________________
પ્રબુદ્ધ જીવન : મહાવીર સ્તવન વિશેષાંક
એપ્રિલ, ૨૦૧૩
'ગિરુઆ રે ગુણ તુમ તણા...”
|ડૉ. કાન્તિભાઈ બી. શાહ [ડૉ. કાન્તિભાઈ શાહ બી. ડી. આર્ટ્સ કૉલેજ (અમદાવાદ)માં ગુજરાતીના પ્રાધ્યાપક તરીકે સેવા આપી નિવૃત્ત થયા છે. તેઓએ સંશોધન સંપાદન કરી ત્રણ ગ્રંથો પ્રકટ કર્યા છે. (૧) સોમસુંદરસૂરિ કૃત ગુણરત્નાકર છંદ (૨) ઉપદેશમાલા બાલાવબોધ (૩) હરજીમુનિ કૃત વિનોદ ચોત્રીસી...ડૉ. કાન્તિભાઈને ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદનું પ્રથમ પારિતોષિક “ગુણરત્નાકર' ગ્રંથ માટે, તેમજ ગુજરાતી-સાહિત્ય અકાદમી પ્રથમ પારિતોષિક પ્રાપ્ત થયેલ છે. જયભિખ્ખું સાહિત્ય ટ્રસ્ટ સુવર્ણચંદ્રક પ્રાપ્ત તયેલ છે. ડૉ. ભોગીલાલ સાંડેસરા ચેર અન્વયે તેમની નિમણુંક થઈ હતી. ઈન્ડોલોજી અને ઈન્સ્ટીટ્યુટ ઑફ જૈનોલોજી દ્વારા યોજાતી વર્કશોપમાં વ્યાખ્યાનો આપ્યા છે.] વિવેચન:
સ્તવનની પ્રથમ કડીમાં કવિ કહે |
કાવ્ય : જૈનોના ‘આવશ્યક સૂત્ર’ નામક ગિરુઆ રે ગણ તુમ તણા, શ્રી વર્ધમાન જિનરાયા રે,
છે કે, હે પ્રભુ! તમારા ગુણો આગમ ગ્રંથમાં નિત્ય કરવા માટેનાં સુણતાં શ્રવણે અમી ઝરે, માહરી નિર્મળ થાએ કાયા રે. ગિરુઆ. ૧.
ગોરવવંતા-મહાન છે. એ ગુણો છ આવશ્યકો દર્શાવાયાં છે. જેને
સાંભળતાં જ જાણે કર્ણપટે અમૃત ‘પડાવશ્યક કહે છે. જે બહિરાત્મા કે તુમ ગુણ ગણ ગંગાજળે, ઝીલી નિરમળ થાઉં રે,
ઝરતું હોય એવી અનુભૂતિ થાય છે હજી અંતરાત્મા સુધી પહોંચ્યો નથી અવર ન ધંધો આદરું, નિશદિન તોરા ગુણ ગાઉં રે. ગિરુઆ.. ૨.
અને આ દિવ્ય અનુભવમાં એ તરફની એની શુભગતિ માટેનાં ઝીલ્યા જે ગંગાજળે, તે છિલ્લર-જળ નવિ પેસે રે,
ભીંજાઈને મારી કાયા નિર્મળ બને આ છે આવો છે દીન એ જે માલતી ફૂલે મોહિયા, તે બાવળ જઈ નવિ બેસે રે. ગિરુઆ. ૩.
છે. અહીં જોઈ શકાશે કે કવિએ જે આવશ્યક છે “ચતુર્વિશતિસ્તવ' એમ અમે તુમ ગુણ ગોઠણું, રંગે રાચ્યા ને વળી માચ્યા રે,
ગૌરવ કર્યું છે તે વ્યક્તિનું નહિ, એમાં તીર્થકરોની ગુણસ્તવના તે કેમ પરસુર આદરે જે પરનારીવશ રાચ્યા રે. ગિરુઆ. ૪.
| વ્યક્તિના ગુણોનું. કોઈપણ મનુષ્ય કરવામાં આવે છે. ભક્ત ભાવપૂર્ણ તું ગતિ તું મતિ આશરો તું, આલંબન મુજ પ્યારો રે,
એના ગુણોને લઈને મહાન બને રીતે પ્રભુની ગુણસ્તવના કરે વાચક યશ કહે માહરે, તું જીવ-જીવન આધારો રે. ગિરુઆ. ૫. છે, પૂજાય છે. અહીં પણ ભક્તને એમાંથી સ્તુતિ-સ્તવન જેવી
| gઉપા. યશોવિજયજી જે સ્પર્શે છે, ભીંજવે છે તે વર્ધમાન કાવ્યરચનાઓ ઉદ્ભવી છે અને અઘરા શબ્દના અર્થ:
જિનરાયના ગુણો છે. આ ચોવીસ તીર્થંકરોનો જે સ્તવન-સંપુટ ગિરૂઆeગૌરવવંતા; મહાન, શ્રવણે કર્ણપટે, ઝીલી=સ્નાન કરી, ગુણામૃતમાં ભીજાતાં ભક્તના એ “ચોવીશી' કહેવાય છે.
