________________
એપ્રિલ, ૨૦૧૩
પ્રબુદ્ધ જીવન : મહાવીર સ્તવન વિશેષાંક
ભગવાન મહાવીરના ધ્યાનમય જીવનનું અને વિચરણ સમયે બાળકો શીતઋતુમાં હિમ પડે, સંન્યાસી શોધે એક ખૂણો, તથા સ્ત્રીઓના વ્યવહારનું નિરૂપણ છે. તો સામે પક્ષે ભગવાન તેને મહામાહણ મહાવીરે શું શું સહ્યું તે તો સુર્ણા. (૧૧) કર્મબંધનું કારણ ગણી, મૌન રહી, ધ્યાનમાં લીન રહેતા હતા. સર્પ, નોળિયા, ગીધ આદિ તિર્યંચ તો ક્યારેક ચોર કે કોટવાળ, * અનાર્ય દેશમાં પુયહીન જન ક્રોધાદિ કારણે કરી,
કુશીલ પુરુષો હાથમાં ભાલા આદિ શસે કરી પ્રભુને પજવતા હતા. તો કેશ ખેંચે દંડા મારે, દુષ્ટ ભાવ મનમાં ધરી;
પણ સંયમ અનુષ્ઠાનમાં મસ્ત મુનિ મધ્યસ્થ ભાવે મોજ કરતા હતા. ધ્યાનસ્થ મુનિને જોઈ વળી, લોકો કરે વંદન લળી,
* લાઢ દેશના અનાર્ય લોકો પ્રભુને દંડા મારતા, શરણ કોઈનું ના ઈચ્છે, ગયા મધ્યસ્થ ભાવે ભળી... (૭)
છુ છુ કરી કૂતરાઓને પ્રભુની પાછળ દોડાવતા; અનાર્ય પુરુષો દ્વારા અપાયેલાં અત્યંત દુઃસહ્ય કષ્ટોની પરવા કર્યા આહાર પણ મળે લુખા સુખા, તીક્ષ્ણ વચનો સુણાવતા, વિના મુનીન્દ્ર ભગવાન સહન કરવાનું પરાક્રમ કરતા હતા, હર્ષ-શોકથી
તો યે ક્ષમાવીર નિર્જરાનું કારણ એને ગણાવતા... (૧૨) રહિત બની વિચરતા હતા, તો દુઃખથી દીન બની કોઈનું શરણ ઈચ્છતા * ગામ બહાર રોકે પ્રભુને, ન આવવા દે ગામમાં, નહીં. પરંતુ અદીન અને અશરણ ભાવે પોતાના લક્ષ્યની દિશામાં ઢેફાં ઠીકરાં દંડા ભાલા, મારવાના કે કામમાં; આગેકૂચ કરતા હતા.
શરીરમાંથી માંસ કાપે, ચામડી ઉતરડતા, * સર્વ જીવ કર્મે કરી જન્મ મરણ કરતા રહે,
આસન પરથી દૂર કરી કે ઊંચા ઉઠાવી પછાડતા.... (૧૩) પરિગ્રહના કારણે અજ્ઞાની સદા ભમતા ફરે;
ભગવાને સાધના કાળમાં વિશેષ કર્મક્ષય કરવા માટે લાઢ દેશમાં હિંસા અને સ્ત્રી સંસર્ગ એ કર્મના સ્રોત જાણી રે,
વિચરણ કર્યું હતું. ત્યાં અનાર્ય લોકોના વિવિધ પ્રકારનાં કષ્ટ, ઉપસર્ગો કર્મના ઉપાદાનરૂપ પાપોને સઘળા પરિહરે... (૮)
સહન કર્યા હતાં. ભગવાન એવું ચિંતન કરતા હતા કે કર્મનિર્જરાનાં ભગવાને એ સારી રીતે જાણી લીધું હતું કે સંસારમાં અજ્ઞાની કારણો લાઢ દેશમાં વધારે ઉપલબ્ધ થશે. માટે કઠિન ક્ષેત્રના કઠોર પ્રાણી પરિગ્રહના કારણે કર્મથી લેપાઈને ક્લેશ પામે છે. હિંસા અને લોકોના રૂક્ષ વ્યવહાર સામે સમતાની સાધનાને અખંડ રાખી હતી.
