________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધર્મ સ્થાનાના જીર્ણોદ્ધાર માટે લાટરી-પદ્ધતિ
(જૂનાગઢ રાજ્યના વિશેષ સંદ'માં-એક અભ્યાસ)
ડૉ. એ. એમ. કિકાણી જૂનાગઢ અને ગિરનારનુ ધાર્મિક દૃષ્ટિએ મહવ જૈત હિંદુ ધર્મગ્ર ંથે તયા આખ્યાયિકાઓમ વવવ માં આવ્યું છે. ઈ. સ. ૧૯૪૭ માં સૌરાષ્ટ્રનાં ૨૨૨ દેશી રાજ્યેાનુ ભારતસંઘમાં વિલિનીકરણ થયું ત્યાંસુધીમાં અનેક રાજવશેષે જૂનાગઢમાં શાસન કર્યું હતું, જેના સૂર્યોદય ૫ને સૂરત અડગ અવિચળ ગિરનારે જોયેલ છે.ગરનાર જૂનાગઢ શહેરનો પૂર્વમાં આવેલા છે. આ પત ઉપર હિંદુ અને તેનાં પવિત્ર તીયસ્થાના આવેલાં છેર તેથી પ્ર.ચીન સમયથી અટેક યાત્રિશ
ગિરનાર ઉપર યાત્રાથે જવા માટે આવતા હતા.
૧૧૫૨
ગિરનાર ઉપર જવા માટે પ્રાચીન સમયમાં જુદી જુદી કેડીએ (રસ્તાએ)ના ઉપયોગ થતા હતા. ભામાં એક રસ્તો જટાશકથી ભરતવત રોષાવન થઈ ઉપર જતા હતા. ખીજો માળી પરબથી ઉપર તરફ, ત્રીજો વડાલ નામના ગામ તરફથી ઉપર જતેા હતે. ગિરનારનું મહત્ત્વ ધામિઁક દષ્ટિભંદુએ તેમજ ઔષધીય અને વનસ્પતિ તથા પર્યાવરણુની દૃષ્ટિએ પણ વિશેષ રહ્યું હતું.. ગિરનાર ઉપર જવા માટે સૌ-પ્રથમ સેાપાનમા ખંધાવી યાત્રિકોને સુવિધા કાણે પૂરી પાડી હતી તથા આ ભા કયારે બંધાયા હતા. એવું આધારભૂત અને વિશ્વસનીય પ્રમાણ ઉગલષ થતું નથી, પરંતુ ઈ. સ. કુમારપાળે ગિરનાર ઉપર જવા માટે ૧૩ લાખને ખચે સે।ષાનમા બધાવ્યા હતા.૪ ત્યારપછી ગુજરાતમાં મુસ્લિમ શાસનાત દરમ્યાન ગિરનારના સાાન-માની યેાગ્ય માવજત કરવા તરફ મુસ્લિમ શાસકોએ પૂરતું ધ્યાન આપ્યું ન હતુ તેથ ગિરનારના યાત્રાબાગ જી તથા ઉજડ બની ગયા હતા, તેથી ઇ.સ. ૧૬૨૭ માં દીવતા .હુકાર સવજી કે દીવના સધે ગિરના રના સેાપાનમા` દુરસ્ત કરાવ્યેા હતા. એમણે જૈન ઉપરક્રાટથી મ`બાજીના મંદિર સુધીનાં ૧૭૯૬ અને ગૌમુખી ગંગાથી હનુખાતધારા સુધીનાં ૯૬૮ પગથિયાં બંધાવ્યા હઽ.પ આ પથયાં ભૂખરા પથ્થરનાં હતાં તેથી ૧૯ મી સદી શરૂ થઈ ત્યાંસુધીમાં એ ઘસાઈ ગયાં હતાં. વળી પથયોની સ`ખ્યા જોતાં પગથિયાં પ્રમાણમાં ઘણુાં ઊંચાં ઢશે તેથી યાત્રિકાને ઘણી મુશ્કેલી પડતી હતી.
મુઘલ-શાસનના અસ્ત પછી ઇ.સ. ૧૭૪૭ માં જૂનાગઢના મુઘલ ફાજદાર શેરખાન બાબીએ મુલ્લાની સત્તા ફગાવી અને પાતાની સ્વતંત્ર સત્તાની સ્થાપના કરી હતી. જૂનાગઢ રાજ્યના વિસ્તાર ૩૨૮૦ ચેરસ માઈલ હતે. જૂનાગઢ રાજ્યની હદમાં ગિરનાર અને એની ચેમેરની પતમાળાતા પણ સમાવેશ થ! હતા તેથી ગિરતારની જાળવણીની બજવાબદારી ખાખી શાસકાની હતી.
જૂનાગઢમાં ભાભી--શાસનની સ્થાપના થઈ ત્યારથી જૂન ગઢના વહીવટીતંત્ર ઉપર નાગરા પ્રભાવ રહ્યો હતા. તદુપરાંત જૂનાગઢ રાજયતી કુલ વસ્તીમાં ૮૦ ટકા વસ્તી હિંદુઓની હતા તેમજ માથી શાસકે પણ્ માટે ભાગે ધર્મી સહિષ્ણુ હતા તેવી એએએ જૂનાગઢની હિંદુ પ્રજાની ધાર્મિક લાગણી તરફ પૂરું આદરની નીતિ અમલમાં મૂકી હતી.
૧૯ મી રહી દરમ્યાન જૂનાગઢની સીમાઓના વિવાદોમાં એાએ જૂનાગઢના નવાબનેં નાણુકીય મદદ પણ્ આપી હતી1 તેથી પગૢ જૂનાગઢના શાસક્રની હિંદુએ તર્કની સહિષ્ણુ—નીતિમાં વિશેષ વધારા થા હતા અને પરિણામે Rsિ'દુઓનાં દેવસ્થાને અને તીર્થં સ્થાનાના જતન તરફ પૂરતું
લક્ષ્ય આપ્યું હતું,
જૂનાગઢ નવાખાના સહિષ્ણુતીતિ, વહીવટીતંત્રમાં હિંદું-પ્રભુત્વ તથા ૧૯ મી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં આવાગમનનાં સાધતેમાં થયેલા સુધારાઓને કારણે ગિરનારની યાત્રાર્થે આવનાર યાત્રિકાની સખ્યામાં
ર
એપ્રિલ/૧૯૯૨
પથિક
For Private and Personal Use Only
