________________
પ્રબુદ્ધ જીવન : મહાવીર સ્તવન વિશેષાંક
એપ્રિલ, ૨૦૧૩ છે. સ્તવનનો ઉપાડ જ કેવો ભાવસ્પર્શી છે?
આવી જ ફરિયાદ પ્રસ્તુત સ્તવનમાં શ્રી વીર પ્રભુ પ્રત્યે છે. આગળ ‘વીરજી ઊભો મદ મોડિ, બે કર જોડી અરજ કરું રે લો; રચયિતા જણાવે છે કે-શ્રી વિરપ્રભુના વિરહમાં મન ચિંતાતુર છે; મહારા વીર પીઆરા રે લો, વીરજી રાજેસર રાણા.
ચિત્ત પણ સૂનું થઈ ગયું છે; ભોજન ભાવશે નહીં; ઊંઘ નહીં આવે આણા હારી શીર ધરું રે લો. ... મારા. ૧.
અને ઉધામા થકી આકુળવ્યાકુળ દશા થઈ જશે. વિરહની ઉચ્ચતમ શ્રી વીર પ્રભુનું મન સંસારમાંથી વિરક્ત થઈ ગયું છે. ભલે ભાવાભિવ્યક્તિ નીચેની પંક્તિઓમાં જોવા મળે છેઃ પૂર્વજન્મના કર્મ પૂરા કરવા તેઓને સંસારમાં રહેવું પડ્યું. પરંતુ પછી “વીરજી છાતીમાં ઘાતી કાતી જેણે સારની રે લો મહારા. માતાપિતાની ગેરહાજરીમાં ભાઈ નંદીવર્ધન પાસે દીક્ષા માટેની સંમતિ વીરજી પીડા વિણ વાગે લાગે મોટી મારની રે લો. મહારા.(૬) માગે છે. આ સમયે તેઓને થોડો સમય રોકાઈ જવાનું કહે છે. એક અને ફરિયાદ કરે છે કે શું વીર પ્રભુ મારી આ વેદના નથી જાણતા ભાઈ બીજા ભાઈની સાથે કેવો વ્યવહાર કરે છે તેનું ઉત્તમ ઉદાહરણ કે પછી તે જાણી જોઈને આવી રીતે વ્યવહાર કરી મને દુઃખ પહોંચાડે રચયિતાએ નીચેની પંક્તિમાં આપ્યું છેઃ
છે? આમ તો કરુણાના સાગર છો તો આ ભાવ અત્યારે ક્યાં ગયાં ‘હારા વીર પીઆરા રે....'
છે? બે હાથ જોડીને વિનંતી કરતા આગળ ‘રાજેસર રાણા' કહીને શ્રી આ રીતે અનેક વિનંતી પછી પણ શ્રી વીરપ્રભુ સંયમ માર્ગે જવા વીપ્રભુનું પ્યારસભર ગૌરવ ભાઈ શ્રી નંદીવર્ધન કરે છે. | માટે તૈયાર થઈ જાય છે ત્યારે અંતે કહે છે કે જ્યારે અવસર આવશે
આગળ વધતા રચયિતા જણાવે છે કે જેઓ જગતના જીવોની ઉપર ત્યારે હું પણ ચારિત્ર લઈને તમારી જેમ શાશ્વત સુખને પામીશ. ખરેખર હંમેશા કૃપાદૃષ્ટિ રાખે છે તેમની આંખમાં કરુણા છલકતી હોય છે. શ્રી તો મોક્ષનું સુખ જ શાશ્વત છે. બાકીના તમામ સાંસારિક સુખો અર્થહીનવીપ્રભુનું મનોહર વદન અને તેમના કૃપાદૃષ્ટિસભર નયનો જોઈને મૃગજળ સમાન છે. આપણે જાણીએ છીએ કે જેમનું નામ મન પ્રસન્ન થાય છે. સ્તવનના આ ભાવને વાગોળતી વખતે એક કવિના પ્રેમલક્ષણાભક્તિ માટે ઇતિહાસમાં અંકિત છે, તે મીરાબાઈ શ્રીકૃષ્ણના નીચેના શબ્દો યાદ આવી જાય છેઃ
ચરણોમાં સમર્પિત થઈને કહે છેઃ હે પ્રભુ! મને કોઈ માગવાનું કહે
સંસારીનું સુખ એવું, ઝાંઝવાના નીર જેવું.' તો હું મહાવીરના ચહેરા પરનું સ્મિત
રચયિતા પૂ. કાંતિવિજયજી આગળ જણાવે છે કે - જેઓ શ્રી
વીપ્રભુની પ્રેમથી સાધના કરે છે; તેઓનો ગુણાનુવાદ કરે છે તે બુદ્ધની આંખોમાંથી નીતરતી કરુણા જ
મોક્ષરૂપી માળાને વરે છે. માત્ર પ્રભનું જ આલંબન ઉપકારી છે. આ જ માગી લઉં!'
