________________
| ૧૦.
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬ ફેબ્રુઆરી, ૨૦૦૯ છે એવો એક અહેસાસ પણ કરાવે છે.
સ્વાર્થ દબાણ લાવીને અને શક્ય એટલા પ્રમાણમાં અનુકૂળ બનીને પરંતુ વીસમી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં આપણે માર્ગ ભૂલ્યા. આઝાદી સાધી લ્ય છે જ્યારે મોટા ભાગનો અસંગઠીત વર્ગ લાચાર બનીને પછી એ વિકસિત દેશોનું આંધળું અનુકરણ વિષમતાનો વિસ્તાર સહન કરતો રહે છે. પ્રજાના હિતાર્થે પ્રજાનું કહી શકાય એવું એક, કરી રહી છે. દેખીતો વૈભવ અને વિકાસ એ તો વસ્તીના બે ટકાથી રાજ્ય સરકારથી સ્વતંત્ર સંગઠન હોવું જરૂરી છે જે સરકારમાં જોડાયા પણ ઓછા અને મુખ્યત્વે શહેરમાં વસતા લોકોને માટે ભલે હોય વિના સરકાર ઉપર પોતાનો પ્રભાવ પાડી શકે. આજના યુગની પણ એ બધું તો સામાન્ય માનવીના શોષણમાંથી જ પ્રાપ્ત થયેલ માગ છે એક એવા સમાજના નિર્માણની કે જ્યાં દરેક મનુષ્યને છે. શહેરની વસ્તીનો પણ મોટો ભાગ તો ઝૂંપડપટ્ટીમાં જ વસે છે ઉપાર્જનના સાધનો, શિક્ષણ અને સ્વાથ્ય સેવા ઉપલબ્ધ હોય. જયાં શ્વાસ પણ રુંધાય જાય છે.
સમાજમાં સ્વમાનપૂર્વક જીવી શકે એ માટે રોટી, કપડા અને મકાન આપણું રાજ્ય સંવૈધાનિક દૃષ્ટિએ પ્રજાસત્તાક ખરું પણ વાસ્તવિક ઉપલબ્ધ હોય. વિલાસ વૈભવના સાધનો નહિ પણ આવશ્યક રીતે પ્રજાસત્તાક નહિ પણ પક્ષસત્તાક છે. ઉમેદવાર તરીકે કોને જરૂરિયાત પ્રાપ્ત હોય. આવા સમાજનું નિર્માણ કેવળ અહિંસાના ઊભા રહેવા ટિકિટ આપવી એ પક્ષ નક્કી કરે. પ્રજાએ તો એ વ્યક્તિને પાયા ઉપર જ થઈ શકે. જ મત આપવાનો રહે તેમાં પ્રજાનો અવાજ ક્યાંરહ્યો? અને પક્ષને આ હાલતમાં અહિંસામાં અનન્ય શ્રદ્ધા ધરાવનાર જેનોનું આ જોઈએ છે સત્તા અને સંપત્તિ અને એનાથી બીજું જે કાંઈ સમ્પન્ન એકવીસમી સદીમાં યોગદાન શું હોઈ શકે એ વિચારવાનો અને થાય છે. આજે બે મુખ્ય પક્ષ કેવળ સત્તા માટે જ લડે છે અને બીજા આચરવાનો સમય પાકી ગયો છે એમ લાગ્યા વગર રહેતું નથી. નાના નાના પક્ષો એમના પૂંછડે લટકી રહીને પોતપોતાનો સ્વાર્થ જૈન ધર્મને જો કોઈ બીજું નામ આપવું હોય તો આપણે એને સમજીને પોતાનો માર્ગ શોધી લ્ય છે. ચૂંટણી અધિકારીનું સૂચન માનવધર્મ અથવા અલૌકિક જીવનશૈલી કહી શકીએ. જૈન ધર્મના આમાંથી કોઈ નહિ' એનો ઉલ્લેખ મતપત્રકમાં કરવામાં ન આવે પાંચ સિદ્ધાંતોમાં સત્ય અને અહિંસા બે મુખ્ય સિદ્ધાંતો છે. આ બે ત્યાં સુધી ચૂંટણી એ એક માત્ર દંભ અને દંભ જ બની રહે છે. આ સિદ્ધાંતોને ગાંધીજીએ ભારતમાં જ નહિ પણ વિશ્વભરમાં આવશ્યક ફેરફાર ન થાય ત્યાં સુધી પ્રજાસત્તાકના નામે પક્ષસત્તાન સામાન્યજન સુધી પહોંચાડીને જૈન ધર્મ પ્રતિ એક મહાન યોગદાન રાજ્યનું સંચાલન કરતી રહેશે. આમ કહેવાતી લોકશાહી કેટલી આપેલ છે. અહિંસા એટલે કીડી-મંકોડાને મારવા નહિ કે બીજા હદે નિષ્ફળ ગઈ છે તેના આપણે સાક્ષી બની રહ્યા છીએ. જીવોને દુઃખ ન આપવું એવી જે સામાન્ય માનવીની માન્યતા છે
