Kavya Prakasha Khandana

Author(s): Siddharshi Gani, Rasiklal C Parikh
Publisher: Singhi Jain Shastra Shiksha Pith Mumbai

Page 125

૯૬
निजदोषावृतमनसागतिसुन्दरमेव भाति विपरीतम् । पश्यति पित्तोपहतः शशिशुभ्रं शङ्खमपि पीतम् ॥
तेषां विशेषात् सामान्येन यथा - 'सुसितवसना [ लंकारा ] या 'मित्यादि । वैधर्म्येणाद्यो यथा -
गुणानामेव दौरात्म्या धुरि धुर्यो नियोज्यते । असंजातकिणस्कन्धः सुखं स्वपिति गौर्गलिः ॥ गलि: पतनशीलः । एवमन्येऽप्युदाहार्याः ।
काव्यप्रकाशखण्डन
w
W
1
विरोधः सोऽविरोधेऽपि विरुद्वत्वेन यद्वचः । (का० ११०, ५० ) वस्तुवृत्तेन अविरोधेऽपि विरुद्धयोरिव यदभिधानं स विरोधः । यथा अभिनवनलिनी किशलयमृणालवलयादि दवदहनराशिः । सुभग कुरङ्गeaser विधिवशतस्त्वद्वियोग १० ५२, २ ] पविपाते ॥ हे सुभग ! विधिवशतो दैवात् त्वद्वियोग एव भवद्विरह एव यः पविर्वजं तस्य पाते पतने सति अस्याः कुरङ्गदृशो मृगनेत्रायाः अभिनवा या नलिनी पद्मिनी किसलयं नवदलं मृणालस्य बिसस्य वलयं बाह्रलङ्करणं एतदादि सर्वं दवदहनराशिः दावानलखरूपं भवति । अत्रापाततो नलिनीदलत्वजातिदवदहनत्वे जात्योर्विरोधप्रतिभासेऽपि संतापकारित्वलक्षणसाधर्म्यपुरस्कारेण रूपकालङ्कारप्रतीतावाभासत्वम् । अस्य बहवो विषयाः स्वयं लक्ष्यतोऽनुस - र्त्तव्याः । कार्यकारणभूतयोर्धर्मयोर्भिन्नदेशतया आभासनरूपः असंगतिरूपोऽलङ्कारो विरोध एवान्तर्भूतः । यथा
C
जस्सेअ वणो तस्सेr वेअणा भणइ तजणो अलिअं । दंतक्खअं कवोले वहुए वेअणा सवत्तीणं ॥
[यस्यैव व्रणस्तस्यैव वेदना भणति तज्जनोऽलीकम् । दन्तक्षतं कपोले वध्वाः वेदना सपत्नीनाम् ॥ ]
तथा सत्यपि कार्यस्य कारणरूपानुकारे यत् तयोर्गुणक्रिये च मिथो विरुद्धतां व्रजतः स विषमालङ्कारोऽप्यत्रैव विरोधेऽन्तर्भूतः ।
सद्यः करस्पर्शमवाप्य चित्रं रणे रणे यस्य कृपाणलेखा । तमालनीला शरदिन्दुपाण्डुयशस्त्रिलोकाभरणं प्रसूते ॥
तमालनीलाऽपि कृपाणलेखा रणे रणे यस्य करस्पर्शमवाप्य सद्यः शरदिन्दुशुभ्रं यशः प्रसूते एतच्चित्रम् । नीलया शुभ्रजननात् । कीदृशम् ? त्रयाणां लोकानां समाहारस्त्रिलोकी तस्याभूषणं सर्वलोकानामेकमाभरणमिति द्वितीयं चित्रम् । हस्तस्पर्शमात्रेण सद्यः प्रसव इति तृतीयम् । स्त्री हि पुंपाणिग्रहणानन्तरं कालान्तरे प्रसूते, रणे हिंसैव योग्या न तु प्रसव इति चतुर्थम् । स्त्री तु क्वचिदेव रतिरणे प्रसूते, इयं सर्वेष्वेव रणेष्विति पश्चमम् । कृपाणले