________________
४४ પ્રબુદ્ધ જીવન : મહાવીર સ્તવન વિશેષાંક
એપ્રિલ, ૨૦૧૩ સિદ્ધારથના હે નંદન વિનવું
| ડૉ. માલતીબહેન શાહ [ ડો. માલતીબહેન શાહે એમ.એ. કર્યા બાદ ઉપાધ્યાય યશોવિજયજી કૃત ‘જ્ઞાનસાર' ગ્રંથ પર સંશોધન કરી પીએચ.ડી.ની પદવી પ્રાપ્ત કરી. અમદાવાદની અંધશાળામાં ચાર વર્ષ અને ભાવનગરની શામળદાસ કોલેજમાં અધ્યાપન કાર્ય કર્યું. માલતીબહેન રચિત “નગરશેઠ શાંતિદાસ શેઠ” ગ્રંથની બીજી આવૃત્તિ તૈયાર થઈ રહી છે. આ. પ્રદ્યુમ્નસૂરિ સાથે તેમણે ‘જ્ઞાનસાર’ ગ્રંથનું સંપાદન કર્યું છે. “જ્ઞાનસારનું તત્ત્વદર્શન' નામે તેમની થિસિસ પ્રકટ કરી છે. ]
ઉપર આપેલ ચોવીસમા - સિદ્ધારથના રે નંદન વીનવું (કાવ્ય)
પિતા પાસે તો પુત્ર હક્કથી માંગે સ્તવનમાં ભગવાન મહાવીરના સિદ્ધારથના રે નંદન વીનવું, વીનતડી અવધાર;
તે રીતે પોતાને ત્રણ રતન જીવનની રેખાઓને સંક્ષેપમાં ભવમંડપમાં રે નાટક નાચીયો, હવે મુજ દાના દેવાર સિદ્ધારથન (૧) આપવાનું જણાવે છે. આ ત્રણ આલેખીને પોતાને સંસારથી પાર ત્રણ રતન મુજ આપ તાતજી, જિમ ન આવે રે સંતાપ; રતન (રત્ન) તે સમ્યગૂ દર્શન, ઉતારવા માટે વિનંતી કરી છે. આ દાન દેય’તા રે વળી કોશર કિશી, આપો પદવી રે આપ. સિદ્ધા (૨). સમ્યમ્ જ્ઞાન અને સમ્યગું ચારિત્ર. સ્તવનની સરળતા અને માધુર્યને ચરણ અંગુઠે રે મેરૂ કંપાવીયો, મોડયું સુરનું રે માન;
આ ત્રણ રત્નની પ્રાપ્તિ જો થઈ કારણે તેને ગાતા ગાતા ભક્તનું કર્મ તણાં તે રે ઝગડા જિલીયા, દીધું વરસી રે દાન. સિદ્ધા. (૩) જાય તો જીવનમાં પછી કોઈ દીલ ડોલી ઊઠે છે. પ્રભુ પ્રત્યે શાસન નાયક શિવસુખદાયક, છો ત્રિશલા કુખે રતન;
સંતાપ આવતો નથી. હે પ્રભુ! આ ભક્તને એટલો અંતરંગ પ્રેમ છે સિદ્ધારથનો રે વંશ દીપાવીઓ, સાહિબનું ધન ધન. સિદ્ધા. (૪) ત્રણ રત્નોનું દાન આપતાં આપ કે તે પોતાને સંસાર સાગરથી પાર વાચક શેખર કીર્તિવિજય, ગુરૂ પામી તાસ પસાય;
કંજુસાઈ (કોસ૨) શા માટે કરો ઉતારવા માટે જાતજાતની દલીલો ધર્મતણે રસે નિજ ચૌવીશના, વિનયવિજય ગુણ ગાય. સિદ્ધા. (૫) છો? આપ મને એવી પદવી (ત્રણ કરે છે.
