________________
એપ્રિલ, ૨૦૧૩
પ્રબુદ્ધ જીવન : મહાવીર સ્તવન વિશેષાંક
વર્ધમાન જિનવરને ધ્યાને, વર્ધમાન સમ થાવેજી;
હવે પહેલો ગતિ શબ્દ અને માહરો આ બે શબ્દ લેતા અહીં અષ્ટ, વર્ધમાન વિદ્યા સુપસાથે, વર્ધમાન સુખ પાવેજી. વ. નસીબ, આશ્રય, જ્ઞાન, ક્ષેમ, શરણે જવાનું ઠેકાણું એ ઉચિત જણાય વર્ધમાન નામ ચોવીસમાં તીર્થકર ચરમતીર્થપતિ પ્રભુ મહાવીરનું છે. છે. પ્રભુ દેવલોકથી ચ્યવન પામી માતા ત્રિશલાના ગર્ભમાં આવ્યા મતિ શબ્દનો અર્થ શબ્દ ચિંતામણી - સંસ્કૃત ગુજરાતી શબ્દકોષ ત્યારે ક્ષત્રિય કુંડ સિધ્ધાર્થ રાજાને સર્વ પ્રકારે વૃધ્ધિ થવા લાગી. પ્રમાણે (૧) જ્ઞાન, (૨) બુદ્ધિ, (૩) માનવું, (૪) ઈચ્છા, (૫) સ્મૃતિ, ધનધાન્યાદિક ભંડારો વધવા લાગ્યા. દેશનગરાદિકમાં પણ વૃધ્ધિ થઈ. (૬) સત્કાર, (૭) અર્ચા વગેરે અર્થો અહીં પ્રયોજનભૂત જણાય છે. સર્વે રાજા આજ્ઞામાં વર્તવા લાગ્યા. આને ગર્ભનો પ્રભાવ સમજી જ્યારે થિતિ શબ્દનો અર્થ “એન ઇલસ્ટ્રેટેડ અર્ધમાગધિ ડીક્ષનરી’ પ્રમાણે પ્રભુનો જન્મ થયો ત્યારે તેમનું નામ વર્ધમાન રાખવામાં આવ્યું. અહીંયાં જીવનકાળ, ગતિનો અભાવ, ચિત્તમાં સ્થિર રહેલું એમ થાય છે. આ જ્ઞાનવિલમસૂરિજી કહે છે. વર્ધમાન જિનવરને ધ્યાને, વર્ધમાન સમ ત્રણે અર્થો અહીં ઉચિત જણાય છે. હવે શબ્દાર્થ પછી આપણે આખી થાવેજી. પ્રથમ દૃષ્ટિએ વાંચતા તો એમ જ લાગે કે, વર્ધમાન એટલે કે કડીના અર્થ તરફ પદાર્પણ કરીશું અને સમર્પણ શું હોય એનો રસાસ્વાદ પ્રભુ મહાવીરનું ધ્યાન ધરતા વર્ધમાન એટલે કે મહાવીર જેવા થવાય. માણીશું. ગતિ મતિ સ્થિતિ છે માતરો, જીવન પ્રાણ આધારજી; પ્રભુ તું આ વાત થઈ સામાન્યથી પદાર્થિક અને વાક્યોર્થિક અર્થની. હવે રચયિતા અદૃષ્ટ છે છતાં તારા શાસનના આશ્રયે મારું યોગક્ષેમ થઈ રહ્યું છે. કોઈ સાધારણ વ્યક્તિ નથી. જ્ઞાન+વિમલ+સૂરિ છે એટલે અંદર પ્રભુ તારી સ્મૃતિ, સત્કાર, અર્ચાની ઈચ્છા મારી બુદ્ધિને મનોવીય જ્ઞાન છૂપાયેલો મહાવાક્યર્થ સામે પ્રભુ વર્ધમાન દેવનું પ્રતિમારૂપે આલંબન. તરફ લઈ જાય છે. હવે ચિત્તમાં રહેતા ગતિનો અભાવ થશે અને મારા એ આલંબન લઈ અત્યંતર તપ એવા ધ્યાનમાં પદાર્પણ સાકારથી પ્રાણ આયુષ્ય જીવનકાળ જાણે તારામય બની ગયું. અત્યાર સુધી તું સાલંબન ધ્યાન અને આગળ તેની વર્ધમાન–વૃધ્ધિ, મન અને બુદ્ધિની અને હુંનો જે હેત ચાલતો હતો તે અદ્વૈતમાં પરિણમી ગયો. કેટલું શાંતતા અને ચિત્ત સ્તર પર અંતરયાત્રાનો પ્રારંભ.
