Pathik 1991 Vol 31 Ank 07

Author(s): K K Shastri and Other
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust

Page 7

ઈનિ કોલેજ અને ૧૮૮૫ માં, સ્ત્રીઓ માટે બાટન ઈનિગ કેલેજ સ્થપાઈ હતી. સૌરાષ્ટ્રમાં
ફ૩ માં સુધારાના શિલ્પી કર્નલ કીટિગ હતો. એના પ્રયત્નોથી જ ૧૮૭૦ માં રાજયમાં દેશી રાજ્યના ભારી રાજવીઓને શિક્ષણ આપવા માટે “રાજકુમાર કૈલેજની સ્થાપના થઈ. રાજકેટમાં રાજકુમાર કોલેજની સ્થાપના સૌરાષ્ટ્રમાં એક નવા યુગના ઉદય સૂચવે છે. ૧૨ એ પિતાના પ્રકારની પરિચમ હિંદની સૌથી મહત્વની સંસ્થા બની ગઈ. પછીથી ૧૮૭૪ માં આફ્રેિડ હાઈસ્કૂલની સ્થાપના થઈ, જેમાં પછીથી ગાંધીજી ભણ્યા હતા. ઉપરાંત રાજકોટમાં લેન્ગ લાઈબ્રેરી , અને ૧૮૮૮ માં વેતન મ્યુઝિયમની પણ સ્થાપના થઈ હતી. આમ રાજકોટ સૌરાષ્ટ્રનું વિદ્યાકેદ્ર બન્યું. વળી રાજકેટ એજન્સીનું વડું મથક હોવાથી પાશ્ચાત્ય પદ્ધતિની હોસ્પિટલ પણ રાજકોટમાં ૧૮૭૬ માં સ્થપાઈ હતી, તે ૧૮૮૧ માં રાજકેટ, રાધે રક્તપીતિયા માટેની હૉસ્પિટલ સ્થાપી હતી.
આર્થિક ક્ષેત્રે રાજકોટ રાજ્યનું નાણાકીય વર્ષ પહેલી નવેમ્બરથી ૩૧ ઓકટોબર ગણવામાં આવતું હતું. બાવાજીરાજ અને લાબાજીરાજના સમયમાં રાજકોટના આર્થિક વિકાસના પણ. પ્રય થયા હતા, જેને પરિણામે રાજ્યની આવક વધી હતી. અનાજની બાબતમાં ખેડૂત સમૃદ્ધ હતા અને રાજકોટની પ્રજાને સસ્તા દરે અનાજ મળી રહેતું હતું. રાજકીય કાવા-દાવા તેમ વેપારી કરાશે વગેરેને કારણે પણ રાજકીય સંપર્ક અને આર્થિક પ્રગતિમાં વૃદ્ધિ થઈ. આર્થિક વિકાસની સાથે માત્ર અને માણસની હેરફેર માટે રસ્તાઓ અને રેલવેનાં બાંધકામ પણ હાથ ધરાયાં. ૧૮૬૫ માં વઢવાણુથી રાજકોટને રસ્તે બાંધવાનું કામ શરૂ થયું હતું, તે ૧૮૮૦ પછી ગાંડળ મોરબી અને બમનગર રાજ્યએ રાજકોટ સુધીની રેલવે-લાઈન નાખી; જોકે રાજંટ જ્યની પિતાની કોઈ રેલવે નહેતી. આમ, રાજકોટ રાજય રસ્તા અને રેલવે-માગે સૌરાષ્ટ્રનાં અન્ય રાજ તથા મુંબઈ સાથે જોડાતાં રાજકોટને માર્થિક વિકાસ ઝડપી બન્યા, તે ૧૮૭૭ ના દુકાળ વખતે અને પછીથી હેશ વખતે પણ રાજકોટના રાજવીઓએ દુકાળ-રાહતનાં કાર્યો ઉત્સાહપૂર્વક હાથ ધર્યા હતાં. લાખાજીરાજ તે લેગના ઉપદ્રવ સમયે રાજકોટ છોડી જવાને બદલે પ્રજાની દેખરેખ માટે પોતે રાજકોટમાં રોકાયા હતા. એમણે કહેલું કે જો હું રાજકેટમાં ન રહે તે અમલદારો પ્રજાની દેખરેખ બરાબર રાએ નહિ. આ બાબત એમની પ્રજાવત્સલતા દર્શાવે છે. છપનિયા દુકાળ (વિ.સં. ૧૯૫૬, એટલે કે ઈ. સ. ૧૯૦૦) વખતે રાજકોટે રૂ. ૧,૮૦,૫૦૦નું ત્રાણ લઈને પણ દુષ્કાળ-રાહતનાં કાર્યો કર્યા હતા. ૪ એ સમયના ગવર્નરજનરલ લોર્ડ કર્ઝન પણ એજ કેટ આવ્યા ત્યારે દુષ્કાળને લગતી ગોઠવણ તપાસી હતી અને સંતોષ વ્યક્ત કર્યો હતે.૧૫
(અપૂર્ણ) (અનુ.પ. ૨૮ થી] ન દફત૨ભંડારમાં સંગૃહીત દફતરની જયારે જ્યારે જરૂર જણાય છે ત્યારે ત્યારે મેળવી શકાય છે. સરકારી અને આ સરકારી કચેરીઓ માટે દફતર સ્મરણિકા સમાન બને છે તેવી જ રીતે ખાનગી
પક્તિએ પણ પિતાના હક્ક દાવા વગેરેની વિગતો મેળવી શકે છે. દફતરસંડારમાં ઐતિહાસિક મહત્વ ધરાવતા બંધારણ ઘોષણા વટહુકમ સંધિ કરાર વગેરે જેની અસલ પ્રતિ સાચવી રાખવામાં આવે છે. અભ્યાસ અને વિવાદ વખતે પુરાવા તરીકે આવાં દફતરે અગત્યનાં પુરવાર થાય છે.
' થી ફિલિપ સી. બુકસ આ પ્રમાણે જણાવે છે : “દફતર લોકશાહીમાં સરકારી અધિકારીઓને પ્રજાને જવાબદાર લેખતું સાધન છે. એઓ વહીવટનું હથિયાર, સંસ્થાનું ચાલક બળ, અનુભવેનું ગત સ્વરૂપ, કાનની હકોના રક્ષક અને બીજી કેટલીયે માહિતીને સોત છે? છેજિલ્લા દાતર કચેરી, ઈર્વિન હોસ્પિટલની બાજુમાં, જામનગર-૩૬૧૦૮
એપ્રિલ/૧૦ર
નગર-૩૬૧૦૦૮
પથિક