________________
૧૦
થવામાં મસ્તિષ્કને નિમિત્તકારણુ માની શકાય, પણ કેવળ નિમિત્તકારણથી શું થાય ? ઉપાદાનકારણુ તે જોઇએ ને? ધડા માટે માટી જ ન હોય તેા દંડ, ચક્ર આદિ શું કરશે ? જ્ઞાનગુણના ઉપાદાનની શોધ કરતાં તે કાઇ ભૌતિક તત્ત્વ કે પુદ્ગલને ગુણ સિદ્ધ ન થતા હોવાથી કાઈ અન્ય સ્વતન્ત્ર દ્રવ્યને ગુણુ ડરે છે અને એને જ આત્મા, ચેતન, જીવ વગેરે શબ્દોથી કહેવામાં આવે છે. અણુઓમાં જે ગુણુ કે શક્તિ હોય છે તે જ ન્યૂનાધિક વિકાસમાં તેનાં સ્થૂલ દ્રવ્યામાં પ્રકટ થાય છે. અણુએમાં જે ન હોય તે તેમના સ્થૂલ પિંડમાં ક્યાંથી આવી શકે ? ચૈતન્ય કે જ્ઞાન કાઈ પુદ્ગલને કે અણુને ગુણ જ નથી, તે પછી તેના સ્થૂલ પિંડમાં તેનું પ્રાકટય કેમ ધટે ? રેતીના કણમાં તેલ નથી, એટલે જ તે તેના ઢગમાંથી તેલ નીકળતું નથી, જ્યારે તલના એક દાણામાં તેલ હોવાથી તેના ઢગમાંથી તે પ્રાપ્ત થાય છે. આની વિરુદ્ધમાં મદિરાનું ઉદાહરણ આપી કાર એમ કહે કે મિદાની અલગ અલગ ચીજોમાં માદકતા ન છતાં તે બધી ચીજોના સચેાગથી જેમ માદકતા ઉત્પન્ન થાય છે, તેમ ભૌતિક તત્ત્વના વિશિષ્ટ સંયેાગે ચૈતન્ય પણ પેદા થવામાં શું હરકત છે? પરન્તુ સાચી વાત એ છે કે મદિરાની અલગ અલગ ચીજોમાં પણ કંઈ તે કઇ અન્ને માદકતા છે, એટલે જ એ સઘળી ચીજોના સંયોગમાં માદકતાનું પરિણમન વિકસે છે. પરન્તુ ભૌતિક તત્ત્વા અચેતન હોઈ તેમના વિશિષ્ટ સયેાગે પણ વિલક્ષણ ચેતનશક્તિ કેમ ઉદ્ભવે ? ઉપર કહ્યુ તેમ, રેતીના કણુસમૂહેાના ગમે તેવા વિશિષ્ટ સયેાગે પણ તેમાંથી તેલ ક્રમ પ્રગટે ? જગતના ભૌતિક પદાર્થો કે યન્ત્રામાં ગતિ, પ્રકાશ આદિ જે ગુણા કે શક્તિએ દેખાય છે તે ગુણા કે શક્તિ કઈ બહારથી નથી આવ્યાં, તે તેમના અણુએમાંથી પ્રાપ્ત છે. જે અણુએથી જે દ્રવ્ય કે યન્ત્ર બનેલ છે તે અણુએમાં તેના ગુણે કે તેની શક્તિએ મેાજૂદ છે, અને તેનું વિકસિત રૂપ તે અણુઓના તે સ્થૂલ દ્રવ્ય કે યન્ત્રમાં પ્રાપ્ત થાય છે. એન્જીનમાં જે ગતિની ઝડપ દેખાય છે તે, વિજળીના દીવામાં જે પ્રકાશ દેખાય
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
