૬ મળ્યાં હતાં. મંથન પ્રાપ્તિનો પ્રાપ્તિ છે. પ્રભાવના માટે ઇચ્છિત નકલો માટે સંઘની ઓફિસમાં ૦૨૨
મહામાર્ગ છે. આ કથા દ્વારા ઉપનિષદના |૨૩૮૨૦૨૯૬ ઉપર સંપર્ક કરવા વિનંતી. ૧૦૦ થી વધુ નકલોનો ઑર્ડર
* * * ઋષિ સમજાવે છે કે માણસમાં એક |હશે તો અંકમાં પ્રભાવનાકારનું નામ છાપી શકાશે.
૩૫, પ્રોફેસર સોસાયટી, મોટા સાથે દેવ અને દાનવની વૃત્તિઓ ‘શ્રુત જ્ઞાનની આરાધના એ જ સાચું તપ.'
બજાર, વલ્લભ વિદ્યાનગર. રહેલી છે. જો પોતાનામાં રહેલી
એક નકલની કિંમત રૂા. ૮૦/
ફોન નં. : 02692-233750 દેવો જેવી ભોગવૃત્તિ, દાનવો જેવી
_નીMob. : 09727 333000
૨૦૧૬નો વિશિષ્ટ પર્યુષણ અંક