લયબદ્ધ ગતિ પછી મતિ અને અંતિમ પડાવ તબક્કો સ્થિતિનો. તરત જ દ્વિતીય પાદમાં વર્ધમાન વિદ્યાની વાત છે. ગણિપદવી પામેલા જીવન પ્રાણ આધાર પછી અર્ધવિરામનું ચિન્હ મૂક્યું અને દ્વિતીય પાદમાં સાધુભગવંતો વર્ધમાન વિદ્યાની સાધના-આરાધના સૂરિમંત્ર માફક કહી દીધું કે જયવંતુ જસ શાસન, કરતું બહુ ઉપગારજી. પોતે અહંકાર કરતા હોય છે જેમાં વર્ધમાન વિદ્યાનો પટ્ટયિંત્ર મૂકવામાં આવે અને માનકષાયમાં ન સરી પડે એટલે પ્રભુના શાસનનો ઉપકાર માને છે. વિધિ-વિધાનપૂર્વક તેનું પૂજન કરવામાં આવે. હવે સહજ પ્રશ્ન એ ઉઠે જે અજ્ઞાની તુમ, મત સરીખો, પરમતનેં કરી જાણેજી; જે સંસારત્યાગી શ્રમણો છે. એમણે વળી આ વર્ધમાનવિદ્યાની સાધનાનું કહો કુણ અમૃતમેં વિષ સરીખું, મંદમતિ વિણ જાણેજી. વ.૩ શું કામ? તો કે વર્ધમાનતીર્થપતિની સાધનાનું, આજ સુધી આ વિદ્યાનું
જિનમતનો મુખ્ય આધાર અને કાન્ત અને તેને પ્રરૂપવાની અખ્ખલિતપણે ચાલવું જેના કારણે શ્રમણોને માનસશુદ્ધિ, ચાટવા
અસર!!સ્વાવાદ શૈલી છે. અન્ય દર્શનો પોતાના મતની રજૂઆત કંઈક અંતઃકરણશુદ્ધિ, કર્મશુદ્ધિનો લાભ થાય. આ અત્યંતર તપની આરાધના
અંશે અને સામાન્ય પક્ષે નયથી કરે છે. એકાંતમાં રાચે છે. જ્યારે કરતા જિનશાસનની પ્રભાવના કરવાનું વિશિષ્ટ કૌશલ્ય પ્રભુ વર્ધમાન
જૈન દર્શન પ્રમુખ નૈયfધામ: (છ) ગાથા, એ રીતથી બધાય દર્શનો શાસન યાવત્ શ્રમણ પરંપરા દ્વારા પાંચમા આરાના અંતિમ છેડા સુધી
સમાવેશ કરે છે. અસત્ કલ્પના છે અથવા આકાશકુસુમ કહી ચાલવાનું અને કડીના અંતમાં ‘વર્ધમાન સુખ પાવેજી' વધતું સુખ
1 અપલા૫ નથી કરતું. પરંતુ આ અપેક્ષાથી આમ એમ પ્રરૂપે છે. આ એકમાત્ર આંતરિક હોય છે. આ દંપર્યાયાર્થ છે. બાહ્યસુખ, એશ્વર્ય,
ગહન પદાર્થને પૂર્વોક્ત કવિ આનંદઘનજીએ મુનિસુવ્રતસ્વામીના સંપત્તિ, શુભકર્મને આધિન છે. જ્યારે અત્યંતર વર્ધમાન સુખ શુદ્ધતાને
સ્તવનમાં સુંદર રીતે દર્શાવ્યું છે. આમ પરમતવાળા, આંશિક સત્યને પોતાના આભદ્રવ્યના લક્ષને આધીન છે. જ્યાં હીયમાનને સ્થાન નથી.
પકડતા એકાંતમાં સરી પડે છે. જ્યારે જૈન મત વિવિધ આયામો ફક્ત વર્ધમાનને જ સ્થાન છે.
અને પડખાથી વસ્તુ સ્વરૂપનું નિરીક્ષણ કરતા સહજપણે અમૃત તું ગતિ મતિ સ્થિતિ છે માહરો, જીવન પ્રાણ આધરજી; સમાન અને કાન્તમાં સરી પડે છે અને ધરાતલ અનેકાન્ત અમૃતથી જયવંતું જગમાં જસ શાસન, કરતું બહુ ઉપગારજી.વ.૨.
સિંચાયેલું હોવાથી ફળ રૂપે અમૃત એવું જિનશાસન મળે છે. વળી, પ્રભુને ઓળંભડો દઈ તુંકારો કરે છે, પાછા રચયિતા કવિહૃદયી જ્ઞાનવિમલસૂરિજીની રચના બહુધા સાંપ્રદાયિક પરિપાટીમાં જ વહે શ્રમણ છે એટલે પ્રાસાનુપ્રાસ યોજે છે. ગતિ, મતિ, થિતિ આ શબ્દો છે. એટલે, અન્ય મતવાળા જૈન મતની સમકક્ષ કરતા તેને અજ્ઞાની, ગુજરાતી સંસ્કૃત અને અર્ધમાગધિ એમ ત્રણે ભાષામાં આવે છે. આમ, મંદમતિ, વિષસરીખું કહી પોતે જૈન શ્રમણની મર્યાદાનો અહોભાવ કવિની ભાષા સમૃદ્ધિનો પણ પરિચય થાય છે. ગતિ શબ્દના વિવિધ પ્રગટ કરે છે. અર્થો ગુજરાતી વિશ્વ કોશમાં દર્શાવ્યા છે. જે પાદનોંધમાં વાંચી શકાશે.
(વધુ માટે જુઓ અનુસંધાન પૃષ્ટ પ૨મું)
