Book Title: Kshatrachudamani
Author(s): Niddhamal Maittal
Publisher: Niddhamal Maittal

View full book text
Previous | Next

Page 260
________________ क्षत्रचूड़ामणिः । २२७ अर्थात् जिस प्रकार किसान खेतमें बीज बोनेसे खुश होता है उसी प्रकार प्रजा राजाको कर देने में प्रसन्न थी ॥ ५ ॥ मित्रोदासीनशत्रूणां विषयेष्वपसर्पतः । तदज्ञानेऽपि तद्ज्ञानात्त देवासीत्प्रतिक्रिया ॥ ६ ॥ अन्वयार्थः -- ( तदज्ञानेऽपि ) उस राजा के राज्य में राजाको स्वयं किसी कार्यका साक्षात् ज्ञान नहीं होनेपर भी ( मित्रोदासीन. शत्रूणां ) मित्र, शत्रु और उदासीन राजाओंके ( विषयेषु) देशों में ( अपसर्पतः ) घूमने वाले गुप्तचरों द्वारा ( तद्ज्ञानात् ) उनका सारा वृत्तान्त जानकर ( तदाएव ) उसी समय (तत्प्रतिक्रिया ) उसका उपाय ( आसीत् ) होता था ॥ ६ ॥ . रात्रिंदिवविभागेषु निघतो नियतिं व्यधात् । कालातिपातमात्रेण कर्तव्यं हि विनश्यति ॥ ७ ॥ अन्वयार्थ : - ( नियत ) नियम पूर्वक कार्य करनेवाले उस राजाने ( रात्रिन्दिवविभागेषु ) रातदिन के विभागों में ( नियति ) नियत किये हुए कार्यको (व्यधात् ) यथा समय पर किया । अत्र नीतिः ! (हि) निश्चयसे ( कालातिपातमात्रेण ) काम करने योग्य समयके निकल जाने पर (कर्तव्यं विनश्यति) योग्य कार्य नष्ट होते हैं ॥ ७ ॥ तपसा हि समं राज्यं योगक्षेमप्रपञ्चतः । श्रमादे सत्यधःपातादन्यथा च महोदयात् ॥ ८ ॥ अन्वयार्थ :- (हि) निश्रयसे ( योगक्षेमपपञ्चतः) योग और ओमके विस्तार से (तपसा समं राज्यं) तपके समान राज्य है अर्थात्

Loading...

Page Navigation
1 ... 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296