Madanrekha Akhyayika

Author(s): Jinbhadrasuri, Bechardas Doshi
Publisher: L D Indology Ahmedabad

Page 206

उच्छ्वासः ] मदनरेखा-आख्यायिका
१२७ ' साधु खेचरेन्द्र ! साधु, परमीदृशाचरणे समाकर्णय कारणम् । सुदर्शनपुरे मणिरथी राजा । तस्याहं सोदों युवराजः । स चाहं मधुसमये राज्ञा केनापि पूर्वमयबै रेण प्रमदवनमुपेत्य पादपतितो निहतः कन्धरायां करालेन करवालेन । तेन च प्रहारेण दोयमानचित्तस्य गलितबरस्यापि ममोल्लासितः कोपाटोपः । तथाहि--
ने-तापकरणक्षमः सगुणपुण्डरीकरहो !
न करवहितो जडप्रकृतिरैक्षि दोषोदये । कलोपकरणोद्यतः सुनयनेत्र-सौख्यप्रदः
कलत यति मण्डल सकलमेव राजाऽपि धिम् ॥३१०॥ तर्दधुना समाप्ताऽस्य वराकस्य कथा । यतो गतोऽसौ सम्पूर्णमण्डलोऽपि ममारख
१. [न तापेत्यादिवृत्तम्-दोषोदये-अन्यायोत्पादे, अवहितः-सावधानः पुरुषः । कः ? सगुणपुण्डरीकै:-गुणवतप्रधानैः पुरुषैः । जडप्रकृतिः-मखिस्वभावः, ने-नैव. ऐक्षि-पृष्टः । अपि नु सोरपि तैरशतया ज्ञातः, एवंभूतोऽसौ नताना-प्रणतानाम् , अपकरणक्षमः-अपकारसमर्थः । कस्य-सुखस्य मस्तकस्य वा-लोपकरणे-विनाशे उद्यतः । सुनयानां-शोभननीतीनाम् , नेतृणांस्वामिनाम् असौग्यप्रदः । आस्ताम् अन्यम्य सामान्यः एवंविधो राजाऽपि-भूपोऽपि धिक्-निन्द्यः । अत एव मण्डलं देशं कलङ्कयति-जनत्याज्यत्वेन दूषयतीत्यर्थः । अन्यत्र न-नैव तापकरणक्षमःसैतापजनकसमर्थः । यतो जडप्रकृतिः-शीतलः स्वभावः, कैरयहितः-कुमुदानुकूल: । कला एवं स्वखण्डानि एव उपकरणं तदर्थमुद्यतः । अही आश्चर्ये, एवंविधोऽपि सकलमपि मण्डल-बिम्ब कलयति-लाञ्छनछुरितं करोति । तथा सगुणैः-सतन्तुभिः पुण्डरीकै:-सिताम्भोजनॆक्षि-नावलोकितः रात्री तेषां सुप्तत्वात् ।]
२. [संपूर्णमण्डल:- परिपूर्णबिम्बः । अथ च समस्तदेशः । मम तमसः-राहोः । अथ च मदीयस्य तमसः-क्रोधस्य । चन्द्रो हि शुक्लपक्ष विनैव गिल्यते, पुनरु गिल्यते च । अयं तु मणिरथः सपक्षः, सपरिजनोऽपि मया गिलिष्यते, न पुनरुद्गिलिष्यते । अग्रेतनं उच्छ्वासपर्यवसानं स्पष्टार्थम् ।]
___ राजाऽपि सकलमेव मण्डलं कलङ्कयति इति तं धिक् । अत्र 'राजा'पदेम चन्द्रः तथा भूपः विवक्षितः । भूपपक्षे नतापकरणक्षमः-नतानां जनानाम् अपकरणे-अपकारकरणे क्षमः । चन्द्रपक्षे न-नहि तापकरणक्षमः चन्द्रो हि शीतलः अतः तापकरणे न क्षमः । नतापकरणे इत्यस्य एवं पदविभाग:-(१) नत + अपकरणे । (२) न+तापकरणे । भू० पक्षे न कैः अवहितः-अपहित:अहितकारी राजा जडप्रकृतिः-महामूढप्रकृतिः, ऐक्षि-दृष्टः । च० पक्षे न करवहितः-कैरवनाम्नां कमलानां चन्द्रो न हितः-न हितकरः । प्रत्युत हितकर एव । भू० पक्षे दोषाणाम् उदये सति । च० पक्षे दोषाया उदये सति । भू० पक्षे कस्य-सुखस्य लोपारणे उद्यतः । च० पक्षे कलानाम् स्व अंशरूपकल नाम् उपकरणे उद्यतः । भू० पक्षे सुनयनेत्रसौख्यप्रदः-सुनयनेतृणां-सुनयनायकानांनीतिमता-सत्यनिष्ठानां वा, नेतृणाम् असौख्यप्रदः-सुनयनेतृ + असौख्यप्रदः-सुनयनेत्रसौख्यप्रदः । - 1 तथापि डे ।