પ્રમુખશાહી પદ્ધતિ માટે સૂચનો આવે છે પરંતુ અમેરિકાએ એ એથી ઘણો વિશાળ અર્થ એમાં સમાયેલો છે. જૈન સારી રીતે જાણે પદ્ધતિ અપનાવી બસો વર્ષ પહેલા એ વખતના એમના સંજોગો છે કે અહિંસા એટલે પ્રેમ, ક્ષમા અને કરુણા એવો વ્યાપક ભાવ અનુસાર જે આપણા જુદા જ સંજોગોમાં, આપણો ઈતિહાસ, એમાં રહેલો છે. અહિંસામાં રહેલું આ વિશિષ્ટ તત્ત્વજ્ઞાન જ હિંસાથી ભૂગોળ, શિક્ષણ, સંસ્કૃતિ, ધર્મ, અર્થવ્યવસ્થા, જીવનશૈલી, થતી ખુવારીને ડામવા માટે સક્ષમ થઈ શકે તેમ છે, બીજો કોઈ આશાઓ અને અપેક્ષાઓને અનુકૂળ નથી. આરબ દેશોમાં પ્રમુખના ઉપાય નથી. જૈનોનો એક બીજો મહત્ત્વનો સિદ્ધાંત છે “અપરિગ્રહ’ હાથમાં સર્વોપરી સત્તા હોય છે જે પણ આપણી જરૂરિયાતોને (અસંગ્રહ). મર્યાદિત સંગ્રહ અથવા ત્યાગની વૃત્તિ જેનોના અનુકૂળ નથી. આપણી પદ્ધતિ એવી હોવી જોઈએ કે જે આપણી સંસ્કારમાં સચવાયેલી છે એથી જ જેનો આ વિષમ પરિસ્થિતિમાં સંસ્કૃતિના આધારે બનેલી હોય અને આપણી એ આશા અપેક્ષાઓને પણ મહાન યોગદાન આપી શકે તેમ છે અને જૈનોનું સમાજમાં પૂરી કરે.
આગવું સ્થાન પણ એ જ કારણે છે. આવું યોગદાન આપવું એ કોમવાદ, ધર્મવાદ, ભાષાવાદ, પ્રદેશવાદ, આતંકવાદ, આપણી ફરજ છે એટલું જ નહિ પણ એવી ફરજ બજાવવાની લઘુમતી, બહુમતી વગેરેને કાબુમાં લેવા માટે આપણને અનુકૂળ લાયકાત પણ જૈન સમાજ ધરાવે છે. લોકસભાની ચૂંટણી આવી એવી નવી પદ્ધતિને વિકસાવીને જ આપણે સાચો વિકાસ સાધી રહી છે. પરિણામ જે આવે છે. પણ અરાજકતા નિશ્ચય ફેલાવાની શકીશું અન્યથા નહિ. આપણે એ પણ અનુભવી ચૂક્યા છીએ કે છે. પ્રશ્ન છે પહેલ કરવાનો. વાતાવરણ વિશેષભાવે અનુકૂળ છે. સામ્યવાદ નિષ્ફળ ગયો; કારણ કે ત્યાં માનવીને માનવી નહિ પણ ઉપર જોઈ ગયા તેમ ભૂતકાળમાં રાજકારણમાં જૈનોએ મહત્ત્વનું સત્તાનું જ એક અંગ માનવામાં આવ્યું અને શોષણ પણ થયું અને યોગદાન આપ્યું જ છે તો શું આપણે વ્યાપાર જ કરતા રહીશું કે ભયંકર હિંસા પણ. પૂંજીવાદમાં વ્યક્તિને સર્વોપરી માનવામાં આવી. રાજકારણમાં ઝંપલાવીને દેશ અને દુનિયાને પાયમાલીમાંથી માનવી એ સમાજનું એક અંગ છે અને સમાજ પ્રત્યે એમની બચાવવા આગળ આવશું? દેશ તરફથી આ એક આલ્વાન છે, જવાબદારી છે એ વાત ભૂલી જવામાં આવી. સમાજવાદમાં મજૂરના જેનો એને ઝીલે એજ અભ્યર્થના. આ રીતે આપણે ધર્મનું રક્ષણ હક્કને જ વધુ મહત્ત્વ આપવામાં આવ્યું. પણ સાથે સાથે પણ કરી શકીશું અને મહાવીરનો સંદેશ પહોંચાડી શકીશું. ** જવાબદારીનું નહિ. એનું પરિણામ સામે છે. આ બધા પ્રયોગો (વાચક ભાઈ-બહેનોના મંતવ્યો કે ટીકા ટિપ્પણી આવકાર્ય) એકાંગી કે આત્યંતિક હોવાને કારણે નિષ્ફળ ગયા છે.
૧૭૦૪, ગ્રીન રિજ ટાવર-૨, ૧૨૦ લિંક રોડ, ચિકુવાડી, આજનો યુગ સંઘ શક્તિનો યુગ છે. સંગઠીત વર્ગ પોતપોતાનો બોરીવલી (પ.), મુંબઈ-૪૦૦૦૯૨. ફોનઃ (૦૨૨) ૨૮૯૮૮૮૭૮