વાત મહોપાધ્યાય શ્રી સમયસુંદરગણિ શ્રી ઋષભદેવ જિન સ્તવનમાં સ્તવનનું ભાવવિશ્વ ઉઘડતું જાય છે. પિતા પરલોકે સીધાવ્યાં છે, કહે છે :તેનું દુઃખ તો મનને પીડી રહ્યું છે, ત્યાં તમારો વિરહ કઈ રીતે સહન ઋષભદેવ હો મારા હો, .... થશે? આવા વિરહની વેદના માટે તેઓ ફરિયાદ કરે છે કે સંયમ લેશો ચરન ન છોડું તાહરા સ્વામી, અબકી બેરા હો; તો મારા મનને જે ભાર લાગશે તેનું વર્ણન થઈ શકે તેમ નથી. તમારા સમયસુંદર કહે સ્વામી, તુમથી કોન ભલેરા હો. // ૩ // વગર આ ભોજન સ્વાદવિહીન લાગશે.
આવી જ પ્રભુપ્રીતિ વિષે શ્રી ઋષભજિન સ્તવનમાં રચયિતા પોતે શ્રી કાંતિવિજયજીએ ચોવીશીમાં શ્રી નેમનાથ જિન સ્તવનમાં જે કહે છે કે શ્રી ભગવાનનો સંગ તો ઘણો મીઠો છે. અતિ શીતળ પણ છે. કથાતત્ત્વ પ્રચલિત છે તે જણાવ્યું છે. રાજુલને પરણવા આવેલ શ્રી તેમના શબ્દોમાં જોઈએનેમજી છેક તોરણથી પાછા જાય છે, આ સમયે રાજુલના ભાવને ‘ચંદન ચંદનથી અતિશીયલો હો જી, કંઈક અલગ જ રીતે રચયિતાએ આલેખ્યા છે. રાજુલરાણી મુક્તિરૂપી જગમેં ઉત્તમ સંગ .... સુગુણ. (૪). સુંદરીને ફરિયાદ કરતાં કહે છેઃ
આ રીતે જોતાં શ્રી વીપ્રભુના પ્રસ્તુત સ્તવનમાં શ્રી વીરપ્રભુ પ્રત્યેના નાહ સલુણ ભોલવ્ય રાજિંદ, મુગતિ ધૂતારી નાર;
વિરહભાવને ઘૂંટી ઘૂંટીને છેક શાશ્વત સુખના માર્ગ સુધીની સાચી યાત્રા ફીરી પાછો જોવે નહિ રાજિંદ, મૂકી મુજને વિસાર...(૬) રચયિતાએ કરાવી છે.
આ શબ્દો દર્શાવે છે કે રાજુલ જે ફરિયાદ કરે છે તેની માટે આથી સ્તવનની રસનિર્ઝરતા: વિશેષ અસરકારક બીજા કયા શબ્દો હોય? તે જણાવે છે કે મારા એવું કહેવાય છે કે જે સાહિત્યકૃતિ ભાવકના આત્માને સમ્યમ્ ભોળા નાથને ભોળવીને મુક્તિરૂપી ધૂતારી સ્ત્રીએ મારાથી તેમને અલગ દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રના ગુણોથી પ્રભાવિત કરે; શુભ ભાવાચારની પાડી દીધા. તે તો પાછા વળીને મને જોતાં પણ નથી. મને ભૂલી ગયા પ્રવૃત્તિનું પોષક બને; પ્રભુ ભક્તિનો મહિમા સમજાવે અને આત્માને
પરમાત્માપદના અનુસંધાનવાળો બનાવે, તેમાં રસ તરબોળ કરે એ
અને
