________________
૫૮
પ્રબુદ્ધ જીવન : મહાવીર સ્તવન વિશેષાંક
એપ્રિલ, ૨૦૧૩ આ બધા દૃષ્ટાંતનો સાર એ જ છે કે ખૂબ મુશ્કેલીથી મળેલો અને ગુણસભર બનાવવા માટે સુંદર વિનંતી કરી છે. આજીજી કરી છે. માનવભવ વેડફાઈ ન જાય એનું ધ્યાન રાખવાનું છે. જે વાત કવિએ નમ્ર અનુરોધ કર્યો છે.
* * * દુર્લભ ભવ લહી દોહલો રે’ ચરણ દ્વારા કરી છે.
જેઠવા નિવાસ, પલોટ નં. ૪૪૮, કિંગ્સ સર્કલ, માટુંગા (સેન્ટ્રલ રેલવે). આવો દુર્લભ મનુષ્યભવ ભવસાગરમાં તરવા માટે નૌકા જેવો છે. મુંબઈ- ૪૦૦ ૦૧૯. ટેલિફોન : ૦૨૨ ૨૪૦૧ ૧૬૫૭. પરંતુ એનો સુકાની બરાબર હોય તો જ કિનારે પહોંચાય, નહિ તો
દીન દુઃખીયાનો બેલી. મનુષ્યભવ વેડફાઈ જાય. એ સુકાની એટલે સમકિત કે સમ્યક્ દૃષ્ટિ
| (અનુસંધાન પૃષ્ટ પપથી ચાલુ) જેનાથી સાચું દર્શન થાય, આત્માની સાચી ઓળખ થાય ને ભવસાગર તરાવી દે. સમકિતને રત્ન પણ કહેવાય છે. માટે એ રત્નને સાચવવા ફળ ભોગવવાનું સમજી શાંતભાવે સ્વીકાર્યું અને ગોવાળ કર્મોની શું કરવું એમ પણ પ્રભુને પૂછયું છે. એના ઉપાય રૂપે કહે છે મોહને ઉદીરણા-ક્ષય કરવામાં નિમિત્ત બન્યો. તીવ્ર પશ્ચાતાપથી પાપીમાં પાપી દૂર કરવો જોઈએ. અહીં પાછું કવિને એમ થાય છે કે મોહ એકદમ દૂર જીવ પણ પાવન બની શકે છે. જૈનશાસન તો દરેક ભવ્ય જીવને કેમ થઈ શકે ? એટલે કહે છે કે અશુભ મોહ દૂર કરીએ પણ પ્રભુ પરમાત્મા બનવાનો અધિકારી માટે જ છે. તે માટેનો પ્રચંડ પુરુષાર્થ પ્રત્યેનો મોહ શુભ છે માટે રહેવા દેવાનો. રાગ એ મોહને કારણે થાય આત્માનો હોવો જરૂરી છે. બદલો લેવો કે ન લેવો તેના કરતાં પણ છે. પણ રાગ વિના પ્રભુભક્તિ કેવી રીતે થઈ શકે? પ્રભુ પ્રત્યે રાગ બદલો ચૂકવવો મહત્વપૂર્ણ બની જાય છે. કારણકે તેના નિમિત્તે પૂર્વ હોવો એ કવિના મતે યોગ્ય છે. (હકીકતમાં પ્રભુ પ્રત્યે રાગ નહિ કર્મ વિપાકોનું વદન થાય છે અને નવા બંધાતા કર્મોની શૃંખલા તૂટે છે પ્રમોદભાવ હોય છે.) નામમાત્રથી ધ્યાન ન ધરી શકાય. પ્રભુ પ્રત્યે અને આત્માની ઉન્નતિ થાય છે. આ બંને પ્રસંગો રોષ ઉપર તોષ, પ્રેમ હોય તો જ એના પ્રત્યે લાગણી જન્મે છે એમ કવિનું કહેવું છે. ક્રોધ ઉપર ક્ષમા, દાનવતા ઉપર માનવતાનો જયઘોષ ગુંજતો કરે છે. મોહનો વિકાર તો ચારે તરફ છવાયેલો છે. પ્રભુ પ્રત્યેનો પ્રેમ વિકાર ગૌતમસ્વામી રાગી મટી વિરાગી બન્યા. રાગ પણ મોક્ષમાર્ગમાં બાધક નથી. તેથી ગુણોના ધામ એવા પ્રભુને પ્રાપ્ત કરવા અથવા સિદ્ધોમાં છે. તેવો બોધ પણ સ્તવનમાં પ્રાપ્ત થાય છે. પોતાના દોષોનું દર્શન સ્થાન પ્રાપ્ત કરવા મોહનો બંધ થતો અટકાવવાનો છે. મોહનીયકર્મ કરવું અને બીજાના ગુણોનું દર્શન કરવાથી જીવ દરેક પરિસ્થિતિમાં બંધાવવાનું અટકી જાય તો તરી જવાય.
