________________
૨૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
જુલાઈ, ૨૦૧૬ થતાં હોય છે. એક મોજણી અનુસાર આવી રીતે અન્ય ધર્મની વ્યક્તિ વાત છે. એ જ રીતે ગ્યાલ ફાલ પા (Gyal Phal Pa) એટલે કે સાથે લગ્નગ્રંથિથી જોડાનારા માંડ ૩૦ ટકા યુવકો જ પછી જૈન શ્વેતાંબરો હતા, તેઓ એમના શરીર પર શ્વેત વસ્ત્રો ધારણ કરતા સેન્ટરો સાથે જોડાયેલા રહે છે.
હતા. એમાં લખ્યું છે કે આ ધર્મ એ પૃથ્વી પર બૌદ્ધ ધર્મ આવ્યો તે વળી જૈન સેન્ટરોમાં થતા કાર્યક્રમોમાં પૂજા-પૂજનોનો એટલો પહેલાં ઘણા સમય પૂર્વેથી ચાલતો આવ્યો છે. ‘ન્યૂ ચોક' તરીકે બધો મહિમા થઈ ગયો છે કે જેથી ધર્મનાં મૂળતત્ત્વો, એનું તત્ત્વજ્ઞાન, ભગવાન ઋષભદેવનું નામ મળે છે અને “ફેલ વા' રૂપે ભગવાન એનો ભવ્ય વારસો આ બધાથી લોકો ધીરે ધીરે દૂર થતા જાય છે. મહાવીરનું નામ મળે છે. એમાં નોંધ્યું છે કે ભગવાન મહાવીર અને નવી પેઢીને આમાં ઓછો રસ પડે છે.
ભગવાન બુદ્ધ બંને એક જ સમયે થયા. જૈન ધર્મગ્રંથોના અંગ્રેજી અનુવાદનો પ્રશ્ન અતિ વિકટ છે. માત્ર ઇતિહાસની આંખે જ ચાલનારા અને પ્રમાણોને ઇન્ટરનેશનલ સેક્રેડ લિટરેચર ટ્રસ્ટ દ્વારા આચાર્ય ઉમાસ્વાતિજીનું સમજનારા વિદેશી સંશોધકો ભગવાન પાર્શ્વનાથ અને તત્ત્વાર્થ સૂત્ર “That Which is - Tatvartha Sutra' ઇન્સ્ટિટયૂટ મહાવીરસ્વામીને જ ઐતિહાસિક ગણે છે. એ પહેલાંના તીર્થકરોની ઓફ જૈનોલૉજીએ તૈયાર કર્યું, ત્યારે જૈન પારિભાષિક શબ્દોનો વાતનો સ્વીકાર કરતા નથી. પરંતુ આ તિબેટી ગ્રંથની વિગતો એવી અંગ્રેજીમાં અનુવાદ કરવામાં પારાવાર મુશ્કેલી પડી અને આજે એ છે કે એનાં પ્રમાણ છેક પ્રથમ જૈન તીર્થકર ઋષભદેવના સમય પરિસ્થિતિમાં કશો ફેર પડ્યો નથી. આની સામે બૌદ્ધ ધર્મના લોકોએ સુધી લઈ જાય છે. પહેલું કામ બૌદ્ધ ધર્મના પારિભાષિક શબ્દોનો અંગ્રેજીમાં કોશ તેયાર આ પુસ્તકમાં એક મહત્ત્વનો ઉલ્લેખ એ પણ છે કે જૈન ધર્મના કર્યો અને પછી તેને અનુસરીને બૌદ્ધ ગ્રંથોનો અનુવાદ કર્યો, જેને પ્રથમ ભગવાન ઋષભદેવે કૈલાસ પર્વત પર તપશ્ચર્યા કરી હતી કારણે એક પ્રકારની પ્રમાણભૂતતા, સળંગસૂત્રતા અને સાતત્ય અને કૈલાસથી થોડે દૂર આવેલી એક ગુફામાં તેઓ નિર્વાણ પામ્યા જળવાઈ રહ્યાં. આવતીકાલની દૃષ્ટિએ આ એક મોટો પડકાર છે, અને એ ગુફા અષ્ટાપદને નામે ઓળખાતી હતી. આ ગ્રંથમાં કારણ કે હવે સંસ્કૃત, પ્રાકૃત જેવી ભાષાઓ અથવા તો ગુજરાતી કે અષ્ટાપદનો ઉલ્લેખ સાંગ્યે શુક થી’ અને ‘યેન લાક ગેડન ના ગ્યાડ હિંદી જેવી માતૃભાષાનું શિક્ષણ મેળવનારી વ્યક્તિઓ બહુ ઓછી ડેન” એ નામે મળે છે. એથી ય વધારે એ નોંધ મળે છે કે ઋષભદેવના મળે છે, ત્યારે આવતી પેઢીને આ ધર્મસંસ્કારો અને ધર્મમૂલ્યોનો મોટા પુત્રનું નામ ભરત હતું અને એ અતિ પ્રસિદ્ધ રાજા બન્યા. પરિચય કઈ રીતે કરાવી શકીશું?