સ્ત્રી સંસર્ગથી આવતા કર્માશ્રવને જાણીને તેનાથી સર્વથા નિવૃત્તિના * હાથી કે યોદ્ધો વીંધાયે, યુદ્ધના મોરચે અગર, પ્રત્યાખ્યાન કરે છે.
પાછો ફરે ના તે કદી, શત્રુઓને જીત્યા વગર; * આહાર વસ શરીર વિષયક દોષ ના રાખ્યો કોઈ,
એમ સંયમ કવચધારી, ઘવાયા પરીષહ સેનાથી, સાધુ જિનકલ્પી બની, બોલે નહીં ચાલે જોઈ;
મેરુ સમ ડગ્યા નહીં, ન હાર્યા કદી એ કો'નાથી.. (૧૪) બે ભુજાઓ ફેલાવીને, શિશિરમાં ઠંડી સહે,
સંગ્રામના મોરચે ઊભેલો યોદ્ધો કે હાથી ભાલાદિથી વીંધાઈ જવા આગમકાર પ્રભુના જેવું, અનુકરણ કરવા કહે... (૯) છતાં પણ પાછો ફરતો નથી અને યુદ્ધમાં વિજય પ્રાપ્ત કરે છે તેમ પ્રભુએ ઈર્ષા, ભાષા અને એષણા સમિતિનું પૂરેપૂરું પાલન કરી ભગવાને વિકટ પરિસ્થિતિમાં વિજય પ્રાપ્ત કર્યો હતો. કર્મમુક્તિની સાધના કરી હતી. આંખમાં રજકણાદિ પડે તો, તેનું પ્રમાર્જન ન કરવું, શરીરને ક્યારેય ન ખંજવાળવું એવા આકરા નિયમોને વેદનામાં પણ કદી ઈચ્છા ના ઓષધની કરી; પાળ્યા હતા. આગમકાર આવા અપ્રતિજ્ઞ, મહર્ષિ ભગવાન મહાવીરનું વમન વિરેચન માલિશ ચંપી દંતવન ન કરે, અનુકરણ કરવા માટે મુમુક્ષુ જન (મોક્ષના અભિલાષી)ને કહે છે. વિષયોથી વિરક્ત થઈ ધર્મ-શુકલ ધ્યાને ઠરે... (૧૫) * ક્યારેક શૂન્ય ખંડેરોંમાં ક્યારેક સભા ભવનમાં,
* ભરઉનાળે આતાપના, સૂર્યાભિમુખે થઈ વીર લેતા, ક્યારેક દુકાન ઝૂંપડીમાં તો, સ્મશાન હોય કે વનમાં;
ભાત, બોરકૂટ અડદ આદિ રૂક્ષ આહાર વાપરતા; વરસ સાડા બાર કર્યો, અત્યધિક નિદ્રાનો ત્યાગ,
પંદર દિન તો છયે માસના, ચૌવિહારા ઉપવાસ રાખતા, ધર્મજાગરણ ચિંતન કરી છોડ્યો મોહ મમતાનો રાગ... (૧૦) મનોજ્ઞ આહાર છોડીને, ઠંડા વાસીને વાપરતા (૧૬) ભગવાને વિહાર કરતાં જે જે સ્થાનોમાં નિવાસ કર્યો તેનું વર્ણન ભગવાને તપોનિષ્ઠ જીવનમાં શરીર પરિચર્યાના ત્યાગનો સંકલ્પ છે. તે ઉપરાંત ભગવાને સાડાબાર વરસ પ્રકામ એટલે અત્યધિક નિદ્રાનો કર્યો હતો. તેમની તપ સાધના આહા૨ પાણીના સ્વૈચ્છિક ત્યાગ કર્યો હતો અને આત્મચિંતન વડે શરીરનો રાગ છોડ્યો હતો. નિયંત્રણપૂર્વકની હતી. સામાન્ય લોકો પણ ગ્રહણ કરવા ઈચ્છે નહીં * મનુષ્ય દેવ તિર્યંચ ઉપસર્ગ આપી કરતા પજવણી,
તેવો ઉક્ઝિતધર્મા આહાર અર્થાત્ ફેંકવા યોગ્ય ખાદ્યપદાર્થનું સેવન સમતાભાવે સહન કરી સંયમની કરી ઉજવણી;
કર્યું હતું. ભગવાને બે ઉપવાસથી લઈને છ માસ સુધીની તપશ્ચર્યાઓ
