Kalyan Sadhan Vichar

Author(s): Nyayavijay
Publisher: Himmatlal D Patel

Page 7

સ્વતન્ન તત્વ છે ” એ પ્રકારના સુન્દર જ્ઞાનને વારસો મળ્યો છે. 'જગત ભારતીય દર્શનના સંપર્કથી આત્માને જાણવા લાગ્યું છે. છતાં આજે ભારતમાં જ એક એવું આલન પ્રવર્તે છે કે જે અનાત્મવાનું જેરશેરથી પ્રતિપાદન કરે છે. કમમાં કમ, આત્માના સંબંધે સંશયાળુ વૃિત્તિ તે વર્તમાન જગતના ઘણા ધીમાને ધરાવતા હશે. આજનું બુદ્ધિવાદનું વાતાવરણ એવું ફેલાયેલું છે કે પરમ્પરાગત પ્રાચીન રીતિપદ્ધતિના તર્કો કે પ્રમાણે પર તે લેકાના ચિત્તનું સમાધાન થઈ શક્ત નથી. આજની વૈજ્ઞાનિક અને દાર્શનિક આલેચના તથા શોધક પદ્ધતિથી જે પ્રકાશ પડે તેની જ આજના જગની આંખે કિસ્મત અંકાય છે.
સુખ-દુઃખની લાગણી જે શરીરસ્પર્શી નહિ, પણ અન્તસ્પર્શે છે, તે પરથી શરીરથી અલગ કોઈ શક્તિવિશેષના અસ્તિત્વને ખ્યાલ જરૂર આવી શકે છે. પ્રાચીન દાર્શનિકેએ આત્મસિદ્ધિની મીમાંસા કરતાં આ અનુભવનો મુખ્ય આશ્રય લીધો છે.
ઈન્દ્રિય વિષયગ્રહણનાં સાધન છે, પરંતુ એમની મદદથી જે, વિષયને ગ્રહણ કરે છે તે તત્ત્વ અલગ છે એમ તે જરૂર વિચારી શકાય. સાધકને સાધનની અપેક્ષા છે, પણ એથી સાધક અને સાધન એક ન હોઈ શકે. ઇન્દ્રિયે વિષયને ગ્રહણ કરવામાં સાધનભૂત છે, અતએવ એમના દ્વારા વિષયને ગ્રહણ કરનાર જે છે તે અવશ્ય એમનાથી ભિન્નરૂપે સિદ્ધ થાય. ઈન્દ્રિયને વિષયગ્રાહક (વિષયગ્રાહક આત્માના સ્થાને) માનીએ તે વાંધો આવે છે. કેમકે ઇન્દ્રિયો એક નથી, પાંચ છે, અને તે એક એકથી જુદા જુદા એક એક ચેકસ વિષયનું ગ્રહણ થાય છે, તેમ છતાં એ બધાય ભિન્ન ભિન્ન વિષયના જ્ઞાતા તરીકે તે કોઈ એકનો જ અનુભવ થાય છે. દાખલા તરીકે, રૂપગ્રહણ ચક્ષુથી થાય છે અને રસાદિગ્રહણ રસના આદિ ઇન્દ્રિયથી થાય છે, છતાં ચક્ષુ દ્વારા જે રૂપને ગ્રાહક છે તે જ, રસનાદિદ્વારા રસાદિને પણ ગ્રાહક છે, અર્થાત ચક્ષુ આદિ બધી ઈનિદ્વારા રૂપાદિ બધા વિષયને ગ્રાહક