સમતા ધારણ કરી શકે છે. જેના વડે તે અવગુણો દૂર કરનારી પરમ પાછા વક્રોક્તિ રૂપ કટાક્ષ કરતા કવિ પ્રભુને કહે છે–અમે જ કર્મ ઔષધિ બની કર્મના ભુક્કા બોલાવી શકે છે. પ્રભુએ પૂર્વકર્મના ઢેરના તોડવાનો પુરુષાર્થ કરીએ એમાં તમે શું મોટી ધાડ મારી? અમે કાંઈ ઢેર ક્ષણવારમાં નાશ કર્યા તેવો પરોક્ષ બોધ આ સ્તવનમાં પ્રાપ્ત થઈ ન કરીએ ને એમ જ બેઠા રહીએ, પુરુષાર્થ વગર જ અમારો ઉદ્ધાર શકે છે. કરો તો તમે સાચા જિનરાજ ગણાવ.
આ સ્તવનને ગુણોત્કીર્તન સ્તવન કહી શકાય. આ સ્તવન એકદમ છતાંય અમે તો પ્રેમમાં મગ્ન થઈને ભાવથી તમારી ભક્તિ કરીશું. સરળ ભાષામાં તેમ જ મધુર શબ્દો, ગંભીર આશય અને અર્થપૂર્ણ કહ્યું પણ છે ને કે ‘ભાવે ભાવના ભાવીએ ભાવે દીજે દાન, ભાવે ધર્મ હોવાથી લોકપ્રિય બન્યું છે. તેમાં ભાવની અને ભાષાની સચોટતાઆરાધીએ, ભાવે કેવળજ્ઞાન.' અર્થાત્ ભાવથી જ અમે ભગવાનના પદને સરળતા-મધુરતા-પ્રાસાદિકતા-લય-ઢાળ-સંવેદનાની ઉત્કટતા કવિની પ્રાપ્ત કરી લઈશું. પણ એ માટે એ લક્ષ કે ઉદ્દેશ્ય રાખવો જરૂરી છે. કવિત્વ શક્તિનો પરિચય કરાવે છે. આ રચનામાં ગેય તત્ત્વ-ઓજસગુણ
આપણો અંતરાત્મારૂપી ઘટ સિદ્ધ ભગવાનની જેમ જ ગુણોથી પૂર્ણ વર્તાય છે. અલંકાર આયોજન અને પ્રાસ કવિની પ્રતિભા દર્શાવે છે. ભરેલો છે પણ એના પર આવરણ હોવાથી ઓળખી શકાતો નથી. એ તેમાં રહેલો ઉત્તમ બોધ અંતઃકરણમાં અભૂત આનંદ પ્રગટાવે છે. અનુભવથી જ જાણી શકાય છે. એ માટે તમે જેમ આરાધના કરી છે. પ્રભુ મહાવીરના ચારિત્રનું સ્મરણ ગાયકના મનમાં ઉન્નત ભાવ જાગૃત એમ અમારે પણ આરાધના કરવી જોઈએ તો જ એ ગુણોનો અનુભવ કરે છે. ક્યારેક તો ભક્તની આંખો ઊભરાઈ આવે છે. પરમાત્માના થાય. અનુભવ થયા પછી ધ્યાન દ્વારા આત્માને ઓળખીને તપ આદિ ગુણોનું કીર્તન-સ્તવના-ભક્તિભાવે નમન કરવાથી પૂર્વના પાપોનું કરીને ભવનો પાર પામી જશું.
નિકંદન નીકળે છે. જડમૂળથી નાશ થાય છે કારણ કે તેમના એક એક અંતે કવિ પોતાનું નામ અંદર સાંકળીને કહે છે કે હે ગુણ સાગર જેવા ગંભીર, વ્યોમ જેવા વિશાળ અને મેરૂ સમાન ઉન્નત વર્ધમાન-ભગવાન મહાવીર! આપ જો મારી વિનંતી રાતદિવસ માનો હોય છે. વીતરાગનો રાગ સરવાળે તારક નીવડે છે. ચિત્રને રાગદ્વેષરહિત તો મારા મનમંદિરમાં વિશ્વાસપૂર્વક આપનો વાસ થશે એવું બનાવવાનું સામર્થ્ય સ્તવનમાં રહેલું છે. તીર્થંકર પરમાત્મા સદેવ મોહનવિજયજી મહારાજ સાહેબ કહે છે
- સ્તવનીય-મોક્ષ પ્રાપ્તિના આધાર સ્વરૂપ છે. સમ્યક્ જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર આમ આ કાવ્યમાં વિરોધાભાસી ભાવોને સુંદર રીતે ઉજાગર કર્યા રૂપી રત્નત્રયી આપી પ્રભુ અમને કૃતાર્થ કરો એજ અભ્યર્થના સહ. * છે. ભગવાન મહાવીર સ્વામીને નમ્રતાપૂર્વક જ્ઞાનપ્રાપ્તિ માટે, સમકિત શિવ સાગર હેરિટેજ, બિલ્ડિંગ-૩૦, બી-૭૦૨, તિલક નગર, ચેમ્બર, મેળવવા માટે, સાચવવા માટે, મનુષ્યભવને સાર્થક બનાવવા માટે મુંબઈ-૪૦૦૦૮૯. ટેલિફોન : ૦૨૨ ૨૫૨૭ ૬૫૧૨.