એમના ભાઈનું નામ બાહુબલિ હતું. આ ગ્રંથમાં ભરતને માટે “ફૂ' જૈન ધર્મના ઇતિહાસને આલેખવાના જૂજ પ્રયત્નો થયા છે અને અને બાહુબલિને માટે “ઝેબોભાલી’ શબ્દ પ્રયોજવામાં આવ્યો છે. ઇતિહાસ પ્રત્યેની આપણી ઉપેક્ષાને કારણે તેજસ્વી વારસો ધરાવતી વળી એવી પણ નોંધ મળે છે કે ઝેબોભાલી અને તેનાં બીજાં ભાઈઓ આ પરંપરાનાં થોડાંક ચરિત્રો વિશે લોકોની પાસે ઉપરછલ્લી સામાન્ય અને બહેનો અને સાધુઓએ કૈલાસ પર્વત પર તપશ્ચર્યા કરી હતી. માહિતી છે. જે પ્રજા પોતાનો ઇતિહાસ ભૂલે છે, તેનો માત્ર ભૂતકાળ આ બધા ઉલ્લેખો ઉપરાંત એક અત્યંત મહત્ત્વનો ઉલ્લેખ તે જ વિસ્મૃત થતો નથી, પણ ભવિષ્ય અંધકારમય બને છે, કારણ કે મુનિ સુવ્રતસ્વામીનો છે. તિબેટિયન ભાષામાં આવા સંદર્ભો ધરાવતા ઇતિહાસ માનવજાતનો સમજદાર શિક્ષક છે. જૈન ઇતિહાસ વિશે અનેક ઉલ્લેખો છે, પરંતુ આ પુસ્તકો પ્રાચીન તિબેટી ભાષામાં આપણે ખરેખર કેટલું જાણીએ છીએ? શું તિબેટી ગ્રંથોમાં જૈન લખાયેલા હોવાથી તેને ઉકેલવા ઘણા કઠિન છે. પ્રાચીન તિબેટી ધર્મવિષયક ઉલ્લેખોનો અભ્યાસ થયો છે ખરો ? ઈ. સ. પૂર્વે ૧૪મી ભાષાના જાણકાર અને અંગ્રેજી કે ભારતીય ભાષાઓમાં એનો સદીમાં તિબેટમાં જિઆન નામની જાતિ વસતી હતી. આ જિઆન અનુવાદ કરી શકનાર કોઈ અનુવાદકની આજે રાહ જોવાય છે, જે શબ્દ જૈનનો પર્યાયવાચી ગણાય છે. વળી આ બંને શબ્દની ઉત્પત્તિ તિબેટિયન સાહિત્યનાં આ પુસ્તકોમાં રહેલા જૈન ધર્મ વિષયક જિન શબ્દ પરથી થઈ છે. આ વિશે સંશોધન થયું છે ખરું? વળી પ્રમાણોને પ્રકાશમાં લાવી શકે. Gangkare Teashi (અર્થાત્ શ્વેતકેલાશ) નામના તિબેટી ગ્રંથોમાં ભગવાન ઋષભદેવની નિર્વાણભૂમિ અષ્ટાપદ વિશે છેક સ્પષ્ટપણે લખ્યું છે કે આ કેલાસમાં બોદ્ધ ધર્મના લોકો પૂર્વે જૈન ન્યૂયોર્કમાં ડૉ. રજનીભાઈ શાહના પ્રયાસથી દૃષ્ટાંતરૂપ સંશોધન રહેતા હતા.
થયું. સેટેલાઇટના માધ્યમથી એની શોધ થઈ. કેટલાંક સ્થળોએ આ મૂલ્યવાન ગ્રંથમાં જૈનોની બે પરંપરાનો પણ ઉલ્લેખ મળે એના સંકેતો મળ્યા. આજે આ પ્રદેશ ચીનના આધિપત્ય હેઠળ છે છે. એક પરંપરાને ચેરપુ પા (Chear PuPa) તરીકે ઓળખાવવામાં એવો નિષ્કર્ષ મળ્યો છે. આવી છે અને એવી નોંધ મળે છે કે આ ચેર પુ પા આકાશને એમનું સૌપ્રથમ ૧૯ ઝેરોક્ષ વૉલ્યુમમાં આ અંગેની નાનામાં નાની વસ્ત્ર માનતા હતા અને તેઓ પાપ-પુણ્ય અને કર્મના સિદ્ધાંતમાં વિગતોનો સંગ્રહ કર્યો. એ પછી “અષ્ટાપદ મહાતીર્થ'ના બે ગ્રંથો શ્રદ્ધા ધરાવતા હતા. સ્વાભાવિક રીતે જ આ દિગંબર પરંપરાની સંપાદિત કરીને પ્રકાશિત કર્યા. સંશોધકોની ટુકડીએ બે વખત