ઝાલ્યા=સ્નાન કર્યું, છિલ્લર–ખાબોચિયું; નાનું જળાશય, ગોઠ-ગોષ્ઠી, જીવનમાં રહેલી કર્મમલિનતા દૂર ઉપા. યશોવિજયજીએ રચેલી વાતચીત; મિજલસ, રાચ્યા=રચ્યાપચ્યા, મારયા=મત્ત બન્યા, પરસુર= અન્ય થઈ જઈને જીવન નિમણુ બની ત્રણ ચોવીશીમાંથી એક ચોવીશીમાં દેવો.
એવી ભક્તને શ્રદ્ધા છે. ચોવીસ તીર્થકરોનાં ૨૪ સ્તવનોમાં પ્રતિ કિ.
બીજી કડીમાં શ્રી મહાવીર તીર્થકરોનો ચરિત્રાત્મક પરિચય ઉપા. યશોવિજયજી એમની પ્રખર વિદ્વત્તા અને શાસ્ત્રવિશારદતાને લઈને ?
પ્રભુના ગુણસંપુટને ગંગાજળનું અપાયો છે, જ્યારે અન્ય બે
' રૂપક આપીને કવિ પોતાના ચોવીશીમાં આ ભક્તકવિનો પ્રબળ ‘હરિભદ્રસૂરિના લઘુ બાંધવ’ અને ‘કૂર્ચાલશારદા' કહેવાયા.
હૃદયભાવનો દોર આગળ વધારે છે. ભક્તિભાવ નિરૂપાયો છે. એમાં ભાલાચાલે, જે ન્યાયાચાર્ય, ન્યાય વિશારદ, તર્ક શિરોમણિ તરીકે ઓળખાયા. ન્યાય,
કવિ કહે છે કે, હે પ્રભુ! તમારી ભક્તિનો ઉલ્લાસ. ઉત્કટતા. અધ્યાત્મ, કાવ્યમીમાંસા, તત્ત્વદર્શનના શતાધિક ગ્રંથો એમણે આપ્યા.
Iધ્યા. ગુણગંગાના જળમાં સ્નાન કરીને ધન્યતા છે. પ્રભુ સાથેનાં ભક્તનાં 'જ્ઞાનસાર’, ‘અધ્યાત્મસાર’, ‘પ્રતિમાશતક', ‘અધ્યાત્મોપનિષદ', હું નિર્મળ બનવા મંત્રો છે. તે લાડભર્યા ટીખળ, મસ્તી, મહેણાં ને ‘ન્યાયાલોક' વગેરે એમના મહત્ત્વના ગ્રંથો છે. આ ગ્રંથોમાંનાં એમના વિધાનો અન્ય કોઈ ઉદ્યમ મારે આદરવો ઉપાલંભ પણ છે. શાસ્ત્રપ્રમાણ તરીકે સ્વીકારાયાં છે.
નથી. બસ, એ કે તમારી જ ચોવીસમા તીર્થંકર શ્રી મહાવીર એમણે જંબુસ્વામીરાસ, શ્રીપાળરાસ, દ્રવ્યગુણ પર્યાયનો રાસ, ગુણસ્તવના અહોનિશ કર્યા કરું એ પ્રભુનું સ્તવન ‘ગિરૂઆ રે ગુણ તુમ સમુદ્રવહાણ સંવાદ, સમ્યકત્વ ષસ્થાન ચઉપઈ, સવાસો-દોઢસો- સિવાય મને અન્ય કશું જ ખપતું તણા” અહીં પ્રસ્તુત છે. પાંચ કડીના સાડા ત્રણસો ગાથાનાં સ્તવનો જેવી લાંબી રચનાઓની સાથે ત્રણ નથી. આ કડીમાં ભક્તની આ સ્તવનમાં નિરૂપાયેલો કવિનો ચોવીશી વીશી સ્તવનો. સઝાયો પદો સ્વતિ હરિયાળી જેવી એકાગ્રતા, લયલીનતા અને પ્રબળ ભક્તિભાવ આલંકારિક
લધુ રચનાઓ દ્વારા મધ્યકાલીન ગુજરાતી સાહિત્યમાં પોતાની સર્જક- પ્રતિબદ્ધતા વાણીમાં કાવ્યસૌંદર્ય મંડિત થઈને પ્રતિભા પણ પ્રગટાવી છે.
ત્રીજી કડીમાં ભક્તનો અભિવ્યક્તિ પામ્યો છે.
હૃદયભાવ સુંદર મજાના બે
