Kavya Prakasha Khandana

Author(s): Siddharshi Gani, Rasiklal C Parikh
Publisher: Singhi Jain Shastra Shiksha Pith Mumbai

Page 92

सप्तम उल्लास इयं परिसमाप्यते रणकथाऽद्य दो शा. प० ३३. १लिना
मपैतुरिपुकाननातिगुरुरद्य भारो भुवः ॥ अत्र शयितः प्रयत्नेन बोध्यसे इति विधेयम् । प्रबोध एव विधेयत्वविश्रान्तिरिति विधेयाविमर्शेऽन्तर्भावः । अनुवादायुक्तम्, यथा
अरे रामाहस्ताभरण! भसलश्रेणिशरण ! ___ स्मरक्रीडाब्रीडास( श)मन ! विरहिप्राणदमन! । सरोहंसोत्तंस ! प्रचलदल नीलोत्पल सखे !
सखेदोऽहं मोहं श्लथय कथय केन्दुवदना ॥ . विक्रमोर्वशीनाटकगतं पद्यमिदम् । नीलोत्पलं प्रति नाना सम्बोध्य उर्वशी केति प्रश्नः । अत्र विरहिणः पुरूरवसो मोहश्लथने विधेये विरहिप्राणदमनत्वेन अनुवादो नोचित इतीदमप्यनुचितार्थम् ।
तथा, त्यक्तपुनस्वीकृतः- त्यक्त उपसंहतैकदेशः पुनः स्वीकृतः पुनः प्रकाशितैकदेशः। यथा- 'लग्नं रागावृताञये त्यत्र विदितं तेऽस्त्वित्यनेन यावतोऽर्थाननिवेद्याननिवेद्येव मध्ये उपसंहराभिधानात् । तथा चात्र समाप्तपुनराते चावृत्तिकरपनमुत्थाप्याकाङ्कत्वमेव दूषकताबीजमित्येतयोरभेदो न्याय्यः। अश्लीलं यथा
हन्तुमेव प्रवृसस्य स्तब्धस्य चिरवैरिणः (विवरैषिणः)।
यथाऽऽशु जायते पातो न तथा पुनरुन्नतिः ॥ अत्र 'व्यञ्जनस्यापि प्रतीतिरिदमप्यनुचितार्थम् । 'अथेदानीं एते दोषाः क्वचिददोषा इत्याह -
कर्णावतंसादिपदे कर्णादिध्वनिनिर्मितिः। (मू० का० ५८) सन्निधानादिवोधार्थम् ,
यथा
तस्याः कर्णावतंसेन जितं सर्वविभूषणम् ।
तथैव शोभतेऽत्यन्तमस्याः श्रवणकुण्डलम् ॥ अवतंसः कर्णाभरणमुच्यते । तत्र कर्णादिशब्दाः कर्णादिस्थितिप्रतिपत्तये तेन वर्णनीयोत्कर्षः प्रतीयते । खतो न भूषणान्तरजेतृत्वम् , अपि तु तत्कर्णसम्बन्धादिनेति पर्यवसानात् । अत्रावस्थितिप्रयोजनहेतुत्वान्न पुनरुक्तत्वम् । एवमन्यत्रापि ।
स्थितेष्वेतत् समर्थनम् ॥ (मू० का० ५८, ३० च०) न खलु कर्णावतंसादिपस्वत् जघनकाञ्चीत्यादि क्रियते ।
ख्यातर्थ निर्हेतोरदुष्टता, (मू० का० ५९, प्र० च०)