________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ પરથી ગુપ્ત પહેલા ગણેશનું સ્વરૂપ પ્રચલિત હતું એમ માની શકાય. ગુuસમયની ગણેશ એક પ્રતિમા શામળાજીમાંથી મળી હેવાનું છે. ઉમાકાંત શાહે તેવું છે. શહેરમાંથી મળેલી ગણેશ ૮-૯ મી સદીની એક સ્વતંત્ર સેવ્ય પ્રતિમા પર ધી પ્રફુલ્લ રાવળે જાન દોર્યું છે. ખાર- ખોડિયા પ્રાસેલંકીકાળના એક શિવમંદિરના ગર્ભગૃહના દક્ષિણ ભાં પણ ગણેશની પ્રતિમા પ્રાપ્ત થઈ ૬
આમ ગુજરાતમાં ગણેશની મૂર્તિઓની પ્રાચીનતા ગુપ્તયુગથી પણ જૂની જણાય છે આ ભારતવર્ષમાં, ડે. સાંકળિયા કહે છે તેમ, ગ્રીક રાજા જેટલી પ્રાચીન ગણી શકાય.
જે. જે. વિના સંગ્રહમાંની પચે ગણેશ-પ્રતિમાઓ ગણેશની શારીરિક બાંધા, સ્વરૂપે-આકાર સામાન્ય લક્ષણો તથા દેખાવ પરથી ડે. રુવ, શિવરામમૂર્તિ એ જ્યારે તા. ૧-૮-૭૮ ના રોજ મ્યુઝિયમ મુલાકાત લીધેલી ત્યારે આ મૂર્તિ એ પૈકી ને ૧પર ૧૧ ની ગાશ-પ્રતિમા ૧૪-૧૫ મી સદીની આ બાકીની ચારેય મૂર્તિ એ ૧૫-૧૬ મી સદની હોવાનું જણાવ્યું હતું. હવે એ મૂર્તિઓ પૈકી (1 સા. પરિ. ૪ ૧૫૨૧૧ની ગણેશની-ધાતુ પ્રતિમા જોઈએ. પ૪૮.પ૪૩.૫ની પ્રતિમામાં ગણેશે પિતાને સંઢ ડાબી તરા પિતાના મુખમાં વાળેલી છે. એએમ લતતાનમાં બિરાજે છે. એમને ચતુસ્સો પૈક ઉપલા ડાબા હાથમાં સનાળ કમળ કળી, નીચેના ડાબા હાથમાં દંત, ઉપલા જમણા હાથમાં પશુ અ નીચેના જમણું હાથમાં મોદક છે, મૂંઢમાં માદક મૂકેલે છે. એમનાં બે નેત્ર રૂની વચ્ચે તિલક (ત્રીજી નેત્ર ?) શોભે છે. એમના મસ્તક ઉપર પાઘડી- ઘાટને એમના મસ્તકના પ્રમાણ જેટલું જ મુકુટ શેખ છે. એ દક્ષિણ કે માઠી અને લાગે છે. હરિતકણ, રસ , હાથ અને પગે વલય, ડુંક મોટું ઉદર ખભા પર વનમાળા એ અત્યપ અભૂષણે દેખા દે છે. તેમની જમણી બાજુ નીચે રહેલે ઉંદર ગણેશન વંદના માટે એ જેત દેખાય છે. આ મૂર્તિને અનુરૂપ સપ્રમાણ અલંકૃત પરિકર છે. મૂર્તિ સપરિક અને ઘસાયેલી છે.
(ર) નં. ૧૫૨૧૨ ની ૫૪૮૪૩ સે. મી.ની ગણેશ–પ્રતિમામાં ગણેશે પિતાની સૂંઢ જમણી તરફ વાળીને પછી પોતાની સૂંઢને મેદકને સ્પર્શાવી દીધી છે. એમના ચાર હાથમાં સનાળ કમળ અને નીચેના ડાબા હાથમાં મોદક છે. એમની ડાબી બાજુ નીચે મૂષક છે અને ગળામાંના સની ફણા
સપષ્ટ છે, પરંતુ એમનો ગળે હાર અને હિસત્ર શમે છેતથા એમના પીતાંબરની પાટલીની કરચલી સ્પષ્ટ છે. લલિતાસનમાં બેઠેલા ગણેશને જમણો પગ નીચે સિંહાસનને ટેકો લે છે અને એમને ડાબે, પગ વાળીને મૂષક પર ટેકવે છે. આ પ્રતિમા ધસાયેલી હોવાથી અખિ લિક અને અલંકાર રૂપ થતાં નથી, પરંતુ સનાળ કમળ ધારણ કરેલું સ્પષ્ટ છે. ઠંડીને ખાડે તથા તેનાં ચિહ્ન સ્પષ્ટ છે અને સિંહાસન નાનું, પરંતુ અલંકત છે.
(3) નં. ૧૫૧૩: ધાતુના ગણેશની આ પ્રતિમા ૯ ઊંચાઈ ૪ ૫.૫ પહેળાઈ ૪૩.૫ ઊંડાઈ સે. મી. માપનો અલંકૃત પરિકર સાથેની ઊંચા આસન પર આરૂઢ થયેલી છે. એમની ડાબી બાજુએ મૂષક આગલા બે પગથી મસ્તક નમાવીને વંદના કરે છે. એમની સંત ગળા પરથી દર પર આવીને, કણા કરેલા સર્ષ ઉપર ટેકવીને, નબી બાજુએ મેકને સ્પશીને વાળેલી છે. એમના જમણા ઉપલા હાથનું પરશુ સ્પષ્ટ અને પ્રસિદ્ધ ધાટનું નજરે પડે છે, ઉપલા ડાબા હાથમાં સનાળ કમળકળી, નીચલા ડાબા હાથમાં માદક પાત્ર અને નીચેના જમણા હાથમાં દત, પીતાંબરની પાટલ પાદલંબિત અને જેમણે પગ નીચે ભૂમિને સ્પર્શતે તથા પિતાને ડાબે પગ ભયક પર ટેકવીને વાળીને બેઠેલા ગણેશને
એપ્રિલ/૧૨
પથિક
For Private and Personal Use Only
