________________
૨૨
પ્રબુદ્ધ જીવન : મહાવીર સ્તવન વિશેષાંક
એપ્રિલ, ૨૦૧૩
સાથેનું ઝબલું (વસ્ત્ર). ૭. સુખલડી-સુખડી (ઘી, ગોળ અને ઘઉંના કૃતિઓ મળી આવે છે. આ ઉપરાંત સ્તુતિ, ચૈત્યવંદન, સ્તવન, લોટથી બનાવાતી મિઠાઈ) ૮. ભામણાં-દુ:ખણા લેવા, ઓવારણા સઝાય, ગહુલીઓની રચના પણ તેમણે કરેલી છે. કવિની પ્રાપ્ત લેવા. ૯. કેલીઘર-ક્રીડાગૃહ જ્યાં અમુક પ્રકારની ક્રીડા કરવામાં આવે કૃતિઓની સાલવારીના આધારે એમનો સાહિત્ય સર્જનકાળ સં. છે. ૧૦. મોહટે સાજ-મોટાઈ, અમીરાઈ દેખાય તેવો સાજ-શણગાર. ૧૮૫૨ થી ૧૮૯૨ સુધીનો ગણાય. તેમની વિદ્વતા, કવિત્વશક્તિ ૧૧. બેહુ-બંને (સાસરા અને પિયર), ૧૨. પખ– (પક્ષ) કુળ, ૧૩. અને કર્તુત્વને અનેક રાજા-મહારાજાઓએ જુદા જુદા ઈલ્કાબો આપીને ગૂઠા-પ્રસન્ન થવું.૧૪. કલ્પવૃક્ષ-સુરતરુ.
નવાજ્યા છે. ઉદયપુરના રાણા ભીમસિંહ તથા શ્રીમંત રાજા ગાયકવાડે રચયિતાનો ટૂંકો પરિચય :
તેમને કવિરાજનું અને ગાયકવાડ નરેશે તથા વડોદરાના રાજા ખંડેરાવે શ્રી મહાવીરસ્વામીનું પારણું એ ૧૯ મી સદીમાં થયેલી અત્યંત તેમને કવિ બહાદુરનું બિરૂદ આપ્યું છે. ૧૯મી સદીના ખ્યાતનામ લોકપ્રિય રચના છે જે આજે પણ જૈનોના ઘેર ઘેર ગવાય છે. આના કવિઓમાં ઉત્તમવિજય, પદ્મવિજય, લક્ષ્મીસૂરિ, જિનલાભસૂરિ, રચયિતા કવિરાજ શ્રી દીપવિજયજી વિક્રમની ૧૮મી સદીના અંત ભાગ શ્રમકલ્યાણગણિ, જ્ઞાનસાગરજી, પંડિત વીરવિજયજીની સાથે કવિશ્રી અને ૧૯મી સદીના પૂર્વાર્ધમાં થઈ ગયા. તેમના માતા-પિતા, જ્ઞાતિ, દીપવિજયજીનું નામ પણ સુવર્ણાક્ષરે લખાયેલું છે. દીક્ષાવર્ષ કે પદવી વિષે માહિતી ક્યાંય પ્રાપ્ત નથી.
તેઓ શ્રી સાહિત્ય જગતનાં તેજસ્વી તારલા હતા. તેમણે અનેક | કવિરાજ દીપવિજયજી આણસુર ગચ્છના શ્રી પં. પ્રેમવિજય-ગણિના કૃતિઓના સર્જન દ્વારા સાહિત્ય જગતને અલંકૃત કરવાનો પ્રયત્ન શિષ્ય પં. શ્રી રત્નવિજયજીગણિના શિષ્ય હતા. સોહમ્કુલ પટ્ટાવલી કર્યો છે. જૈન શાસનને તેમણે પોતાના કર્તુત્વ દ્વારા જ્ઞાન, ભક્તિ રાસની પ્રસ્તાવનામાં એવો ઉલ્લેખ મળે છે કે તેઓ આણસુર ગચ્છના અને સંયમ પ્રત્યેની અનન્ય પ્રેરણા પ્રદાન કરી છે તે અમૂલ્ય અને સમુદ્રસૂરિના આજ્ઞાવર્તી યતિ હતાં. તેમના દ્વારા રચાયેલી ૩૨ જેટલી અજોડ છે.
