Kavya Prakasha Khandana

Author(s): Siddharshi Gani, Rasiklal C Parikh
Publisher: Singhi Jain Shastra Shiksha Pith Mumbai

Page 114

नवम उल्लास . ' , विमितरूपसार्थकानर्थकशब्दनिष्ठं पुनरुक्तस्येव पुनरुक्तवत् आभासो ज्ञानं एकार्थत्वेनापाततो भा[स]नं पुनरुक्तवदामासः । अर्थान्तरसमितेऽतिव्याप्तिवारणाय विमिन्नाकारेति विजातीयानुपूर्वीक इत्यर्थः । तत्र च नानुपूर्वीभेदः । विभजते- स च 'शब्दस्य-' केवलं शब्दनिष्ठः । यथा
चकासत्यङ्गना रामाः कौतुकानन्दहेतवः।
तस राज्ञः सुमनसो विबुधाः पार्श्ववर्तिनः ॥ पानास रमत इत्यङ्गना रामाः विरहशून्याः। कौतुकेन विवाहसूत्रेण यः मानन्दः । विधाः पण्डिताः सुमनसः । अत्रागनादिपदान्यखण्डान्येव ।
तथा शब्दार्थयोरयम् ॥ (का० ८६, च० पा) यथा-तनुवपुरजघन्योऽसौ करिकुञ्जररुधिररक्तखरनखरः।
तेजोधाम महःपृथुमहसामिन्द्रो हरिर्जिष्णुः ॥ अस्यार्थः-तनुः शरीरं कृशश्च । अजघन्यः अप्रमेयबलः। करिणो गजाः प्रशस्तशुण्डाश्च । [प०४६, १] रक्तं रुधिरं रक्तो वर्णविशेषनिष्ठश्च । तेजो बलविशेषः परोत्कर्षाक्षमता च । धाम तेजः स्थानं च । महस्तेजो बलविशेषश्च । हरिरिन्द्रः सिंहश्च । जिष्णुः कपीन्द्रो जयनशीलश्च । तनुवपुः कृशशरीरः । करिणां प्रशस्तशुण्डानां कुञ्जराणां रुधिरैः शोणितैः रक्ताः शोणाः खरास्तीक्ष्णा नखा यस्य । तेजसः परोत्कर्षाक्षमतायाः धाम स्थानम्, महो बलविशेषस्तेन पृथु प्रशस्तं मनो येषां तेषामिन्द्रः श्रेष्ठः । अत्रैकस्मिन् पदे तनुविरक्तेत्यादिरूपे परिवर्तिते नालहार इति शब्दालकारः । अपरस्मिन् वपुःकुञ्जरादिरुधिररूपे परिवर्तितेऽपि स न हीयत इत्यर्थनिष्ठः । इत्युभयालद्वारोऽयं शब्दार्थयोर्मध्ये कथितः ॥ ॥ इति पादशाह-श्रीअकब्बरसूर्यसहस्रनामाध्यापक श्रीशत्रुञ्जयतीर्थकरमोचनाद्यनेकसुकृतविधापकमहोपाध्यायश्रीभानुचन्द्रगाणशिष्याष्टोत्तरशतावधानसाधनमहोपाध्यायश्रीसिद्धिचन्द्र
__ गणिविरचिते काव्यप्रकाशखण्डने नवम उक्लासः ॥
दशम उल्लासः । अथाालकारानाह - चारुत्वोत्कर्षात् प्रथमं उपमां लक्षयति ।
साधर्म्यमुपमा भेदे, (का० ८७, प्र० पा० ) समानौ धर्मों ययोः अर्थादुपमानोपमेययोः, तौ सधर्माणौ, तयोर्भावः साधर्म्यम् । समानधर्मनिरूपितः सम्बन्धः । स एव उपमा समासोचरभाववाचिप्रत्ययस्य संबन्धाभिधायकत्वात् । मद्वा समानैर्बहुभिर्धर्मैः संबन्धः साधर्म्यम् । वस्तुतस्तु तद्भिन्नत्वे सति तद्वतमयोधर्मवत्त्वमुपमेति निर्गलितार्थः । मेदशहणमनन्वयव्यवच्छेदाय ।
पूर्णा लुप्ता च,