1 ઉપાધ્યાય વિનયવિજયજી રત્નો દ્વારા) આપો કે જેથી મારી - સ્તવનની પહેલી કડીમાં પ્રતિ | કવિ પરિચય:
દશા અને દિશા સુધરી જાય. પ્રભુ ‘સિદ્ધારથના રે નંદન' શબ્દોથી
તો દયાળુ અને ભક્તવત્સલ હોય તેઓ ભગવાન મહાવીરને | ઉપાધ્યાય વિનયવિજયજી મહારાજ આગમ વિષયના પ્રકાંડ વિદ્વાન
અને આપે અવિરત દાનની ગંગા ' હતા. તેઓએ આ. હીરસૂરિની પાટ પરંપરાના વાચક કીર્તિવિજયજી ઉદ્બોધન કરે છે. તેમાં જ °
વહાવી છે તો મને દાન દેવામાં આત્મીયતાનો ભરપૂર ભાવ પાસે દીક્ષા લીધી હતી. વિનયવિજયજીએ રચેલ ‘શ્રીપાલમયણારાસ'
આપ શાને લોભ કરો છો? આપ ઉપા. યશોવિજયજીએ પૂર્ણ કર્યો. આ ઉપરાંત વિનયવિજયજીએ વિશાળ દેખાય છે. સિદ્ધાર્થ રાજાના પુત્ર
મારો સ્વીકાર કરી, ત્રણ રત્નનું એવા હે મહાવીર, મારી વિનંતી સાહિત્ય સર્જન કર્યું છે. ‘શાંત સુધારસ' ગ્રંથમાં તેઓશ્રીએ બાર
દાન આપી મને ભવભ્રમણમાંથી આપ ધારણ કરો. અર્થાત્ આ ભાવનાઓને વિદ્વત્તાપૂર્ણ રીતે સમજાવી છે. તેમણે રચેલ સંસ્કૃત ‘લોક
મુક્ત કરો. વિનંતી પ્રત્યે આપ જરાપણ દુર્લક્ષ પ્રકાશ' ગ્રંથ પણ નોંધપાત્ર છે. તે ઉપરાંત ‘પુણ્ય પ્રકાશનું સ્તવન'
- ત્રીજી કડીમાં મહાવીરજન્મની ન સેવશો. વિનંતી શું છે? તો ? | કવિશ્રીના ભક્તહૃદયની પ્રતીતિ કરાવે છે. તેમણે રચેલ ચોવીશીના
વિગતને વણી લઈને કવિ જણાવે જણાવે છે કે આપનો ભક્ત એવો t૧" આ સ્તવનોમાં તેમની કલ્પનાશક્તિ અને કાવ્યશક્તિની પ્રતીતિ થાય છે.
છે કે આપે તો આપના જન્મહું ભવમંડપમાં ઘણાં નાટકોમાં શબ્દોના અર્થ :
અભિષેક સમયે માત્ર પગના નાચ્યો છું. પણ હવે થાકી ગયો અવધાર-વિચારો;સાંભળો, જિમ-જેમ, કોસર-કંજૂસાઇ, કીશી-શા માટે, (ચરણના) અંગુઠાને સહેજ છું. તો હવે દાન દઈને મને પાર મોડ્યું-તોડી નાંખ્યું, સુરનું-દેવોનું, કુખે-કુક્ષિએ.
હલાવીને આખા મેરૂપર્વતને ઉતારો. અથવા બીજો અર્થ લઈએ
કંપાવી દીધો અને દેવો (સુર)ના તો મારા હાથે હવે દાન દેવરાવો જેથી મારી મુક્તિ થાય. અનેક ભવો અભિમાનને તોડી નાંખ્યું (મો). આપના અતુલ્ય બલના સામર્થ્યનું સુધી હું ભવભ્રમણમાં ભટક્યો છું, સંસારના રંગમંચ ઉપર અનેક ભાન કરાવીને આપે ઇંદ્રનું અભિમાન ઉતારી દીધેલ છે. વળી આપે તો પાત્રો ભજવ્યા છે, ભવચક્રમાં ફસાયો છું તો હવે મને મોક્ષનું દાન જ્ઞાનાવરણીયાદિ આઠ કર્મોનો ક્ષય કરીને અક્ષયપદ પ્રાપ્ત કર્યું છે. આપો.
આપે તો વરસીદાન કર્યું છે તો મને આઠ કર્મોને હું જીતી શકું એવી બીજી કડીમાં ભગવાનને ‘તાતજી' સંબોધન કરીને તાત એટલે
(વધુ માટે જુઓ અનુસંધાન પાનું ૪૭).
