________________
૧૨૬
જિનભક્તિદ્વાત્રિશિકા/શ્લોક-૨૮ વળી એમ કહેવામાં આવે કે ગૃહસ્થોને ભગવાનની પૂજાથી ગુણત્તર લાભ થાય છે, માટે ગૃહસ્થો પૂજાના અધિકારી છે; તો એવા પ્રકારનો ગુણત્તરનો લાભ પૂજાની પ્રવૃત્તિથી સાધુને પણ સમાન રીતે થઈ શકે. માટે જો પૂજા આરંભરૂપ ન હોય તો સાધુએ પણ કરવી જોઈએ, અને જો પૂજા આરંભરૂપ હોય તો શ્રાવકે પણ ન કરવી જોઈએ. આ પ્રકારનો પૂર્વપક્ષીનો આશય છે.
તેનો ઉત્તર આપતાં ગ્રંથકારશ્રી કહે છે -- સાધુ સર્વ પ્રકારે ભાવસ્તવમાં આરૂઢ હોવાથી પૂજાના અધિકારી નથી; કેમ કે ભાવસ્તવમાં આરૂઢ એવા સાધુને આ પ્રકારની જિનપૂજાદિથી કોઈ પ્રયોજનની સિદ્ધિ થતી નથી.
આશય એ છે કે દ્રવ્યસ્તવ ભાવસ્તવની પ્રાપ્તિ અર્થે કરાય છે, અને શ્રાવક ભાવસ્તવને પામેલા નથી, તેથી તેના ઉપાયભૂત એવા દ્રવ્યસ્તવરૂપ પૂજાની પ્રવૃત્તિ કરે છે, અને તે પ્રવૃત્તિ દ્વારા ભાવસ્તવની શક્તિનો સંચય કરીને ક્રમે કરીને ભાવસ્તવને પ્રાપ્ત કરે છે. માટે શ્રાવક પૂજાના અધિકારી છે.
વળી દ્રવ્યસ્તવનું પ્રયોજન ભાવસ્તવની પ્રાપ્તિ છે, અને સાધુને ભાવસ્તવની પ્રાપ્તિ થયેલી છે, તેથી ભાવસ્તવના ઉપાયભૂત એવા દ્રવ્યસ્તવમાં સાધુ પ્રવૃત્તિ કરતા નથી, કેમ કે કાર્યનો અર્થી કારણમાં પ્રવૃત્તિ કરે, પરંતુ કાર્ય સિદ્ધ થઈ ચૂકેલું હોય તેવો પુરુષ કારણમાં પ્રવૃત્તિ કરે નહિ, અને દ્રવ્યસ્તવના કાર્યરૂપ ભાવસ્તવની પ્રાપ્તિ સાધુને સિદ્ધ થઈ ચૂકેલી છે, તેથી સાધુ દ્રવ્યસ્તવમાં પ્રવૃત્તિ કરતા નથી.
આનાથી એ ફલિત થાય કે જે જીવોની જે પ્રકારની ભૂમિકા છે, તે જીવો પોતાની તે ભૂમિકા પ્રમાણેના ધર્મના અધિકારી થાય છે, અને શ્રાવક આરંભસમારંભની પ્રવૃત્તિવાળા હોવાથી નિરારંભ પ્રવૃત્તિની પ્રાપ્તિના ઉપાયભૂત એવા દ્રવ્યસ્તવના અધિકારી છે, અને સાધુ નિરારંભ પ્રવૃત્તિની ભૂમિકાને પામેલા હોવાથી અસંગભાવની પ્રાપ્તિના ઉપાયભૂત એવા ધર્મના અધિકારી છે. માટે સાધુ દ્રવ્યસ્તવના અધિકારી નથી.
અહીં વિશેષ એ છે કે ભાવસ્તવ એટલે સર્વ ઉદ્યમથી મોહના ઉન્મેલન માટે કરાતો યત્ન. અને મોહના ઉન્મેલનનો ઉપાય સમભાવનો પરિણામ છે; અને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