પ્રસ્તુત કૃતિ વિષે થોડું જાણવા જેવું
રાત્રે ભાવના વગેરે હોય છે. આ પારણાને ઘેર પધરાવવું એ શુકનવંતુ આ અવસર્પિણી કાળના ચરમ તીર્થ કર શ્રી મહાવીરસ્વામીનું આ ગણાય છે. સૌભાગ્યની નિશાનીરૂપ ગણાય છે. એ પારણું ઘેર લોકપ્રિય હાલરડું કહો કે પારણું તેની રચના કવિશ્રીએ ૧૯મી સદીના પધરાવનાર ઠાઠ-માઠથી, ધામ-ધૂમથી પ્રભુ વીરનો જન્મોત્સવ ઊજવે પૂર્વાર્ધમાં બિલીમોરા નગરમાં કરી છે એવું ફલિત થાય છે. જૈન ધર્મમાં છે અને ત્યારે આ પારણું ગાવાની પ્રથા આજે વર્ષો પછી પણ જીવંત છે અમુક કૃતિઓ પોતાની સુગમતા, મધુરતા અને પ્રેરકતાને કારણે તે જ તેની લોકપ્રિયતાની, શ્રદ્ધા ભક્તિની, પ્રભુ મહાવીરમાં રહેલી લોકોના હૃદયમાં વસી ગઈ છે, જેના દ્વારા વર્ષો સુધી ધર્મભાવનાના આસ્થાની ચરમસીમારૂપ છે. ઉપરાંત વળી આ હાલરડાની રચના ૧૭ અમૃતનું પાન થતું રહે છે. એવી અમર કૃતિઓમાં આ પારણાને પણ કડીમાં કરવામાં આવી છે પરંતુ આમ છતાં તેમાં પ્રભુ વીરની ગણાવી શકાય. દેવાધિદેવ, ત્રિલોકીનાથ, કરૂણાસાગર મહાવીરદેવ ગર્ભાવસ્થા, બાલ્યાવસ્થા અને યુવાવસ્થા ત્રણેનું ખૂબ સુંદર રીતે વર્ણન
જ્યારે માતાના ગર્ભમાં આવે છે ત્યારથી માંડી તેની યુવાવસ્થા સુધી કરવામાં આવ્યું છે. અરિહંતનો વૈભવ કેવો હોય છે તેની પણ આમાં માતા કેવા કેવા સ્વપ્નાઓ જુએ છે, કલ્પનાઓ કરે છે અને બાલુડા ગર્ભિતપણે છણાવટ કરવામાં આવી છે તે ઘણી માણવાલાયક છે. માટે શું શું કરશે તેની એક બ્લ્યુ પ્રિન્ટ જાણે અહીંયા મૂકી દેવામાં આવી ટૂંકમાં ઓછા શબ્દો દ્વારા કવિએ ઘણું બધું કહ્યું છે અને એ જ એમની છે. એક માતાના હૃદયની ઊર્મિઓને તેમણે શબ્દાલંકારો દ્વારા શણગારી, વિદ્વતાનું દ્યોતક છે. ભાષાના આભૂષણ પહેરાવી, જે રીતે લોકો સમક્ષ મૂકી છે તેના ઉપરથી કૃતિનો સરળ ભાષામાં રસાસ્વાદ: જ કવિની કર્તૃત્વશક્તિના સામર્થ્યનો ખ્યાલ આવે છે.
પ્રથમ કડીમાં તીર્થકરનું પારણું કેવું છે તેનું સુંદર વર્ણન કરેલું છે. શ્વેતાંબર જૈનોમાં વર્ષોથી એવી પરંપરા છે કે ચૈત્ર સુદ તેરસ- સોના-રૂપા અને રત્નોથી મઢેલ આ પારણામાં ત્રિલોકના નાથ પ્રભુ બિરાજ્યા મહાવીર જયંતિના દિવસે ત્રિશલામાતાએ જે ચૌદ સ્વપ્ન જોયા હતાં તે છે. જેને હીંચોળવાની દોરી રેશમની છે. પારણું હીંચોળતા જ ઘૂઘરીઓનો ઊતરે છે. આ ચૌદ સ્વપ્ન એ તીર્થ કર ગર્ભમાં આવવાની નિશાનીરૂપ છમ-છમ અવાજ આવે છે જે સાંભળનારાના મનને મોહી લે છે. (૧). છે. ચક્રવર્તી અથવા તીર્થકર જ્યારે માતાના ગર્ભમાં આવે ત્યારે તેમની આવા આ જીનેશ્વર ભગવાન પાર્શ્વનાથ પછી ૨૫૦ વર્ષે થશે. માતાને આ ચૌદ સ્વપ્નો દેખાય છે. તીર્થકરની માતાને જે સ્વપ્ન આવે તેઓ ૨૪મા તીર્થંકર થશે એમ શ્રી કેશીસ્વામીના મુખકમળથી સાંભળેલું તે તેજસ્વી અને સ્પષ્ટ હોય છે. જ્યારે ચક્રવર્તીની માતા આ જ સ્વપ્નો છે. આ વાણી મારા માટે (ત્રિશલામાતા માટે) અમૃતવાણી સાબિત ઝાંખા જુએ છે. આ સ્વપ્નોની સાથે વીરનું પારણું ભાવિકજનો પોતાને થઈ. (૨). ઘેર પધરાવે છે અને પોતાને ત્યાં વીર પ્રભુનો જનમોત્સવ ઉજવે છે. જેની માતાને ૧૪ સ્વપ્ન આવે તેની કુક્ષીએ કાં તો ચક્રવર્તી અથવા
